الشورى ٢٥

از الکتاب
کپی متن آیه
وَ هُوَ الَّذِي‌ يَقْبَلُ‌ التَّوْبَةَ عَنْ‌ عِبَادِهِ‌ وَ يَعْفُو عَنِ‌ السَّيِّئَاتِ‌ وَ يَعْلَمُ‌ مَا تَفْعَلُونَ‌

ترجمه

او کسی است که توبه را از بندگانش می‌پذیرد و بدیها را می‌بخشد، و آنچه را انجام می‌دهید می‌داند.

ترتیل:
ترجمه:
الشورى ٢٤ آیه ٢٥ الشورى ٢٦
سوره : سوره الشورى
نزول : ١ هجرت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ١٥
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یَعْفُو»: در رسم‌الخطّ قرآنی، الف زائدی به دنبال دارد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

شأن نزول آیات ۲۳، ۲۴ و ۲۵:

محمد بن مسلم گوید: از امام باقر علیه‌السلام شنیدم که مى فرمود: انصار نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمدند و گفتند: یا رسول الله ما به وسیله تو هدایت یافته ایم، از تو می‌خواهیم که مقدارى از اموال ما را که مورد احتیاج شما باشد، بگیرید سپس این آیه نازل گردید و فرمود که من براى رسالت و نبوت اجر و مزدى نمی‌خواهم جز مودت و دوستى با اهل بیت من.[۱]

محمد بن یعقوب کلینى بعد از سه واسطه از اسماعیل بن عبدالخالق نقل کند که گفت: از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که از ابوجعفر الاحول سؤال فرمود که مردم بصره درباره این آیه چه مى گویند؟

ابوجعفر گفت: قربانت گردم، مى گویند: این آیه براى خویشاوندان پیامبر نازل شده است. فرمود: دروغ مى گویند، این آیه درباره ما به خصوص یعنى اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله امام على و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین اصحاب کساء علیهم‌السلام نازل گردیده است.[۲]

سعید بن جبیر از عبدالله بن عباس نقل کند که هنگامى که پیامبر به مدینه وارد شد و دین اسلام به استحکام و محکمى خود رسید. انصار گفتند: نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌رویم و به او مى گوئیم که اموال ما در اختیار او خواهد بود. هر قدر بخواهد مى تواند بدون هیچ رنج و زحمتى از اموال ما برگیرد لذا نزد پیامبر آمدند و درخواست خویش را معروض داشتند و آیه ۲۳ نازل گردید و پیامبر پس از نزول آن را براى انصار قرائت کرد و فرمود: از شما مزد رسالت و نبوت جز دوستى اقربا و اهل بیت من نمی‌خواهم.

منافقین گفتند: محمد می‌خواهد ما را مطیع و ذلیل خویشاوندان و اقرباى خود بنماید سپس آیه ۲۴ نازل گردید وقتى آیه مزبور را شنیدند به گریه افتادند و از گفتار خویش ابراز ندامت و پشیمانى نمودند سپس آیه ۲۵ نازل گردید.

سدى گوید: مراد از اقتراف حسنه و انجام کار نیک در آیه مودت و دوستى آل محمد است.[۳]

امام حسن مجتبى علیه‌السلام در خطبه اى که ایراد کرد، چنین فرمود: منظور خداوند از اقتراف حسنه و کار نیک انجام دادن در آیه «قُلْ لاأَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى وَ مَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَةً» مودت و دوستى ما است[۴] و نیز امام حسن علیه‌السلام بعد از شهادت پدر بزرگوارش خطبه اى ایراد کرد و فرمود: اى گروه مردم، کسانى که مرا مى شناسند، شناخته اند و کسانى که مرا نمى شناسند به آن‌ها مى گویم من حسن فرزند رسول خدایم که نذیر و ترساننده بود و مردم را به سوى خداوند می‌خواند من فرزند آن چراغ فروزان نبوت و از اهل بیتى هستم که آیه تطهیر «إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ» درباره او نازل شده و نیز فرزند کسى هستم که مودت و دوستى شما بر اهل بیت او واجب و لازم گردید و منظور خداوند از آیه «وَ مَنْ یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً» مودت و دوستى ما اهل بیت است.[۵]

سعید بن جبیر از ابن عباس نقل کند وقتى که آیه ۲۳ نازل شد. گفتند: یا رسول اللّه اقربا و خویشاوندان شما چه کسانى هستند که مودت و دوستى آن‌ها بر ما واجب گردیده است. فرمود: على و فاطمه و حسن و حسین[۶] و نیز سعید بن جبیر و ابن عباس گویند منظور از قربى در آیه آل محمّد مى باشند.[۷]

ابن عباس گوید: سبب نزول آیه ۲۳ چنین بوده چون پیامبر در مدینه مالى نداشت و احتیاج وى به مال زیاد بود. انصار گفتند: این مرد از خویشاوندان ما است و در این شهر غریب است و خدا ما را بدست او هدایت بخشیده است و گاهى او را حقوقى پیش آید و او را چنان وسعتى در مال نیست که به آن قیام کند، بهتر است. براى او مالى جمع کنیم، رفتند و به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتند: سپس این آیه نازل گردید و نیز گویند که اهل مکه گفتند: این محمد براى اداى رسالت و نبوت خویش مزدى طمع دارد سپس این آیه نازل شد چنان که قتاده گوید و این بهتر است زیرا سوره شورى مکى است[۸] و نیز عبدالله بن عباس گوید: وقتى که آیه «قُلْ لاأَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً» نازل شد، عده اى از مردم گفتند: محمد می‌خواهد درباره اهل بیت خود به مردم سفارش کند و به یارى آن‌ها برخیزد سپس آیه ۲۴ به همین سبب نازل شد و در قبال این خیال که مى گفتند: محمد می‌خواهد مردم به اهل بیت وى رغبت حاصل کنند.

خداوند فرمود: اگر شما مى گوئید، پیامبر بر خدا دروغ بسته است خیال باطلى است سپس آیه ۲۵ نازل شد فهمیدند که پیامبر از روى وحى گفته و از خود نگفته است لذا ترسیدند و پشیمان شدند و نزد پیامبر آمدند و توبه کردند و بدست و پاى رسول خدا صلی الله علیه و آله افتادند و ایمان تازه کردند.[۹]

تفسیر


نکات آیه

۱ - خداوند، پذیراى توبه بندگان خویش (و هو الذى یقبل التوبة عن عباده)

۲ - پذیرش توبه گنه کاران و بخشش اعمال ناشایست آنان، تنها در اختیار خداوند است. (و هو الذى یقبل التوبة عن عباده) «هو» مبتدا و «الذى یقبل» خبر است. موصول آمدن خبر، حکایت از این حقیقت دارد که مضمون صله (یقبل التوبة) از صفات تغییرناپذیر مبتدا و از شؤون ثابت او است.

۳ - توبه، زمینه ساز آمرزش و بخشایش تمامى گناهان انسان از سوى خداوند (یقبل التوبة عن عباده و یعفواْ عن السیّئات) عطف «یعفواْ» بر «یقبل التوبة» گویاى زمینه ساز بودن توبه براى بخشایش گناهان است و «السیئات» - که جمع با الف و لام است - بیانگر این مى باشد که خداوند با توبه بندگان، تمامى گناهان آنان را مى بخشد.

۴ - خداوند، تشویق کننده کافران و مشرکان به رها کردن شرک و بازگشت به توحید و یکتاپرستى (و هو الذى یقبل التوبة عن عباده) با توجه به آیات پیشین، مى توان گفت که جمله «و هوالذى یقبل التوبة» دعوتى است از سوى خدا به عموم کافران و مشرکان مبنى بر دست برداشتن از عبادت غیرخدا و بازگشتن به یکتاپرستى.

۵ - تمامى گناهان، حتى گناه کفر، تکذیب پیامبر و تهمت و افترا بر او، قابل بخشایش خداوند است. (أم یقولون افترى ... یقبل التوبة عن عباده و یعفواْ عن السیّئات) از واژه «السیئات» - که جمع محلى به الف و لام است - و نیز از ارتباط این آیه با آیه قبل - که سخن از تهمت افتراى پیامبر(ص) بر خدا از سوى مشرکان بود - مطلب بالا استفاده مى شود.

۶ - لطف بى کران الهى نسبت به آدمیان، حتى انسان هاى گنه کار (یقبل التوبة عن عباده) از این که خداوند توبه همه گنه کاران را مى پذیرد، مطلب بالا استفاده مى شود.

۷ - امکان بخشودگى برخى از گناهان، حتى بدون توبه * (یقبل التوبة ... و یعفواْ عن السیّئات) برداشت یاد شده، بدین احتمال است که «یعفواْ...» جمله اى مستقل از جمله پیشین باشد و دو فراز آیه، اشاره به دو مطلب جداگانه داشته باشد: ۱- خداوند توبه گنه کاران را مى پذیرد; ۲- برخى از گناهان بدون توبه نیز مورد بخشش قرار مى گیرد.

۸ - خداوند، آگاه و دانا به تمامى افعال بندگان خویش (و هوالذى ... و یعلم ما تفعلون)

۹ - تظاهر به توبه، از دید خدا مخفى نخواهد ماند. (هو الذى یقبل التوبة ... و یعلم ما تفعلون)

۱۰ - توجه به آگاهى خدا از افعال بندگان، زمینه ساز توبه و روى آورى ایشان به درگاه او (هو الذى یقبل التوبة عن عباده ... و یعلم ما تفعلون)

موضوعات مرتبط

  • آمرزش: آمرزش قبل از توبه ۷; زمینه آمرزش ۳
  • انسان: عمل انسان ها ۸
  • توبه: آثار توبه ۳; تشویق به توبه ۴; تظاهر به توبه ۹; زمینه توبه ۱۰; قبول توبه ۱; منشأ قبول توبه ۲
  • توحید: تشویق به توحید عبادى ۴
  • خدا: اختیارات خدا ۲; تشویقهاى خدا ۴; توبه پذیرى خدا ۱; علم خدا ۹; علم غیب خدا ۸; وسعت لطف خدا ۶
  • ذکر: آثار ذکر علم خدا ۱۰
  • شرک: تشویق به ترک شرک ۴
  • کافران: تشویق کافران ۴
  • کفر: آمرزش کفر ۵
  • گناه: آمرزش گناه ۵، ۷; منشأ آمرزش گناه ۲
  • لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۶
  • محمد(ص): آمرزش تکذیب محمد(ص) ۵; آمرزش تهمت به محمد(ص) ۵
  • مشرکان: تشویق مشرکان ۴

منابع

  1. تفسیر على بن ابراهیم.
  2. البرهان فی تفسیر القرآن.
  3. تفاسیر ابوحمزه ثمالى و مجمع البیان.
  4. کتاب امالى از شیخ طوسى.
  5. کتاب مقاتل الطالبین از على بن حسین بن محمد اصفهانى.
  6. مسند احمد بن حنبل.
  7. صحیح بخارى جزء ششم و صحیح مسلم جزء پنجم.
  8. تفسیر روض الجنان یا روح الجنان.
  9. تفسیر طبرانى.