الحج ٧
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ أَنَ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لاَ رَيْبَ فِيهَا وَ أَنَ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ |
ترجمه
| الحج ٦ | آیه ٧ | الحج ٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَبْعَثُ»: دوباره حیات می‌بخشد و زنده می‌گرداند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا... (۰) وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنَّکَ تَرَى... (۰) يُخْرِجُ الْحَيَ مِنَ الْمَيِّتِ وَ... (۰)
وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِيَ... (۰) الَّذِي جَعَلَ لَکُمْ مِنَ... (۰)
تفسیر
- آيات ۳ - ۱۶ سوره حج
- توصیف حال سه صنف از مردم: اصرار كنندگان بر باطل، متزلزلان در راه حق و مؤمنان
- مراد از اين كه درباره رهبرى پيروى از شيطان فرمود: «كُتِبَ عَلَيهِ أنَّهُ مَن تَوَلّاهُ فَإنَّهُ يُضِلُّهُ...»
- رفع شک و ترديد در بعث و نشور، با بيان چگونگى خلقت انسان و نبات
- نسبت زمين به گياه، مانند نسبت رحم به جنين است
- تفصيلى در مورد نتیجه گیری از بيان كيفيت خلقت انسان و نبات
- مقصود از «علم» و «هدایت»، در آيه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِى اللهِ بِغَيرِ عِلمٍ وَ لَا هُدىً...»
- توصیف گروهی ديگر كه دين را براى دنيايشان مى خواهند
- وجوه گفته شده در معنای آيه: «مَن كَانَ يَظُنُّ أن لَن يَنصُرَهُ الله...»
- بحث روايتی
- چند روايت در ذيل آيه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَعبُدُ اللهَ عَلَى حَرفٍ»
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ «7»
و (آفرينش انسان از خاك و رويش گياهان از زمين خشك، نشانه آن است كه) همانا قيامت آمدنى است و شكى در آن نيست، و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها آرميده‌اند زنده خواهد كرد.
پیام ها
1- آفرينش انسان و گياه، نشانه‌ى حقانيّت خداوند است. «ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ»
2- خداوند هرگز آفرينش را با مرگ و مير رها نمى‌كند زيرا كسى كه حقّ است، هرگز كار لغو و باطل از او سر نمى‌زند. پس بايد آفريده‌هاى خود را به مقصد و هدف نهائى برساند و پس از مرگ مرحله‌ى ديگرى باشد. «بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ
جلد 6 - صفحه 21
أَنَّهُ يُحْيِ الْمَوْتى» 3- كسى كه يك بار آفريد، باز هم مى‌تواند بيافريند. «يُحْيِ الْمَوْتى»
4- كسى كه هم ابتداءً خلق مى‌كند و هم مى‌تواند در آفريده‌ى خود هرگونه تصّرفى انجام دهد، قادر مطلق است. «عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ»
5- معاد، جسمانى است. «يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ «7»
وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ: و به سبب آنست كه قيامت آينده است، يعنى تا به آن
جلد 9 - صفحه 20
دلايل دانا شوند به وقوع قيامت. لا رَيْبَ فِيها: كه هيچ شكى نيست در آمدن آن، زيرا تغير از مقدمات گذشتن دنيا و آمدن عقبى است. وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ: و براى آنكه بدانند كه خداى تعالى برانگيزاند و زنده فرمايد كسانى را كه در قبرها هستند براى جزاى كردارهاى آنان به مقتضاى وعده خود كه قابل خلف نيست و لا محاله به آن وفا خواهد نمود.
تنبيه: قوله تعالى «لا رَيْبَ فِيها» يعنى قيامت و حشر خلايق براى مجازات به سبب براهين قاطعه و دلايل واضحه بر آن هر آينه به مرتبه اى باشد كه قابل شك و ريبى نخواهد بود در واقع و نفس الامر اگرچه اكثر عالميان وقوع آن را منكر شوند و تصديق نكنند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ «1» يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى وَ ما هُمْ بِسُكارى وَ لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ «2» وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ «3» كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى عَذابِ السَّعِيرِ «4»
يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَ نُقِرُّ فِي الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ «5» ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ يُحْيِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «6» وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ «7»
ترجمه
- اى مردمان بترسيد از پروردگارتان همانا زلزله قيامت چيزى است بزرگ
روز كه مى‌بينيد آنرا غافل شود هر شير دهنده‌ئى از آنچه شير دهد و مى‌نهد هر زن باردارى بارش را مى‌بينى مردم را مستان با آنكه نباشند مستان ولى عذاب خدا سخت است
و بعضى از مردم كسى است كه مجادله ميكند در خدا بدون دانش و پيروى ميكند هر شيطان سركش را
نوشته شده است بر او كه كسيكه زير فرمان او رود پس همانا او گمراه كند او را و راهنمائى نمايد او را بسوى عذاب آتش سوزان
اى مردمان اگر هستيد در شكّ از برانگيختن خدا پس همانا ما آفريديم شما را از خاك پس از منى پس از خون بسته پس از قطعه گوشتى تمام آفريده شده و ناتمام آفريده شده تا بيان كنيم براى شما و قرار ميدهيم در رحمها چيزيرا كه ميخواهيم تا مدّتى نام برده شده پس بيرون ميآوريم شما را كودكى پس تا برسيد بحدّ كمالتان و بعضى از شما كسانى هستند كه ميميرند و بعضى از شما كسانى هستند كه بر گردانده ميشوند بپست‌ترين زندگانى تا آنكه نداند بعد
جلد 3 صفحه 587
از دانستن چيزيرا و مى‌بينى زمين را خشك افتاده پس چون نازل نمائيم بر آن آب را حركت كند و بالا آيد و بروياند از هر صنف نيكو منظرى
اين براى آنستكه خداوند او حقّ است و آنكه او زنده ميكند مردگانرا و آنكه او بر هر چيزى توانا است
و آنكه قيامت آينده است نيست شكّى در آن و آنكه خدا بر مى‌انگيزاند كسانيرا كه باشند در قبرها.
تفسير
- خداوند متعال در اواخر سوره قبل مردم را دعوت بتوحيد فرمود و در صورت اعراض بآنها وعده عذاب داد لذا در بدو اين سوره بعد از نام خداوند مهربان شروع بذكر اهوال قيامت و بيم دادن خلق فرمود از اوضاع آنروز و شدّت عذاب الهى باين تقريب كه اى مردمان دنيا بترسيد از پروردگارتان همانا زلزله‌ئى كه در زمين روى ميدهد كه از علائم بپا شدن قيامت است امر بزرگ هولناك طاقت فرسائى است كه بوصف در نيايد و براى ممثّل و مصوّر نمودن شمّه‌ئى از هول آنروز و مشاهده خلق آن زلزله را كه گفته‌اند اندكى پيش از طلوع آفتاب از مغرب است ناچار بايد بعضى از احوال مردم را ذكر نمود از قبيل آنكه در آنروز هر زن بچه شير دهى از طفل شير خوار خود كه مشغول مكيدن پستان او است صرف نظر نموده و بخود مشغول ميگردد بطوريكه از حال آن طفل غافل ميشود و هر زن آبستنى از ترس جنين خود را سقط ميكند و قمّى ره فرموده هر زن آبستنى كه بميرد در وقت زلزله وضع مينمايد حمل خود را روز قيامت و مشهود و مرئى ميگردند مردم بحال مستى با آنكه مست نيستند واقعا چون حركات آنها مانند آدم مست است از وحشت و با آنكه مست نيستند واقعا چون حركات آنها مانند آدم مست است از وحشت و ترس و حيرت و قمى ره فرموده از اندوه و ترس عقلهاشان زائل ميگردد و متحيّر ميشوند و تمام اين اوضاع و احوال براى مردم از مشاهده جهنّم و شدّت عذاب آن روى ميدهد و در روايتى كه راجع بشأن نزول اين آيه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مجمع نقل نموده ذكر شده كه آنروز خداوند بحضرت آدم ميفرمايد سهم آتش را از فرزندانت بده او عرض ميكند از چه مقدار چه مقدار خدا ميفرمايد از هزار نفر نهصد و نود و نه نفر سهم جهنّم و يكنفر سهم بهشت است و آنكه اصحاب بعد از شنيدن اين كلام از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متأثر و گريان شدند و حضرت فرمود عدد شما كم است و مثل شما در ميان مردم مثل يك موى سفيد است در تن گاو سياه ولى
جلد 3 صفحه 588
بشارت ميدهم شما را و اميدوارم كه دو ثلث اهل بهشت از شما باشند چون آنها يكصد و بيست صف هستند كه هشتاد صفشان امّت منند و اصحاب خوشحال شدند و تكبير گفتند بعد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود از امّت من هفتاد هزار نفر بدون حساب ببهشت ميروند و بعضى از مردم كسانى هستند كه جدال و نزاع و مخاصمه مينمايند با بزرگتر از خودشان در اوصاف الهى از روى جهالت و نادانى و متابعت ميكنند هر شيطان مجرّد براى فساد و متمرّد از فرمان الهى را چون اصل مريد بمعناى عارى است و قمّى ره فرموده مريد خبيث است و گفته‌اند اين آيه نازل شده در باره نضر بن حارث كه مجادله مينمود با مسلمانان و ميگفت ملائكه دختران خدايند و قرآن افسانه‌هاى پيشينيان است و مردم بعد از مردم مبعوث نميشوند ولى شامل او و امثال او است با آنكه مقدّر و نوشته شده براى شيطان در لوح محفوظ بسوء اختيار خودش كه كسيكه پيروى كند از او گمراه نمايد او را چون گمراه نمودن فطرى او است و راهنمائى كند او را بجهنم بآنكه وادار نمايد بكارهائيكه موجب ورود و خلود در آتش سوزان است اى مردم اگر شما شك داريد در اينكه خداوند مردگانرا روز قيامت زنده ميكند براى آنكه بعيد ميدانيد كسيكه مرد و خاك شد دو مرتبه زنده شود مگر ما شما را در ابتداى امر از خاك نيافريديم يعنى پدر و مادر شما آدم و حوّا از خاك خلق شدند و پس از آنكه آن دو وجود پيدا كردند مگر از غذاهائى كه در زمين از خاك و آب خلق ميشود نخوردند و در صلب و رحم آن دو و پدران و مادران بعدى شما آن غذاهائى كه از خاك و آب توليد شده بود مبدّل بمنى و نطفه شد و شما از آن خلق شديد پس شما بدو معنى از خاك خلق شديد يكى در بدو آفرينش و ديگر در حال كنونى كه از نطفه خلق شديد و آن از غذا و غذا از خاك پس نطفه در رحم مادر مبدّل بقطعه خونى بسته شد كه آنرا علقه گويند و شما از آن خلق شديد و پس از چندى علقه مبدّل بمضغه شد كه آن گوشتى است سرخ رنگ داراى رگهاى سبز بقدر پاره‌ئى از گوشت كه در دهان گذارده و مضغ ميشود و در اينحال استعداد رحم براى حفظ متكوّن در آن كم و براى قبول عوارض و آفات بامر الهى زياد است وزن بايد بيشتر از تمام اوقات حمل خود را حفظ كند و الاعارضه سقط روى دهد و آن بسيار مضرّ بمزاج و مورد مخاطره است لذا خداوند
جلد 3 صفحه 589
مضغه را دو قسم فرموده يكى مخلّقه كه خلقتش بپايان ميرسد و تمام ميشود و ديگر غير مخلّقه كه خلقتش تمام نميشود و ناقص ميماند و سقط ميگردد و ذكر اين خصوصيات براى آنستكه خداوند بيان كند براى مردم اطوار و احوال مختلفه آنها را در رحم بنحو اجمال و اختصار و الا تغيّرات و تبدّلات رحمى بقدرى زياد است كه بوصف در نميآيد و دلالت بر قدرت بى‌پايان حقّ دارد و مستقرّ ميفرمايد خداوند در ارحام هر جنينى را بخواهد پس سقط نميشود و باقى و برقرار ميماند تا وقتى كه خداوند مقدّر فرموده كه وضع شود كه اقلّ آن ششماه و اكثرش نه ماه است يا يك سال باختلاف روايات و اقوال اگر چه مشهور نه ماه است در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه مخلّقه آن ذراتى است كه در صلب آدم عليه السّلام خلق شدند و خدا از آنها پيمان گرفت كه موحّد و مطيع او باشند پس جارى فرمودشان در اصلاب آباء و ارحام امّهات و آنها بدنيا ميآيند و غير مخلّقه چيزهائى است كه در صلب آدم عليه السّلام خلق نشدند و پيش از آنكه روح زندگانى باقى در آنها دميده شود مانند نطفه كه عزل شود سقط ميگردند و نيز از آنحضرت نقل نموده كه نطفه در رحم چهل روز ميماند پس علقه ميگردد و چهل روز ميماند پس مضغه ميگردد و چهل روز ميماند و چون چهار ماه تمام شود خداوند دو ملك آفريننده ميفرستد و آندو ميپرسند پروردگارا چه باشد پسر يا دختر سعيد يا شقى و بدستور الهى عمل مينمايند و تمام مقدّرات او ثبت و ميان دو چشمش ضبط ميشود حتى پيمان ازلى ولى چون بدنيا ميآيد فراموش كرده است و چون مدّت حمل بپايان رسيد خداوند بتوسط ملك زاجر او را از رحم مادر بيرون ميآورد و چون بحدّ رشد و كمال رسيد كه در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده علامت آن احتلام است اگر نمرده باشد و نميرد دو مرتبه بحال اوّل در ضعف و ناتوانى و نفهمى و كم عقلى و بى‌دانشى بر ميگردد و محفوظاتش از بين ميرود و اگر مقدارى هم باقى بماند چيز قابل اعتنائى نيست لذا جائز است در باره او گفته شود كه نميداند بعد از دانستن چيزيرا يعنى چيز قابل اعتنائى را و گفته‌اند كسيكه مداومت بقرائت قرآن داشته باشد باين حال نميرسد چون خداوند از اينحال در سوره و التّين استثنا فرموده كسانيرا كه ايمان داشته باشند و اعمال صالحه بجا آورند و مراد از آن
جلد 3 صفحه 590
قرائت قرآن است و بنظر حقير مراد كسانى هستند كه داراى عقائد حقه و اعمال صالحه باشند كه ببركت آنها در دنيا و آخرت از انكسار و مذلّت محفوظ خواهند بود و در بعضى از روايات ائمه اطهار اينحال بسنّ هفتاد و پنج و صد سالگى تحديد شده و مى‌بينى اى آدميزاد زمين را مرده و افتاده بائر و خشك و بى‌گياه و گل ولى چون باران رحمت الهى از آسمان بر آن نازل ميگردد بجنبش و حركت ميآيد و مرتفع ميشود از جاى خود و ميروياند از هر صنف گل و گياه با صفا و بهجت‌آورى را و تمام اين تغييرات و تحويلات و تبديلات مذكوره از بدو خلقت تاختم آن در وجود خودت و زمين اگر اندكى فكر كنى دلالت دارد بر آنكه خداوند حقّ ثابت تغيير ناپذير است و اين تغييرات از او در عالم محقّق ميشود و او قدرت دارد كه مردم مرده را دو مرتبه زنده كند چنانچه خاك مرده و نطفه مرده را زنده كرد و نسبت قدرت او بهر امرى مساوى است اگر چه اعاده مصنوع از ابتداء بآن آسانتر است ولى براى او يكسان است و نيز دلالت دارد كه روز قيامت ميآيد و شكّى در آن نيست چون تمام اين تغييرات براى آنستكه آنروز بيايد و هر كس بپاداش عمل خود برسد و خداوند وعده فرموده كه مردم را از قبورشان زنده بيرون آورد و خواهد آورد و اگر آخرت نبود دنيا فائده‌ئى نداشت و كيفيّت احياء موتى در سوره بقره ذيل آيه فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها و در تحت عنوان تبيين سماوى بنحو اكمل گذشت و در مجالس و قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه وقتى خدا بخواهد مردگانرا زنده كند چهل روز باران ميآيد پس اجزاء متفرّقه از ابدان متّصل ميشوند و گوشتها روئيده ميگردد و مردم زنده و از قبرها بيرون ميآيند ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ أَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيب‌َ فِيها وَ أَنَّ اللّه‌َ يَبعَث‌ُ مَن فِي القُبُورِ «7»
و محقّقا ساعت که يكي از اسامي قيامت است خواهد آمد جاي شكّ و ريب نيست، و محقّقا خداوند مبعوث ميفرمايد هر كس را که در قبرها بودند.
(وَ أَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ): مراد از ساعت قيامت است که يكي از اسماء آن روز ساعت است و الف و لام آن عهد است اشاره به آن ساعت مخصوص که ميفرمايد:
«وَ ما أَمرُ السّاعَةِ إِلّا كَلَمح‌ِ البَصَرِ أَو هُوَ أَقرَب‌ُ» نحل آيه 79. و منكر قيامت كافر است، و مسأله معاد از اصول دين است حتّي كساني که معاد جسماني را منكر شوند لذا ميفرمايد:
(لا رَيب‌َ فِيها): بلكه اگر معاد نباشد دستگاه خلقت و ارسال رسل و انزال كتب تمام لغو ميشود، بلكه انكار عدل الهي، و بعبارت ديگر تمام اصول دين و فروع دين و اخلاق منوط به معاد است و هر كس قائل به مبدء شد قائل به معاد هم هست فقط طبيعي منكر مبدء و معاد است.
(أَنَّ اللّه‌َ يَبعَث‌ُ مَن فِي القُبُورِ)، بلكه جميع انس و جن‌ّ و وحوش و حيوانات مبعوث ميشوند: «وَ إِذَا الوُحُوش‌ُ حُشِرَت» تكوير آيه 5.
270
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 7)- چهارم: و باز همه اینها برای این است که بدانید: «رستاخیز آمدنی است و شکّی در آن نیست» (وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِیها).
5- و اینها همه مقدمه‌ای است برای آخرین نتیجه و آن این که: «خداوند تمام کسانی را که در قبرها آرمیده‌اند زنده می‌کند» (وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ).
در نتیجه رستاخیز و بعث مردگان نه تنها امکان‌پذیر است بلکه قطعا تحقق خواهد یافت.
نکات آیه
۱ - جهان کنونى، ناپایدار بوده و به سوى انقراض و فروپاشى در حرکت است. (و أنّ الساعة ءاتیة) «ساعة» به معناى زمان، لحظه و هنگام است «ال» در «الساعة» براى عهد مى باشد و مى تواند به زمان برپایى قیامت اشاره داشته باشد. هم چنین مراد از آن مى تواند لحظه پایان یافتن عمر جهان کنونى و فرا رسیدن زمان فروپاشى نظام آن باشد. برداشت فوق برپایه احتمال دوم است. قابل ذکراست که ذکر جمله «و أن اللّه یبعث من فى القبور» پس از جمله فوق تأییدى بر احتمال دوم است; زیرا در غیر این صورت، محتواى جمله دوم نوعى تکرار جمله اول خواهد بود.
۲ - پایان عمر جهان طبیعت و فرا رسیدن لحظه فروپاشى آن، در نزد خداوند معیّن است. ( و أنّ الساعة ءاتیة) «الساعة» (آن هنگام) اشاره به لحظه خاصى دارد که در نزد خداوند مشخص و معیّن است.
۳ - مرگ و خاموشى چراغ زندگى انسان ها و انواع گیاهان، نشانه اى گویا و روشن بر ناپایدار بودن جهان طبیعت و محدود بودن عمر آن. (فإنّا خلقناکم من تراب... من کلّ زوج بهیج ...و أنّ الساعة ءاتیة) جمله «أن الساعة آتیة» عطف بر «أن اللّه هو الحقّ» است و تقدیر آن چنین مى شود: «و ذلک بأن الساعة آتیة». اگر «الساعة» اشاره به لحظه برپا شدن قیامت باشد، «ذلک» به آفرینش انسان از خاک و رویش گیاهان از زمین مرده و بى جان اشاره دارد و اگر «الساعة» اشاره به فرا رسیدن لحظه فروپاشى نظام طبیعت باشد، «ذلک» به وجود مرگ و میر در انسان ها و نباتات اشاره دارد. بنابراین معناى جمله فوق برپایه احتمال اول چنین مى شود: آفرینش انسان و گیاهان از خاک بى جان، حاکى از آن است که آن لحظه (زمان برپایى قیامت) فرا خواهد رسید. بر پایه احتمال دوم نیز معنا چنین مى شود: وجود مرگ در میان انسان ها و انواع گیاهان، نشانگر آن است که عمر این جهان نیز به پایان خواهد رسید و نظام آن فرو خواهد پاشید. برداشت فوق بر پایه احتمال دوم است.
۴ - نشانه هاى محدود بودن عمر نظام طبیعت، چنان روشن است که هیچ تردیدى در آن باقى نمى گذارد. (و أنّ الساعة ءاتیة لاریب فیها)
۵ - فرا رسیدن لحظه برپایى قیامت حتمى است. (و أنّ الساعة ءاتیة) برداشت فوق، بر این اساس است که «الساعة» (آن هنگام) اشاره به زمان برپایى قیامت باشد.
۶ - آفرینش انسان و انواع گیاهان از بستر خاک مرده و بى جان، یادآور رستاخیز و دلیلى گویا بر قطعى بودن برپایى آن. ( و أنّ الساعة ءاتیة) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که «الساعة» به برپایى قیامت و «ذلک» در آیه قبل به خلقت انسان و ایجاد انواع گیاهان: إن کنتم فى ریب من البعث فإنّا خلقناکم من تراب... فإذا أنزلنا علیها الماء اهتزّت و ربت» اشاره داشته باشد.
۷ - دلایل و نشانه هاى معاد و رستاخیز، چنان روشن و گویا است که هیچ تردیدى در آن باقى نمى گذارد. (و أنّ الساعة ءاتیة لاریب فیها)
۸ - خلقت انسان و رویش انواع گیاهان از خاک بى جان، نشانگر توانمندى خدا بر احیاى مردگان در روز رستاخیز (فإنّا خلقناکم ... و ترى الأرض هامدة ... و أنّ اللّه یبعث من فى القبور)
۹ - در قیامت همه مردگان زنده مى شوند و هیچ کس در گور خود باقى نمى ماند. (أنّ اللّه یبعث من فى القبور) با توجه به، به کارگیرى کلمه «من» و «القبور» (جمع با الف و لام) - که هر دو کلمه مفید عموم است - برداشت یاد شده به دست مى آید.
روایات و احادیث
۱۰ - «عن أبى عبداللّه(ع) قال: إذا أراد اللّه عزّوجلّ أن یبعث الخلق أمطر السماء على الأرض أربعین صباحاً فاجتمعت الأوصال و نبتت اللحوم; از امام صادق(ع) روایت شده است که زمانى که خداى عزّوجلّ اراده کند که خلق را برانگیزد (زنده کند)، چهل روز از آسمان باران مى باراند. پس اندام ها جمع مى شود و گوشت ها[ بر آنها ]مى روید».[۱]
موضوعات مرتبط
- آفرینش: دلایل ناپایدارى آفرینش ۳; فرجام آفرینش ۱، ۲; نابودى آفرینش ۱، ۲; ناپایدارى آفرینش ۱; وضوح ناپایدارى آفرینش ۴
- انسان: عنصر خلقت انسان ۶، ۸
- خدا: دلایل قدرت خدا ۸; علم خدا ۲
- خلقت: خلقت از خاک ۶، ۸
- ذکر: عوامل ذکر قیامت ۶
- قیامت: حتمیت قیامت ۵; دلایل قیامت ۶; نشانه هاى قیامت ۱۰; ویژگیهاى قیامت ۹
- گیاهان: عنصر خلقت گیاهان ۶، ۸
- مردگان: احیاى اخروى مردگان ۹; دلایل احیاى اخروى مردگان ۸
- مرگ: نقش مرگ ۳
- معاد: دلایل معاد ۸; وضوح دلایل معاد ۷
منابع
- ↑ أمالى صدوق، ص ۱۴۹، ح ۵، مجلس ۳۳; نورالثقلین، ج ۳، ص ۴۷۲، ح ۱۵.
