الشورى ٢٦

وَ يَسْتَجِيبُ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ‌ وَ يَزِيدُهُمْ‌ مِنْ‌ فَضْلِهِ‌ وَ الْکَافِرُونَ‌ لَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ شَدِيدٌ

کپی متن آیه
وَ يَسْتَجِيبُ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ‌ وَ يَزِيدُهُمْ‌ مِنْ‌ فَضْلِهِ‌ وَ الْکَافِرُونَ‌ لَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ شَدِيدٌ

ترجمه

و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای نیک انجام داده‌اند می‌پذیرد و از فضل خود بر آنها می‌افزاید؛ امّا برای کافران عذاب شدیدی است!

|و [دعاى‌] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌اند اجابت مى‌كند و از فضل خويش به آنها زياده مى‌دهد، ولى كافران را عذابى سخت خواهد بود

و [درخواست‌] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند اجابت مى‌كند و از فضل خويش به آنان زياده مى‌دهد، و[لى‌] براى كافران عذاب سختى خواهد بود.

و دعای آنان را که ایمان آورده و نیکوکار شوند مستجاب می‌گرداند و از فضل و کرم خود بر ثواب آنها می‌افزاید، و برای کافران عذابی سخت خواهد بود.

و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، اجابت می کند و از فضل و احسانش بر آنان می افزاید؛ و برای کافران عذابی سخت خواهد بود.

و دعاى كسانى را كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند اجابت مى‌كند، و از فضل خويش آنان را افزون مى‌دهد. و كافران را عذابى سخت است.

و [دعای‌] کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، اجابت می‌کند، و بر جزای آنان از فضل خویش می‌افزاید، و کافران عذابی سهمگین [در پیش‌] دارند

و آنان را كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند پاسخ مى‌دهد و از فزون‌بخشى خويش مى‌افزايدشان و كافران را عذابى سخت است.

و دعا و درخواست کسانی را اجابت می‌کند که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، و از فضل خود بدیشان بیشتر (از آن چیزهائی که درخواست نموده‌اند و به فکرشان نیامده است) عطاء می‌کند. امّا کافران (به جای لطف و احسان یزدان) عذاب سخت و شدیدی دارند.

و (درخواستِ) کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته(ی ایمان) کرده‌اند، به شایستگی اجابت می‌کند و از فضل خویش به آنان افزون می‌بخشد. و برای کافران عذابی سخت است.

و می‌پذیرد از آنان که ایمان آوردند و کردار نیک کردند و بیفزایدشان از فضل خویش و کافران را است عذابی سخت‌

And He answers those who believe and do good deeds, and He increases them of His grace. But the disbelievers will suffer a terrible punishment.

ترتیل:

ترجمه:

الشورى ٢٥	آیه ٢٦	الشورى ٢٧
سوره : سوره الشورى نزول : ١ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مِن فَضْلِهِ»: از روی لطف و مرحمت خود. از نعمت و عطیّه خود.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنَّمَا يَسْتَجِيبُ‌ الَّذِينَ‌... (۱)

فَاسْتَجَابَ‌ لَهُمْ‌ رَبُّهُمْ‌... (۳) الَّذِينَ‌ يَسْتَمِعُونَ‌ الْقَوْلَ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۷ - ۲۶ سوره شورى
• مقصود از «كتاب» و «ميزان»، در آيه: «اللهُ الّذِى أنزَلَ الكِتَابَ بِالحَقّ وَ المِيزَان...»
• معناى اين كه فرمود: خدا به بندگان خود، «لطيف» است
• مقصود از زراعت آخرت و زراعت دنيا چیست؟
• توضيح و بررسی اقوال مفسران در تفسير آيه مودّت
• آیا مخاطب آیه «مودّت»، انصار هستند؟
• مودّت به قربى، به معنای صله رحم نیست
• دلایلی بر این كه مراد از «مودّت»، مودّت به اهل بيت «ع» است
• وجوه مختلف در معناى آیه: «فَإن يَشَاءِ اللهُ يَختِم عَلى قَلِبكَ»
• بحث روايتى

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ «26»

و (دعاى) كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو انجام داده‌اند اجابت مى‌كند و از فضل خويش بر آنان مى‌افزايد و براى كافران عذابى شديد است.

نکته ها

امام باقر عليه السلام درباره‌ى اين آيه فرمود: دعاى مؤمن درباره برادر دينى‌اش مستجاب است، زيرا خداوند مى‌فرمايد به خاطر علاقه‌اى كه به برادر دينى خود دارى آنچه خواستى به تو و به كسى كه برايش دعا كرده‌اى مى‌دهم. «1»

در روايتى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم: مراد از جمله‌ «يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ» حقّ شفاعت مؤمنان درباره‌ى كسانى است كه گرچه اهل دوزخند ولى به مؤمنان خدمتى كرده‌اند. «2»

پیام ها

1- خداوند دعاى مؤمنان نيكوكار را مى‌پذيرد. «وَ يَسْتَجِيبُ»

2- شرط استجابت دعا، ايمان و عمل صالح است. «يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»

3- پاداش افزون وبيش از انتظار، نمودى از فضل الهى است. «وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ»

4- تهديد وتشويق در كنار هم لازم است. «يَقْبَلُ التَّوْبَةَ- يَعْفُوا عَنِ السَّيِّئاتِ‌- يَسْتَجِيبُ‌- يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ‌- وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ»

---

«1». تفسير نورالثقلين.

«2». تفاسير مجمع البيان و نورالثقلين.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌8، ص: 402

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ «26»

---

«1» سفينة البحار ج 1 ص 127؛ مستدرك سفينة البحار ج 1 ص 395.

جلد 11 - صفحه 425

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا: و اجابت كند دعا را براى آنانكه ايمان آورند به معتقدات حقه، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آورند كارهاى شايسته و پسنديده چنانچه حكمت و مصلحت باشد در اجابت، وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ‌: و زياده گرداند ايشان را از فضل عميم خود، وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ‌: و ناگرويدگان، براى ايشان است، عَذابٌ شَدِيدٌ: مر ايشان راست عذابى سخت كه دوام آنست در كميت و كيفيت بدل آنچه به مؤمنان عطا كرده باشد از ثواب و تفضل ابدى.

بيان:

استجابت به معنى قبول طاعت و اثابت است و زيادتى به اعتبار ثواب، يعنى خدا قبول طاعت فرمايد و ايشان را بر آن ثواب مى‌دهد و زياد مى‌فرمايد ايشان را در ثواب بر سبيل تفضل. معاذبن جبل گفته: مراد استجابت دعائى است كه مؤمنان در حق يكديگر كرده باشند. ابن عباس گفته: معنى آنكه خداى تعالى شفاعت مى‌دهد ايشان را در حق اخوان و زياده فرمايد ايشان را از فضل خود به اين وجه كه قبول شفاعت ايشان نمايد در حق اخوان.

از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله مروى است كه مراد به زيادتى، قبول شفاعت مؤمن است در حق شخصى كه مستوجب آتش باشد و در دنيا به شفيع خود احسان نموده باشد «1».

در كافى- از حضرت باقر عليه السّلام در آيه: «و يستجيب الذين امنوا ...» فرمايد: هو المؤمن يدعوا لاخيه بظهر الغيب فيقول الملك امين، و يقول الجبّار: و لك مثل ما سئلت و قد اعطيت ما سئلت لحبّك إيّاه. مراد مؤمنى است كه دعا نمايد براى برادر مؤمن خود غايبانه، پس ملك آمين گويد و خداوند جبار فرمايد: براى تو است مثل آنچه سؤال نمودى و بتحقيق عطا فرمودم آنچه سؤال نمودى به جهت دوستى تو او را. «2»

شأن نزول:

خباب يكى از اصحاب صفه گويد: چون مالهاى بنى قريضه و ديگران را مشاهده كرديم، در خاطر ما گذشت كه چه باشد كه خداى تعالى ما

---

«1» نور الثقلين، ج 4 ص 579، حديث 87 بنقل از مجمع البيان.

«2» برهان، ج 4، ص 126، حديث 1.

جلد 11 - صفحه 426

را توانگر سازد تا از فقر و فاقه نجات و در احسان را گشوده مردمان را از آن محظوظ سازيم؛ آيه شريفه نازل شد. «1»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ «26» وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ «27» وَ هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ يَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيدُ «28» وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «29» وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ (30)

ترجمه‌

و اجابت مينمايد آنانرا كه گرويدند و كردند كارهاى شايسته و زياده ميدهد ايشانرا از فضل خود و كافران براى آنها عذابى سخت است‌

و اگر وسعت دهد خدا روزى را براى بندگانش هر آينه ستم كنند در زمين ولى فرو ميفرستد باندازه آنچه ميخواهد همانا او بر بندگانش مطّلع بينا است‌

و او است كه فرو ميفرستد باران را بعد از آنكه نوميد شدند و منتشر ميگرداند رحمتش را و او صاحب اختيار ستوده است‌

و از نشانه‌هاى قدرت او است آفريدن آسمانها و زمين و آنچه پراكنده كرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع كردنشان وقتى كه بخواهد توانا است‌

و چيزيكه برسد بشما از مصيبت پس براى امرى است كه كسب كرده است دستهاى شما و ميگذرد از بسيارى از آنها.

تفسير

خداوند متعال دعاى اهل ايمان و اعمال صالحه را در باره خودشان و برادران دينيشان در صورتى كه صلاح باشد اجابت ميفرمايد و اعمال ايشانرا قبول ولدى الاقتضاء زيادتر از آنچه خواستند و استحقاق داشتند تفضّلا بايشان عطا خواهد فرمود ولى كفّار از اينمعانى بهره ندارند و براى آنها عذاب سخت در قيامت است در كافى از امام باقر عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده كه فرمود آن مؤمن است كه دعا ميكند براى برادر مؤمن خود در غيابش پس ملائكه آمين مى‌گويند و خدا ميفرمايد براى تو دو برابر آنست كه طلب نمودى براى او و مسئول تو را اجابت نمودم براى دوست داشتن تو او را و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه زياد ميكند خدا براى ايشان از فضلش شفاعت را از كسيكه واجب شده است براى او آتش از كسانيكه نيكى كردند بايشان در دنيا و معلوم است كه تفضّل بر بندگان بايد بر وفق مصلحت آنها باشد و اگر خداوند وسعت دهد روزى را بر بندگانش و هر چه بخواهند بآنها عطا فرمايد هر آينه از حدّ خود تعدّى و تجاوز نمايند و زياد خوشحال و سرگرم شوند بدنيا و از آخرت غفلت نمايند و بيكديگر ظلم كنند ولى خداوند هر كس را بميزان صلاح دنيوى و اخروى او روزى و مال و عزّت ميدهد و او از ضمائر و مقدار قابليّت و استعداد ثروت و اقتضاء حال و وسعت مجال بندگان‌

---

جلد 4 صفحه 582

خود با خبر است مى‌داند و ميبيند مصالح و مفاسد امور آنها را در حديث قدسى است كه همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر غنا و بى‌نيازى و اگر فقير نمايم او را فاسد ميكند فقر او را و همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر فقر و ندارى و اگر بى‌نياز كنم او را فاسد ميكند او را دارائى و اين براى آنستكه من تدبير مينمايم امور بندگان خود را با علمى كه بباطن آنها دارم و آن خداوند ذات مقدسى است كه نازل ميكند از آسمان باران نافع بموقع لازم را كه غيث خوانده ميشود بعد از آنكه نااميد شده باشند از آن بندگان كه بيشتر موجب مسرّت و خوشحالى و مقتضى براى شكرگزارى است و منتشر مينمايد و پراكنده ميكند رحمت خود را در كوه و دشت و صحرا و دريا و بهره مى‌برند از آن انسان و حيوان و اشجار و گل و گياه و او است مدير امور و مالك رقاب و صاحب اختيار بندگان و ستوده و مستحق پرستش و ستايش است و از دلائل قدرت او است خلقت آسمانها و زمين با اين عظمت و وسعت و تمام موجودات جاندار از ملائكه و جن و انس و انواع حيوانات كه در آسمانها و زمين پراكنده فرموده و او بر جمع و حشر و اعدام و ايجاد آنها هر وقت بخواهد قادر و مقتدر است و آنچه برسد از مصيبت بر بندگان گناه‌كار كه مخاطب در آيه اخيره‌اند بقرينه نسبت كسب معصيت بآنها براى گناهى است كه از آنها سرزده با آنكه خداوند از بسيارى از معاصى آنها ميگذرد در كافى از امام صادق عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده است كه نيست براى كسى پيچ و تاب رگى و صدمه سنگى و لغزش پائى و خراش بدن از چوبى مگر بسبب گناه و امّا آنچه خدا عفو مينمايد بيشتر است از آنچه تعجيل ميفرمايد در عقوبت آن در دنيا و خدا اجلّ و اكرم است از آنكه باز او را در آخرت عقوبت نمايد و در مجمع قريب به اين معنى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام در جواب كسيكه سؤال نموده از مصائب وارده بر اهل بيت عصمت و طهارت نقل نموده كه خداوند اولياء خود را مخصوص بمصائبى ميفرمايد براى مزيد اجرشان بدون گناه و ظاهرا اختصاص باولياء ندارد مصائب وارده بر اطفال و اشخاص بيگناه ديگر هم موجب اجر خواهد بود و اللّه اعلم.

---

جلد 4 صفحه 583

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ يَستَجِيب‌ُ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ وَ يَزِيدُهُم‌ مِن‌ فَضلِه‌ِ وَ الكافِرُون‌َ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ شَدِيدٌ «26»

و قبول‌ اجابت‌ ميفرمايد حوائج‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند و زياد ميفرمايد ‌بر‌ ‌آنها‌ ‌از‌ فضل‌ ‌خود‌ و كفار ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ عذاب‌ سختي‌ ‌است‌.

وَ يَستَجِيب‌ُ ‌از‌ ماده اجابت‌ ‌است‌ و جواب‌ فرع‌ سؤال‌ ‌است‌ ‌تا‌ سؤال‌ نشود صدق‌ جواب‌ نميكند سائل‌ ‌عبد‌ مجيب‌ خداوند مجاب‌ بنده‌ مستجاب‌ حوائج‌ مستجيب‌ قبول‌ كننده‌ و پذيرنده‌ خداوند ‌هم‌ مجيب‌، ‌است‌ جواب‌ بنده‌ ‌را‌ ميدهد و ‌هم‌ مستجيب‌ حوائج‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مي‌پذيرد، و عنايت‌ ميكند.

دست‌ حاجت‌ چه‌ بري‌ نزد خداوندي‌ ‌بر‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 26)- در این آیه پاداش بزرگ مؤمنان و عذاب دردناک کافران را در جمله‌هایی کوتاه بیان کرده، می‌فرماید: خداوند «درخواست کسانی را که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند اجابت می‌کند» (وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ).

«بلکه از فضل خود بر ایشان می‌افزاید» و حتی مطالبی را که درخواست نکرده‌اند به آنها می‌بخشد (وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ). و این نهایت لطف و مرحمت خداوند در باره مؤمنان است.

«اما برای کافران عذاب شدیدی است» (وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ).

جمعی از مفسران معتقدند که این چهار آیه (آیه 23 تا 26)- در مدینه نازل شده است، و شأن نزولی که در آغاز تفسیر این آیات نقل کردیم گواه بر این معنی است، روایاتی که اهل بیت علیهم السّلام را به علی علیه السّلام و فاطمه علیها السّلام و دو فرزند آنها امام حسن و امام حسین علیهما السّلام تفسیر می‌کند نیز مناسب همین معنی است، زیرا می‌دانیم ازدواج علی علیه السّلام و بانوی اسلام در مدینه انجام گرفت، و تولد امام حسن و امام حسین علیهما السّلام در سالهای سوم و چهارم هجری- طبق نقل معروف- بوده است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، دعاها و خواسته هاى مؤمنان نیک کردار را اجابت مى کند. (و یستجیب الذین ءامنوا و عملوا الصلحت)

۲ - ایمان و عمل صالح، شرط پذیرش دعا از سوى خداوند است. (و یستجیب الذین ءامنوا و عملوا الصلحت)

۳ - خداوند، بیش از خواسته ها و دعاهاى مؤمنان نیک کردار، به آنان عطا خواهد کرد. (و یزیدهم من فضله)

۴ - پاداش افزون و اعطاى نعمت ها بیش از انتظار مؤمنان به ایشان، نمودى از فضل الهى است. (و یزیدهم من فضله)

۵ - ایمان و عمل نیک، زمینه بهره ورى از فضل و عنایات فزون تر خداوند (الذین ءامنوا و عملوا الصلحت و یزیدهم من فضله)

۶ - همراه بودن ایمان و عمل صالح، داراى ارزش و تأثیر در نزد خداوند (الذین ءامنوا و عملوا الصلحت و یزیدهم من فضله)

۷ - عذاب سخت و شدید خداوند، در انتظار کافران است. (و الکفرون لهم عذاب شدید)

۸ - کفر، مانع بهره مندى از نتایج دعا و موجب محرومیت از تفضل الهى است. (الذین ءامنوا ... و یزیدهم من فضله و الکفرون لهم عذاب شدید) به قرینه مقابله بین دو فراز آیه، مى توان استفاده کرد که کافران از تفضل خداوند بى بهره اند.

۹ - محرومیت از فضل الهى، نمودى از عذاب خداوند براى کافران (و یستجیب الذین ءامنوا ... و یزیدهم من فضله و الکفرون لهم عذاب شدید) از ارتباط صدر و ذیل آیه، برداشت بالا صورت گرفته است.

روایات و احادیث

۱۰ - «عن أبى جعفر(ع) فى قوله تبارک و تعالى «و یستحیب الذین آمنوا و عملوا الصالحات و یزیدهم من فضله» قال: هو المؤمن یدعوا لأخیه بظهر الغیب فیقول له الملک: آمین. و یقول اللّه العزیز الجبّار و لک مِثلا ما سألت و قد أعطیت ما سألت بحبّک إیّاه; از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند تعالى: «و یستحیب الذین آمنوا و عملوا الصالحات و یزیدهم من فضله» روایت شده که فرمود: مراد مؤمنى است که پشت سر برادر دینى خود دعا مى کند و فرشته براى او آمین مى گوید و خداى عزیز جبار مى فرماید (اى مؤمن) و براى تو است دو برابر آنچه براى برادرت خواستى و به خاطر این که برادرت را دوست داشتى آنچه را درخواست کردى به تو عطا کردم».

۱۱ - «عن أبى عبداللّه(ع) قال: قال رسول اللّه(ص) فى قوله «و یزیدهم من فضله» الشفاعة لمن وجبت له النار ممن أحسن إلیهم فى الدنیا; از امام صادق(ع) روایت شده که رسول خدا راجع به این سخن خداوند «یزیدهم من فضله» (مراد از آنچه زاید بر اجابت دعاى مؤمنان، به آنان داده مى شود) حق شفاعت است که شفاعت مى کنند براى کسانى که آتش براى آنها واجب شده ولى در دنیا از کسانى بوده اند که به آن مؤمنان نیکى کرده اند».

موضوعات مرتبط

• ایمان: آثار ایمان ۲، ۶; ارزش ایمان ۶; ایمان و عمل صالح ۵
• پاداش: زمینه پاداش مضاعف ۵
• خدا: افعال خدا ۱; زمینه فضل خدا ۵; زمینه لطف خدا ۵; عوامل محرومیت از فضل خدا ۸; محرومیت از فضل خدا ۹; نشانه عذابهاى خدا ۹; نشانه هاى فضل خدا ۴
• دعا: شرایط اجابت دعا ۲; موانع اجابت دعا ۸
• صالحان: اجابت دعاى صالحان ۱، ۳; تفضل به صالحان ۳
• عذاب: عذاب شدید ۷; مراتب عذاب ۷
• عمل صالح: آثار عمل صالح ۲، ۶; ارزش عمل صالح ۶
• فضل خدا: مشمولان فضل خدا ۳، ۴
• قیامت: زمینه شفاعت در قیامت ۱۱
• کافران: عذاب کافران ۷، ۹
• کفر: آثار کفر ۸
• مؤمنان: آثار احسان به مؤمنان ۱۱; اجابت دعاى مؤمنان ۱۰، ۱۱; پاداش دعا براى مؤمنان ۱۰; پاداش مضاعف مؤمنان ۴; تأمین خواسته هاى مؤمنان ۱، ۳; تفضل به مؤمنان ۳، ۴، ۱۰، ۱۱