الرحمن ٦٠

هَلْ‌ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ‌ إِلاَّ الْإِحْسَانُ‌

گسترشکپی متن آیه
هَلْ‌ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ‌ إِلاَّ الْإِحْسَانُ‌

ترجمه

آیا جزای نیکی جز نیکی است؟!

ترتیل:

ترجمه:

الرحمن ٥٩

آیه ٦٠

الرحمن ٦١


سوره :	سوره الرحمن
نزول :	٢ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات :	٥
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«هَلْ جَزَآءُ ...»: استفهام انکاری است، و این آیه در حقیقت دلیلی برای آیات پیشین است که در آنها از نعمتهای ششگانه بهشتیان سخن رفته است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

لِلَّذِينَ‌ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى‌ وَ... (۲) لِلَّذِينَ‌ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى‌ وَ... (۲)

إِنَ‌ الَّذِينَ‌ سَبَقَتْ‌ لَهُمْ‌... (۱) مُتَّکِئِينَ‌ عَلَى‌ رَفْرَفٍ‌ خُضْرٍ وَ... (۱) ثُمَ‌ آتَيْنَا مُوسَى‌ الْکِتَابَ‌... (۱) کَذٰلِکَ‌ وَ زَوَّجْنَاهُمْ‌ بِحُورٍ... (۰)

تفسیر

تفسیر نور (محسن قرائتی)

هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ «60» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «61»

آيا پاداش نيكى (شما) جز نيكى (ما) است، پس كدام يك از نعمت‌هاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟

نکته ها

«احسان» دو معنا دارد: يكى كار نيك و ديگرى نيكى به ديگران. مراد از احسان اول در آيه، كار نيك و مراد از احسان دوم، نيكى به غير است. «1» «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»

امام صادق عليه السلام فرمود: جمله‌ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ‌ ... در باره كافر و مؤمن جارى است و هر كس براى ديگرى كار نيكى انجام دهد، بر او لازم است جبران كند. «2»

در قرآن، اصلِ مقابله به مثل بارها تكرار شده است:

«فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ» «3» ياد كنيد مرا تا ياد كنم شما را.

«إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا» «4» اگر برگرديد ما نيز برمى‌گرديم.

«فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‌ عَلَيْكُمْ» «5» به همان مقدار كه لطمه زدند، به آنان لطمه بزنيد.

«وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ» «6» به همان مقدار مسئوليّت كه بر عهده زن هست، براى او حق و حقوق است.

«1». تفسير راهنما.

«2». تفاسير مجمع‌البيان و الميزان.

«3». بقره، 152.

«4». اسراء، 8.

«5». بقره، 194.

«6». بقره، 228.

جلد 9 - صفحه 408

«إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ» «1» اگر قصد انتقام از دشمن داريد، به همان مقدار كه ضرر ديديد، ضربه وارد كنيد.

«إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» «2» اگر خدا را يارى كنيد، شما را يارى مى‌كند.

«فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ» «3» اگر به اراده خود كج روند، خدا آنان را در كجى رها مى‌كند.

حضرت على عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند كه خداوند فرمود: آيا پاداش كسى كه به او نعمت توحيد داده‌ام غير از بهشت است. «4» «هل جزاء من أنعمت عليه بالتوحيد الا الجنة»

پیام ها

1- در برابر احسان و نيكى ديگران، ما نيز نيكى كنيم. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ» (آيا در برابر اين همه احسان خداوند به انسان، جز نيكوكارى بنده سزاوار است؟)

2- فقط به ارزشها بيانديشيم نه افراد، جنسيّت، نژاد، سنّ، منطقه و قبيله. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»

3- پاداش احسان به هر نوع، به هر مقدار، در هر زمان و مكان و نسبت به هر شخصى بايد احسان باشد. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»

4- يكى از فلسفه‌هاى قيامت، اجراى عدل و جزاى احسان‌هاست. «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ»

5- پاداش نيك خداوند به نيكى‌هاى ما، نعمت است. «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ (60)

هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ‌: آيا باشد پاداش نيكوئى كردن در عمل، إِلَّا الْإِحْسانُ‌: مگر نيكوئى نمودن به ثواب.

بيان: ورود استفهام در مورد نفى به جهت تقرير است، يعنى البته جزاى نيكى نيست مگر نيكى؛ پس جزاى طاعات، درجات است؛ و شكر به زياده، و

«1» منهج الصادقين، ج 9، ص 134- 135.

جلد 12 - صفحه 433

تقوى به فرح، و توبه به قبول، و دعا به اجابت، و سؤال به عطا، و استغفار به مغفرت، و خوف دنيا به امن آخرت و نقمت به نعمت.

1- تفسير برهان- به اسناد متعدده از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام روايت شده شنيدم از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله: يقول ان اللّه عز و جل قال ما جزاء من انعمت عليه بالتوحيد الا الجنة «1». بدرستى كه خداى عز و جل فرمود:

نيست جزاى كسى كه انعام فرمودم بر او به توحيد مگر بهشت.

2- و نيز از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام شنيدم از حضرت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله يقول: التوحيد ثمن الجنة و الحمد للّه وفاء كل نعمة و خشية اللّه مفتاح كل حكمة و الاخلاص ملاك كل طاعة ثم قال سمعت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله يقول انى سميت فاطمة لان اللّه فطمها و ذريتها من النار من لقى اللّه منهم بالتوحيد و الايمان بما جئت به‌ «2». فرمود: توحيد ثمن بهشت است؛ و حمد خدا، وفاى به هر نعمت، و ترس خدا مفتاح هر حكمت، و اخلاص ملاك هر طاعتى است، بعد فرمود: شنيدم رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ناميده شد فاطمه به جهت آنكه نجات داده خدا او و ذريه او را از آتش، هر كه ملاقات كند از ايشان به توحيد و ايمان به آنچه آورده‌ام به آن.

3- عياشى- از حضرت صادق عليه السّلام فرمود: آيتى در كتاب خدا هست مسجله و مطلق است، يعنى شامل جميع بندگان باشد. پرسيدند كدام است؟ فرمود: «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ» جارى است در حق مؤمن و كافر و نيكوكار و بدكار، يعنى نيست جزاى كار بد كردار مگر آنچه مثل آن باشد از عذاب و عقاب، و پاداش مؤمن نيكوكار نيست مگر آنچه فراخور او باشد از ثواب روز حساب. بعد از آن فرمود: هر كه نيكوئى در حق كسى كند، بر آن كس لازم است كه مكافات به او رساند، و مكافات نه آنست كه مثل آنچه او كرده باشد در حق او بجا آورد، زيرا آن كس در آن هنگام مزيت ابتدا خواهد داشت بر او، پس بايد جزائى كه احسن از فعل او باشد در حق او منظور دارد.

«1» برهان ج 4 ص 270 و 271 روايات 2 و 3 و 4 و 7.

«2» همان مدرك ص 271.

جلد 12 - صفحه 434

4- از محمد بن حنفيه مروى است در معنى آيه كه: مرسل است در حق نيكوكار و بدكار و مخصوص به نيكوكار نيست، پس معنى آنكه هر كه نيكوئى كند نيكوئى كرده شود به او، و هر كه بدى كند بدى كرده شود به او «1».

از مكافات عمل غافل مشو

گندم از گندم برويد جو ز جو

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ (46) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (47) ذَواتا أَفْنانٍ (48) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (49) فِيهِما عَيْنانِ تَجْرِيانِ (50)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (51) فِيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ (52) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (53) مُتَّكِئِينَ عَلى‌ فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دانٍ (54) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (55)

فِيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ (56) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (57) كَأَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ (58) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (59) هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ (60)

فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (61)

ترجمه‌

و براى كسيكه بترسد از مقام خود در پيشگاه پروردگارش دو بهشت است‌