هود ١٠٧
ترجمه
هود ١٠٦ | آیه ١٠٧ | هود ١٠٨ | ||||||||||||||
|
معنی کلمات و عبارات
«مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الأرْضُ»: مادام که آسمانها و زمینبرپا است. یعنی تا دوزخْ دوزخ است. چرا که مراد از آسمانها و زمین، آسمانها و زمین دوزخ است و آن هر آن چیزی است که بالای سر و زیر پای دوزخیان قرار دارد (نگا: ابراهیم / ). یا این که مراد جاودانگی و نفی انقطاع است همان گونه که عرب میگوید: لا أَفْعَلُ کَذا ما لاحَ کَوْکَبٌ ... مَا اخْتَلَفَ الَّیْلُ وَ النَّهارُ. «إِلاّ مَا شَآءَ رَبُّکَ»: مراد تقیید سرمدی و ابدی بودن است، نه افاده عدم عموم (نگا: انعام / اعراف / یونس / ، اعلی / . یا این که استثناء متوجّه اهل توحید گناهکار است. یعنی: افراد بدبخت در دوزخ جاودانه میمانند مگر مؤمنان بزهکار.
آیات مرتبط (تعداد ریشههای مشترک)
وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يَا... (۴) وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يَا... (۴) لاَبِثِينَ فِيهَا أَحْقَاباً (۰)
وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا... (۱) وَ أَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي... (۶) يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ... (۲)
تفسیر
- آيات ۱۰۸ - ۱۰۰، سوره هود
- دو احتمال در معناى : ((ابناء القرى ))
- مراد از اينكه آلهه مشركين جز بر هلاكت و تباهى خوانندگان خويش نيفزودند
- اشاره به وجود ارتباط بين اعمال سابق ولا حق انسان ، و نيز ارتباط آن بااعمال ديگران
- عالم برزخ منزلگاه موقتى است و جنبه تمهيدى براى روز قيامت و بهشت و دوزخ جاودانه دارد
- چند وجه در معناى : ((يوم ياءت ...)) در آيه شريفه
- در روز قيامت حقايق براى همگان واضح شده ، توهم استقلال اسباب و وسائط زائل مى گردد
- معناى جمله : ((يوم ياءت لاتكلم نفس الّا باذنه )) و معناى تكلم در قيامت
- بيان اينكه دروغ گفتن مشركين در روز قيامت از باب ظهور ملكات است
- وجه جمع بين آياتى كه تكلم در روز قيامت را اثبات مى كنند با آياتى كه آن را نفى و انكار مى كنند
- گفتار ديگر مفسرين در معناى آيه (لاتكلم نفس الا باذنه )
- علاوه بر اينكه خداى تعالى مى فرمايد: ((هذا يوم لا ينطقون و لا يوذن لهم فيعتذرون)) و معلوم است كه
- وجهى كه ديگران درباره جمع بين اين دو دسته از آيات
- معناى جمله : ((فمنهم شقىّ و سعيد)) و اشاره به معناى تقسيم انسانها به سعادتمند وشقاوتمند
- نقد و رد سخن فخررازى كه گفته است سعادت و شقاوت آدمى به حكم خدا و لازم لاينكفاوست
- بيان اينكه قضاء و قدر الهى و علم او به اعمال انسان منافاتى با اختيارى بودناعمال انسان ندارد
- معناى (زفيز) و (شهيق ) و بيان حالاهل جهنم
- معناى ((خلود)) و مشتقات آن
- دو اشكال در ارتباط با آيه : ((خالدين فيها مادامت السموات و الارض )) و جواب آنها
- سخن زمخشرى در تفسير كشاف در اشاره به اين وجه
- دفعاشكال قاضى بيضاوى بر آيه شريفه
- وجوه ديگرى كه درباره تحديد خلود در آيه شريفه ذكر شده است
- معناى استثناء: ((الّا ماشاء ربّك )) در دو آيه مربوط به بهشتيان و دوزخيان
- وجوه مختلف ديگر درباره مراد از استثناء فوق الذكر
- اشاره به نكته لطيفى كه از آيه : ((و اما الذين سعدوا...)) استفاده مى شود.
- وجه جمع بين جمله : ((الّا ماشاء ربّك )) و ((عطاء غير مجذوذ)) در آيه شريفه
- بحث روايتى
- بررسى نسبت سعادت و شقاوت انسان با قضا و قدر الهى با توجه به روايات وارده
- عالم هستى داراى دو وجه است : وجه ضرورت و تقدير و وجه امكان و اختيار
- معناى فرمايش پيامبر (ص ): ((كل ميسر لما خلق له ))
- رواياتى در ذيل آيات شريفه مربوط به خلود در جنت و نار و استثناء: ((الّا ماشاء ربّك))
- بهشت اولياء خدا با بهشت ديگران تفاوت دارد (و من دونهما جنّتان )
- رد سخن سيوطى در مورد منسوخ شدن دو آيه : ((فاما الّذين شقوا... ))
نکات آیه
۱- آتش دوزخ ، جایگاه ابدى تیره بختان صحنه قیامت است. (خلدین فیها مادامت السموت و الأرض) عبارت «مادامت السماوات و الأرض» (تا آن زمان که آسمانها و زمین وجود دارد) کنایه از دوام و همیشگى است و تأکید براى خلودى مى باشد که از «خالدین» استفاده مى شود.
۲- جهنم و آتش آن ، همیشگى و پایدار است. (خلدین فیها مادامت السموت و الأرض)
۳- سراى آخرت همچون دنیا ، داراى زمین و آسمان است. (مادامت السموت و الأرض) از آن جا که آسمانها و زمین موجود به هنگام برپایى قیامت در هم فرو مى ریزد، معلوم مى شود مراد از «السماوات و الأرض» در این آیه و آیه بعد، آسمانها و زمین سراى آخرت مى باشد. براین اساس «ال» در آن دو جانشین مضاف الیه است; یعنى: سماوات الأخرة و أرضها.
۴- سراى آخرت ، داراى یک زمین است و آسمانهایى متعدد دارد. (مادامت السموت و الأرض) برداشت فوق ، از جمع آوردن «سماوات» و مفرد آوردن «أرض» استفاده شده است.
۵- خلود و عدم خلود جهنمیان در دوزخ ، بسته به مشیت الهى است. (خلدین فیها ... إلاّ ما شاء ربک)
۶- مشیتهاى الهى ، تخلف ناپذیر است. (إلاّ ما شاء ربک)
۷- رهایى جهنمیان از آتش دوزخ ، امرى ممکن و محتمل است و به مشیت خداوند بستگى دارد. (خلدین فیها ... إلاّ ما شاء ربک) منظور از «ما»ى موصوله در «إلاّ ما شاء ربک» مى تواند زمان و مدت باشد. در این صورت «مستثنى منه» مدت زمانى است که به خلود و دوام توصیف شد. بر این اساس حاصل معناى «خالدین فیها ...» چنین مى شود: دوزخیان در آتش براى همیشه ماندگارند، مگر آنکه خداوند همیشه بودن را ملغى کند.
۸- خداوند ، برخى از دوزخیان را از آتش دوزخ رهایى مى بخشد و از عذاب نجات مى دهد. (خلدین فیها ... إلاّ ما شاء ربک) برداشت فوق، بر این اساس است که مراد از «ما» در «إلاّ ما شاء ربک» افراد و اشخاص باشد. بر این مبنا «مستثنى منه» ضمیر مستتر در «خالدین» مى باشد و حاصل معناى «خالدین فیها ...» چنین خواهد بود: دوزخیان در آتش مخلد هستند، مگر افرادى را که خداوند بخواهد که در آن جا خالد نباشند. وصف «فعال لما یرید» به این نکته اشاره دارد که خداوند با اعمال مشیت خویش، برخى دوزخیان را رهایى خواهد بخشید.
۹- خداوند هر آنچه را بخواهد ، انجام مى دهد. (إن ربک فعال لما یرید)
۱۰- حاکمیت خداوند بر هستى ، حاکمیتى مطلق و قدرت او بلامنازع است. (إن ربک فعال لما یرید)
۱۱- اخبار خداوند به خلود جهنمیان در دوزخ ، نمى تواند مانع او بر موقت قرار دادن آن باشد. (خلدین فیها ... إلاّ ما شاء ربک إن ربک فعال لما یرید) جمله «إن ربک ...» تعلیل براى حقایقى است که از آیه مورد بحث استفاده مى شود; یعنى، چون حاکمیت او مطلق است و چیزى نمى تواند مانع نفوذ اراده او شود; اگر خواست دوزخیان براى همیشه در آتش بمانند، چنین خواهد شد و اگر خواست همه و یا برخى از آنان را نجات دهد، چنین خواهد کرد و حتى اگر وعده و وعیدى را که بر خلود داده، بخواهد عمل نکند، چیزى مانع و رادع او نخواهد بود.
۱۲- باور و توجه به قدرت و حاکمیت مطلق خداوند ، موجب پذیرش ربوبیت او بر انسان و سایر هستى است. (إلاّ ما شاء ربک إن ربک فعال لما یرید) برداشت فوق ، با توجه به کلمه «رب» استفاده شده است.
موضوعات مرتبط
- آخرت: آسمان آخرت ۳; تعدد آسمان آخرت ۴; زمین آخرت ۳، ۴
- آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۲; حاکم آفرینش ۱۰
- انسان: مدبر انسان ها ۱۲
- ایمان: آثار ایمان ۱۲; ایمان به حاکمیت خدا ۱۲; ایمان به قدرت خدا ۱۲
- توحید: توحید افعالى ۱۰
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۰; جهان بینى و ایدئولوژى ۱۲
- جهنم: جاودانگى آتش جهنم ۲; جاودانگى جهنم ۲; جاودانگى در جهنم ۱، ۵، ۱۱; نجات از جهنم ۷; ویژگیهاى آتش جهنم ۲; ویژگیهاى جهنم ۲
- جهنمیان: ۱ نجات جهنمیان ۷، ۸
- خدا: آثار مشیت خدا ۵، ۷; اِخبار خدا ۱۱; اختیار خدا ۹; اراده خدا ۹; افعال خدا ۹; حاکمیت مطلق خدا ۱۰; حتمیت مشیت خدا ۶; قبول ربوبیت خدا ۱۲; قدرت خدا ۹; نجات بخشى خدا ۸; ویژگیهاى قدرت خدا ۱۰
- شقاوتمندان: شقاوتمندان در جهنم ۱
- عذاب: نجات از عذاب ۸