آل عمران ١٦

الَّذِينَ‌ يَقُولُونَ‌ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ قِنَا عَذَابَ‌ النَّارِ

ترجمه

همان کسانی که می‌گویند: «پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم؛ پس گناهان ما را بیامرز، و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار!»

كسانى كه مى‌گويند: پروردگارا! ايمان آورديم پس گناهان ما را بيامرز و ما را از عذاب آتش در امان دار

همان كسانى كه مى‌گويند: پروردگارا، ما ايمان آورديم؛ پس گناهان ما را بر ما ببخش، و ما را از عذاب آتش نگاه دار.

آنان که (به درگاه الهی) عرضه دارند: پروردگارا: (به کرم خود) گناهان ما ببخش و ما را از عذاب جهنّم نگاه دار.

آنان که می گویند: پروردگارا! قطعاً ما ایمان آوردیم، پس گناهانمان را بیامرز وما را از عذاب آتش نگاه دار.

كسانى كه مى‌گويند: اى پروردگار ما، ايمان آورديم. گناهان ما را بيامرز و ما را از عذاب آتش حفظ كن،

آنان که می‌گویند پروردگارا ما ایمان آورده‌ایم گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب دوزخ در امان بدار

آنان كه گويند: پروردگارا، ما ايمان آورديم پس براى ما گناهانمان را بيامرز و ما را از آتش دوزخ نگاه دار

و همان کسانی که (ایمان، دل آنان را لبریز می‌سازد و فریاد برمی‌آورند و) می‌گویند: پرودگارا! ما ایمان آورده‌ایم، پس گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش (دوزخ) به دور دار.

کسانی که می‌گویند: «پروردگارمان! ما بی‌گمان ایمان آوردیم، پس گناهانمان را برایمان بپوشان و ما را از عذاب آتش نگهدار.»

آنان که گویند پروردگارا ایمان آوردیم پس بیامرز برای ما گناهان ما را و نگه دار ما را از عذاب آتش‌

آل عمران ١٥	آیه ١٦	آل عمران ١٧
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قِنَا»: ما را محفوظ و مصون دار. از ماده (وقی).

تفسیر

---

• آيات ۱۸ - ۱۰، سوره آل عمران
  
• آهنگ و غرض كلى اين آيات و ارتباط آنها با آياتقبل
  
• ديدگاه انسان مادى به مال و اولاد
  
• وجه مقدم ساختن ((اموال )) بر ((اولاد)) در آيه شريفه
  
• تكذيب كنندگان (از كفار) منشاء اصلى آتش هستند و ديگران به آتش آنها مى سوزند
  
• معناى ((شديد العقاب )) بودن خداى سبحان
  
• آيه شريفه ((قد كان لكم )) ناظر بر واقعه بدر است كه در آن با نصرت الهى مؤ منينظفريافتند
  
• معناى آيه شريفه در نتيجه
  
• بيان وجوه و احتمالاتى كه درباره مرجع ضميرها در آيه شريفه گفته شده است
  
• معناى بصير و بصيرت در معارف الهى
  
• اموال و لذائذ اين دنيا وسائل در مقدّمه نيل به چيزى است كه نزد خدا است و خود مستقلاهدفنيستند
  
• چه كسى دنيا و متاع دنيوى را در نظر انسان زينت مى دهد؟
  
• دو گونه بودن جلوه گرى دنيا در نظر مردم
  
• فساد نظريه بعضى از مفسرين كه گفته اند حقايق و طبايع مستند به خدا است ، پس حبمال ولذايذدنيوى مستند به خداى تعالى است
  
• بخث در اين سوره از طبيعت امتها است
  
• فساد گفته مفسرى ديگر
  
• منشاء اشتباه اين مفسران ، غفلت از وجود ارتباط بين تمام اجزاى اين عالم مى باشد.
  
• در اين عالم نه فقط اعيان خارجى ، بلكه اوصاف وافعال نيز با هم مرتبط و وابسته هستند
  
• كون و فساد در غير اعمال و در اعمال سعادت آور، بلاواسطه مستند به خدا است ولى دراعمال شقاوت بار باواسطه مستند به او است
  
• چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته است
  
• چهار نكته راجع به آيه كريمه ((زين للناس حب الشهوات ))
  
• معناى تزئين حب براى مردم
  
• اصناف مردم از لحاظ دلبستگى به اقسام شهوات
  
• لذائذ و نعمتهاى دنيا در آخرت هم است با اين تفاوت كه نعمتهاى آخرت خالى از قبح وفساداست
  
• توضيحى درباره ((رضوان من اللّه ))
  
• علت تقابل رضوان با شهوات انسانى در آيه شريفه
  
• چرا لذائذ اخروى مختص به مؤ من است
  
• تقرير يك اشكال : لذائذ دنيوى براى بقاى انسان و حفظنسل او است ، در آخرت كه دار بقاءاست ،چه حاجتى اين گونه لذائذ هست
  
• جواب به اشكال فوق
  
• خلود و جاودانگى انسان در آخرت به معناى ابطال وجود او نيست ، بلكه ادامه وجود دنيوىاواست
  
• انسان علاوه بر نقص و كمال طبيعى ، نقص و كمالى نيز دارد كه به اختيار واعمال او بسته است
  
• تخلص از عذاب نعمتى افزون بر مغفرت است
  
• پنج خصلت براى متقين
  
• پس به اين عنايت ، تحمل شهادت و اداى آن هر دو شهادت است ، يعنى هر دو حق را حفظ واقامه مى كنند، و قسط و عدالت را به پا مى دارند. چرا خداوند در اين آيه اقامه شهادتمى كند
  
• توضيحى درباره رابطه بين عادل بودن خداى سبحان و شهادت او به وحدانيت خودش
  
• وجه اينكه ملائكه و صاحبان علم هم در كنار خدا شهادت مى دهند
  
• نقش و معناى ((قائما بالقسط)) در آيه شريفه
  
• پاسخ به سخن بعضى از مفسرين كه گفته اند مراد از شهادت دادن خدا، شهادت قولىنيست
  
• شهادت خداوند دعواى مشركين را باطل مى كند
  
• نتيجه معناى آيه : نفى شريك براى خداوند است
  
• علت تكرار ((لا اله الا هو)) و ختم آيه به دو نامه ((عزيز)) و ((حكيم ))
  
• بحث روايتى
  
• بالاترين لذتها در دنيا و آخرت كدام است ؟
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«16» الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ

(پرهيزگاران) كسانى‌اند كه مى‌گويند: پروردگارا! براستى كه ما ايمان آورده‌ايم، پس گناهان ما را ببخشاى و ما را از عذاب آتش حفظ فرما.

پیام ها

1- متّقين، همواره در انابه و دعا هستند. «يَقُولُونَ»

2- ايمان، زمينه‌ى عفو الهى است. «آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا»

3- عفو، از شئون ربوبيّت و لازمه‌ى تربيت است. «رَبَّنا ... فَاغْفِرْ لَنا»

4- ترس از قهر و عذاب خداوند، از نشانه‌هاى تقواست. «قِنا عَذابَ النَّارِ»

5- به كارهاى خوبتان اعتماد نكنيد. با آنكه اهل تقوا هستيد، باز هم از قهر الهى بايد ترسيد. «قِنا عَذابَ النَّارِ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ «16»

الَّذِينَ يَقُولُونَ‌: متقيان كسانى هستند كه از روى نياز بدرگاه الهى مى‌گويند: رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا: پروردگارا بدرستى كه ما ايمان آورديم به آنچه فرمودى، و جوارح خود را در بندگى و فرمانبردارى تو صرف نمائيم، اميد آمرزش از درگاه تو داريم، فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا: پس بيامرز براى ما گناهان ما را، و خط كرم و عفو بر دفتر عصيان ما بركش، وَ قِنا عَذابَ النَّارِ: و نگهدار ما را از عذاب آتش جهنم.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ «16»

ترجمه‌

آنانكه ميگويند پروردگار ما همانا ما ايمان آورديم پس بيامرز گناهان ما را و نگاهدار ما را از عذاب آتش.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

الَّذِين‌َ يَقُولُون‌َ رَبَّنا إِنَّنا آمَنّا فَاغفِر لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذاب‌َ النّارِ «16»

متقين‌ كساني‌ هستند ‌که‌ ‌در‌ پيشگاه‌ پروردگار عرض‌ ميكنند پروردگارا ‌ما ايمان‌ آورديم‌ ‌پس‌ ‌از‌ گناهان‌ ‌ما درگذر و ‌ما ‌را‌ باز دار ‌از‌ عذاب‌ آتش‌ قيامت‌.

جلد 3 - صفحه 134

الّذين‌ صفت‌ متّقين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌آيه‌ قبل‌ ذكر شد و صفات‌ متّقين‌ بسيار ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ مجلّد اول‌ ‌در‌ ذيل‌ هُدي‌ً لِلمُتَّقِين‌َ صفحه‌ 128 و ‌در‌ ذيل‌ لَعَلَّكُم‌ تَتَّقُون‌َ ص‌ 442 و خطبه‌ همّام‌ مفصّلا ذكر شد، و ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌اينکه‌ صفت‌ ‌را‌ بيان‌ ميفرمايد:

يَقُولُون‌َ بزبان‌ و دل‌ اقرار و اعتراف‌ ميكنند و ميگويند:

رَبَّنا إِنَّنا آمَنّا ايمان‌ مركّب‌ ارتباطي‌ ‌است‌ ‌اگر‌ يك‌ جزء كوچك‌ ‌آن‌ ‌از‌ ‌بين‌ برود ايمان‌ ‌از‌ ‌بين‌ ميرود مثل‌ نماز ‌است‌، مؤمن‌ كسي‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ معتقد بجميع‌ عقائد حقّه‌ ‌از‌ مبدء ‌تا‌ معاد طبق‌ مذهب‌ شيعه‌ اثني‌ عشري‌ ‌باشد‌ و تمام‌ ضروريّات‌ دين‌ و مذهب‌ ‌را‌ معترف‌ ‌باشد‌ و تصديق‌ بجميع‌ ‌ما جاء ‌به‌ النبي‌ّ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌از‌ عقائد و اخلاقيّات‌ و احكام‌ شرع‌ داشته‌ ‌باشد‌.

فَاغفِر لَنا ذُنُوبَنا چه‌ گناهاني‌ ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ ايمان‌ ‌از‌ ‌آنها‌ سر زده‌ و چه‌ گناهاني‌ ‌که‌ ‌در‌ دوره‌ ايمان‌ مرتكب‌ ‌شده‌:

ذُنُوبَنا جمع‌ مضاف‌ ‌است‌ افاده‌ عموم‌ ميكند شامل‌ جميع‌ گناهان‌ ميشود، و ‌از‌ اينجا اشكالي‌ توليد ميشود ‌که‌ بسيار ‌از‌ گناهان‌ حق‌ ‌النّاس‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ حق‌ جاني‌ ‌ يا ‌ عرضي‌ ‌ يا ‌ مالي‌ و ‌تا‌ صاحبان‌ حق‌ راضي‌ نشوند گذشت‌ ‌از‌ ‌آنها‌ معني‌ ندارد بلكه‌ خلاف‌ عدل‌ ‌است‌.

جواب‌‌-‌ اولا خداوند متعال‌ قادر ‌است‌ ‌که‌ بذوي‌ الحقوق‌ فرداي‌ قيامت‌ ‌آن‌ قدر عنايت‌ فرمايد ‌تا‌ ‌آنها‌ راضي‌ شوند.

و ثانيا بنده‌ ‌هر‌ چه‌ دارد ‌از‌ جانب‌ خداوند ‌است‌ ‌از‌ ‌خود‌ هيچ‌ ندارد خداوند ‌را‌ ميرسد ‌که‌ فرداي‌ قيامت‌ بفرمايد آنچه‌ بتو دادم‌ ‌از‌ ‌من‌ ‌بود‌ و ‌من‌ ‌از‌ آنچه‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ بنده‌ ‌از‌ تو گرفته‌ گذشتم‌ و ‌پس‌ ‌از‌ گذشت‌ ‌من‌ ديگر چه‌ حقّي‌ داري‌ ‌از‌ ‌او‌ مطالبه‌ كني‌.

وَ قِنا عَذاب‌َ النّارِ ‌اينکه‌ جمله‌ متفرّع‌ ‌بر‌ جمله‌ قبل‌ ‌است‌ و ثمرات‌ و نتائج‌

جلد 3 - صفحه 135

‌او‌ ‌است‌ ‌که‌ البتّه‌ ‌اگر‌ مغفرت‌ الهي‌ تمام‌ گناهان‌ مؤمن‌ ‌را‌ بگيرد نتيجه‌ ‌آن‌ نجات‌ ‌از‌ عذاب‌ آتش‌ ‌است‌ كأنّه‌ عرض‌ ميكند ‌که‌ ‌از‌ گناهان‌ ‌ما درگذر ‌تا‌ ‌از‌ عذاب‌ آتش‌ نجات‌ پيدا كنيم‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 16)- در این آیه به معرفی بندگان پرهیزکار که در آیه قبل به آن اشاره شده بود پرداخته و شش صفت ممتاز برای آنها بر می‌شمرد.

1- نخست این که: آنان با تمام دل و جان متوجه پروردگار خویشند و ایمان، قلب آنها را روشن ساخته و به همین دلیل در برابر اعمال خویش به شدت احساس مسؤولیت می‌کنند، می‌فرماید: «همان کسانی که می‌گویند پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم، گناهان ما را ببخش و ما را از عذاب آتش نگاهدار» (الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا إِنَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ قِنا عَذابَ النَّارِ).

2- «آنها که صبر و استقامت دارند» (الصَّابِرِینَ).

و در برابر حوادث سخت که در مسیر اطاعت پروردگار پیش می‌آید، و همچنین در برابر گناهان و به هنگام پیش آمدن شداید و گرفتاریهای فردی و اجتماعی، شکیبایی و ایستادگی به خرج می‌دهند.

ج1، ص269

3- «آنها که راستگو و درست‌کردارند» و آنچه در باطن به آن معتقدند در ظاهر به آن عمل می‌کنند و از نفاق و دروغ و تقلب و خیانت دورند (وَ الصَّادِقِینَ).

4- «آنها که خاضع و فروتن هستند» و در طریق بندگی و عبودیت خدا بر این کار مداومت دارند (وَ الْقانِتِینَ).

5- «آنها که در راه خدا انفاق می‌کنند» نه تنها از اموال، بلکه از تمام مواهب مادی و معنوی که در اختیار دارند به نیازمندان می‌بخشند (وَ الْمُنْفِقِینَ).

6- «و آنها که سحرگاهان، استغفار و طلب آمرزش می‌کنند» (وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ).

در آن هنگام که چشمهای غافلان و بی‌خبران در خواب است و غوغاهای جهان مادی فرو نشسته و به همین دلیل حالت حضور قلب و توجه خاص به ارزشهای اصیل در قلب مردان خدا زنده می‌شود به پا می‌خیزند و در پیشگاه با عظمتش سجده می‌کنند و از گناهان خود آمرزش می‌طلبند و محو انوار جلال کبریایی او می‌شوند.

در حدیثی از امام صادق علیه السّلام در تفسیر این آیه می‌خوانیم که فرمود: «هر کس در نماز وتر (آخرین رکعت نماز شب) هفتاد بار بگوید (استغفر اللّه ربّی و اتوب الیه) و تا یک سال این عمل را ادامه دهد خداوند او را از استغفار کنندگان در سحر «وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ» قرار می‌دهد و او را مشمول عفو و رحمت خود می‌سازد»

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اقرار به ایمان و دعاى مستمر تقواپیشگان به درگاه خداوند (للّذین اتقوا ... الّذین یقولون ربّنا) استمرار، از فعل مضارع «یقولون» برداشت شده است. و «الذین یقولون»، بیان ویژگیهاى «الذین اتقوا» است.

۲ - تقوا پیشگان، همواره خواستار بخشایش گناهان خویش از خدا و مصونیّت از عذاب دوزخند. (للّذین اتقوا ... فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار) «الذین یقولون»، بیان ویژگیهاى «الذین اتقوا» است.

۳ - نگرانى دائمى متّقین، از کردار خویش و عذاب الهى (للّذین اتقوا ... یقولون ربّنا ... فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار) استمرار و دوام، از فعل مضارع «یقولون» استفاده شده است.

۴ - ایمان، زمینه ساز غفران الهى و مصونیّت از عذاب دوزخ (امنّا فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار) برداشت فوق، از ترتّب «غفران» به وسیله «فاء» بر ایمان، استفاده شده است.

۵ - اظهار ایمان قبل از دعا، از آداب طلب غفران و نیایش (امنّا فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار)

۶ - بخشایش گناه بندگان، جلوه ربوبیّت الهى است. (ربّنا ... فاغفرلنا) از اسناد «غفران» به مقام ربوبیّت برداشت شده است.

۷ - مطلوبیّت دعا و تعمیم دادن آن نسبت به همگان (ربّنا ... فاغفرلنا)

۸ - بخشایش گناهان انسان از سوى خداوند، زمینه مصونیّت او از عذاب (فاغفرلنا ذنوبنا و قنا عذاب النار) تقواپیشگان، نخست بخشایش گناهان را مى طلبند و پس از آن، طالب دورى از عذاب هستند.

۹ - درخواست از مقام ربوبیّت حق و عدم اتّکاى به عمل صالح خویش، ادب دعا (ربّنا انّنا امنّا) همواره در قرآن، ایمان و عمل صالح با هم ذکر مى شود; ولى در اینجا چون مقام دعاست، گوینده على رغم دارا بودن عمل صالح «تقوا»، یادى از آن نمى کند.

موضوعات مرتبط

• استغفار: آداب استغفار ۵
• ایمان: آثار ایمان ۴
• ترس: ترس از عذاب ۳ ; ترس پسندیده ۳
• جهنّم: ۲
• خدا: آمرزش خدا ۴، ۵، ۶، ۸;ربوبیّت خدا ۶، ۹ ; عذاب خدا ۳
• دعا: آداب دعا ۵، ۷، ۹
• عذاب: ۳ عذاب جهنم ۲ ; عوامل نجات از عذاب ۴، ۸
• عمل صالح: ۹
• متقین: استغفار متقین ۲ ; ایمان متقین ۱ ; دعاى متقین ۱، ۲ ; صفات متقین ۱، ۲، ۳