الأعراف ٤٤
ترجمه
| الأعراف ٤٣ | آیه ٤٤ | الأعراف ٤٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«حَقّاً»: حال یا مفعول دوم است. «أَذَّنَ»: صدا زد. ندا در داد. «مُوَذِّنٌ»: ندا دهنده. این ندا دهنده شاید فرشته‌ای یا انسانی باشد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِي سَوَاءِ... (۰) قَالَ تَاللَّهِ إِنْ کِدْتَ... (۱) وَ لَوْ لاَ نِعْمَةُ رَبِّي لَکُنْتُ... (۲) أَ فَمَا نَحْنُ بِمَيِّتِينَ (۰) إِلاَّ مَوْتَتَنَا الْأُولَى وَ مَا... (۰) هٰذِهِ النَّارُ الَّتِي کُنْتُمْ... (۱) أَ فَسِحْرٌ هٰذَا أَمْ أَنْتُمْ لاَ... (۰) اصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لاَ... (۰) أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِيّاً أَمْ... (۰) وَ يَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ... (۱)
تفسیر
- آيات ۳۷ - ۵۴، سوره اعراف
- مراد از افترا بر خدا به كذب در آيه (( فمن اظلم ممن افترى ...(( شرك ورزيدن به خداو انكار توحيد است .
- مشاجره و گفتگوى دوزخيان با يكديگر
- جمله : (( لاتكلّف نفسا الّا وسعها(( مفيد رفع نگرانى از عدم قدرت بر انجام دادن جميعاعمال صالح است .
- معناى (( غل (( و اشاره به اينكه غل از بزرگترين ناملايمات است .
- توضيحى در مورد تعبير به اينكه مؤ منين بهشت را به ارث مى برند.
- وجه اختلاف تعبير در (( وعدنا ربنا(( و (( وعد ربكم (( در آيه شريفه
- اشاره به نفوذ حكم و امر انسان در قيامت
- معناى (( اعراف (( و مراد از آن در آيه شريفه
- رجال اعراف از طايفه جن يا ملك نيستند
- مراد از رجال اعراف ، مستضعفين نيستند
- اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصياتى كه براى آنان ذكر شده با جمله : (( والامر يومئذ للّه (( منافات ندارد
- اشاره به اقوال متعددى كه درباره معناى اعراف و مراد از اصحاب اعراف گفته شده است .
- روايتى از آلوسى درباره مراد از رجال اعرافنقل كرده و صاحب المنار آن را بى اعتبار دانسته است .
- سخن ما با صاحب المنار كه با مقايسه مسائل قيامت با نظام جارى در دنيا روايت مذكور رامردود دانسته است .
- دو قول ديگر در معناى اعراف و بيان اصول اقوال در مسئله اعراف
- معناى اعراف در قرآن
- دلالت جمله : (( الذين اتّخذوا دينهم لهوا و لعبا(( بر اينكه انسان ناچار از تدين به ديناست .
- بحث روايتى (در ذيل آيات شريفه )
- روايتى از پيغمبر اكرم (ص ) درباره كيفيت مرگ مؤ من و كافر
- چند روايت ديگر درباره جهنم كافر و اهل دوزخ
- رواياتى در اين باره كه مراد از (( مؤ ذن (( در (( و اذّن مؤ ذن بينهم ...(( على (ع ) مىباشد
- مؤ ذن بودن على عليه السلام و اعلام حكم خداوند توسط او در آخرت ازفضائل آن حضرت به حساب مى آيد.
- رواياتى درباره اصحاب اعراف
- اشكال وارد بر رواياتى كه اصحاب اعراف را به كسانى كه داراى حسنات و سيئاتمساوى هستند تفسير مى كنند.
- چند روايت در مورد اينكه ائمه اهل بيت عليهم السلام اصحاب اعراف هستند.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ «44»
و اهل بهشت، دوزخيان را صدا زنند كه ما آنچه را پروردگارمان وعده داده بود، حقّ و راست يافتيم (و به آن رسيديم)، آيا شما وعده‌هاى پروردگارتان را حقّ يافتيد؟ (ما در لذّت و نعمتيم، آيا شما هم در رنج و عذابيد؟) گويند: آرى. پس منادى ميان آنان اعلام كند كه لعنت خدا بر ستمكاران باد.
«1». نهج‌البلاغه، حكمت 150.
جلد 3 - صفحه 69
نکته ها
در اينكه مؤذّنِ قيامت چه كسى است اقوالى بيان شده، از جمله: خداوند، اسرافيل، جبرئيل، مأموران جهنّم و مأموران بهشت؛ امّا در روايات شيعه «1» و برخى احاديث اهل‌سنّت (مانند روايات حاكم حَسكانى) مى‌خوانيم كه آن مؤذّن، حضرت على عليه السلام است، همان گونه كه سوره برائت را كه شامل اعلام برائت از مشركين در دنيا بود در مكّه خواند، قرائت قطعنامه‌هاى برائت و لعنت الهى نسبت به مشركان، در آخرت نيز از زبان على عليه السلام خواهد بود. «2» همچنان كه به بهشتيان نيز آن حضرت سلام خواهد داد. «3»
پيامبر صلى الله عليه و آله پس از جنگ بدر، خطاب به كشته‌ى مشركان فرمود: «انّا وجدنا ما وعد ربّنا حقّاً فهل وجدتم ما وعد ربّكم حقّاً»، اصحاب سؤال كردند: چگونه با اجسادى كه مرده‌اند تكلّم مى‌كنيد؟ حضرت فرمودند: «به خدا سوگند! همه‌ى آنان كلام مرا بهتر از شما شنيدند.
چنانكه حضرت على عليه السلام نيز كشته‌هاى خوارج را با همين آيه مورد خطاب قرار دادند». «4»
پیام ها
1- در قيامت، بهشتيان و دوزخيان با يكديگر گفتگو مى‌كنند. وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ ... بهشت و جهنّم به گونه‌اى است كه بهشتيان پس از استقرار، مى‌توانند از دوزخيان خبر بگيرند.
2- در قيامت مؤمنان و كافران، وعده‌هاى الهى را حقّ و عملى مى‌يابند. «قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا»
3- خداوند توسط اهل بهشت، از دوزخيان اعتراف مى‌گيرد، تا شرمندگى و فشار بيشترى بر آنان وارد شود. «5» «قالُوا نَعَمْ»
«1». تفسير نورالثقلين.
«2». تفسير نمونه.
«3». تفسير اثنى‌عشرى.
«4». تفسير اثنى‌عشرى.
«5». تفسير الميزان.
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 70
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ (44)
بعد از آن گفتگوى اهل بهشت و جهنم را با هم بعد از استقرار بيان فرمايد:
وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ: و ندا كنند اهل بهشت بر وجه فرح و سرور، أَصْحابَ النَّارِ: اهل جهنم را بر سبيل شماتت و سرزنش، أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا: اينكه بتحقيق يافتيم ما و رسيد به ما جميع آنچه وعده فرمود پروردگار ما در كتب منزله و السنه انبيا به راستى و درستى از معاد و ثواب
جلد 4 صفحه 72
ايمان و عمل صالح. فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا. پس آيا شما يافتيد آنچه وعده فرموده بود آفريدگار شما حق ثابت از عقوبات و عذاب كفر و شرك و انكار معاد جسمانى و بعث و حساب و نعيم جنت و ساير موعودات سبحانى.
قالُوا نَعَمْ: گويند اهل جهنم يكدفعه بلى، كل جزء از احوال معاد جسمانى و حشر و نشر و صراط و سؤال و ميزان و اقسام عذاب را بتحقيق يافتيم. فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ: پس ندا كند منادى به صوت بلند ممدود بين فريقين به محض اتمام قولشان، أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ: بتحقيق لعنت خدا و انواع عقوبات او باد بر ستمكاران كه كفر را بر ايمان و عصيان را بر طاعت و كفران را بر شكران اختيار كردند.
تبصره: مفسرين را در اين مؤذن اقوالى است: 1- ذات احديت الهى. 2- اسرافيل. 3- جبرئيل. 4- خزنه جهنم. 5- خزنه بهشت. 6- متفق عليه خاصه و عامه، منادى به لعن بر اهل نيران و به سلام عليكم بر اهل جنان، حضرت امير المؤمنين على بن ابى طالب عليه السّلام است. روايت در كافى- قمى از حضرت كاظم عليه السّلام عياشى از حضرت رضا عليه السّلام مجمع، معانى، صافى، جوامع، منهج، نورالثقلين، برهان، و غيره: قال امير المؤمنين عليه السّلام: انا ذلك المؤذّن. «1» و ايضا عن الرّضا عليه السّلام قال: المؤذّن امير المؤمنين عليه السّلام يؤذّن اذانا يسمع الخلايق. «2» امّا عامّه- 1- ابو القاسم حسكانى باسناده از محمد بن حنفيه از پدرش على عليه السّلام كه فرمود: انا ذلك المؤذّن «3» 2- از ابن عباس: انّ لعلىّ عليه السّلام فى كتاب اللّه اسماء لا يعرفها النّاس قوله فاذّن مؤذّن بينهم، فهذا المؤذّن علىّ عليه السّلام يقول الا لعنة اللّه على الّذين كذّبوا بولايتى و استخفّوا بحقّى «4» ابن عباس گويد: براى حضرت على عليه السّلام در كتاب خدا نامهائى است كه نمى‌شناسند مردم، از جمله: فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ، اين مؤذن، حضرت على
«1» اصول كافى، جلد اوّل، كتاب الحجّة، صفحه 426، حديث 70- تفسير نورالثقلين، جلد دوّم، صفحه 32، حديث 122 تا 125 تفسير عيّاشى، جلد دوّم، صفحه 17، حديث 41.
«2» اصول كافى، جلد اوّل، كتاب الحجّة، صفحه 426، حديث 70- تفسير نورالثقلين، جلد دوّم، صفحه 32، حديث 122 تا 125 تفسير عيّاشى، جلد دوّم، صفحه 17، حديث 41.
«3» به كتاب شريف احقاق الحق، جلد 3، صفحه 393، (پاورقى) رجوع شود.
«4» به كتاب شريف احقاق الحق، جلد 3، صفحه 394 (پاورقى) رجوع شود.
جلد 4 صفحه 73
عليه السّلام است، آگاه باشيد لعنت خداوندى و دورى رحمت سبحانى باد بر كسانى كه تكذيب نمودند به ولايت من و استخفاف كردند به حق من.
تتمه: در كتب مغازلى و مناقب ثبت شده كه در جنگ خوارج صناديد قريش مقتول افتاده. حضرت امير عليه السّلام به خطاب بلند مانند پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: انّا وجدنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا. صحابه عرض كردند: چگونه تكلم به اجساد بلا روح نمائى؟
فرمود: به خدا قسم همه كلام ما را شنيدند بهتر از شما.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ (44)
ترجمه
و ندا كنند اهل بهشت اهل دوزخ را كه بتحقيق يافتيم ما آنچه؟؟؟
جلد 2 صفحه 428
داد ما را پروردگارمان حق پس آيا يافتيد شما آنچه را وعده كرد پروردگارتان حق گويند بلى پس ندا كند ندا كننده ميان ايشان كه لعنت خدا بر ستمكاران.
تفسير
تعبير از مستقبل بماضى براى اشاره بتحقّق وقوع معنى است و اين سؤال را براى اظهار مسرّت و افتخار خودشان و توبيخ و شماتت آنها ميكنند و اينكه در اول وعدنا ربّنا فرموده و در ثانى وعد ربّكم و نفرموده است وعدكم ربّكم فيض ره فرموده براى آنستكه مواعيد الهيّه از حشر و نشر و ثواب و عقاب و حساب و كتاب و غيرها مخصوص بآنها نبوده و آنها تكذيب همه را مينمودند و بنظر حقير براى آنستكه لفظ وعد با آنكه مناسب با خير است مخصوص بشر نشود چون غالبا از آن تعبير بوعيد ميكنند و الّا بايد در اول هم وعد ربّنا فرموده باشد و مراد از ستمكاران كفارند كه در آيه بعد بيان شده است و مؤذّن بر طبق روايات معتبره حضرت امير المؤمنين (ع) است و قمّى ره علاوه فرموده كه صوت آنحضرت را تمام خلق ميشنوند ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ نادي أَصحاب‌ُ الجَنَّةِ أَصحاب‌َ النّارِ أَن قَد وَجَدنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَل وَجَدتُم ما وَعَدَ رَبُّكُم حَقًّا قالُوا نَعَم فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَينَهُم أَن لَعنَةُ اللّه‌ِ عَلَي الظّالِمِين‌َ (44)
و ندا ميكنند اصحاب بهشت اصحاب آتش را که ما يافتيم آنچه را که پروردگار ما بما وعده داده بود حقا راست و محقق بود وعده او آيا شما هم يافتيد آنچه را که پروردگارتان بشما وعده داده بود گفتند اهل آتش بلي ما هم يافتيم و اعلام‌كننده‌اي بين اهل بهشت و نار ندا درميدهد که لعنت الهي بر ظالمين است.
وَ نادي أَصحاب‌ُ الجَنَّةِ أَصحاب‌َ النّارِ اينکه يك نوع سرزنش و بقول ما سركوفت است که اهل بهشت باهل جهنم ميزنند که ما تصديق انبياء كرديم و ايمان آورديم و اعمال صالحه بجا آورديم و نتيجه آنها را که انبياء از جانب خدا خبر داده بودند گرفتيم که تمام وعده‌هاي الهي حق و صدق بوده أَن قَد وَجَدنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا آيا شما هم آنچه پيغمبران از جانب خدا خبر داده بودند که كفر و عناد و طغيان و ظلم و مخالفت و معصيت مورث جهنم و عذاب و آتش ميشود و شما باور نميكرديد فَهَل وَجَدتُم ما وَعَدَ رَبُّكُم حَقًّا ديدند که فرمايشات آنها همه راست و حق بود قالُوا نَعَم اقرار و اعتراف ميكنند حال بايد بچشيم طعم عذاب را.
فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَينَهُم اخبار بسياري از تفسير علي بن ابراهيم و كافي كليني و من لا يحضر فقيه و تفسير عياشي و طبرسي از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام و حضرت
جلد 7 - صفحه 325
باقر عليه السّلام و حضرت رضا عليه السّلام و إبن عباس وارد شده که مؤذّن امير المؤمنين عليه السّلام است که نداي او را جميع خلائق ميشنوند أَن لَعنَةُ اللّه‌ِ عَلَي الظّالِمِين‌َ در بعض اخبار مذكوره ظالمين تفسير شده بكساني که تكذيب كردند ولايت امير المؤمنين عليه السّلام را و استخفاف كردند حق آن بزرگوار را و معلوم است اينها مصداق اتم‌ّ ظالمين هستند و جمع محلي بالف و لام افاده عموم دارد شامل جميع ظالمين بانبياء و ائمه اطهار (ع) و غير آنها از كساني که استحقاق لعن دارند ميشود لعنهم اللّه، و شاهد بر اينکه دعوي آيه بعد است که تفسير ميفرمايد ظالمين را که كيانند.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 44)- از این آیه استفاده می‌شود که بهشتیان و دوزخیان از جایگاه خود می‌توانند با یکدیگر سخن بگویند نخست می‌گوید: «بهشتیان، دوزخیان را مخاطب ساخته و صدا می‌زنند که ما وعده پروردگار خویش را حق یافتیم، آیا شما هم به آنچه خدا به وسیله فرستادگانش وعده داده بود، رسیدید؟» (وَ نادی أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقًّا).
در پاسخ «می‌گویند: آری» همه را عین حقیقت دیدیم (قالُوا نَعَمْ).
سپس اضافه می‌کند: «در این هنگام ندا دهنده‌ای در میان آنها ندا در می‌دهد (آنچنان که صدای او به گوش همگان می‌رسد) که: لعنت خدا بر ستمگران باد» (فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ).
نکات آیه
۱- بهشتیان پس از ورود به بهشت با فریادى رسا دوزخیان را مخاطب قرار داده و با آنان سخن مى گویند. (و نادى اصحب الجنة اصحب النار) «نداء» به معناى فریاد زدن و کسى را با صدایى بلند خواندن است.
۲- اعلان تحقق وعده هاى الهى (بهشت و مواهب آن)، به اهل ایمان گزارشى از سوى بهشتیان به گرفتاران در آتش دوزخ (و نادى ... أن قد وجدنا ما وعدنا ربنا حقاً)
۳- بهشتیان براى ملامت و سرزنش دوزخیان، از آنان جویاى تحقق وعیدهاى الهى براى منکران آیات خداوند خواهند شد. (و نادى ... فهل وجدتم ما وعد ربکم حقاً)
۴- اعتراف دوزخیان در برابر بهشتیان، به تحقق تهدیدهاى الهى درباره ایشان (فهل وجدتم ما وعد ربکم حقاً قالوا نعم)
۵- وعده ها و وعیدهاى خداوند، برخاسته از ربوبیت او و براى رشد و تربیت انسانهاست. (قد وجدنا ما وعدنا ربنا حقاً فهل وجدتم ما وعد ربکم حقاً)
۶- ظالمان از رحمت خداوند دور هستند. (أن لعنة اللّه على الظلمین)
۷- ندا دهنده اى در قیامت مأمور اعلام گرفتارى ظالمان به لعنت خداوند است. (فاذن مؤذن بینهم أن لعنة اللّه على الظلمین)
روایات و احادیث
۸- احمد بن عمر الحلاّل قال: سألت ابالحسن (ع) عن قوله تعالى: «فاذن مؤذن بینهم أن لعنة اللّه على الظالمین» قال: المؤذن امیرالمؤمنین (ع).[۱] احمد بن عمر حلاّل گوید: از امام رضا (ع) درباره آیه «فاذن مؤذن ... » سؤال کردم فرمود: مؤذن، امیرالمؤمنین (ع) است.
موضوعات مرتبط
- آیات خدا: عذاب مکذبان آیات خدا ۳
- بهشت: نعمتهاى بهشت ۲ ; وعده به بهشت ۲
- بهشتیان: در بهشت ۱ ; بهشتیان و جهنمیان ۱، ۲، ۳ ; پرسش بهشتیان ۳ ; تلکم بهشتیان ۱، ۲ ; سرزنشهاى بهشتیان ۳
- تربیت: عوامل تربیت ۵
- جهنمیان: اقرار جهنمیان ۴ ; جهنمیان و بهشتیان ۴ ; سرزنش جهنمیان ۳
- خدا: تحقق تهدیدهاى خدا ۴ ; تحقق وعده خدا ۲ ; تحقق وعید خدا ۳ ; ربوبیت خدا ۵ ; لعن خدا ۷ ; وعده خدا ۵ ; وعید خدا ۵
- رشد: عوامل رشد ۵
- ظالمان: در قیامت ۷ ; لعن بر ظالمان ۷ ; محرومیت ظالمان ۶
- قیامت: ندا در قیامت ۷
- لعن: مشمولان لعن ۷
- مؤمنان: در بهشت ۲
- محرومان از رحمت خدا:۶
منابع
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۴۲۶، ح ۷۰ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۳۲، ح ۱۲۲.
