الأنعام ١٥٤
ترجمه
| الأنعام ١٥٣ | آیه ١٥٤ | الأنعام ١٥٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«ثُمَّ»: سپس. در اینجا برای ترتیب زمانی و عطف معنی بر معنی نیست. بلکه برای عطف خبر بر خبر است. مانند شعر زیر: وَ لَقَدْ سادَ ثُمَّ سادَ أَبُوهُ
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَ قَدْرِهِ... (۳) وَ کَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ... (۵) وَ مِنْ قَبْلِهِ کِتَابُ مُوسَى... (۳) قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا... (۲)
وَ أَنَ هٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً... (۰) قَالَ يَا مُوسَى إِنِّي... (۱) فَلَمَّا جَاءَهُمُ الْحَقُ مِنْ... (۲) وَ جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً... (۱) قُلْ فَأْتُوا بِکِتَابٍ مِنْ عِنْدِ... (۳) إِنَ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَنْ... (۳) وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ... (۲) قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ... (۳) کَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَانُوا... (۰) هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلاَّ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱۵۷ - ۱۵۱، سوره انعام
- بيان آيات مربوط به تحريم محرماتى كه به شريعت معينى از شرايع اختصاص ندارد.
- عقوق والدين ، بعد از شرك به خدا، در شمار بزرگترين گناهان است .
- نهى از كشتن فرزندان از ترس فقر و گرسنگى .
- نهى از نزديك شدن به فواحش و قتل بنا حق نفس محترمه .
- دستور و سفارش در مورد مال يتيم ، وفا و عدالت در ميزان وكيل و پرهيز از سخن ناحق حتى به خاطر نزديكان .
- مراد از عهد خدا كه به وفا به آن امر شده ، دستورات الهى است .
- وجه اختلاف تعابير در آخر سه آيه شريفه : (( لعلكم تعقلون )) ، (( لعلكم تذكرون )) ، (( لعلكم تتقون )) .
- تقواى دينى با تفرقه و اختلاف نمى سازد، ولى راههاى غير راه خدا مختلف و متعددند وپيروانشان متشتت مى باشند.
- توجيه ناصحيح صاحب تفسير روح المعانى در مورد اختلاف تعابير در آخر سه آيه شريفه .
- وجوهى كه درباره ارتباط آيه شريفه : (( ثم آتينا موسى الكتاب .... )) با آيات ديگرذكر شده است .
- اقوالى كه در معناى جمله : (( تماما على الذى احسن )) گفته شده است .
- (چند روايت در ذيل آيه : (( قل تعالوا اتل ... و درباره صراط مستقيم )) .
تفسیر نور (محسن قرائتی)
ثُمَّ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ «154»
سپس به موسى، كتاب (تورات) داديم تا بر كسى كه نيكوكار بوده (نعمت خود را) تمام كنيم، و (اين كتاب) بيانگر همه‌ى مسائل مورد نياز بنى‌اسرائيل و وسيله هدايت و رحمت باشد، شايد مردم به ديدار پروردگارشان ايمان بيآورند.
نکته ها
ميان قرآن و تورات، شباهت‌هاى فراوانى است. در انجيل، تكيه بر مواعظ است و در زبور، تكيه بر دعاست، ولى از نظر قوانين، شباهت تورات به قرآن بيشتر است. از اين رو به تورات، امام گفته شده است. «وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسى إِماماً» «1» در اين آيه هم تورات، رحمت، هدايت و بيانگر هر چيز معرّفى شده است.
«1». هود، 17.
جلد 2 - صفحه 587
پیام ها
1- هر كتاب آسمانى نسبت به زمان خودش، كامل است. «تَماماً»
2- تنها نيكوكاران و نيكوانديشان، پيام‌هاى كتب آسمانى و قوانين الهى را بهتر مى‌گيرند. «عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ»
3- همه‌ى نيازهاى بنى‌اسرائيل براى رسيدن به تكامل، در تورات آمده است.
«تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ»
4- كتاب آسمانى در مسير هدايت انسان و رحمت الهى است. «هُدىً وَ رَحْمَةً»
5- يكى از مقاصد كتب آسمانى و پيامبران الهى، ايمان انسان به قيامت است.
«لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
ثُمَّ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ (154)
ثُمَّ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ: آنچه مذكور شد حق تعالى به آن وصيت فرمود در زمان سابق و در اين زمان، پس اعظم از اين، آنكه داديم موسى را كتاب تورات تَماماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ: تمامى نعمت و كرامت بر كسى كه نيكو قيام نمايد به احكام او و بطرز نيكو تبليغ نمايد و آن موسى عليه السّلام است به اين جهت تمامى آنچه نيكو دانسته آن را از علم شرايط وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ: و براى بيان هر چيز كه در دين بكار آيد بر سبيل تفصيل وَ هُدىً وَ رَحْمَةً: و به جهت هدايت بنى اسرائيل و رحمت ايشان لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ: براى اينكه ايشان بجزاء پروردگار خود ايمان آرند. و تسميه جزا به لقاء، جهت تفخيم شأن است.
و گويند معنى لقا رجوع است به ملك و سلطان او در روزى كه هيچكس مالك چيزى نيست مگر او سبحانه.
نكته- آيه شريفه عطف خبر است بر خبر، نه عطف معنى بر معنى «اى ثمّ اخبركم انّه اعطى موسى الكتاب» يا متصل است بقوله «وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ» چه حق تعالى شماره نعمت خود فرمود بر ابراهيم به آنكه بعضى از ذريه او را انبياء گردانيده و بعد از آن ذكر نعمتى فرموده كه به موسى عليه السّلام عطا نموده از كتاب و نبوت، و موسى عليه السّلام نيز از ذريه ابراهيم عليه السّلام است.
«1» احتجاج طبرسى، جلد اوّل، صفحه 78 (بخشى از خطبه غدير)
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 411
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
ثُمَّ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَ تَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ (154)
ترجمه
پس داديم موسى را كتاب براى تماميّت نعمت بر كسيكه كار خوب كرد و براى بيان مفصّل نمودن مر همه چيز را و براى هدايت و رحمت باشد كه ايشان بملاقات
جلد 2 صفحه 400
پروردگارشان ايمان آورند.
تفسير
ثمّ براى تراخى در اخبار و تفاوت در رتبه است گويا فرموده است اين وصيت الهى است از قديم در تمام اديان پس اعظم از آن احكام مذكوره بر حسب رتبه آنستكه داديم بحضرت موسى تورية را كه كتاب آسمانى است براى آنكه تمام كنيم نعمت خود را بر كسانيكه خوب عمل نمودند بآن از بنى اسرائيل و براى آنكه بيان كنيم مفصلا آنچه را محتاج بودند به بيان آن در اصلاح امر دين و دنياى خودشان و براى هدايت آنها براه راست و رحمت بر آنها تا آنكه در نتيجه معترف شوند بآنكه حكمت و عدالت الهى مقتضى است كه واصل نمايد بندگان را بجزاى اعمالشان از خير و شر از صميم قلب و از روى علم و اعتقاد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
ثُمَّ آتَينا مُوسَي الكِتاب‌َ تَماماً عَلَي الَّذِي أَحسَن‌َ وَ تَفصِيلاً لِكُلِّ شَي‌ءٍ وَ هُدي‌ً وَ رَحمَةً لَعَلَّهُم بِلِقاءِ رَبِّهِم يُؤمِنُون‌َ (154)
پس از اينکه داديم موسي را كتاب که تورية باشد جهت تمامية نعمت بر كسي که احسان كند و تفصيل داده شد در آن بر هر چيزي و هدايت و رحمت باشد که ايمان آورند بلقاء پروردگار خود.
ثُمَّ آتَينا مُوسَي الكِتاب‌َ اشكال- نزول كتاب بر موسي عليه السّلام قبل از قرآن بود و ثمّ از براي تراخي است.
جواب- اينکه تراخي در كلام است نه در نزول تورية يعني پس از اينكه بيان كرديم براي تو آنچه در آيات قبل بيان ميكنيم آنچه بر موسي نازل فرموديم و قرينه بر اينکه دعوي كلمه آتينا است که فعل ماضي است و الّا اگر تراخي بود بايد بفرمايد ثمّ يؤتي موسي و احتياج بتقدير ندارد که مفسرين گفتند ثمّ قل يا محمّد، يا ثمّ اتل عليكم عطف باتل عليكم ما حرم ربكم يا ثم اخبركم يا عطف بر و وهبنا له اسحق و يعقوب در قضيه ابراهيم زيرا حذف و تقدير بر خلاف اصل است و الف و لام الكتاب عطف است که تورات باشد.
تَماماً عَلَي الَّذِي أَحسَن‌َ تماما صفت كتاب است لكن نه بر هر كسي بلكه بر آن كسي که احسان ميكند يعني نيك‌كاران که ايمان آوردند و اطاعت كردند و اما بر كساني که مخالفت كردند نقمت بوده و مراد تمامي نعمت است يعني خداوند بر قوم موسي نعمتهاي بسيار عنايت فرمود بارسال موسي و نجات آنها از دست فرعون
جلد 7 - صفحه 247
و فرعونيان و وفور نعمتها بر آنها چنانچه ميفرمايد يا بَنِي إِسرائِيل‌َ اذكُرُوا نِعمَتِي‌َ الَّتِي أَنعَمت‌ُ عَلَيكُم وَ أَنِّي فَضَّلتُكُم عَلَي العالَمِين‌َ بقره آيه 44، و نيز ميفرمايد وَ إِذ نَجَّيناكُم مِن آل‌ِ فِرعَون‌َ يَسُومُونَكُم سُوءَ العَذاب‌ِ يُذَبِّحُون‌َ أَبناءَكُم وَ يَستَحيُون‌َ نِساءَكُم وَ فِي ذلِكُم بَلاءٌ مِن رَبِّكُم عَظِيم‌ٌ بقره آيه 46، و آيات ديگر در سوره اعراف و غير آن و تمامي نعمت بر آنها آوردن تورات بر موسي عليه السّلام که چهل شب در ميقات موعود شد تا الواح تورات بر او نازل شد لكن اينکه تمامي نعمت بر كساني است که بر طبق آن عمل كنند چنانچه تمامي نعمت بر اينکه امت ولايت علي و آل علي عليهم السّلام است که فرمود اليَوم‌َ أَكمَلت‌ُ لَكُم دِينَكُم وَ أَتمَمت‌ُ عَلَيكُم نِعمَتِي وَ رَضِيت‌ُ لَكُم‌ُ الإِسلام‌َ دِيناً مائده آيه 3، لكن بر كساني که قبول ولايت كردند اما بر مخالفين باعث شدت عقوبت بود.
وَ تَفصِيلًا لِكُلِّ شَي‌ءٍ آنچه در دين لازم بود براي قوم موسي در تورات بود حتي بشاراتي که راجع بپيغمبر اسلام داده چنانچه آنچه در امر دين بر اينکه امت احتياج داشتند در نزد امام عليه السّلام بود وَ كُل‌َّ شَي‌ءٍ أَحصَيناه‌ُ فِي إِمام‌ٍ مُبِين‌ٍ يس آيه 11 وَ هُدي‌ً وَ رَحمَةً صفت بعد از صفت، كتاب موسي هدايت ميكند بني اسرائيل را و آنها را مشمول رحمت الهي ميكند اي كاش تورات تحريف نشده بود و اسقاط و تبديل نگشته بود و از بين نرفته بود تا تمام يهود و نصاري از بركات او مشرف بدين اسلام ميشدند.
لَعَلَّهُم بِلِقاءِ رَبِّهِم يُؤمِنُون‌َ مراد لقاء مثوبات اخروي و فيوضات الهي و نيل بسعادت و رستگاري و وصول ببهشت بشوند ولي متأسفانه پشت‌پا باين كتاب شريف زدند و از بين بردند و دست از توحيد كشيدند و مدتهاي مديد در شرك زيست كردند و خود را مخلد در عذاب الهي نمودند چنانچه
(لو اجتمع النّاس علي حب‌ّ علي‌ّ ما خلق اللّه النار)
حديث از پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم است.
248
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- خداوند وصایاى دهگانه (پرهیز از شرک و ... ) را به موسى (ع) ابلاغ کرد. (ثم ءاتینا موسى الکتب) به کارگیرى فعل «وصاکم» به صورت ماضى در ذیل آیات گذشته و وجود ارتباط میان آیه مورد بحث با آیات پیشین مى رساند که احکام دهگانه مخصوص امت اسلامى نیست، بلکه در همه ادیان و از جمله شریعت موسى (ع) بوده است. بنابراین مى توان از میان نظرات مختلفى که درباره معطوف علیه «ثم» داده شده، این نظررا تأیید کرد که معطوف علیه آن جمله اى مانند «وصینا موسى بتلک الوصایا ثم ... » است.
۲- خداوند پس از ابلاغ احکام دهگانه (پرهیز از شرک و ... )، تورات را به موسى (ع) عطا کرد. (ثم ءاتینا موسى الکتب)
۳- موسى (ع)، پیامبرى که مسؤولیت خویش را به خوبى انجام داد. (على الذى أحسن) مراد از «الذى أحسن» (آن کس که نیکى کرده است)، هم مى تواند موسى (ع) باشد و هم مى تواند مقصود از آن هر فرد نیکوکارى باشد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.
۴- خداوند با اعطاى تورات به موسى(ع) نعمت خویش را بر وى تمام و کامل کرد. (تماما على الذى أحسن) برداشت فوق بر این اساس است که مفعول «تمام» کلمه اى مانند «نعمة» باشد ; یعنى: «تماما النعمة على الذى أحسن».
۵- تورات، نعمتى کامل براى نیکوکاران قوم موسى (تماما على الذى أحسن)
۶- تورات کامل کننده دستورهاى دهگانه ابلاغ شده به موسى (ع) و موجب اکمال شریعت او (ثم ءاتینا موسى الکتب تماما) برداشت فوق بر این مبناست که مفعول «تماما» اصول دهگانه باشد.
۷- تورات بیانگر اصول دهگانه (توحید و ... ) و دیگر معارف آیین موسى(ع) (ءاتینا موسى الکتب تماما ... و تفصیلا لکل شىء) «تفصیل» مصدر و در آیه به معناى اسم فاعل (مفصل، یعنى بیان کننده) است. «تفصیلا» عطف بر «تماما» و حال براى «الکتاب» است. مراد از «کل شىء» معارف و احکام شریعت موسى (ع) است که از مصادیق مورد نظر آن، اصول دهگانه است.
۸- تورات کتابى هدایتگر و موجب رحمت است. (ءاتینا موسى الکتب تماما ... و هدى و رحمة)
۹- ضرورت ایمان به قیامت و ملاقات خداوند (لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون)
۱۰- روز قیامت، زمان ملاقات انسان با خداوند است. (لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون)
۱۱- ایمان به قیامت و ملاقات خدا، از اهداف نزول تورات است. (ثم ءاتینا موسى الکتب ... لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون)
۱۲- توجه بنى اسرائیل به محتواى تورات، زمینه ساز ایمان آنان به قیامت و ملاقات خدا (ثم ءاتینا موسى الکتب ... لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون)
۱۳- ناباورى بنى اسرائیل به قیامت و ملاقات خدا پیش از نزول تورات (ثم ءاتینا موسى الکتب ... لعلهم بلقاء ربهم یؤمنون)
موضوعات مرتبط
- ایمان: اهمیت ایمان به قیامت ۹ ; اهمیت ایمان به لقاءالله ۹ ; ایمان به قیامت ۱۱، ۱۲ ; ایمان به لقاء الله ۱۱، ۱۲ ; متعلق ایمان ۹، ۱۱، ۱۲
- بنى اسرائیل: و تورات ۱۲ ; زمینه ایمان بنى اسرائیل ۱۲ ; کفر بنى اسرائیل به قیامت ۱۳ ; کفر بنى اسرائیل به لقاء الله ۱۳ ; محسنان بنى اسرائیل ۵ ; نعمتهاى بنى اسرائیل ۵
- تورات: تعالیم تورات ۶، ۷ ; رحمت بودن تورات ۸ ; فلسفه نزول تورات ۱۱ ; نعمت تورات ۵ ; نقش تورات ۶، ۷، ۸، ۱۲، ۱۳ ; هدایتگرى تورات ۸
- خدا: توصیه‌هاى خدا ۱ ; عطایاى خدا ۲، ۴
- شرک: اجتناب از شرک ۱، ۲
- قیامت: لقاء الله در قیامت ۱۰ ; ویژگى قیامت ۱۰
- موسى (ع): اتمام حجت بر موسى (ع) ۴ ; اعطاى تورات به موسى (ع) ۲، ۴ ; اکمال شریعت موسى (ع) ۶ ; انجام وظیفه موسى (ع) ۳ ; تعالیم دهگانه موسى (ع) ۱، ۲، ۶، ۷ ; فضایل موسى (ع) ۳
