روایت:الکافی جلد ۱ ش ۳۲۰
آدرس: الكافي، جلد ۱، كِتَابُ التَّوْحِيدِ
علي بن محمد مرسلا عن ابي الحسن الرضا ع قال قال :
| الکافی جلد ۱ ش ۳۱۹ | حدیث | الکافی جلد ۱ ش ۳۲۱ | |||||||||||||
| |||||||||||||||
ترجمه
کمره ای, اصول کافی ترجمه کمره ای جلد ۱, ۳۴۷
از امام رضا (ع) نقل است كه فرمود: بدان (خدايت خير آموزد) كه به راستى خداى تبارك و تعالى قديم است و واجب الوجود و قديم بودنش همان صفتى است كه رهنماى خردمند است بر اينكه چيزى پيش از او بوده و نه چيزى با او در دوام هستى شريك است، به اعتراف عموم مردم خردمند براى ما روشن است از نظر اقتضاء اين صفت كه پيش از خدا چيزى نبوده و به همراه او هم در بقاء و ابديت چيزى نباشد و گفتار كسى كه گويد: پيش از او يا همراه او چيزى است باطل است براى آنكه اگر چيزى در بقاء با خدا همراه باشد و توان گفت تا خدا بوده او هم بوده است نتواند بود كه خدا آفريننده آن باشد زيرا فرض اين است كه از ازل همراه او بوده و چگونه خدا خالق چيزى است كه از ازل با او است و اگر چيزى پيش از خدا باشد بايد مبدأ آن چيز باشد نه اين و آن مبدأ نخست شايستهتر است كه خالق آن مبدأ باشد (خالق دوم باشد خ ل). سپس خدا خود را به اوصافى ستوده است و به اعتبار اينكه مردم را آفريده و به عبادت خواسته و آزموده است از آنها خواسته كه او را بدان اسماء بخوانند و خود را به اين نامها ناميده است: سميع، بصير، قادر، قائم، ناطق، ظاهر، باطن، لطيف، خبير، قوى، عزيز، حكيم، عليم و آنچه بدان ماند چون دشمنان تكذيب كن اين اسماء الهى را ملاحظه كردند و شنيدند كه ما در حديث از خدا گوئيم: چيزى مثل او نباشد و هيچ مخلوقى به وضع او نيست، گفتند: به ما بگوئيد كه- در حالى كه معتقديد خدا مثل و شبه ندارد- چگونه شما در اسماء حسنى با او شريك هستيد و همان نامها كه بر او صادق آيد بر شما صادق آيد، اين خود دليل است كه شما در همه حالات يا در بعضى از حالات مثل خدا هستيد، زيرا اسماء خوب خدا در شما وجود دارد. در پاسخ آنها بايد گفت: خداى تبارك و تعالى به عبادش بايست كرده است اسمائى از اسماء خودش را از نظر اطلاق و باز هم معنى اسم در خدا و خلق از هم جدا است و اين از اين راه است كه زير يك كلمه بسا دو معنى مختلف و جدا وجود دارد، دليل اين: گفته خود مردم است كه در ميان آنها رائج و صحيح است و به همان زبان معمولى، خدا خلق خود را طرف گفتگو نموده و با آنها سخنى گفته كه بتوانند بفهمند تا در آنچه از حق الهى ضايع كنند (تا در آنچه عمل كنند خ ل) براى آنها حجت تمام باشد بسا هست به يك مردى گويند: سگ، خر، گاو، نبت، تلخه، شير، اين به اعتبار اختلاف حالات او است، اين الفاظ در اينجا به معانى اصلى خود اطلاق نشده، زيرا انسان نه شير است نه سگ، اين را خوب بفهم خدا رحمتت كند، همانا خدا به دانش نامبرده شود (نام خدا را عالم نهند خ ل) نه به علم پديدارى كه نبوده و اشياء را بدان دانسته، نه به اين معنى كه از آن كمك گرفته براى آينده كار خود، و انديشه كرده در آنچه آفريند و تباه كند از آنچه از خلقش در گذشته و فنا كرده كه اگر اين دانش را نداشت و از او پنهان بود نادان و ناتوان شمرده مىشد. چنانچه ما ملاحظه مىكنيم كه دانشمندان بشر را دانا گويند براى علمى كه در آنها پديد آمده، زيرا پيش از آن نادان بودند و بسا همان علم را از دست بدهند و به حال جهل برگردند و خدا را عالم گويند به اين معنى كه چيزى بر او مخفى نيست، اسم عالم بر خالق و مخلوق هر دو اطلاق شود ولى در خالق معنائى دارد و در مخلوق معناى ديگرى و معناى آنها يعنى مصداق خارجى آنها از هم جدا است چنانچه دانستى، پروردگار ما را شنوا خوانند نه به اين معنى كه سوراخ گوشى دارد و از آن مىشنود و از آن نبيند چنانچه سوراخ گوش ما كه با آن بشنويم نتوانيم با آن ببينيم ولى اين شنوائى حق، گزارش از اين است كه آوازها از خدا نهان نيست و به وضع شنوائى كه ما بدان نامبرده شويم نيست، ما با خدا در اسم شنيدن همراه شديم ولى معنى و مصداق آن از هم جدا است و همچنين است ديدن در خدا كه به واسطه سوراخ چشم نيست چنانچه ما از سوراخ چشم ببينيم و از آن بهره ديگر نبريم ولى خدا بينا است يعنى به هيچ شخصى كه به او توان نگاه كرد نادان نيست و از او در خورد ندارد در اسم با او جمع شديم و در مصداق آن از هم جدا هستيم. خدا قائم است نه به اين معنى كه بر سر قد بايستد و بر ساق پا استوار شود چنانچه قيام در اجسام تحقق يابد ولى معنى آن اين است كه خدا حافظ و نگهدار است چنانچه گويند: قائم به امر ما فلان مرد است و خدا قائم بر هر نفسى است نسبت بدان چه كرده است و قائم در لفظ مردم معنى باقى هم دارد و قائم معنى كفايت كارى را هم مى دهد چنانچه به مردى گوئى: قيام كن در كار بنى فلان يعنى كار آنها را كفايت كن، ولى قائم در وجود ما كسى است كه سر پا بايستد، در اسم با او جمع شديم ولى معنى از هم جدا است. لطيف در خدا به معنى كمى يا نازكى يا خردى نيست ولى به معنى نفوذ در اشياء است يعنى باريك بينى و از جهت امتناع از ديده شدن، مثل اينكه بگوئى (لطف عنى هذا الامر و لطف فلان في مذهبه) معنى آن اين است كه به تو خبر مىدهد كه عقل از درك آن كار يا عقيده آن شخص درمانده است و آن را درك نكرده و آن موضوع عميق است و باريك و وهم آن را در نيابد، و لطف خدا تبارك و تعالى هم همين است كه درك نشود به محدوديت و محدود نشود به وصفى، لطافت در وجود ما خردى و كمى است و در نام شريك هستيم در معنى ممتاز. خبير آن كسى است كه چيزى از او نهان نيست و از او فوت نشود، اين خبرت خدا از نظر تجربه و آزمايش اشياء نيست كه هنگام تجربه و آزمايش دانسته باشد و اگر آنها نبود نمىدانست كسى كه چنين باشد در ذات خود جاهل است ولى خدا هميشه آگاه بوده بدان چه مىآفريند و خبره در ميان مردم كسى است كه بررسى از جهل شاگردان مىكند در اينجا در اسم همراه هستيم و در معنى جدا.
(ظاهر) كه صفت خدا است باين معنى نيست كه خدا بر دوش خلق بالا رفته و بر آن نشسته و مهار كشيده و بر كنگره آن بر آمده بلكه به اين معنى است كه بر آنها تسلط و غلبه و قدرت دارد چنانچه مردى گويد: بر دشمنان خود ظهور كردم و خدا مرا به دشمنانم
ظهور داد كه معنى پيروزى و غلبه دارد و ظهور خدا بر اشياء به همين معنى است و معنى ديگرش اينكه آشكار است براى هر كه او را خواهد و او را جويد و نهان نيست از جوينده خود و او است مدبر هر چه آفريده، كدام آشكارى از خداى تبارك و تعالى روشنتر و آشكارتر است، زيرا هر سو رو كنى صنعى از او در پيش تو است و در خودت آثار او به اندازه كفايت هست، و ظاهر كه به ما گفته شود معنى بارز و معلوم و مشخص دارد، در اسم با هم هستيم و در معنى با هم نيستيم. و اينكه بخدا باطن گويند باين معنى نيست كه درون اشياء است ولى باين معناست كه درون هر چيز را داند و حفظ كند و تدبير نمايد چنانچه كسى گويد: (ابطنته) يعنى او را بررسى كردم و از راز درونش مطّلع شدم و باطن در وصف ما: كسى است كه در چيزى نهان و مستور است، در اسم جمع شديم و در معنى جدائيم. قاهر- در وصف خدا اين معنى را ندارد كه در كار خود چارهجوئى و رنج برى و نقشه كشى و مدارا و نيرنگ به كار مى برد چنانچه مردم يك ديگر را به اين وسائل مقهور مىسازند و آنكه مقهور شده با استفاده از اين وسائل باز قاهر مىشود و قاهر به مقهورى بر مىگردد ولى معنى قاهر در باره خدا اين است كه هر آنچه را كه آفريده است در برابر او كه آفريننده است خوار و زبون است و يك چشم بهم زدن ياراى جلوگيرى از مقدرات خالق خود را نسبت به خويش ندارد زيرا خدا به محض اينكه گويد: باش، او مىباشد، و همچنين هستند همه اسماء الهيه اگر چه ما متعرض شرح و تفسير همه آنها نشديم ولى تأمل در آنچه براى تو گفتيم نسبت به فهم همه كافى است، خدا يار و يار ما باد در توفيق و ارشاد نسبت به ما.
مصطفوى, اصول کافی ترجمه مصطفوی جلد ۱, ۱۶۲
حضرت امام رضا عليه السلام بيكى از اصحاب فرمود: بدان- خدايت خير آموزد- خداى تبارك و تعالى قديم است، و قديم بودن صفتى است براى او كه خردمند را رهبرى ميكند باينكه چيزى پيش از او نبوده و در هميشگى بودنش شريك ندارد، پس باعتراف داشتن عموم خردمندان اين صفت معجزه را (يعنى قديم بودنى كه از درك آن عاجزند) براى ما روشن گشت كه چيزى پيش از خدا نبوده و نسبت بدوامش هم چيزى با او نيست (همه چيز فانى شوند و او باقيست) و گفته آنكه معتقد است كه پيش از او يا همراه او چيزى بوده باطل گشت زيرا اگر چيزى هميشه با او باشد خدا خالق او نخواهد بود چون كه او هميشه با خدا بوده پس چگونه خدا خالق كسى باشد كه هميشه با او بوده و اگر چيزى پيش از او باشد او اول خواهد بود نه اين و آنكه اولست سزاوارتر است كه خالق ديگرى باشد، آنگاه خداى تبارك و تعالى خود را بنامهائى توصيف نموده كه چون مخلوق را آفريد و پرستش و آزمايششان را خواست، ايشان را دعوت كرد كه او را بآن نامها بخوانند، پس خود را شنوا، بينا، توانا، قائم، گويا، آشكار، نهان، لطيف، آگاه، قوى، عزيز، حكيم، دانا و مانند اينها ناميد و چون بدخواهان تكذيبكننده اين اسماء را ملاحظه كردند و از طرفى از ما شنيده بودند كه از خدا خبر ميداديم كه چيزى مانند او نيست و مخلوقى حالش چون او نباشد گفتند: شما كه عقيده داريد خدا مانند و نظيرى ندارد پس چگونه در اسماء حسناى خدا خود را شريك او ساختيد و همه را نام خود پذيرفتيد، اين خود دليل است كه شما در تمام يا بعض حالات مانند خدا هستيد زيرا نامهاى خوب را براى خودتان هم جمع كرديد. ما بآنها جواب گوئيم همانا خداى تبارك و تعالى بندگانش را باسمائى از اسماء خويش با اختلاف معانى الزام نموده است، چنان كه يك اسم دو معنى مختلف دارد، دليل بر اين مطلب گفته خود مردمست كه نزد آنها پذيرفته و مشهور است و خدا هم مخلوقش را بهمان گفته خطاب كرده و بآنچه ميفهمند با آنها سخن گفته تا نسبت بآنچه ضايع كردند حجت بر آنها تمام باشد، گاهى بمردى گفته مىشود: سگ، خر، گاو، شيلم، تلخ، شير، تمام اينها بر خلاف حالات مرد است، و اين اسامى بمعانى كه براى آنها نهاده شده بكار نرفته است، زيرا انسان نه شير است و نه سگ، اين را بفهم خدايت بيامرزد، خدا هم كه عالم ناميده مىشود، بواسطه علم حادثى نيست كه چيزها را بآن داند و بر نگهدارى امر آيندهاش و تفكر در آنچه آفريند و تباه كند آنچه را از مخلوقش نابود كرده استعانت جويد كه اگر اين علم نزدش حاضر نبود و از او غيبت كرده بود نادان و ناتوان باشد، چنان كه علماء از مخلوق را مىبينيم براى علم پديد آمده آنها عالم ناميده شوند زيرا پيش از آن نادان بودند و بسا باشد كه همان علم از آنها دورى كند و بنادانى برگردند، و خدا را عالم نامند زيرا بچيزى نادان نيست، پس خالق و مخلوق در اسم عالم شريك شدند و معنى چنان كه دانستى مختلف بود. و باز پروردگار ما شنوا ناميده شود نه باين معنى كه سوراخ گوشى دارد كه با آن آواز را بشنود و با آن چيزى نبيند مانند سوراخ گوش ما كه از آن ميشنويم ولى با آن نتوانيم ديد، اما خدا خود خبر دهد كه هيچ آوازى بر او پوشيده نيست و اين بر طبق آنچه ما اسم ميبريم نيست، پس او هم در اسم شنيدن با ما شريك است، ولى معنى مختلف است، همچنين است ديدن او با سوراخ چشم نيست چنان كه ما با سوراخ چشم خود بينيم و از آن استفاده ديگرى نكنيم ولى خدا بيناست و بهر چه توان نگاه كرد نادان نيست، پس در اسم بينائى با ماست و معنى مختلف است. او قائم است ولى نه باين معنى كه راست ايستاده و سنگينى روى ساق پا انداخته چنانچه چيزهاى ديگر ايستند بلكه معنى آن اينست كه خدا حافظ و نگهدار است چنان كه كسى گويد فلانى قائم بامر ماست (مانند قيم صغار) و خدا بر هر جانى نسبت بآنچه انجام داده قائم است، و نيز «قائم» در زبان مردم بمعنى باقى است و معنى سرپرستى را هم ميدهد، چنان كه بمردى گوئى: بامر فرزندان فلانى قيام كن يعنى سرپرستيشان نما، و قائم از ما كسى است كه روى ساق ايستاده، پس در اسم شريك او شديم و در معنى شريك نگشتيم، اما لطيف بودنش بمعنى كمى و باريكى و خردى نيست بلكه بمعنى نفوذ در أشياء (علمش بهمه جا احاطه دارد) و ديده نشدن اوست، چنان كه بمردى گوئى: اين امر از من لطيف شد و فلانى در كردار و گفتارش لطيف است، باو خبر ميدهى كه عقلت در آن امر درمانده و جستن از دست رفته و بطورى عميق و باريك گشته كه انديشه دركش نكند، همچنين لطيف بودن خداى تبارك و تعالى از اين نظر است كه بحد و وصف درك نشود، و لطافت ما بمعنى خردى و كمى است، پس در اسم شريك او شديم و معنى مختلف گشت. و اما خبير (آگاه) كسى است كه چيزى بر او پوشيده نيست و از دستش نرفته، خبير بودن خدا از نظر آزمايش و عبرت گرفتن از چيزها نيست كه اگر آزمايش و عبرت باشد بداند و چون نباشد نداند زيرا كسى كه چنين باشد نادانست و خدا هميشه نسبت بآفريدگانش آگاه است ولى آگاه در ميان مردم كسى است كه از نادانى دانش آموز خبرگيرى كند [كه پس از نادانى آگاه و دانا شده] پس در اسم شريك او شديم و معنى مختلف شد. اما ظاهر بودن خدا از آن نظر نيست كه روى چيزها برآمده و سوار گشته و بر آنها نشسته و بپله بالا برآمده باشد بلكه بواسطه غلبه و تسلط و قدرتش بر چيزهاست چنانچه مردى گويد «بر دشمنانم ظهور يافتم و خدا مرا بر دشمنم ظهور داد» او از پيروزى و غلبه خبر ميدهد همچنين است ظهور خدا بر چيزها، و معنى ديگر ظاهر بودنش اينست كه براى كسى كه او را طلب كند ظاهرست (و براى خدا هم همه چيز ظاهر است) و چيزى بر او پوشيده نيست و اوست مدبر هر چه آفريده، پس چه ظاهرى از خداى تبارك و تعالى ظاهرتر و روشنتر است زيرا هر سو كه توجه كنى صنعت او موجودست و در وجود خودت از آثار او بقدر كفايت هست، و ظاهر از ما كسى است كه خودش آشكار و محدود و معين باشد پس در اسم شريكيم و در معنى شريك نيستيم. و اما باطن بودن خدا بمعنى درون چيزها بودن نيست بلكه باين معنى است كه علم و نگهدارى و تدبيرش بدرون چيزها راه دارد، چنان كه كسى گويد «ابطنته» يعنى خوب آگاه شدم و راز پنهانش دانستم و باطن در ميان ما كسى است كه در چيزى نهان و پوشيده گشته، پس در اسم شريكيم و معنى مختلف است. و اما قاهر بودن خدا بمعنى رنج زحمت و چارهجوئى و ملاطفت و نيرنگ نيست چنان كه بعضى از بندگان بر بعضى قهر كند و مقهور قاهر شود و قاهر مقهور گردد، ولى قاهر بودن خداى- تبارك و تعالى- اينست كه تمام آفريدگانش در برابر او كه آفريدگارست لباس خوارى و زبونى پوشيدهاند، از آنچه خدا نسبت بآنها اراده كند قدرت سرپيچى ندارند، باندازه چشم بهم زدنى از حكومت او كه گويد: باش و ميباشد خارج نشوند، قاهر در ميان ما آن گونه است كه بيان و وصف كردم، پس در اسم شريكيم و معنى مختلف است، همچنين است تمام اسماء خدا، و اگر ما تمام آنها را بيان نكرديم براى آنكه بمقدارى كه بتو گفتيم براى پند گرفتن و نيك انديشيدن كفايت كند- خداست ياور تو و ياور ما در هدايت و توفيقمان-.
محمدعلى اردكانى, تحفة الأولياء( ترجمه أصول كافى) - جلد ۱, ۳۸۳
على بن محمد به طريق مرسل، از ابوالحسن حضرت امام رضا عليه السلام روايت كرده است كه آن حضرت فرمود كه: «خدا خير و خوبى را به تو تعليم فرمايد. بدانكه خداى تبارك و تعالى، قديم است و قديم بودن، صفت اوست كه عاقل را دلالت مىكند بر اينكه چيزى پيش از او نبوده، و نيز هيچ چيز در وجود ازلى هميشه با او نبوده، پس ظاهر شد از براى ما به اقرار و اعتراف عامه مردمان (يا همه آفريدگان به زبان حال يا مقال)، به واسطه صفتى كه ايشان را عاجز نموده كه به آن متصف شوند، كه چيزى پيش از خدا نبوده و چيزى در ماندن دائمى با او نخواهد بود. و باطل شد گفته كسى كه گمان نمود كه پيش از او، يا با او هميشه چيزى بوده است. و بيانش اين است كه اگر هميشه چيزى در ماندن با او مىبود، جائز نبود كه خدا خالق آن چيز باشد؛ زيرا كه هميشه با او بوده. پس چگونه مىشود كه خالق كسى باشد كه هميشه با او بوده و اگر چيزى پيش از او مىبود، آن چيز اول مىبود، نه اينكه تو او را خدا مىدانى و آن اول، أولى و أحقّ بود به اينكه خالق باشد از براى دوم كه تو او را اول فرض كردى، بعد از آن كه خداى تبارك و تعالى خويش را وصف نمود به نامى چند به جهت دعا و خواندن آن جناب خلائق را به سوى اينكه او را با اين نامها بخوانند؛ زيرا كه ايشان را آفريد و ايشان را فرمود كه: در بندگى او مشغول باشند و ايشان را امتحان فرمود و مبتلى گردانيد؛ چه اگر نامى نداشت، خواندن و بندگى ممكن نبود. و خود را ناميد به سميع و بصير و قادر و قائم و ناطق و ظاهر و باطن و لطيف و خبير و قوى و عزيز و حكيم و عليم و آنچه به اين نامها شباهت داشته باشد. پس چون غاليان- كه از حد در گذشتهاند- يا دشمنان و تكذيب كنندگان ما، از نامهاى خدا اين را ديدند و حال آنكه از ما شنيده بودند كه از جانب خدا حديث مىكرديم كه چيزى مانند او نيست، و هيچ خلقى در حال و صفت، با او موافقت ندارد، بر ما اعتراض كردند و گفتند كه: چون شما گمان مىكنيد كه خدا را مثل و شبيهى نيست، ما را خبر دهيد كه چگونه با او مشاركت نمودهايد در نامهاى نيك آن جناب، و به همه اين نامها خود را ناميدهايد؟ پس همين دليل است بر اينكه شما مثل اوييد در همه حالاتى كه دارد، يا در بعضى از آنها و هر چند كه در بعضى ديگر مانند او نباشيد؛ زيرا كه شما نامهاى پاكيزه او را جمع كردهايد و به اين صفات متصف و در آن با خدا شريكيد؟ به ايشان گفتيم كه: خداى تبارك و تعالى، نامى از نامهاى خود را بر سبيل الزام به بندگان خويش شناسانيده و تعليم فرموده، با اختلاف معانى اين نامها كه بر او و بر ايشان اطلاق مىشود، و اين اختلاف، چنان است كه يك نام دو معنى مختلف را جمع مىكند، و دليل بر اين، گفته مردمان است كه در نزد ايشان جائز و شايع است و اين طريقه، همان است كه خدا خلق خود را با آن خطاب فرموده، و با ايشان به آنچه مىفهمند، تكلّم نموده تا آنكه حجتى باشد بر ايشان در باب ضايع كردن آنچه را كه ضايع كردند، و گاه است كه مردى را كلب و حمار و ثور و سُكَّره و علقمه و اسد مىگويند. چه، اين اعلام، در ميانه عرب شايع بوده و هست و هر يك از اينها بر خلاف معنى آن و خلاف حالات و اوصاف آن است و اين نامها واقع نشدهاند بر معانى كه بر آنها بنا شدهاند و واضع لغت عرب، اين الفاظ را از براى آنها وضع نموده و استعمال فرموده (زيرا كه كلب در اصل لغت، به معنى سگ است و حمار، به معنى خر و ثور، به معنى گاو و يا گاو نر و سُكره، به معنى پارچه شكر، و علقمه به معنى پارچه چيز تلخ، يا درخت حنظل، يا درخت تلخ، و اسد، به معنى شير است). و آدمى، شير و سگ نيست و همچنين ساير آنچه مذكور گرديده. پس اين را به فهم، خدا تو را رحمت كند. و جز اين نيست كه خداى تعالى، به علم و عالم ناميده شده، به جهت غير علمى كه حادث باشد و عارض او گرديده كه به واسطه آن چيزها را دانسته باشد و به سبب آن بر حفظ و نگاهدارى آنچه از امرش كه به او رو آورده و بر نظر و تفكر در خلق كردن خلائقى كه آفريده، و در فاسد كردن آنچه فانى گردانيده از خلائق كه در گذشتهاند، يارى جسته باشد، كه اگر آن علم در نزد او حاضر نباشد و از او غايب و نهان باشد، جاهل و ضعيف باشد، چنانچه ما اگر علماى خلق را ببينيم كه به عالم ناميده شدهاند، مىدانيم كه به جهت علمى است كه حادث شده؛ زيرا كه در باب آن جاهل بودند و به علم حادثى عالم شدهاند و بسا است كه علم به چيزها از ايشان مفارقت مىنمايد و باز جاهل مىشوند و خدا را عالم ناميدند؛ زيرا كه همه چيز را مىداند و به چيزى جاهل نيست. پس خالق و مخلوق، نام عالم را جمع نموده در آن اشتراك دارند و معنى مختلف است به وضعى كه ديدى. و پروردگار ما را سميع ناميدند، نه به اعتبار سوراخ گوشى كه در او باشد كه به واسطه آن آواز را بشنود و به آن نتواند ديد، چنانچه سوراخ گوشى كه ما با آن مىشنويم نمىتوانيم با آن ببينيم، وليكن خدا، با اين نام خبر داده است به اينكه هيچ آوازى بر او پوشيده و پنهان نيست، نه به طورى كه ما را سميع مىنامند؛ چه ما در شنيدن محتاج به اين عضويم و ما را شنيدن بدون آن ميسر نمىشود. و پس ما و خدا، اسم شنوايى را جمع نموده، شركت لفظى داريم و معنى مختلف است. و همچنين چشم و ديدن به آن، كه خدا را بصير و بينا مىنامند، نه به اعتبار سوراخ چشمى است كه داشته باشد و از آن ديده باشد، چنانچه ما به سوراخ چشمى كه داريم مىبينيم و به آن، در غير ديدن، منتفع نمىشويم، وليكن خدا بيناست كه شخصى را كه به او نگريسته مىشود بر نمىدارد. يعنى: صورتش در آن جناب نقش نمىبندد (و اين كلام ظاهر است در آنكه ديدن به انطباع است نه به خروج شعاع) پس ما و خدا اسم را جمع نمودهايم و معنى مختلف است. و آن جناب، قائم است، نه به اين معنى كه راست ايستاده باشد و بر ساق پا بر پا باشد با سختى و رنج و انواع مشقت، چنانچه چيزها چنين بر پا شدهاند، وليكن اين لفظ قائم، خبر مىدهد كه خدا حفظ كننده و مطلع است بر احوال خلق، چنانچه مردى مىگويد كه: قائم به امر ما و آنكه متوجه اصلاح امور ما است، فلانى است. و خدا است كه نگهبان است بر هر نفسى به آنچه مىكند؛ از نيكى و بدى. و قائم در كلام عرب، به معنى باقى نيز آمده؛ چه آن جناب را زوالى نيست، و قائم نيز خبر مىدهد از كفايت، چنانچه به مردى مىگويى كه: به امر پسران فلانى قائم باش. يعنى: مهمات ايشان را كفايت كن. و قائم از ما گروه خلائق بر ساق پا ايستاده باشد. پس اسم را جمع نموديم و معنى آن را جمع نكرديم و در آن با خدا اشتراكى نداريم. و اما لطيف در باب خدا، به معنى كمى و لاغرى و كوچكى نيست؛ چنانچه در خلائق است، وليكن معنى لطف آن جناب، آن است كه علم و قدرت و حكم او در همه چيز نفوذ كرده؛ در كوچك و بزرگ آن جارى است، و ممتنع است كه او را ادراك نمايند، چنانچه به مردى مىگويى: «لَطُفَ عنّى هذا الامر»، يعنى: «به فلان امر پى نبردم». و «لَطُفَ فلان فى مذهبه و قوله»، يعنى: «كسى به مذهب و اعتقاد و طريقه فلانى پى نمىتواند برد». و همين قول تو را خبر مىدهد كه عقل، در آن، به جهت دورى از فهم، چشم فرو خوابانيده و آن را نمىبيند و به آنچه مطلوب است نمىرسد، و نهايت عمق و لطافت به هم رسانيده كه وهم و خيال، درك آن نمىتواند نمود. پس همچنين خداى تبارك و تعالى لطافت دارد از آنكه او را به حد و اندازه درك نمايند، يا او را به وصفى تعريف كنند، و لطافتى كه ما داريم، كوچكى و كمى است. پس اسم را جمع نموديم و معنى مختلف است. اما خبير در باب خدا، به معنى آن است كه چيزى از او پوشيده نباشد، و از او فوت نشود، نه به جهت تجربه و اعتبار كه به انديشه و فكر در پى آن رفته باشد؛ زيرا كه در نزد تجربه و اعتبار دو علم است (يكى تجربه كه ضرورى و بديهى است و ديگرى، اعتبارى كه به فكر احتياج دارد). و اگر چنانچه تجربه و اعتبار نمىبودند، چيزى را نمىدانست؛ زيرا كه هر كه چنين باشد، جاهل خواهد بود و خداى تبارك و تعالى هميشه به آنچه آفريده، خبير و آگاه بوده و مىباشد. و خبير از مردمان، آن است كه بعد از جهل خبير و آگاه شده و متعلم است كه از تعليم و تجربه و امتحان، چيزى مىآموزد. و اسم را جمع نموديم و معنى، مختلف است. و اما ظاهر در باب خدا، نه از اين راه است كه بر بالاى چيزها بر آمده باشد، به آنكه در بالاى آن سوار شده باشد، يا بر آن نشسته باشد، يا به اعلا مرتبه آن بالا رفته باشد، وليكن ظهورش به جهت قهر و غلبه اوست بر همه چيز و قدرتى كه بر آنها دارد؛ چه همگى مقهور قدرت اويند، چنانچه مردى مىگويد كه: «ظهرت على اعدائى»، «يعنى: بر دشمنان خويش غالب شدم». و «أظهرنى اللَّه على خصمى»، يعنى: «خدا مرا بر دشمنم غالب گردانيد» (و لهذا حضرت در بيان معنى اين دو عبارت فرمود كه: اين قائل خبر مىدهد از پيروزى و غلبه خويش). پس همچنين است ظهور خدا بر جميع اشيا. و ظهور خدا را وجهى ديگر است، و آن اين است كه خدا، ظاهر و آشكار است براى آنكه او را اراده نمايد و چيزى بر او پوشيده و پنهان نيست و تدبير مىفرمايد هر چه را كه آفريده. پس كدام ظاهرى از خداى تبارك و تعالى ظاهرتر و روشنتر است؛ زيرا كه تو در هر جا كه رو آورى، غير از صنعت او چيزى را مشاهده ننمايى و از آثار قدرتش آنقدر در تو هست كه تو را بس باشد و احتياج به غير آن نداشته باشى. و ظاهر از ما، آن است كه به خود آشكارا باشد و آنكه او را به حدش بشناسد. پس اسم را جمع كرديم و معنى مختلف است. و اما باطن در باب خدا، نه به معنى زير چيزى پنهان شدن است؛ به طورى كه در آن فرورفته باشد، وليكن اين وصف نسبت به آن جناب، به اين معنى است كه علم و حفظ و تدبيرش در باطن همه چيز سرايت مىكرده، چنانچه قائل مىگويد كه «ابطنته»، يعنى: به آن آگاهى به هم رسانيدم و راز پوشيده او را دانستم. و باطن نسبت به ما، آن است كه در چيزى نا پيدا شده و در پرده رفته باشد. و ما و خدا اسم را جمع كرديم و معنى مختلف است. و اما قاهر در باب خدا، نه به اين معنى است كه به چاره و زحمت و حيله و آميزش و خلطت و مكر، بر كسى غالب شود؛ چنانچه بعضى از بندگان بر بعضى به اين اسباب و آلت غالب مىشوند، و مغلوب از ايشان، غالب مىشود و غالب، مغلوب مىگردد، وليكن اين وصف نسبت به خداى تبارك و تعالى، به اين معنى است كه فاعل و خالق همه چيز است و تمام آنچه آفريده جامه خوارى و فروتنى از براى او بر خود پوشيده، همه مقهور و مغلوب قدرت اويند و نمىتوانند كه امتناع كنند و قبول ننمايند آنچه را كه نسبت به ايشان اراده فرمود و يك چشم بر هم زدن از آن بيرون نمىرود، آن سلطنتى كه دارد به وضعى كه به هر چيز مىگويد كه باش، مىباشد. و قاهر نسبت به ما، به آن معنى است كه ذكر كردم و وصف نمودم. پس اسم را جمع نموديم و معنى مختلف است. همه نامهاى خدا چنين است و هر چند كه ما تمام آنها را جمع ننموده و نام نبرده باشيم؛ زيرا كه گاهى اعتبار اكتفا مىكند به چيزى كه به سوى تو افكنديم و تو را تعليم نموديم و خدا ياور تو و ياور ما است در ارشاد و توفيق ما»
