محمد ١٥
ترجمه
| محمد ١٤ | آیه ١٥ | محمد ١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مَثَلُ»: وصف. صفت. توصیف (نگا: رعد / ). «غَیْرِ آسِنٍ»: غیر متغیر. فاسد نشده. «لَذَّةٍ»: متلذذ. لذیذ. مصدر است و به معنی اسم فاعل است، و یا این که مؤنث (لَذّ) به معنی لذیذ است. «مُصَفّیً»: خالص. پالوده. عسل بدون موم و لِرد و خاشاک. «أَمْعَآءَ»: جمع مِعیً، روده. اندرونه.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ... (۷) مِنْ وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَ يُسْقَى... (۲) وَ قُلِ الْحَقُ مِنْ رَبِّکُمْ... (۴) بَيْضَاءَ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ (۲) يَدْعُونَ فِيهَا بِکُلِ فَاکِهَةٍ... (۱) فِيهِمَا مِنْ کُلِ فَاکِهَةٍ... (۱) لاَ يُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَ لاَ... (۰)
لاَ فِيهَا غَوْلٌ وَ لاَ هُمْ عَنْهَا... (۰) وَ مَاءٍ مَسْکُوبٍ (۱)
تفسیر
- آيات ۷ - ۱۵ سوره محمد
- معناى اينكه فرمود: اگر خدا را يارى كنيد خدا ياريتان مى كند
- توضيح اينكه در تعليل نصرت مؤ منين و هلاكت كفار فرمود: خدا مولاى مؤ منان است وكافران مولايى ندارند
- وصف بهشتى كه متقين بدان وعده داده شده اند ۳۵۱
- (چند روايت در ذيل آيه : ((ذلك بانهم كرهوا ماانزل الله )) و بعضى آيات گذشته ديگر)
تفسیر نور (محسن قرائتی)
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَ لَهُمْ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ كَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِي النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ «15»
وصف بهشتى كه اهل پروا به آن وعده داده شده‌اند، (چنين است:) در آن نهرهايى است از آبى كه بدبو شدنى نيست و نهرهايى از شير كه مزه آن دگرگونى ندارد و نهرهايى از شراب كه براى نوشندگان لذّت‌بخش است و نهرهايى از عسل مصفّا و ناب. و براى آنان در آنجا هرگونه ميوه‌اى موجود است و نيز آمرزشى از طرف پروردگارشان. (آيا اينان) همانند كسانى هستند كه در آتش جاودانه‌اند و آبى جوشان، نوشانده مى‌شوند، كه اندرونشان را متلاشى مى‌كند.
نکته ها
آنچه به اجمال در مورد بهشت در آيه دوازده مطرح شد «جَنَّاتٍ تَجْرِي»، مشروح آن در اين آيه بيان شده است. فِيها أَنْهارٌ ... وَ أَنْهارٌ ... وَ أَنْهارٌ
انواع نهرهاى بهشتى در اين آيه مطرح شده، ليكن براى گروه خاصّى در بهشت چشمه‌اى ويژه وجود دارد. «عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ» «1» چشمه‌اى كه تنها مقرّبان از آن مى‌نوشند.
براى هر چيزى كمالى است، كمال آب، بو نداشتن و كمال شير، تغيير نكردن مزه آن و كمال نوشيدنى‌ها، لذيذ بودن و كمال عسل، خالص بودن آن است.
با توجّه به تكرار كلمه «انهار» مى‌توان فهميد كه هر يك از شير و عسل و شراب و آب، داراى چندين نهر است.
امام حسين عليه السلام فرمود: مغفرتى كه در بهشت نصيب اهل بهشت مى‌شود، بهترين نعمت براى آنان است و آنگاه به آيه 72 سوره توبه استناد كردند. «2» «وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ»
«1». مطفّفين، 28.
«2». بحار، ج 8، ص 140.
جلد 9 - صفحه 77
ممكن است مراد از مغفرت در بهشت، زدودن ياد لغزشها از خاطر بهشتيان باشد تا به ياد لغزشهاى دنيوى خود نيفتند و خاطرشان ملول نگردد. «1»
پیام ها
1- در برابر جلوه‌ها و زينت‌هاى دنيوى كه وسيله‌ى ارتكاب برخى گناهان مى‌گردد، با بيان جلوه‌ها و زيبايى‌ها و كاميابى‌هاى بهشت، مردم را به حق دعوت كنيد. مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ ...
2- كسانى كه به خاطر تقوا، از كاميابى‌هاى زودگذر و نامشروع پروا مى‌كنند، به كاميابى پايدار خواهند رسيد. «وُعِدَ الْمُتَّقُونَ»
3- اميددادن به سرانجامى نيكو، عامل گرايش به حق و تقواست. «وُعِدَ الْمُتَّقُونَ»
4- تعدّد و تنوّع‌طلبى، خواست طبيعى بشر است. أَنْهارٌ ... أَنْهارٌ
5- در بهشت، در كنار نعمتهاى مادّى و جسمانى، نعمتهاى معنوى و روحى نيز هست. أَنْهارٌ ... مَغْفِرَةٌ ...
6- نعمتهاى بهشتى از هر گونه آفت و نقص و تغيير به دورند. غَيْرِ آسِنٍ ... لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ ... مُصَفًّى
7- آب و هواى بهشت، نعمت‌ها را متغيّر و مسموم و بد بو نمى‌كند. لَمْ يَتَغَيَّرْ ...
8- نعمت‌هايى را كه بهشتيان دريافت مى‌كنند، در سايه مغفرت پروردگار است.
«مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ»
9- در بهشت انواع ميوه‌ها، به مقدار وفور وجود دارد. «كُلِّ الثَّمَراتِ»
10- در دوزخ، آب جوشان را با زور و ذلّت به كفّار مى‌نوشانند. «سُقُوا»
11- تشويق و تهديد در كنار هم سازنده است. أَنْهارٌ ... ماءً حَمِيماً
12- معاد، جسمانى است. (شير و عسل، نشانه كاميابى جسمانى است، چنانكه قطعه قطعه شدن اندرون كفّار بر آن دلالت دارد.) «فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ»
«1». تفسير راهنما.
جلد 9 - صفحه 78
13- حساب جسم و بدن انسان در قيامت، با جسم و بدن او در دنيا فرق مى‌كند.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَ لَهُمْ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ كَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِي النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ «15»
جلد 12 - صفحه 112
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي: صفت بهشت و قصه عجيبه آن كه، وُعِدَ الْمُتَّقُونَ: وعده داده شده‌اند پرهيزكاران از شرك و معاصى و دورى كنندگان از مناهى، فِيها أَنْهارٌ: كه آن نهرهائى است، مِنْ ماءٍ غَيْرِ آسِنٍ: از آبى كه متغير نيست، يعنى رنگ و طعم و بوى آن از حالت اصلى و خلقى خود تغيير نيابد برخلاف آب دنيا كه متغير شود به مرور زمان. وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ: و نهرهائى از شير كه، لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ: تغيير نگردد طعم آن، يعنى ترش نگردد به جهت طول مدت برخلاف شير دنيا. وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ: و نهرهائى از شراب، لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ: كه لذيذ و خوشگوار است براى آشامندگان و از كراهت رنج و سكر و خمار و صداع مبرا باشد بلكه محض لذت و التذاذ خالص است. وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى: و ديگر در بهشت نهرها از شهد خالص صاف شده از موم و ساير فضلات، يعنى در اصل خلقت خالص باشد نه آنكه آن را خالص كرده باشند مانند عسل دنيا.
وَ لَهُمْ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ: و براى ايشان است در بهشت از هر ميوه‌ها كه نفس آرزوى آن نمايد به لون صاف و به طعم لذيذ و به بوى خوش. وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ: و مر ايشان راست با اين اشربه و اطعمه لذيذه آمرزش گناهان از پروردگارشان، يعنى حق تعالى گناهان آنها را بپوشاند و ايشان را به آن معاقب و معاتب نسازد، يا گناهان را از ياد آنها ببرد تا تذكر آن موجب نقص عيش و لذت ايشان نگردد.
بيان: آيه در مقام استفهام انكارى است، يعنى آيا مؤمن متنعم به اين بهشتى كه به وصف درنيايد، كَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِي النَّارِ: مانند كسى است كه مخلد باشد در آتش جهنم، وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً: و چشانيده شوند و به خورد ايشان دهند آبى در غايت جوشش، فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ: پس پاره پاره كند آن آب از شدت حرارت روده‌هاى ايشان را. لكن با اين حال نميرند و فانى نشوند زيرا در قيامت مرگ نخواهد بود. بهشتيان در بهشت متنعم و جهنميان در جهنم معذب خواهند بود.
جلد 12 - صفحه 113
بيان: خداى تعالى از راه لطف و مرحمت به بندگان به نوعى ديگر به طريق استفهام انكارى ارشاد فرمايد بدين تقرير كه: شنوندگان قرآن مجيد و معتقدين به وعد و وعيد، آيا كسى كه در بهشت متنعم به انواع نعم از اطعمه و اشربه و فاكهه كه شمه‌اى از آن ذكر شد مانند كسى باشد كه در جهنم مبتلا به اقسام عذاب كه از جمله آن آب جوشى است كه از شدت حرارت تمام امعاء و احشاء را پاره پاره كند؛ و البته شخص عاقل حكم نمايد كه اين دو هرگز مساوى نخواهند بود.
بنابراين متدين را ايجاب نمايد كه دار نعيم را بر دار جحيم اختيار نمايد.
«شأن نزول»: هرگاه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله در خطبه، منافقان را عيب نمودى، از مسجد بيرون آمده بر طريق استهزاء از علماى صحابه پرسيدى كه اين مرد در اين ساعت چه مى‌گفت؛ حق تعالى از حال آنها اخبار فرمود:
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ أَنَّ الْكافِرِينَ لا مَوْلى لَهُمْ «11» إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُمْ «12» وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ أَهْلَكْناهُمْ فَلا ناصِرَ لَهُمْ «13» أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ كَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ «14» مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِيها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَيْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى وَ لَهُمْ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ كَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِي النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ «15»
جلد 5 صفحه 6
ترجمه
اين براى آنست كه خدا ياور آنان است كه ايمان آوردند و بدرستى كه كافران نيست ياورى براى آنها
همانا خدا داخل ميكند آنانرا كه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته در بهشت‌هائى كه روان است از زير آنها نهرها و آنانكه كافر شدند بهره بردارى ميكنند و ميخورند همچنانكه ميخورند چهار پايان و آتش جايگاه آنها است
و چه بسيار بلدى كه آن شديدتر بود در قوّت از بلد تو كه بيرون كردند تو را هلاك كرديمشان پس نبود ياورى براى آنها
آيا پس كسيكه باشد بر حجّتى از پروردگارش مانند كسى است كه آراسته شده باشد براى او بدى كردارش و پيروى كرده باشند خواهشهاى خود را.
مثل اهل بهشتى كه وعده داده شدند پرهيزكاران كه در آنست نهرهائى از آب تغيير ناپذير و نهرهائى از شير كه تغيير نكرده طعمش و نهرهائى از شرابى كه لذّت است براى آشامندگان و نهرهائى از عسل صاف خالص و براى ايشان است در آن از همه ميوه‌ها و آمرزشى از پروردگارشان آيا مانند كسى است كه او جاودانى است در آتش و آشامانيده شوند آبى جوشان پس پاره پاره كند روده‌هاشان را.
تفسير
اين سعادت و كاميابى و نعمت بى‌پايان كه نصيب اهل ايمان شده و ميشود و اين انحطاط و نگونسارى و عذابهاى گوناگون كه بكفّار ميرسد و در آيات سابقه اشاره بآنها شده بود براى آنستكه خداوند يار و ياور اهل ايمان است و كفّار يار و ياورى كه بتواند در مقابل اراده الهيّه با آنها كمك نمايد ندارند و اين منافات ندارد با آنكه خدا فرموده و ردّوا الى اللّه مولاهم الحقّ چون آنجا مولى بمعناى مالك است و خداوند اهل عقائد حقّه و اعمال صالحه را روز قيامت داخل ميكند در بهشتى كه جارى ميباشد از كنار درختان و زير قصور آن نهرهائيكه ذكر ميشود و كفّار در اين چند روزه دنيا بهره‌مند ميشوند از لذائذ و آب و علف آن مانند چهارپايان يعنى شتر و گاو و گوسفند كه همّى جز خوردن و آشاميدن ندارند و جايگاه ابدى آنها آتش جهنّم است و چه بسيار از اهالى بلاديكه بمراتب
جلد 5 صفحه 7
اقوى از اهل مكّه بودند آنانكه موجبات بيرون رفتن پيغمبر اكرم را از وطن خود فراهم نمودند و آن اهالى را خدا هلاك و نابود فرمود بتفصيلى كه در سور سابقه گذشت و كسى نتوانست با آنها يارى كند و عذاب خداوند را از آنها مرتفع نمايد آيا كسيكه از روى دليل و برهان معتقد بعقائد حقّه شده مانند كسى است كه بوسوسه شيطان و هواى نفس امّاره بسوء كار بد خود را خوب پنداشته و متابعت دلخواه خود را نموده نه چنين است امير المؤمنين عليه السّلام و شيعيان او از آن قبيل و خلفاء جور و پيروان آنها از اين قبيلند آيا ميشود حال شگفت‌آور كسانيكه در بهشت موعود الهى باهل تقوى جاى دارند كه در آن نهرهاى متعدّدى از آب تغييرناپذير گوارا و شير تازه كه طعمش برنگشته و شراب معطّر لذيذ بى‌ضرر و عسل صاف خالص بى‌گزند وجود دارد بعلاوه تمام ميوجات مبرّى از تمام عيوب و مشتمل بر تمام محسّنات و از همه بالاتر آمرزش گناهان از جانب پروردگارشان بطوريكه محو شود از نظر و بخاطرشان نيايد تا شرمنده نشوند مانند كسانى باشد كه مخلّد در آتش جهنّم باشند و بآنها آب جوش بياشامانند و از شدّت حرارت آن روده‌هاشان متلاشى شود و بنابراين كلمه اهل كه مضاف بجنّت است حذف شده و مقصود استفهام انكارى است و قمّى ره فرموده نيست كسيكه او در اين چنين بهشتى است مانند كسيكه او در چنين آتشى است چنانچه نيست دشمن خدا مانند دوست او و بعضى گفته‌اند اوّلا خداوند بيان اوصاف شگفت‌آور بهشت موعود را فرموده كه در آن از هر يك از چهار نوع مشروبات مذكوره انهارى است و مزاياى ديگر و بعدا فرموده آيا كسيكه مخلّد در چنين بهشتى است مانند كسيكه مخلّد در آتش است ميباشد و بنابراين تقدير زائدى در كلام لازم است كه ذكر شد و بمقتضاى بعضى روايات تمام اين نهرها از بيخ درخت طوبى منفجر ميشود از يك نهر و اللّه اعلم.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
مَثَلُ الجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ المُتَّقُون‌َ فِيها أَنهارٌ مِن ماءٍ غَيرِ آسِنٍ وَ أَنهارٌ مِن لَبَنٍ لَم يَتَغَيَّر طَعمُه‌ُ وَ أَنهارٌ مِن خَمرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِين‌َ وَ أَنهارٌ مِن عَسَلٍ مُصَفًّي وَ لَهُم فِيها مِن كُلِّ الثَّمَراتِ وَ مَغفِرَةٌ مِن رَبِّهِم كَمَن هُوَ خالِدٌ فِي النّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً فَقَطَّعَ أَمعاءَهُم «15»
جلد 16 - صفحه 174
مثل بهشتي که وعده داده شده باهل تقوي در آن بهشت نهرهايي است از آب که تغييري در او داده نشده، و انهاري از شير که طعم آن تغيير نكرده باشد، و انهاري از خمر که لذت است بر كساني که مي‌آشامند، و انهاري از عسل صاف شده، و از براي آنها در بهشت از جميع انواع ميوه‌ها و آمرزش از پروردگار آنها نظر باين که اوصاف بهشت و جهنم را نميشود بطور حقيقت بيان كرد چون نديده‌ايم و درك نكرده‌ايم و نچشيده‌ايم از تشبيه بآنچه در دنيا مشاهده شده و درك شده خداوند بيان ميفرمايد لذا بطور مثل ميفرمايد:
مَثَلُ الجَنَّةِ الَّتِي وُعِدَ المُتَّقُون‌َ بهشت را بجنت که باغستان باشد بيان ميفرمايد. و متقون شامل جميع مراتب تقوي ميشود که اولين مرتبه تقوي از عقايد فاسده است و مرادف با ايمان است که باهل ايمان وعده داده شده.
فِيها أَنهارٌ مِن ماءٍ غَيرِ آسِنٍ آسن آب متغير را گويند که كثيف شده باشد و الا چه نسبت بآبهاي دنيا دارد بالاخص نهر كوثر که خدا بپيغمبر عطا فرموده و ساقي آن امير المؤمنين است و بعدد ستاره‌هاي آسمان ليوان دارد که بدوستان و شيعيان‌اش عنايت ميفرمايد:
وَ أَنهارٌ مِن لَبَنٍ لَم يَتَغَيَّر طَعمُه‌ُ تعبير بلبن شايد براي سفيدي او که مثل شير سفيد است، يا براي التذاذ باو که از شربش لذت ميبرند وَ أَنهارٌ مِن خَمرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِين‌َ خمر بهشت از انگور و خرما نيست و مضراتي که خمر دنيا دارد که موجب زوال عقل و مستي ميشود ندارد فقط التذاذ و كيف است و منافعي دارد چنانچه ميفرمايد:
يَسئَلُونَك‌َ عَن‌ِ الخَمرِ وَ المَيسِرِ قُل فِيهِما إِثم‌ٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِع‌ُ لِلنّاس‌ِ وَ إِثمُهُما أَكبَرُ مِن نَفعِهِما بقره آيه 216 بلكه از براي او حدي معين شده هشتاد تازيانه.
وَ أَنهارٌ مِن عَسَلٍ مُصَفًّي از شيريني و خوش طعمي وَ لَهُم فِيها مِن كُلِّ الثَّمَراتِ تمام اقسام ميوه‌ها.
تنبيه: اطعمه بهشتي و اشربه آن نه گرسنگي و تشنگي دارد و نه سيرايي که
جلد 16 - صفحه 175
ديگر ميل نداشته باشند زيرا گرسنگي و بي‌ميلي هر دو الم است و آلام در بهشت نيست لذا ميفرمايد: أُكُلُها دائِم‌ٌ رعد آيه 35 وَ مَغفِرَةٌ مِن رَبِّهِم غفران پرده پوشي است چنانچه كلاه خود را مغفر ميگويند.
غفران الهي اينکه است که از نامه عمل محو ميشود و بجاي او حسنات نوشته ميشود:
فَأُولئِك‌َ يُبَدِّل‌ُ اللّه‌ُ سَيِّئاتِهِم حَسَنات‌ٍ فرقان، آيه 70 و از نظر كتبه و زمين و ساير شهداء هم ميبرد که احدي نيست که در حق آنها شهادت دهد.
كَمَن هُوَ خالِدٌ فِي النّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً فَقَطَّعَ أَمعاءَهُم آيا حال متقين مثل كسي است که مخلد در آتش باشد ابد الاباد و بآنها آب ميدهند از حميم پس پاره پاره ميكند روده‌هاي آنها را كَمَن هُوَ خالِدٌ فِي النّارِ غير مؤمن که از روي تقصير باشد مخلد است در آتش اما اگر از روي قصور باشد مثل اطفال كفار و مجانين و سفهاء و امثال اينها نه داخل بهشت ميشوند چون ايمان ندارند و نه در جهنم چون تقصير نكرده‌اند وَ سُقُوا ماءً حَمِيماً آب جوشيده که از چرك و خون گرفته شده فَقَطَّعَ أَمعاءَهُم پاره ميكند روده‌هاي آنها را.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 15)- توصیف دیگری از بهشت: این آیه همچنان توصیفی است برای سرنوشت دو گروه کافر و مؤمن که یکی دارای اعمال صالح و دیگری اعمال زشت و ننگینی است که در نظرش آراسته شده.
در این آیه از شش نوع مواهب بهشتیان، و دو نوع کیفرهای سخت و دردناک دوزخیان، پرده برداشته و عاقبت کار این دو گروه را مشخص می‌کند.
نخست می‌فرماید: «توصیف بهشتی که به پرهیزکاران وعده داده شده چنین است: در آن نهرهایی است از آب صاف که بدبو نشده» (مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ).
سپس می‌افزاید: «و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته است»
ج4، ص452
(وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ).
اصولا آنجا جای فساد و تباهی نیست و مواد غذائی بهشتی با گذشت زمان دگرگون نمی‌شود.
بعد به سراغ سومین قسمت از نهرهای بهشتی رفته، می‌گوید: «و نهرهایی از شراب (طهور) که مایه لذت نوشندگان است»! (وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ).
خمر و شراب بهشتی هیچ گونه ارتباطی با خمر و شراب آلوده دنیا ندارد، همان گونه که در سوره صافات آیه 47 آمده است، می‌فرماید: «آن خمر و شراب نه مایه فساد عقل است و نه موجب مستی می‌شود».
و جز هوشیاری و نشاط و لذت روحانی چیزی در آن نیست.
و بالاخره چهارمین و آخرین قسمت از نهرهای بهشتی را به این صورت بیان می‌کند: «و نهرهایی از عسل مصفاست» (وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّی).
علاوه بر این نهرهای گوناگون- که هر کدام به منظوری آفریده شده- در پنجمین موهبت از انواع میوه‌های بهشتی سخن به میان آورده، می‌افزاید: «و برای آنها در بهشت از تمام انواع میوه‌ها موجود است» (وَ لَهُمْ فِیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ).
و بالاخره در ششمین موهبت که بر خلاف مواهب مادی قبلی، جنبه معنوی و روحانی دارد، می‌گوید: و برای آنها «آمرزشی است از سوی پروردگارشان» (وَ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ).
اکنون ببینیم گروه مقابل آنها چه سرنوشتی خواهند داشت؟
در دنباله آیه می‌فرماید: آیا این گروه همانند کسانی هستند که در آتش دوزخ جاویدانند، و از آب جوشان و سوزانی نوشانیده می‌شوند که امعاء آنها را از هم متلاشی می‌کند»؟! (کَمَنْ هُوَ خالِدٌ فِی النَّارِ وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ).
تعبیر به «سقوا» (نوشانیده می‌شوند) بیانگر این واقعیت است که آب سوزان حمیم را به زور، و نه به دلخواه، به آنها می‌نوشانند که به جای سیراب شدن در آن آتش سوزان، امعاء آنها را متلاشی می‌کند و همانطور که طبیعت دوزخ است باز به حال اول بر می‌گردد چرا که در آنجا مرگی نیست!
ج4، ص453
نکات آیه
۱- بهشت و نعمت هاى آن، پاداش موعود الهى براى تقواپیشگان (الجنّة الّتى وعد المتّقون)
۲- خداوند، توصیف کننده بهشت براى متقین، در قبال جلوه دنیا در چشم کافران (و الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون ... زیّن له سوء عمله ... مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون) در صورتى که «مثل» به معناى توصیف باشد، از ارتباط این آیه با آیات پیشین مطلب بالا استفاده مى شود.
۳-ارزش ها و لذت هاى بهشتى، فراتر از تصوّر و اندیشه بشر (مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون) در صورتى که واژه «مثل» به معناى تمثیل و تشبیه باشد; مى رساند که بیان نعمت هاى اخروى بدون استفاده از تمثیل و تشبیه، براى بشر قابل فهم نیست.
۴- تقوا و خویشتن دارى از مخالفت با خدا، شرط بهرهورى از نعمت هاى عالى بهشت (الجنّة الّتى وعد المتّقون) وصف «متّقین»، مشعر به علّیت است.
۵- مؤمنان نیک کردار، همان «متّقین» بهره مند از نعمت هاى بهشتى اند. (یدخل الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جنّ-ت ... مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون) در آیات پیشین، سخن از مؤمنان صلاح پیشه بود و اکنون در این آیه بر آنان عنوان «المتّقون» اطلاق شده است. آنچه به اجمال در آیات پیشین به ایشان وعده داده اند، خداوند در این آیه به تفصیل، بیان فرموده است.
۶-نهرهاى مختلف، زلال، گوارا و لذّت آفرین، نمودى از نعمت هاى والاى بهشت (فیها أنهر من ماء غیر ءاسن ... و أنهر من خمر لذّة)
۷- وجود نهرهایى از آب هاى زلال، شیرهاى گوارا، شراب هاى مسرت آفرین و عسل خالص در بهشت (فیها أنهر من ماء غیر ءاسن و أنهر من لبن لم یتغیّر طعمه و أنهرمن خمر لذّة للشربین و أنهر من عسل مصفّى)
۸- حقایق مادى در جهان آخرت، داراى ماهیتى خالص، ناب و فاسد نشدنى (أنهر من ماء غیر ءاسن و أنهر من لبن لم یتغیّر طعمه و أنهر من خمر لذّة للشربین و أنهر من عسل مصفًّى) در صورتى که واژه «مثل» به معناى توصیف باشد و نهرهاى اخروى از نوع نهرهاى مادى و دنیوى باشد; تعابیر «غیرآسن»، «لم یتغیّر طعمه» و «مصفّى» بیانگر ماهیت متفاوت آنها با امور دنیوى خواهد بود.
۹- نعمت هاى بهشتى، خالى از نقص و بهرهورى از آن به دور از هر گونه رنج و ملال (ماء غیر ءاسن ... لبن لم یتغیّر طعمه ... خمر لذّة للشربین و أنهر من عسل مصفًّى) تعابیر «غیر آسن»، «لم یتغیّر طعمه»، «لذّة للشاربین» و «مصفّى» بیانگر بدبو و بدطعم نشدن، رنج آور نبودن و ملال نیاوردن است.
۱۰- متّقین در بهشت، بهره مند از همه میوه ها (و لهم فیها من کلّ الثمرت )
۱۱- وفور و فراوانى نعمت ها و میوه ها در بهشت (و لهم فیها من کلّ الثمرت ) تعبیر «من کلّ الثمرات»، مى فهماند که اولاً میوه هاى بهشت گوناگون و بسیار متنوع است. ثانیاً هر نوع میوه آن به وفور و فراوانى وجود دارد; نه به صورت نمونه و اندک. مطلب نخست از واژه «کل» و مطلب دوم از جمع آمدن «الثمرات»، برداشت مى شود.
۱۲- انسان، در حیات اخروى همانند دنیا، داراى نیازها و لذت هاى مادى (فیها أنهر من ماء ... من لبن ... من خمر ... من عسل مصفًّى و لهم فیهامن کلّ الثمرت ) توصیف ها و ترغیب هاى خداوند به امورى چون نهرهاى آب گوارا، شیر، شراب و عسل مى رساند که انسان ها در آخرت از این امور مادى، لذت مى برند و بدین لذت ها نیازمنداند.
۱۳- نیازهاى طبیعى و مادى بشر، وسیله اى در جهت گرایش دادن او به ارزش ها (فیها أنهر من ماء غیر ءاسن و أنهر من لبن لم یتغیّر طعمه و أنهر من خمر لذّة للشربین و أنهر من عسل مصفًّى و لهم فیها من کلّ الثمرت) خداوند از گرایش هاى طبیعى انسان به نوشیدن و لذّت بردن و... در جهت تشویق او به دین دارى، استقامت و تقواپیشگى در طریق حق استفاده کرده است.
۱۴- شراب ها و نوشیدنى هاى بهشت، متفاوت با شراب هاى دنیا و داراى ماهیت و اثرى دیگر ( و أنهر من خمر لذّة للشربین) صفاتى که خداوند براى نوشیدنى هاى بهشت (آب، شیر و شراب) بیان داشته، صفاتى است که در دنیا براى آنها موجود نمى باشد. آنها در اسم شبیه اند، ولى در ماهیت و اثر متفاوت.
۱۵- راه یافتن تقواپیشگان به بهشت، پس از غفران لغزش هاى دنیوى آنان از سوى پروردگار (الجنّة الّتى وعد المتّقون فیها ... و مغفرة من ربّهم) با توجه به این که در بهشت، زمینه لغزش و گناه نیست; تعبیر «مغفرة» نظر به خطاهاى دنیوى دارد که به هر حال - حتى همه اهل تقوا - از آن مصون نیستند.
۱۶- بهره مندى متقین از نعمت هاى عالى بهشت، همراه با زدایش خاطره تلخ لغزش ها از یاد آنان * (و لهم فیها من کلّ الثمرت و مغفرة من ربّهم) مراد از «مغفرة» مى تواند، چشم پوشى از لغزش ها پس از ورود به بهشت باشد. در این صورت «مغفرة» به معناى صرف بخشش گناه نیست; زیرا اگر بخشیده نشده بودند، وارد بهشت نمى شدند. بنابراین مراد از غفران، ممکن است پوشاندن لغزش ها باشد; به گونه اى که دیگر بهشتیان، خود به یاد گذشته نیفتاده و خاطرشان ملول نگردد.
۱۷- غفران و خوشنودى پروردگار از بهشتیان، نعمتى عظیم براى ایشان (فیها ... و مغفرة من ربّهم) در این آیه مغفرت پروردگار، همانند سایر نعمت ها، تذکر داده شده است و تنوین «مغفرة» دال بر تفخیم است.
۱۸- مغفرت و محو کاستى هاى اعمال و لغزش هاى صالحان، جلوه اى از ربوبیت الهى است. (و مغفرة من ربّهم) از ارتباط غفران با وصف ربوبیت خدا، مى توان نتیجه گرفت که خطاپوشى خداوند نسبت به مؤمنان نیک کردار متقى، ناشى از مقام ربوبیت و پروردگارى او است.
۱۹- فرجام نیک متقین بهشتى، غیرقابل قیاس با فرجام سخت دوزخیان (مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون ... کمن هو خلد فى النار)
۲۰- بى تقوایى و هواپرستى، منتهى به خلود در آتش دوزخ (زیّن له سوء عمله و اتّبعوا أهواءهم ... هو خلد فى النار)
۲۱- آب جوشان و گدازنده درون، نوشیدنى دوزخیان در آتش جاودان (کمن هو خلد فى النار و سقوا ماء حمیمًا فقطّع أمعاءهم)
۲۲- متلاشى شدن درون دوزخیان، با نوشیدن آب هاى گدازنده (و سقوا ماء حمیمًا فقطّع أمعاءهم)
۲۳- فانى نشدن کالبد دوزخیان و نمردن آنان، با وجود شکنجه ها و قطعه قطعه شدن (خلد فى النار ... فقطّع أمعاءهم)
۲۴- کالبد مادى بشر در آخرت، داراى ویژگى هاى جدید (هو خلد فى النار ... فقطّع أمعاءهم) بدن انسان در دنیا، نه در آتش باقى مى ماند و نه پس از متلاشى شدن به زندگى ادامه مى دهد; ولى در آخرت با وجود عوامل گدازنده و نابودکننده، او همچنان زنده مى ماند.
۲۵- مقایسه راه و فرجام مؤمنان با کافران، زمینه ساز گرایش انسان ها به ایمان (مثل الجنّة الّتى وعد المتّقون فیها أنهر ... کمن هو خلد فى النار و سقوا ماء حمیمًا فقطّع أمعاءهم) خداوند، مقایسه فرجام مؤمنان و کافران را در استخدام هدایت بشر قرار داده است.
۲۶- تفاوت فرجام اخروى مؤمنان و کافران، بازتاب تمایز عملکرد دنیوى آن دو الذین ءامنوا و عملوا الصلحت ... و الذین کفروا یتمتّعون و یأکلون ... الجنّة الّتى وعد المتّقون ... کمن هو خلد فى النار و سقوا ماء حمیمًا فقطّع أمعاءهم در این جا خداوند نخست به تمایزهاى دنیوى اهل ایمان با کافران پرداخته و سپس تفاوت فرجام اخروى آنان را بیان داشته است. از این ارتباط موجود در آیات، پیوند تنگاتنگ میان عملکرد دنیوى هر گروه با فرجامشان استفاده مى شود.
روایات و احادیث
۲۷- «عن معاویة بن حیدة: سمعت رسول اللّه(ص) یقول فى الجنّة بحر اللبن و بحر الماء و بحر العسل و بحر الخمر ثمّ تشقق الأنهار منها بعد;[۱] معاویة بن حیدة مى گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که مى فرمود: در بهشت دریاى شیر، دریاى آب، دریاى عسل و دریاى شراب است که نهرهاى بهشتى از آنها منشعب گشته است».
موضوعات مرتبط
- انسان: لذتهاى اخروى انسان ۱۲; نیازهاى اخروى انسان ۱۲; ویژگیهاى اخروى بدن انسان ۲۴
- ایمان: زمینه ایمان ۲۵
- بهشت: اهمیت لذایذ بهشت ۳; تنوع نهرهاى بهشت ۶; توصیف بهشت ۲; حقیقت آشامیدنیهاى بهشت ۱۴; حقیقت شراب بهشت ۱۴; شرایط نعمتهاى بهشت ۴; لذت بخشى نعمتهاى بهشت ۹; مزه شیر بهشت ۷; میوه هاى بهشت ۱۰; نعمتهاى بهشت ۵، ۶، ۷، ۱۶، ۲۷; نهرهاى زلال بهشت ۷; نهرهاى شراب بهشت ۷، ۲۷; نهرهاى شیر بهشت ۷، ۲۷; نهرهاى عسل بهشت ۷، ۲۷; وعده بهشت ۱; وفور میوه هاى بهشت ۱۱; وفور نعمتهاى بهشت ۱۱; ویژگیهاى نعمتهاى بهشت ۹; ویژگى نهرهاى بهشت ۶
- بهشتیان: نعمتهاى بهشتیان ۱۷
- تقوا: آثار تقوا ۴; فرجام بى تقوایى ۲۰
- جهنم: آب داغ جهنم ۲۱; آثار آب داغ جهنم ۲۲; آشامیدنیهاى جهنم ۲۱; جاودانگى در جهنم ۲۳; موجبات جاودانگى در جهنم ۲۰; ویژگیهاى شکنجه هاى جهنم ۲۳
- جهنمیان: بدن جهنمیان ۲۳; تلاشى روده هاى جهنمیان ۲۲; فرجام شوم جهنمیان ۱۹
- خدا: افعال خدا ۲; نشانه هاى ربوبیت خدا ۱۸; وعده هاى خدا ۱
- دنیا: تزیین دنیا ۲
- صالحان: منشأ آمرزش صالحان ۱۸
- عمل: آثار عمل ۲۶
- قیاس: قیاس باطل ۱۹
- قیامت: امکانات مادى در قیامت ۸; ویژگیهاى قیامت ۸
- کافران: بینش کافران ۲; فرجام اخروى کافران ۲۶; مقایسه کافران با مؤمنان ۲۵
- گرایشها: زمینه گرایش به ارزشها ۱۳
- لذایذ: لذایذ مادى اخروى ۱۲
- مؤمنان: فرجام اخروى مؤمنان ۲۶; مؤمنان صالح ۵
- متقین: آمرزش لغزش متقین ۱۵; پاداش متقین ۱; حسن فرجام متقین ۱۹; فضایل متقین ۵; متقین در بهشت ۱۰، ۱۵، ۱۶; نعمتهاى اخروى متقین ۵، ۱۰، ۱۶; وعده به متقین ۱
- نعمت: مراتب نعمت ۱۷; نعمت آمرزشهاى خدا ۱۷; نعمت رضایت خدا ۱۷
- نیازها: آثار نیازهاى مادى ۱۳
- هواپرستى: فرجام هواپرستى ۲۰
منابع
- ↑ الدرّالمنثور، ج ۷، ص ۴۶۴.
