الرعد ١١

از الکتاب
کپی متن آیه
لَهُ‌ مُعَقِّبَاتٌ‌ مِنْ‌ بَيْنِ‌ يَدَيْهِ‌ وَ مِنْ‌ خَلْفِهِ‌ يَحْفَظُونَهُ‌ مِنْ‌ أَمْرِ اللَّهِ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ‌ حَتَّى‌ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ‌ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‌ بِقَوْمٍ‌ سُوْءاً فَلاَ مَرَدَّ لَهُ‌ وَ مَا لَهُمْ‌ مِنْ‌ دُونِهِ‌ مِنْ‌ وَالٍ‌

ترجمه

برای انسان، مأمورانی است که پی در پی، از پیش رو، و از پشت سرش او را از فرمان خدا [= حوادث غیر حتمی‌] حفظ می‌کنند؛ (امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند! و هنگامی که خدا اراده سوئی به قومی (بخاطر اعمالشان) کند، هیچ چیز مانع آن نخواهد شد؛ و جز خدا، سرپرستی نخواهند داشت!

ترتیل:
ترجمه:
الرعد ١٠ آیه ١١ الرعد ١٢
سوره : سوره الرعد
نزول : ٦ هجرت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ٣٨
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مُعَقِّبَاتٌ»: جمع مُعَقِّبَة، گروه ملائکه و جماعت فرشتگان. حرف (ة) برای مبالغه است. فرشتگانی که آدمی را می‌پایند و کردار و گفتار او را ضبط می‌نمایند و از مصائب و بلایا و اشیاء و اشخاصی که خدا بخواهد وی را حفظ می‌کنند. از آنجا که فرشتگان مانند افراد نگهبان عوض می‌شوند و به دنبال یکدیگر می‌آیند و اعمال انسان را تعقیب می‌نمایند و او را نیز می‌پایند، آنان را (مُعَقِّبات) گفته‌اند (نگا: یونس / ، زخرف / ، ق / و ، انفطار / و و ). «مِنْ أَمْرِ اللهِ»: به خاطر فرمان خدا. به فرمان خدا. حرف (مِنْ) به معنی (ب) است (نگا: غافر / ). «سُوءًا»: بلا و بدی. هلاک و عذاب. «مَرَدَّ»: برگرداندن. برگرداننده. مصدر میمی است و می‌تواند به معنی (رَدّ) و یا به معنی اسم فاعل (رادّ) باشد. «فَلا مَرَدَّ لَهُ»: برگرداندن آن ممکن نیست. کسی و چیزی نمی‌تواند آن را برگرداند و دفع کند. «مِن دُونِهِ»: بغیر از خدا. «والٍ»: یاور. سرپرست و عهده‌دار امور.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

شأن نزول آیات ۸ تا ۱۱:

ابن عباس گوید: این آیات درباره دو مرد بنام اربد بن قیس و عامر بن طفیل نازل گردید و همچنین آیه ۱۲ «هُوَ الَّذِی یرِیکمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً» تا آخر آن و نیز آیه ۱۳ را (که بعد خواهد آمد) نیز به این آیات در این شأن و نزول مى افزایند.[۱]

و نیز گویند آیات ۱. و ۱۱ درباره دو مرد فوق‌الذکر نازل گردیده بدین تفصیل، این دو مرد نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمدند و سؤالاتى از پیامبر نمودند ولى مقصود بدى داشتند و با طرح این سؤال مکر و حیله اى از ناحیه آنان در بین بوده است که بالاخره خداوند نتیجه مکر و حیله آن‌ها را به خودشان بازگردانید.

عامر نزد پیامبر آمد و گفت: یا محمد اگر من مسلمان بشوم با من چکار خواهى کرد و چه مزیتى بر سایر مسلمین خواهم داشت، پیامبر فرمود: آنچه که سایر مسلمانان بدان مکلف خواهند بود تو نیز مانند آن‌ها مکلف به تکلیف قرار خواهى گرفت.

عامر گفت: می‌خواهم که در ازاى مسلمان شدن مرا پس از خودت خلیفه و وصى خود گردانى. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: این کار در دست من نیست بلکه به فرمان خداى من است. سپس گفت: بعد از مسلمان شدن به من چه خواهى داد؟ پیامبر فرمود: به تو لشکرى می‌دهم که با آن با دشمنان اسلام به جنگ پردازى. در جواب گفت: این سمت را که خودم هم دارم پس چه لزومى دارد که مسلمان شوم و البته مقصود عامر این بود که با رسول خدا صلی الله علیه و آله سرگرم صحبت باشد و به اربد دستور داده بود که در حین صحبت او با پیامبر از پشت سر رسول خدا صلی الله علیه و آله را مورد حمله قرار دهد.

در همین وقت بود که به اربد اشاره نمود، اربد خواست که از پشت شمشیر بکشد ولى آنچه سعى کرد که شمشیر را از غلاف بیرون آورد نتوانست و شمشیر او در غلاف در جاى خود ماند در این میان پیامبر متوجه شد و خود را کنار کشید و گفت: خدایا اینان که با من به مکر و حیله برخاسته اند، تو خود کارشان را بساز.

در این بین صاعقه اى بر سر اربد آمد و او را بسوخت، عامر که این منظره وحشتناک را دید، فرار کرد و در حین فرار فریاد می‌زد و مى گفت: یا محمد از خداى خود خواستى و او را به کیفر عمل رسانیدى و از بین بردى ولى بدان من با سواران زیاد و جوانان جنگجوى خودم به سراغ تو خواهم آمد.

پیامبر در جواب فرمود: خداوند تو را از این عمل باز خواهد داشت، چندى بعد عامر به مرض طاعون مبتلا گردید و از بین رفت.[۲]

تفسیر


نکات آیه

۱- فرشتگانى عهده دار مراقبت و محافظت از انسانها در برابر خطرها و حوادث نابود کننده (له معقّبت ... یحفظونه من أمر الله) «تعقیب» (مصدر معقّبات) ; یعنى، به منظور انجام کارى در پى کسى رفتن. بنابراین مراد از «معقبات» به قرینه «یحفظونه» نیروهایى است که به منظور حفاظت آدمى در پى اویند و وى را دنبال مى کنند. مفسّران برآنند که آن نیروها (معقّبات) فرشتگان الهى مى باشند.

۲- هر فردى از انسانها ، بهره مند از مراقبت و محافظت چندین فرشته است. (له معقّبت ... یحفظونه) برداشت فوق از جمع آوردن کلمه «معقّبات» استفاده مى شود. قابل ذکر است که ضمیر در «له» و ضمیر مفعولى در «یحفظونه» به «من أسرّ القول ...» باز مى گردد و مراد از آن «انسان» است ; زیرا خطاب در جمله «سواء منکم» متوجه انسانهاست.

۳- فرشتگان محافظ و پاسدار انسانها ، از همه اطراف و جوانب ، آنان را مراقبت مى کنند. (له معقّبت من بین یدیه و من خلفه یحفظونه) «من بین یدیه» یعنى از پیش رو و «من خلفه» یعنى از پشت سر و این دو کنایه از جمیع اطراف است.

۴- حوادث خطرآفرین و مشکل زا ، از ناحیه خداوند است و به فرمان او جریان دارد. (یحفظونه من أمر الله) «من» در «من أمر الله» مى تواند سببیه باشد. در این صورت «یحفظونه من أمر الله» ; یعنى، او را حفظ مى کنند و این به خاطر فرمان خداوند به آن فرشتگان است. و مى تواند به معناى «در برابر» باشد. بر این مبنا مراد از «أمر الله» حوادث و خطرهاست و چون اینها به فرمان خدا تحقق یافته اند، به آن «أمر الله» گفته شده است. بر این اساس «یحفظونه من أمر الله» ; یعنى، اورا از خطرها حفظ مى کنند.

۵- فرشتگان به فرمان خداوند آدمیان را از حوادث و خطرها محافظت مى کنند. (یحفظونه من أمر الله) برداشت فوق بر این اساس است که «من» سببیه باشد.

۶- خداوند در پى تحوّل و تغییر در گرایشها و رفتارهاى جوامع بشرى ، وضعیّت و سرنوشت آنان را تغییر مى دهد. (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم)

۷- تحولات اجتماعى و معیشتى بشر در اختیار خداوند و به دست اوست. (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم)

۸- انسان داراى نقشى بسزا در وضعیت اجتماعى و معیشتى و سرنوشت خویش (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم)

۹- گرایشها و رفتارهاى جوامع بشرى ، زمینه ساز دستیابى آنان به نعمت و یا گرفتار شدن به سختیها (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم)

۱۰- جوامع بشرى در رقم زدن سرنوشت خویش نه مستقل از اراده خداوندند و نه مجبور از ناحیه او (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم) جمله «إن الله لایغیر ما بقوم» تغییر دهنده و از میان برنده را خدا مى داند و عبارت «حتى یغیروا ما بأنفسهم» انسانها را در رقم زدن سرنوشت خویش دخیل مى شمرد.

۱۱- خداوند ، بر انسان و سرنوشت او و بر تمام هستى حاکمیت دارد. (إن الله لایغیر ... و إذا أراد الله بقوم سوءًا فلامردّ له)

۱۲- اراده خداوند نافذ و تخلف ناپذیر است. (و إذا أراد الله بقوم سوءًا فلامردّ له)

۱۳- زوال نعمتها از ناحیه خداوند است و کردار ناپسند انسانها زمینه ساز آن (إن الله لایغیر ما بقوم حتى یغیروا ما بأنفسهم و إذا أراد الله بقوم سوءًا)

۱۴- بازگشتى براى تقدیر الهى بر آسیب دیدن گمراهان و تبه کاران نیست. (و إذا أراد الله بقوم سوءًا فلامردّ له) مراد از «قوم» در آیه شریفه به مناسبت حکم و موضوع ، قوم گنه کار مى باشد. «مردّ» مصدر میمى و به معناى بازگرداندن است.

۱۵- هیچ کس و هیچ چیز حتى فرشتگان محافظ نمى تواند گمراهان و گنه کاران را در برابر گزندى که خداوند براى آنان تقدیر کرده ، یارى رساند و آنان را مصون دارد. (و ما لهم من دونه من وال) جمله «فلامردّ له» مى رساند که تقدیر الهى بر گزندرسانى بازگشتنى نیست و جمله «و ما لهم ...» بیانگر آن است که پس از آمدن ، هیچ کس نمى تواند مشمولان آن را یارى دهد و ایشان را نجات بخشد.

۱۶- تنها خداوند سرپرست و یاور انسانهاست. (ما لهم من دونه من وال)

۱۷- تنها خداوند بر بازگرداندن گزندهاى تقدیر شده ، تواناست. (فلامردّ له و ما لهم من دونه من وال)

روایات و احادیث

۱۸- «عن أبى عبدالله(ع) قال فى هذه الأیة: «له معقّبات من بین یدیه» الأیة قال: من  ... المعقّبات ، الباقیات الصالحات  ;[۳] از امام صادق(ع) روایت شده که درباره آیه «له معقّبات من بین یدیه» فرمود: باقیات الصالحات از جمله معقبات [که حافظ انسانند] هستند».

۱۹- «عن أبى جعفر(ع) فى قوله: «له معقّبات من بین یدیه و من خلقه یحفظونه من أمر الله» یقول: بأمر الله من أن یقع فى رکى ، أو یقع علیه حائط، أو یصیبه شىء حتى إذا جاء القدر... یدفعونه إلى المقادیر و هما ملکان یحفظانه باللیل و ملکان بالنهار یتعاقبانه  ;[۴] از امام باقر(ع) درباره سخن خدا: «له معقّبات ...» روایت شده که مى فرمود: به فرمان خدا [حفظ مى کنند ]او را از اینکه در چاه بیفتد یا دیوار بر او فرو ریزد یا آسیبى به او برسد تا زمانى که تقدیر بیاید ... او را به تقدیر وامى گذارند و آن محافظان، دو فرشته در شب و دو فرشته در روز به نوبت از او حفاظت مى کنند».

۲۰- «دخل عثمان على رسول الله(ص) فقال: أخبرنى عن العبد کم معه من ملک؟ قال: ... و ملکان بین یدیک و من خلفک یقول الله سبحانه: «له معقبات من بین یدیه و من خلفه...»  ;[۵] عثمان بر رسول الله(ص) وارد شد و گفت: به من خبر ده با هر بنده اى چند فرشته است؟ حضرت فرمود: ... و دو فرشته پیش رو و پشت سر تو هستند. خداوند سبحان مى فرماید: له معقبات ...».

۲۱- «عن أبى عبدالله(ع) قال: إن أبى کان یقول: إن الله قضى قضاء حتماً لاینعم على عبده بنعم فسلبها إیّاه قبل أن یحدث العبد ذنباً یستوجب بذلک الذنب سلب تلک النّعمة و ذلک قول الله: «إن الله لایغیّر ما بقوم حتى یغیّروا ما بأنفسهم»  ;[۶] از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: پدرم مى فرمود خداوند به قضاى حتمى خود مقرر کرده است که هر نعمتى را به بنده اش بدهد از او باز نستاند، مگر اینکه آن بنده گناهى را مرتکب شود که موجب سلب آن نعمت گردد و این است سخن خدا که فرمود: «إن الله لایغیّر ما بقوم حتى یغیّروا ما بأنفسهم».

۲۲- «عن على بن الحسین(ع) یقول: الذنوب التى تغیر النعم ، البغى على الناس و الزوال عن العادة فى الخیر ، و اصطناع المعروف، و کفران النعم ، و ترک الشکر. قال الله عزوجل: «إن الله لایغیّر ما بقوم حتى یغیّروا ما بأنفسهم»...  ;[۷] از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که مى فرمود: گناهانى که موجب تغییر نعمتها مى شوند عبارتند از: ستمگرى بر مردم، دورى از عادت به کار خیر و از انتخاب کردار نیک، کفران نعمتها و ترک شکرگزارى. خداوند عزوجل فرموده: إن الله لایغیّر ما بقوم حتى یغیّروا ما بأنفسهم».

موضوعات مرتبط

  • آفرینش: حاکم آفرینش ۱۱
  • اقتصاد: عوامل تحولات اقتصادى ۸; منشأ تحولات اقتصادى ۷ انسان: حاکم انسان ها ۱۱; سرنوشت انسان ۶; محافظت از انسان ۱، ۲، ۳، ۵، ۱۹; نقش انسان ۸; ولى انسان ها ۱۶
  • باقیات الصّالحات: اهمیت باقیات الصّالحات ۱۸
  • توحید: توحید افعالى ۱۷
  • جامعه: آثار گرایشهاى اجتماعى ۹; آسیب شناسى جامعه ۹; عوامل تحولات اجتماعى ۶، ۸، ۱۰; منشأ تحولات اجتماعى ۷
  • جبر و اختیار: ۱۰
  • حوادث: منشأ حوادث ۴
  • خدا: اختصاصات خدا ۱۶، ۱۷; اوامر خدا ۴، ۵; تغییر مقدرات خدا ۱۷; حاکمیت خدا ۱۱; حتمیت اراده خدا ۱۲; حتمیت مقدرات خدا ۱۷; قدرت خدا ۱۷; محدوده اختیارات خدا ۷; مقدرات خدا ۲۱; نقش اراده خدا ۱۰; نقش خدا ۱۳; ولایت خدا ۱۶
  • سختى: زمینه سختى ۹
  • سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۶، ۸، ۱۰
  • شکر: آثار ترک شکر ۲۲
  • ظلم: آثار ظلم ۲۲
  • عمل: آثار ترک عمل خیر ۲۲; آثار عمل ناپسند ۱۳
  • کفران: آثار کفران نعمت ۲۲
  • گمراهان: حتمیت عذاب گمراهان ۱۵; زیان به گمراهان ۱۴، ۱۵
  • گناه: آثار گناه ۲۱، ۲۲
  • گناهکاران: زیان به گناهکاران ۱۴، ۱۵
  • ملائکه: انقیاد ملائکه محافظ ۱۹; تعدد ملائکه محافظ ۲، ۲۰; محدوده قدرت ملائکه محافظ ۱۵; محدوده مسؤولیت ملائکه محافظ ۱۹; مسؤولیت ملائکه محافظ ۱، ۳، ۵
  • موجودات: عجز موجودات ۱۵
  • نعمت: زمینه نعمت ۹; عوامل تغییر نعمت ۲۲; عوامل سلب نعمت ۲۱; منشأ سلب نعمت ۱۳

منابع

  1. طبرانى و دیگران از علماء عامه.
  2. تفسیر کشف الاسرار.
  3. تفسیرعیاشى ، ج ۲ ، ص ۲۰۵ ، ح ۱۷ ; نورالثقلین ، ج ۲ ، ص ۴۸۶ ، ح ۳۸.
  4. تفسیرقمى، ج ۱، ص ۳۶۰ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۴۸۷، ح ۴۲.
  5. بحارالأنوار ، ج ۵ ، ص ۳۲۴ ، ح ۱۲.
  6. تفسیرعیاشى، ج ۲، ص ۲۰۶، ح ۱۹ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۴۸۸، ح ۵۰.
  7. معانى الأخبار، ص ۲۷۰، ح ۲ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۴۸۷، ح ۴۵.