الإسراء ٥٢
ترجمه
| الإسراء ٥١ | آیه ٥٢ | الإسراء ٥٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«تَسْتَجِیبُونَ بِحَمْدِهِ»: پاسخگوی امر خدا ستایش‌کنان خواهید بود. یعنی با سرعت همچون مطیعان مؤمن و فرمانبردار از گورها سر برآورده و رهسپار میدان محشر می‌گردید. «إِن لَّبِثْتُمْ»: ماندگار نبوده‌اید. نمانده‌اید. مراد ماندن در دنیا یا در گور است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
يَتَخَافَتُونَ بَيْنَهُمْ إِنْ... (۱) نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَقُولُونَ إِذْ... (۲) قَالُوا لَبِثْنَا يَوْماً أَوْ بَعْضَ... (۲) کَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ... (۲) مِنْهَا خَلَقْنَاکُمْ وَ فِيهَا... (۰) وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ... (۲) إِنْ کَانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً وَاحِدَةً... (۰) وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ... (۰) يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ... (۱)
يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ وَ... (۱) قَالَ کَمْ لَبِثْتُمْ فِي... (۱) قَالَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً... (۲) وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ... (۱) وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ... (۲) وَ قَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي... (۱) وَ مَا أَمْرُنَا إِلاَّ وَاحِدَةٌ... (۰) فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ (۰) فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ (۰) وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ... (۱) فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ (۰) إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَيْ‌ءٍ إِذَا... (۰)
تفسیر
- آيات ۴۰ - ۵۵، سوره اسرى
- تصريف آيات (تنوع بيان واحتجاج ) به منظور متذكر شدن شنوندگان
- با اينكه ثمره تصريف آيات ازدياد نفرت كفار بوده ، حكمت نزول آيات چه بوده است ؟
- احتجاجى با مشركين در نفى شريك براى خداوندمتعال
- تقرير استدلال بر نفى شرك براى خدا به صورت يك قياس استثنائى
- تسبيح سنگ وچوب به چه معنااست ؟
- وجود سراپا فقر ونياز موجودات ، وجود رب واحد را اعلام مى كند
- هر موجودى از موجودات داراى مرتبه اى از علم است وتسبيح موجودات تسبيح حقيقى است
- تسبيح همه موجودات تسبيح حقيقى وقالى است
- وجود موجودات هم حمد خدا وهم تسبيح اواست
- مقصود از (حجاب مستور) كه خداوند آنرا بين قارى قرآن ومشركين حائل قرار مى دهد
- وجوه مختلفى كه در معناى ((حجابا مستورا(( گفته شده است
- استبعاد مشركين مسئله معاد را
- پاسخ خداوند با قدرت مطلقه خود به استبعاد مشركين
- امر به خوش زبانى واجتناب از درشتگويى
- سعادت وشقاوت هر كس بسته به مشيت الهى است كه بر اساس عمل تعيين مى شود
- بحث روايتى
- رواياتى درباره تسبيح موجودات وسفارش مدارا با حيوانات
- توضيحى در مورد تسبيح محسوس برخى موجودات كه در پاره اى روايات نقل شده است
- چند روايت درباره ((بسم اللّه الرحمن الرحيم (( درذيل آيه : ((واذا ذكرت ربك ...((
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا «52»
روزى كه شما را (از قبرهايتان) فرامى‌خواند، پس شما حمدگويان اجابت مى‌كنيد و مى‌پنداريد كه جز مدّت كوتاهى (در دنيا يا برزخ) درنگ نكرده‌ايد.
پیام ها
1- قيامت را فراموش نكنيد. «يَوْمَ» قبل از «يَوْمَ»، كلمه‌ى «اذكر» در تقدير است.
2- قيامت، روز فراخوانى عمومى مردم است. «يَدْعُوكُمْ»
3- هنگام رستاخيز، همه‌ى مردگان ثناگوى خدايند (ولى براى كافران سودى ندارد). «فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ»
4- مدّت دنيا و برزخ، نسبت به قيامت، بسيار كوتاه است. «إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً (52)
يَوْمَ يَدْعُوكُمْ: ياد كن روزى را كه خداى تعالى شما را خواند از قبرهاى خود تا به موقف قيامت آئيد. فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ: پس اجابت كنيد به سپاس حق تعالى. ابن عباس گفته: يعنى اجابت كنيد به امر او. نزد بعضى «1» مراد احضار براى محاسبه و جزا باشد. در جوامع «2»- روايت شده كه محشور شوند در حالى كه مى‌تكانند از سرهاى خود خاك را و مى‌گويند (سبحانك اللّهمّ و بحمدك). نزد بعضى «3» معنى آنكه معترف شوند كه حمد مختص است به ذات ذو الجلال، زيرا معارف اهل قيامت ضرورى باشد. وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا: و گمان كنيد اينكه درنگ نكرديد مگر مدت كمى. و اين به جهت آن است كه چون سرعت بعث و رجوع بينند، گمان برند كه مقام آنها در قبر اندك بوده، چنانچه در آيه ديگر فرمايد (إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْراً «4»- ... إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا يَوْماً) «5» يا زندگى دنيا را نسبت به آن اندك شمريد.
تنبيه: خلاصه مفاد احاديث آل عصمت عليهم السّلام آنكه: اين دعوت از قبرها به موقف، بر السنه ملائكه باشد در نفخه دوم، و گويند: اى استخوانهاى پوسيده و پوستهاى خاك شده، برگرديد چنانچه بوديد. پس اجابت كنند به
«1» مجمع البيان، جلد 3، صفحه 420.
«2» همان مدرك.
«3» همان مدرك.
«4» طه آيه 103.
«5» طه آيه 104.
جلد 7 - صفحه 394
حالت اضطرار، و به سبب ديدن امور هولناك، گمان كنند درنگ نكردند در دنيا يا در قبر مگر كمى.
موعظه: آيه شريفه آگاهى است براى كسانى كه به گوش آيات قرآنى را بشنوند، احوال هولناك و اهوال وحشتناك قيامت دشوار است؛ پس انسان را لابد است از استعداد براى آن روز به اعمال صالحه و اجتناب از معاصى، زيرا عمّا قريب علم اليقين، عين اليقين گردد، و حقيقت اعمال به عرصه ظهور آيد.
و بنا به فرمايش: اذ مات الانسان قامت قيامته «1»: هر كه مرد قيامتش برپا شد، زيرا معاينه نمايد جزاى كارهاى خود را، و مى‌بيند بهشت و جهنم و ملائكه را، لكن قدرت بر علمى ندارد. پس به منزله كسى است كه در عرصه قيامت شده، نتيجه افعال خود را مشاهده كند. و اياك و الغفله.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ قالُوا أَ إِذا كُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِيداً (49) قُلْ كُونُوا حِجارَةً أَوْ حَدِيداً (50) أَوْ خَلْقاً مِمَّا يَكْبُرُ فِي صُدُورِكُمْ فَسَيَقُولُونَ مَنْ يُعِيدُنا قُلِ الَّذِي فَطَرَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَسَيُنْغِضُونَ إِلَيْكَ رُؤُسَهُمْ وَ يَقُولُونَ مَتى هُوَ قُلْ عَسى أَنْ يَكُونَ قَرِيباً (51) يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً (52)
ترجمه
و گفتند آيا چون گشتيم استخوانها و ذرات پراكنده آيا ما هر آينه برانگيخته شدگانيم آفريده نوينى
بگو بوده باشيد سنگها يا آهن
يا مخلوقى از آنچه بزرگ آيد در سينه‌هاى شما پس زود باشد بگويند كيست كه عود ميدهد ما را بگو آنكس كه پديد آورد شما را اوّل بار پس زود باشد بجنبانند بسوى تو سرهاشان را و گويند چه زمانى خواهد بود آن بگو شايد كه بوده باشد نزديك
روز كه ميخواند شما را پس اجابت ميكنيد بستايش او و گمان ميبريد كه درنگ نكرده‌ايد مگر اندكى.
تفسير
كسانيكه منكر معاد شدند دليلى بر مدّعاى خودشان اقامه ننمودند جز استبعاد كه گفتند آيا وقتى ما مرديم و گوشت بدن ما خاك شد و از ما جز استخوانى باقى نماند و اجزاء خاك شده بدن ما پراكنده و متفرّق شد و يا غبار گرديد آيا ممكن است ما دو مرتبه برانگيخته و مبعوث شويم از قبورمان با آنكه مخلوق جديد و آفريده نو پديدى باشيم لذا پيغمبر اكرم مأمور شد كه اوّلا در جواب بفرمايد اگر ميتوانيد سنگ يا آهن شويد يا آفريده ديگرى از اشيائى كه در ضمير و اعتقاد شما بزرگ و سخت‌تر از سنگ و آهن است هر چه باشيد و بشويد در قيامت مبعوث خواهيد شد و براى اختصار و مبالغه در الزام جواب شرط حذف و كلام بصورت امر آورده شده و چون اين جواب موجب مزيد استبعاد آنها خواهد شد ناچار ميگويند كه ميتواند چنين كارى كند آنوقت راه جوابى كه رفع استبعاد آنها را نمايد براى تو باز ميشود و بدون درنگ بگو آنكس كه خلق كرد و پديد آورد شما را روز اول چون هر كس ميداند بنى آدم از اجزاء متفرقه و عناصر مختلفه خلق و پديدار شده‌اند و هر كس يكبار مركّبى را ايجاد و مصنوعى را اختراع نمود بار دوّم از براى او آسان‌تر است و باين تذكّر استبعاد آنها رفع خواهد شد و در اينحال آن بيچارگان از عجز و ناچارى در جواب متوسل باستهزاء و استخفاف شوند و بجانب تو سرهاشان را بجنبانند و بگويند پس اين بعث كى ميشود و تو در
جلد 3 صفحه 366
مقابل آنها بگو شايد نزديك باشد چون عمر دنيا در برابر آخرت هر چه باشد كوتاه است يا هر آينده محقّق الوقوعى نزديك است و نغض حركت دادن سر ببالا و پائين است و بعضى او خلقا ممّا يكبر فى صدور كم را اشاره بمرگ گرفته‌اند چون هيچ چيز در دل مردم بزرگتر از مرگ نيست و در روايت قمّى ره از امام باقر عليه السّلام به اين معنى تصريح شده و بنابراين مراد آنستكه اگر فرضا شما بصورت مرگ در آئيد و عين آن شويد خداوند قادر است كه مرگ را زنده كند و ممات را حيات بخشد و اين كمال مبالغه در قدرت است و بنظر حقير محتمل است اين جمله اشاره باشد بشبهه آكل و مأكول يعنى اگر شما بميريد و جزء بدن ديگران شويد كه در اين صورت اعاده همه با اجزائشان بزرگ و ممتنع است در نظر شما باز خداوند قادر است همه را با اجسادشان زنده و محشور فرمايد چون واضح است كه استبعاد در اين صورت بيشتر و شبهه بزرگتر است در دلها از اعاده سنگ و آهن و هرچه سخت‌تر باشد از آن دو و كيفيت احياء موتى و رفع اين شبهه و ساير شبهات معاد جسمانى از مراجعه بسوره بقره ذيل آيه فقلنا اضربوه ببعضها كذالك يحيى اللّه الموتى تحت عنوان تبيين سماوى واضح و آشكار خواهد شد انشاء اللّه تعالى و روز قيامت روزى است كه خداوند بندگان خود را ميخواند و آنها فورا اجابت مينمايند در حاليكه مشغولند بحمد خداوند بر كمال قدرتش و اين خواندن در نفخه دوّم اسرافيل است و اجابت در قيام آنها است از قبور و حمد بنا بر روايت جوامع بگفتن سبحانك اللهم و بحمدك است و بعضى گفته‌اند حمد اقرار آنها است بآنكه خداوند مستحقّ ستايش است بر نعم او چون معارف در آنروز ضرورى است و بنابراين هر سه معنى يعنى خواندن و اجابت نمودن و حمد كردن، عملى و حالى است و همه گمان ميكنند كه درنگ نكردند در دنيا و برزخ مگر كمى چون عمر دنيا بالنسبه بآخرت كم است و يكروز آخرت بقدر تمام مدت دنيا است و بعضى گفته‌اند در اين آيه خطاب باهل ايمان شده چون آنها حمد خدا را بجا ميآورند و در برزخ متنعم ميباشند و اهل تنعم و تعيش زمان طويل را قصير مى‌پندارند و اللّه اعلم.
جلد 3 صفحه 367
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يَوم‌َ يَدعُوكُم فَتَستَجِيبُون‌َ بِحَمدِه‌ِ وَ تَظُنُّونَ إِن لَبِثتُم إِلاّ قَلِيلاً (52)
روزي که شما را دعوت ميكند پس ناچار اجابت ميكنيد بحمد الهي و گمان ميكنيد که لبث نكرده‌ايد مگر زمان قليلي يَوم‌َ يَدعُوكُم روز قيامت است که تمام جن و انس محشور ميشوند و مراد از دعوت احياء آنها است و بعث آنها که بامر الهي تمام زنده ميشوند فَتَستَجِيبُون‌َ بفوريت اجابت ميكنيد که مكرر گفته‌ايم افعال الهي فقط اراده نمود ايجاد ميشود إِنَّما أَمرُه‌ُ إِذا أَرادَ شَيئاً أَن يَقُول‌َ لَه‌ُ كُن فَيَكُون‌ُ يس آيه 82 بحمده تمام افعال الهي موافق حكمت و مصلحت است و لياقت حمد دارد در خبر است که حضرت اگر نعمتي باو متوجه ميشد ميفرمود:
(الحمد للّه علي هذه النعمة)
و اگر
جلد 12 - صفحه 268
مصيبتي وارد ميشد ميفرمود:
الحمد للّه علي کل حال
در نظر دارم موقعي که مرحوم سيدنا الأستاد از استر افتاده و تمام اعضاء او كوبيده شده بود و در بيمارستان او را بسته بودند يكي از شاگردان که بعيادت رفته بود و پرسش از حال ايشان كرد فرمود انسان در موقعي که ببلاهاي سخت دچار شود اگر فكر كند آن قدر نعمت باو عنايت فرموده که از عهده شكر كوچكترين آنها برنميآيد وَ تَظُنُّونَ إِن لَبِثتُم إِلّا قَلِيلًا چنانچه ميفرمايد:
قال‌َ كَم لَبِثتُم فِي الأَرض‌ِ عَدَدَ سِنِين‌َ قالُوا لَبِثنا يَوماً أَو بَعض‌َ يَوم‌ٍ مؤمنون آيه 115.
و در مورد عزير عليه السّلام ميفرمايد فَأَماتَه‌ُ اللّه‌ُ مِائَةَ عام‌ٍ ثُم‌َّ بَعَثَه‌ُ قال‌َ كَم لَبِثت‌َ قال‌َ لَبِثت‌ُ يَوماً أَو بَعض‌َ يَوم‌ٍ قال‌َ بَل لَبِثت‌َ مِائَةَ عام‌ٍ الاية بقره 259 پس تمام زمان حيات در دنيا و طول عالم برزخ در نظر يك روز يا بعض روز مي‌آيد و تعبير به ظن براي اينست که يقين بمقدار ندارند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 52)- در این آیه بی‌آنکه تاریخ دقیقی از قیامت ذکر کند بعضی از خصوصیات آن را چنین بیان می‌کند: «این بازگشت به حیات «همان روز (ی خواهد بود) که شما را (از قبرهایتان) فرا می‌خواند، شما هم اجابت می‌کنید در حالی که حمد او را می‌گویید» (یَوْمَ یَدْعُوکُمْ فَتَسْتَجِیبُونَ بِحَمْدِهِ).
و آن روز است که فاصله مرگ و رستاخیز یعنی دوران برزخ را کوتاه خواهید شمرد «و می‌پندارید تنها مدت کوتاهی (در جهان برزخ) درنگ کرده‌اید» (وَ تَظُنُّونَ إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا).
نکات آیه
۱- رستاخیز، روز احضار انسانها از سوى خداوند (یوم یدعوکم)
۲- خداوند، به هنگام برپایى قیامت، مشرکان را به حیات مجدد فرا مى خواند و آنان بى هیچ درنگ و تأملى، به او پاسخ گفته و با ستودن او زنده خواهند شد. (یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که مرجع ضمیر «کم» منکران معاد و مشرکان باشد که از زمان وقوع قیامت سؤال مى کردند و نیز «یوم» بدل براى «قریباً» باشد.
۳- پاسخ سریع و بى چون و چراى انسانها، به پرسشهاى خداوند در قیامت (یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده)
۴- آفرینش دوباره انسانها در قیامت، امرى سهل و آسان است. (قالوا أءذا کنّا ... قل کونواحجارة ... فسیقولون من یعیدنا قل الذى فطرکم أوّل مرّة ... متى هو قل عسى أن یکون قریبًا . یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده)
۵- حضور انسانها در صحنهء قیامت، همراه با ستایش خداوند است. (یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده) «بحمده» حال براى ضمیر «تستجیبون» است و معناى آن چنین است: شما دعوت خدا را اجابت مى کنید در حالى که خدا را حمد مى کنید.
۶- ظهور حقایق در رستاخیز، وادارنده انسان به ستایش خدا و بازدارنده او از گستاخى (یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده) جمله «تستجیبون بحمده» مى رساند که این پاسخ گویى، همراه با زور و اکراه نیست; بلکه ممکن است به خاطر مشاهده حقایقى باشد که انسان را به ستایش خدا وامى دارد.
۷- کفر و ناسپاسى، محدود به دنیاست و در آخرت حتى کافران، ثناگوى خداوند خواهند بود. (یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده) بنابر اینکه مخاطب «یدعوکم» منکران قیامت باشد، استفاده مى شود که آنان تنها در دنیا مجال کفر و کفران داشتند، ولى در آخرت حمد و ثنا خواهند گفت.
۸- دوران برزخ براى انسانها، پس از گام نهادن در صحنه قیامت، کوتاه جلوه مى کند. (یوم یدعوکم ... و تظنّون إن لبثتم إلاّ قلیلاً) این برداشت بنابراین احتمال است که مراد از «إن لبثتم» درنگ در برزخ باشد; چنانکه مفسّران نیز گفته اند.
۹- انسانها، پس از حضور در قیامت، درمى یابند که زندگى دنیوى، بسیار کوتاه بوده است. (یوم یدعوکم فتستجیبون ... تظنّون إن لبثتم إلاّ قلیلاً) بنابر اینکه مراد از «إن لبثتم» حیات دنیوى باشد که تصور مى شد تا برپایى قیامت بسیار طولانى است، برداشت فوق به دست مى آید.
۱۰- دنیا، على رغم تصور طولانى بودنش، بسیار زودگذر است. (یقولون متى هو قل عسى أن یکون قریبًا ... تظنّون إن لبثتم إلاّ قلیلاً)
موضوعات مرتبط
- اجابت کنندگان خدا ۲:
- انسان: احضار انسان ها در قیامت ۱; پاسخ اخروى انسان ها ۳; حضور انسان ها در قیامت ۵
- حمد: حمد اخروى خدا ۵; حمد خدا ۲; عوامل حمد اخروى خدا ۶
- خدا: پرسش اخروى خدا ۳
- دنیا: کوتاهى دنیا ۹، ۱۰
- عالم برزخ: مدّت عالم برزخ ۸
- قیامت: آثار برپایى قیامت ۸; آثار حضور در قیامت ۹; آثار ظهور حقایق در قیامت ۶; ویژگیهاى قیامت ۱، ۷
- کافران: حمد اخروى کافران ۷
- کفر: مکان کفر ۷
- گستاخى: موانع گستاخى ۶
- مردگان: احیاى اخروى مردگان ۴
- مشرکان: احیاى اخروى مشرکان ۲; انقیاد اخروى مشرکان ۲; مشرکان در قیامت ۲
- معاد: سهولت معاد ۴
