يوسف ٦٨

وَ لَمَّا دَخَلُوا مِنْ‌ حَيْثُ‌ أَمَرَهُمْ‌ أَبُوهُمْ‌ مَا کَانَ‌ يُغْنِي‌ عَنْهُمْ‌ مِنَ‌ اللَّهِ‌ مِنْ‌ شَيْ‌ءٍ إِلاَّ حَاجَةً فِي‌ نَفْسِ‌ يَعْقُوبَ‌ قَضَاهَا وَ إِنَّهُ‌ لَذُو عِلْمٍ‌ لِمَا عَلَّمْنَاهُ‌ وَ لٰکِنَ‌ أَکْثَرَ النَّاسِ‌ لاَ يَعْلَمُونَ‌

ترجمه

و هنگامی که از همان طریق که پدر به آنها دستور داده بود وارد شدند، این کار هیچ حادثه حتمی الهی را نمی‌توانست از آنها دور سازد، جز حاجتی در دل یعقوب (که از این طریق) انجام شد (و خاطرش آرام گرفت)؛ و او به خاطر تعلیمی که ما به او دادیم، علم فراوانی داشت؛ ولی بیشتر مردم نمی‌دانند!

|و چون از آن جا كه پدرشان دستور داده بود وارد شدند، [اين ترفند] هيچ حادثه الهى را نمى‌توانست از آنها دور سازد، جز اين كه نيازى در روح يعقوب را برآورده كرد [و خشنودش نمود]، و او با تعاليم ما بسيار دانا بود، ولى اكثر مردم نمى‌دانند

و چون همان گونه كه پدرانشان به آنان فرمان داده بود وارد شدند، [اين كار] چيزى را در برابر خدا از آنان برطرف نمى‌كرد جز اينكه يعقوب نيازى را كه در دلش بود، برآورد و بى‌گمان، او از [بركت‌] آنچه بدو آموخته بوديم داراى دانشى [فراوان‌] بود، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.

چون آنها به ملک مصر به طریقی که پدر دستور داده بود وارد شدند البته این کار هیچ سودی برایشان در برابر (قضا و قدر) خدا نداشت جز آنکه در دل یعقوب غرضی بود که (از چشم بد گزندی نبینند) ادا نمود، و او بسیار دانشمند بود، زیرا ما او را (به وحی خود) علم آموختیم و لیکن اکثر مردم نمی‌دانند.

هنگامی که فرزندان یعقوب از آنجایی که پدرشان دستور داده بود، وارد شدند، تدبیر یعقوب نمی توانست هیچ حادثه ای را که از سوی خدا رقم خورده بود، از آنان برطرف کند جز خواسته ای که در دل یعقوب بود [که فرزندانش به سلامت و دور از چشم زخم وارد شوند] که خدا آن را به انجام رساند، یعقوب به سبب آنکه تعلیمش داده بودیم از دانشی [ویژه] برخوردار بود ولی بیشتر مردم [که فقط چشمی ظاهربین دارند، این حقایق را] نمی دانند.

چون از جايى كه پدر فرمان داده بود داخل شدند، اين كار در برابر اراده خدا سودشان نبخشيد. تنها نيازى در ضمير يعقوب بود كه آن را آشكار ساخت، زيرا او را علمى بود كه خود به او آموخته بوديم ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.

و چون به همان گونه که پدرشان به ایشان دستور داده بود، وارد شدند، [این شیوه ورود] ایشان را از قضای الهی باز نداشت، ولی [هر چه بود] نیاز روحی یعقوب بود که بدین‌سان برآورده کرد، و او با آنچه به او آموخته بودیم، دانشور بود، ولی بیشترینه مردم نمی‌دانند

و چون از همانجا كه پدرشان فرموده بود درون شدند، آنان را در برابر [قضا و قدر] خدا هيچ سودى نداشت مگر آرزو و نيازى كه در دل يعقوب بود و آن را آشكار كرد- بگفت و دل از آن بپرداخت- و همانا وى خداوند دانش بود- مى‌دانست كه گريز نتواند كسى را از قضا و قدر برهاند- از آن رو كه ما به او آموخته بوديم ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.

(سفارش پدر را پذیرفتند) و هنگامی که از همان طریق و به همان شیوه (به مصر) وارد شدند که پدرشان بدیشان دستور داده بود، چنین ورودی آنان را از آنچه خدا خواسته بود به دور نداشت و (حذَر با قدَر برنیامد و در مصر به دزدی متّهم شدند و برادرشان بنیامین به گروگان گرفته شد و غمها و اندوهها یکی پس از دیگری ایشان را در برگرفت) ولیکن حاجتی را برآورده کرد که در اندرون یعقوب بود (و آن پیدا شدن یوسف و شناسائی او توسّط بنیامین و سرانجام بهم رسیدن پدر و پسر بعد از مدّتها فراق و هجران بود). بی‌گمان یعقوب (در پرتو وحی) آگاه از چیزهائی بود که ما بدو آموخته بودیم. (از جمله می‌دانست که یوسف زنده است و عاقبت خواب او تحقّق پیدا می‌کند) امّا بسیاری از مردم نمی‌دانند (که یعقوب چنین آگاهی و اطّلاعی در پرتو وحی داشته است).

و چون - همان‌گونه که پدرشان به آنان امر کرده بود - وارد شدند (این کار) چیزی را در برابر خدا از آنان بی‌نیاز نکرده بود؛ جز اینکه یعقوب نیازی را که در دلش بود، بر آورد. و بی‌گمان، او به آنچه بدو آموخته بودیم به‌راستی دارای دانشی (فراوان) بود؛ ولی بیشتر مردمان نمی‌دانند.

و هنگامی که درآمدند بدانسان که فرمود ایشان را پدرشان نبود که بی‌نیاز کند از ایشان از خدا چیزی مگر خواسته‌ای را در دل یعقوب که برآوردش و همانا او است دانشمندی بدانچه بیاموختیمش و لیکن بیشتر مردم نمی‌دانند

يوسف ٦٧	آیه ٦٨	يوسف ٦٩
سوره : سوره يوسف نزول : ١١ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مِن شَیْءٍ»: چیزی را. حرف (مِنْ) زائد است و واژه (شَیْءٍ) در اصل منصوب و مفعول است. «إِلاّ»: لیکن. امّا. «حاجَةً»: نیازی. مستثنی منقطع است. این نیاز، دیدار دوباره یوسف است که پیوسته در اندرون یعقوب غوغا می‌کرد. زیرا برابر وحی آسمانی می‌دانست که یوسف را گرگ نخورده است و روزی باید خواب او تحقّق یابد. امّا سوز فراق و درد انتظار و دلهره ناگوار، به آتش درون او دامن می‌زد (نگا: یوسف / ، - ، ). بسیاری از تفاسیر می‌گویند: چنین نیازی عبارت بوده است از سفارش فرزندان به رعایت اسباب و مسبّبات جهان، و توکّل کردن بر یزدان، و مراقبت از خود در حدّ توان؛ و این که یعقوب خواسته است که با این سفارش به فرزندان پندی دهد و اضطراب قلب خود را نیز اندکی فرو نشاند. «قَضَاهَا»: نیاز را برآورده کرد. فاعل فعل (قَضا) دُخُول حاصل از کلام قبلی، یا یعقوب است. «إِنَّهُ»: مرجع ضمیر (هُ) یعقوب است. «لِمَا عَلَّمْنَاهُ»: چیزی که بدو آموخته بودیم. بر اثر تعلیمی که ما بدو داده بودیم. واژه (ما) می‌تواند موصول و یا مصدریّه باشد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنَ‌ رَبَّکَ‌ يَعْلَمُ‌ أَنَّکَ‌... (۵)

تفسیر

• آيات ۸۲ - ۶۳، سوره يوسف
• بازگشت برادران يوسف به سوى پدر و راضى كردن او به بردن بنيامين و...
• مراد يعقوب (عليه السلام ) از جمله : ((فالله خير حافظا و هو ارحم الراحمين ))
• معناى توسل به خدا، لغو و بى اثر دانستن اسباب و وسائط نيست
• سبب اينكه يعقوب (عليه السلام ) به پسران خود سفارش كرد از يك دروازه وارد نشوند
• سه نكته درباره توكل از آيه شريفه : ((و قال يا نبىّ...)) استفاده مى شود
• معناى جمله : ((ما كان يغنى عنهم من الله من شى ء...))
• علم موهبتى به يعقوب (عليه السلام ) اكتسابى نبوده و نتيجه اخلاص در توحيد است
• توجيه ديگر مفسرين در معناى آيات مورد بحث
• گفتار يوسف جز افتراهاى مذموم عقلى و حرام شرعى نيست !
• توجيه ديگر مفسرين در مراد از آيه شريفه
• پيمانه ملك گم شده است !
• كيفر سارق معين مى شود
• پيمانه از باروبنه بنيامين برادر ابوينى يوسف (عليه السلام ) يافته مى شود!
• مراد از اينكه يوسف (عليه السلام ) نمى توانستند بر مبناى كيش مصريان برادر را نزدخود نگاه بدارد
• معناى جمله ((فوق كل ذى علم ))
• گفتگوى يوسف (عليه السلام ) با برادران پس از آنكه پيمانه گمشده از باروبنه بنيامين يافته شد
• گفتگوى برادران : چگونه بدون بنيامين نزد پدر بازگرديم ؟
• يكى از برادران : نزد پدر بازگشته بگوييد پسرت دزدى كرد و ((ما شهدنا الّا بماعلمنا... و ما كنّا

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- ورود فرزندان یعقوب به مصر براى دومین بار (و جاء إخوة یوسف ... و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم)

۲- فرزندان یعقوب براساس فرمان آن حضرت، در آستانه ورود به مصر متفرق شدند و از دروازه هاى متعدد به آن دیار وارد گشتند. (وادخلوا من أبوب متفرقة ... و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم) «حیث» اسم مکان و به معناى جا و محل است.

۳- اطاعت فرزندان یعقوب از پدر خویش (و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم)

۴- گوش سپارى به فرمانهاى پدران از وظایف فرزندان و از آداب معاشرت با ایشان (و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم)

۵- خداوند پیشامد ناگوارى را براى فرزندان یعقوب در مصر ، تقدیر کرده بود. (ما کان یغنى عنهم من الله من شىء) جمله «ما کان یغنى...» از آنچه ذیل شماره ۱۱- از آیه قبل آورده شد ، معلوم مى شود.

۶- تدبیر یعقوب(ع) (ورود فرزندانش به مصر از دروازه هاى متعدد) مانع پیشامدى که خداوند براى آنان مقدر کرده بود ، نشد. (ما کان یغنى عنهم من الله من شىء) ضمیر در «یغنى» به یعقوب(ع) و یا تدبیر او - که از «ادخلوا من أبواب متفرقة» استفاده مى شود- برمى گردد. مآل هر دو احتمال یک معناست.

۷- تقدیرها و مشیتهاى الهى ، حاکم بر تدبیر بندگان است. (و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم ما کان یغنى عنهم من الله من شىء)

۸- توصیه یعقوب(ع) به فرزندانش (لزوم اختیار کردن دروازه هاى متعدد براى ورود به مصر) جز تلاش براى سلامتى فرزندانش ، اثر دیگرى نداشت. (ما کان یغنى عنهم من الله من شىء إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها) استثنا در عبارت «إلاّ حاجة ...» استثناى منقطع است. ظاهر آن است که ضمیر فاعلى در «قضاها» به یعقوب(ع) باز گردد. بر این اساس معناى «ما کان یغنى ... إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضاها» چنین مى شود: تدبیر یعقوب(ع) هرگز بازدارنده آنچه از ناحیه خداوند مقدر شده بود نشد ; لکن یعقوب(ع) خواسته اى داشت که با دستور خویش (ادخلوا من أبواب متفرقة) عملى ساخت. بر اساس این معنا مراد از خواسته او (حاجة) انجام وظیفه است و آن راهنمایى فرزندان به اسباب رهایى از خطرات احتمالى است.

۹- یعقوب(ع) در فرمان خویش مبنى بر ورود فرزندانش از دربهاى متعدد ، خواسته اى جز انجام وظیفه (پیشنهاد و راه گریز از خطر) نداشت. (ما کان یغنى عنهم من الله من شىء إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها) یعقوب(ع) با اعتقاد به حاکمیت اراده خداوند، مى دانست که تأمین سلامتى فرزندانش به دست خداست و از اختیار او بیرون است ; ولى توجه او به کارآیى اسباب و علّتها در محدوده مشیّت الهى، او را به چاره اندیشى واداشت ; اما نتیجه را منوط به خواست خداوند مى دید. از این رو حاجت و خواسته آن حضرت چیزى جز انجام وظیفه راهنمایى فرزندان نبود.

۱۰- یعقوب(ع) آنچه وظیفه او براى تأمین سلامت فرزندانش بوده ، به کار بست. (إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها)

۱۱- تلاش براى تأمین سلامت فرزندان از وظایف پدران (إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها)

۱۲- خداوند خواسته یعقوب(ع) (ورود فرزندانش از دربهاى متعدد) را برآورده ساخت.* (إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها) برداشت فوق ، بر اساس این احتمال است که ضمیر فاعلى در «قضاها» به «الله» باز گردد. بر این اساس مفاد «و لما دخلوا» تا «قضاها» چنین مى شود: هر چند توصیه یعقوب(ع) اثرى نداشت ; لکن خداوند خواسته او را عملى ساخت.

۱۳- اطاعت فرزندان یعقوب از او در مورد ورودشان از دروازه هاى متعدد ، به توفیق الهى بود. (و لما دخلوا من حیث أمرهم أبوهم ... إلاّ حاجة فى نفس یعقوب قضیها) از یک سو برآورده شدن خواسته یعقوب(ع) (ورود فرزندان از دربهاى متعدد) به خود آنان نسبت داده شده (و لما دخلوا من حیث أمرهم) و از سویى بیان شده که خداوند خواسته او را برآورده ساخته است. از این دو بیان معلوم مى شود که توفیق خدا و اراده او موجب شد که فرزندان یعقوب به آنچه پدرشان توصیه کرده بود، موفق شوند.

۱۴- یعقوب(ع) از دانشى ویژه برخوردار بود. (و إنه لذو علم لما علّمنه) نکره آوردن «علم» حاکى از ویژگى آن است.

۱۵- خداوند ، آموزنده و اهدا کننده دانش ویژه به یعقوب(ع) (و إنه لذو علم لما علّمنه) حرف «لام» در «لما علّمناه» براى تعلیل است و «ما» در آن مصدریه مى باشد.

۱۶- حاکمیت اراده خداوند بر اسباب و علل ، از تعالیم خداوند به یعقوب(ع) (ادخلوا من أبوب متفرقة و ما أُغنى عنکم من الله من شىء ... و إنه لذو علم لما علّمنه)

۱۷- ناسازگار ندیدن تدبیر و برنامه ریزى در امور زندگى با حاکمیت اراده خداوند، از دانشهاى اعطا شده به یعقوب(ع) (وادخلوا من أبوب متفرقة و ما أُغنى عنکم من الله من شىء ... إنه لذو علم لما علّمنه)

۱۸- توصیه هاى یعقوب(ع) به فرزندان خویش (لزوم توکل بر خدا و به کارگیرى اسباب و علل) جلوه اى از علم ویژه او بود. (ادخلوا من أبوب متفرقة ... و علیه فلیتوکل المتوکلون ... إنه لذو علم لما علّمنه)

۱۹- پیش بینى و احساس خطر یعقوب(ع) براى فرزندانش در دومین سفرشان به مصر ، جلوه اى از علم ویژه آن حضرت (لاتدخلوا من باب وحد ... إنه لذو علم لما علّمنه)

۲۰- دانش کشف ارتباط نظام اسباب و علل با حاکمیت اراده الهى ، دانشى بس بلند مرتبه (ادخلوا من أبوب متفرقة و ما أُغنى عنکم من الله من شىء ... و إنه لذو علم لما علّمنه)

۲۱- بیشتر مردم به اسباب و علل چشم مى دوزند و از حاکمیت اراده خدا و لزوم توکل بر او ، ناآگاهند. (و لکنّ أکثر الناس لایعلمون)

موضوعات مرتبط

• اطاعت: اطاعت از پدر ۴; اطاعت از یعقوب(ع) ۲، ۳، ۱۳
• اکثریت: جهل اکثریت ۲۱
• انسان: عجز انسان ها ۷
• برادران یوسف: اطاعت برادران یوسف ۲، ۳، ۱۳; برادران یوسف و یعقوب(ع) ۲، ۳، ۱۳; توصیه به برادران یوسف ۸، ۹، ۱۸; توفیق برادران یوسف ۱۳; حادثه ناگوار برادران یوسف ۵، ۶; دومین مسافرت برادران یوسف ۱، ۱۹; سلامتى برادران یوسف ۸; ورود برادران یوسف به مصر ۱، ۲، ۶، ۱۲، ۱۳
• پدر: مسؤولیت پدر ۱۱
• توکل: اهمیت توکل بر خدا ۲۱; توکل و عوامل طبیعى ۱۸
• خدا: اراده خدا و تدبیر امور ۱۷; اراده خدا و عوامل طبیعى ۱۶; تعالیم خدا ۱۵، ۱۶، ۱۷; توفیقات خدا ۱۳;حاکمیت اراده خدا ۲۱،۱۶; حاکمیت مشیت خدا ۷; حاکمیت مقدرات خدا ۷; حتمیت مقدرات خدا ۶; عطایاى خدا ۱۵; مقدرات خدا ۵
• علم: بهترین علم ۲۰
• عواطف: عواطف پدرى ۸، ۱۰
• عوامل طبیعى: نقش عوامل طبیعى ۲۱
• فرزند: مسؤول سلامتى فرزند ۱۱; مسؤولیت فرزند ۴
• مصرباستان: دروازه هاى مصرباستان ۲، ۱۲، ۱۳
• معاشرت: آداب معاشرت ۴
• نظام علیّت: نظام علیّت و حاکمیت خدا ۲۰
• یعقوب(ع): آثار توصیه هاى یعقوب(ع) ۸; اجابت دعاى یعقوب(ع) ۱۲; اهتمام یعقوب(ع) بر توکل ۱۸; تدبیر یعقوب(ع) ۶، ۱۰; توصیه هاى یعقوب(ع) ۱۸; دوراندیشى یعقوب(ع) ۱۹; علم لدنى یعقوب(ع) ۱۵، ۱۷; علم یعقوب(ع) ۱۴، ۱۸، ۱۹; عمل به تکلیف یعقوب(ع) ۹; فضایل یعقوب(ع) ۱۴، ۱۹; فلسفه توصیه هاى یعقوب(ع) ۹; قصه یعقوب(ع) ۱۰; معلم یعقوب(ع) ۱۵، ۱۶; یعقوب(ع) و سلامتى فرزندان ۱۰; یعقوب(ع) و فرزندان ۱۹
• یوسف(ع): قصه یوسف(ع) ۱، ۲، ۶، ۸