البقرة ٧٤

ثُمَ‌ قَسَتْ‌ قُلُوبُکُمْ‌ مِنْ‌ بَعْدِ ذٰلِکَ‌ فَهِيَ‌ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَ إِنَ‌ مِنَ‌ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ‌ الْأَنْهَارُ وَ إِنَ‌ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ‌ فَيَخْرُجُ‌ مِنْهُ‌ الْمَاءُ وَ إِنَ‌ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ‌ خَشْيَةِ اللَّهِ‌ وَ مَا اللَّهُ‌ بِغَافِلٍ‌ عَمَّا تَعْمَلُونَ‌

ترجمه

سپس دلهای شما بعد از این واقعه سخت شد؛ همچون سنگ، یا سخت‌تر! چرا که پاره‌ای از سنگها می‌شکافد، و از آن نهرها جاری می‌شود؛ و پاره‌ای از آنها شکاف برمی‌دارد، و آب از آن تراوش می‌کند؛ و پاره‌ای از خوف خدا (از فراز کوه) به زیر می‌افتد؛ (اما دلهای شما، نه از خوف خدا می‌تپد، و نه سرچشمه علم و دانش و عواطف انسانی است!) و خداوند از اعمال شما غافل نیست.

پس از آن [همه معجزات‌] دل‌هاى شما سخت شد، به سختى سنگ‌ها يا سخت‌تر از آن، در حالى كه از پاره‌اى سنگ‌ها جوى‌ها مى‌جوشد و پاره‌اى از آنها مى‌شكافد و آب از آن خارج مى‌شود و برخى از آنها از هيبت خدا فرو مى‌ريزد، و خداوند از آنچه مى‌كنيد غافل نيست

سپس دلهاى شما بعد از اين [واقعه‌] سخت گرديد، همانند سنگ، يا سخت‌تر از آن، چرا كه از برخى سنگها، جويهايى بيرون مى‌زند، و پاره‌اى از آنها مى‌شكافد و آب از آن خارج مى‌شود، و برخى از آنها از بيم خدا فرو مى‌ريزد، و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.

پس با این معجزه باز چنان سخت دل شدید، که دلهایتان چون سنگ یا سخت‌تر از آن شد، چه آنکه از پاره‌ای سنگها نهرها بجوشد و برخی دیگر از سنگها بشکافد و آب از آن بیرون آید و پاره‌ای از ترس خدا فرود آیند. و (ای سنگدلان بترسید که) خدا از کردار شما غافل نیست.

سپس دل های شما بعد از آن [معجزه شگفت انگیز] سخت شد، مانند سنگ یا سخت تر؛ زیرا پاره ای از سنگ هاست که از آنها نهرها می جوشد، و پاره ای از آنها می شکافد و آب از آن بیرون می آید، و پاره ای از آنها از ترس خدا [از بلندی] سقوط می کند؛ و خدا از آنچه انجام می دهید بی خبر نیست.

پس از آن دلهاى شما چون سنگ، سخت گرديد، حتى سخت‌تر از سنگ كه از سنگ گاه جويها روان شود، و چون شكافته شود آب از آن بيرون جهد، و گاه از ترس خدا از فراز به نشيب فرو غلتد، و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.

سپس دلهایتان پس از آن سخت شد، همانند سنگ، یا از آن سخت‌تر، چرا که بعضی از سنگهاست که از آنها جویباران می‌شکافد و بعضی از آنهاست که می‌شکند و آب از آنها بیرون می‌آید و بعضی از آنهاست که از خشیت الهی [از کوه‌] فرو می‌افتد و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست‌

پس از آن دلهاتان سخت شد همچون سنگ يا سخت‌تر، و همانا از برخى سنگها جويها روان شود و برخى از آنها بشكافد و آب از آن بيرون آيد، و برخى از آنها از بيم خدا [از كوه‌] فرو ريزد، و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.

پس از آن، دلهای شما سخت شد، همچون سنگ یا سخت‌تر از سنگ. و پاره‌ای از سنگها است که از آن نهرها می‌جوشد، و پاره‌ای از آنها است که می‌شکافد و آب از آن بیرون می‌آید، و پاره‌ای از آنها است که از ترس خدا فرو می‌ریزد. و خدا از آنچه می‌کنید بی‌خبر نیست.

سپس دل‌هایتان پس از این (واقعه) سخت گردید، پس آنها همانند سنگ، یا سخت‌تر از آنند؛ حال آنکه بی‌چون از برخی سنگ‌ها همانا از (فوران آب نهفته در) آن، نهر‌های بسیاری به شدت روان می‌گردد؛ و به‌راستی برخی از آنها می‌شکافند؛ پس از آن آب خارج می‌شود؛ و بی‌چون برخی از آنها از بیم خدا فرو می‌ریزند. و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست.

سپس سخت شد دلهای شما پس از آن که مانند سنگ است یا سنگین‌تر و همانا از سنگها است آنچه روان گردد از آن جویها و از آنها است آنچه بشکافد پس برون آید از آن آب و از آنها است آنچه فرودآید از ترس خدا و نیست خدا غافل از آنچه می‌کنید

البقرة ٧٣	آیه ٧٤	البقرة ٧٥
سوره : سوره البقرة نزول : اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٤١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قَسَتْ»: سخت شد. «الْحِجَارَةِ»: سنگ. «أَشَدُ قَسْوَةً»: سفت‌تر و سخت‌تر. واژه (أَشَدُّ) مرفوع است چون عطف بر (کَالْحِجَارَةِ) است که در محلّ رفع است؛ زیرا خبر (هِیَ) است. (قَسْوَةً) منصوب است چون تمییز است. «لَمَا» در هر سه مورد آیه، از لام تأکید و مای موصول فراهم آمده است و (مَا) مرفوع است چون خبر (إِنَّ) است. «یَشَّقَّقُ»: از هم شکافته می‌شود. از باب تفعّل است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

أَ لَمْ‌ يَأْنِ‌ لِلَّذِينَ‌ آمَنُوا... (۳) لَوْ أَنْزَلْنَا هٰذَا الْقُرْآنَ‌... (۱)

أَ لَمْ‌ تَرَ إِلَى‌ الَّذِينَ‌ قِيلَ‌... (۲) أَ وَ لَمْ‌ يَرَوْا إِلَى‌ مَا خَلَقَ‌... (۰) تُسَبِّحُ‌ لَهُ‌ السَّمَاوَاتُ‌... (۰) فَانْطَلَقَا حَتَّى‌ إِذَا أَتَيَا... (۰) وَ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ‌... (۲) أَوْ کَظُلُمَاتٍ‌ فِي‌ بَحْرٍ لُجِّيٍ‌... (۱) إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى‌... (۰) قُلْ‌ مَنْ‌ يَرْزُقُکُمْ‌ مِنَ‌... (۰) وَ أَرْسَلْنَاهُ‌ إِلَى‌ مِائَةِ أَلْفٍ‌... (۰) ثُمَ‌ اسْتَوَى‌ إِلَى‌ السَّمَاءِ وَ... (۰) وَ قَالُوا لِجُلُودِهِمْ‌ لِمَ‌... (۰) فَکَانَ‌ قَابَ‌ قَوْسَيْنِ‌ أَوْ... (۰) وَ النَّجْمُ‌ وَ الشَّجَرُ يَسْجُدَانِ‌ (۰) لَوْ أَنْزَلْنَا هٰذَا الْقُرْآنَ‌... (۱) فَاصْبِرْ لِحُکْمِ‌ رَبِّکَ‌ وَ لاَ... (۰) وَ أَرْسَلْنَاهُ‌ إِلَى‌ مِائَةِ أَلْفٍ‌... (۰) فَکَانَ‌ قَابَ‌ قَوْسَيْنِ‌ أَوْ... (۰) مَثَلُهُمْ‌ کَمَثَلِ‌ الَّذِي‌... (۰) أَوْ کَصَيِّبٍ‌ مِنَ‌ السَّمَاءِ فِيهِ‌... (۰) فَإِذَا قَضَيْتُمْ‌ مَنَاسِکَکُمْ‌... (۱)

تفسیر

• آيات ۶۳ ۷۴ بقره
• برداشتن كوه بمنظور اكراه مردم نبوده
• نمى شود به خدا نسبت اميد داد
• نكاتى كه باعث بيان داستان گاو بنى اسرائيل با اسلوب مخصوص شده
• بى ادبى بنى اسرائيل و آزار حضرت موسى (ع ) توسط آنان كه از آيات قرآنى استفاده مى شود
• داستان گاو در تورات
• داستان گاو بنى اسرائيل و برخورد آنان با پيامبر عصر خود
• تشبيه قساوت قلوب به سنگ سخت
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته و درباره داستان گاو بنىاسرائيل )
• بحث فلسفى (درباره دو معجزه : زنده كردن مردگان و مسخ )
• اشكالى بر گفتار فوق و پاسخ به آن
• بحث علمى و اخلاقى (درباره رفتار و اخلاق بنىاسرائيل )
• هر تقليدى مذموم نيست
• در زندگى اجتماعى ، انسان ناچار از تقليد است

• آيه ۶۷ - ۷۴
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• ماجراى گاو بنى اسرائيل
• نكته ها
• ۱ پرسشهاى فراوان و بيجا
• ۲ اين همه اوصاف براى چه بود ؟
• ۳ انگيزه قتل چه بود؟
• ۴ نكات آموزنده اين داستان

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - قلبهاى بنى اسرائیل - على رغم دریافت آیات و معجزه هاى فراوان - به سختى گرایید و از درک معارف و آیات الهى ناتوان شد. (لعلکم تعقلون. ثم قست قلوبکم من بعد ذلک) «قساوة» (مصدر قست) به معناى غلظت پیدا کردن و سخت شدن است. جمله «لعلکم تعقلون» بیان مى دارد که: سخت شدن دلهاى بنى اسرائیل در برابر فهم و درک آیات و معارف الهى است. «ذلک» اشاره به نعمتها و معجزاتى است که خداوند به بنى اسرائیل ارائه کرد و در آیات پیشین مطرح شد.

۲ - قلبها و دلهاى بنى اسرائیل در سختى و نفوذناپذیرى همانند سنگ و از آن سخت تر شد. (فهى کالحجارة أو أشد قسوة) «حجارة» جمع حجر و به معناى سنگها و صخره هاست.

۳ - قساوت قلب بنى اسرائیل، نتیجه لجاجتها، بهانه جوییها و عصیانگریهاى آنان بود. (قالوا أتتخذنا هزواً ... ثم قست قلوبکم)

۴ - قلبهاى بنى اسرائیل با سخت شدن، از تراوش کمترین معرفتى ناتوان شد. (ثم قست قلوبکم ... فهى کالحجارة أو أشد قسوة و إن من الحجارة) به مقتضاى ارتباط «ثم قست ...» با جمله «یریکم آیاته لعلکم تعقلون» سختى دل به نپذیرفتن معارف القاشده به آن، تفسیر شد و به مقتضاى جمله «إن من الحجارة ...» سختى دل به تراوش نکردن معارف و حقایق تفسیر مى شود; یعنى، قلب قسى نه از خارج متأثر مى شود و نه از درون تراوشى دارد.

۵ - بیرون زدن و جارى شدن نهرهاى آب از برخى صخره ها، شاهدى بر سختى قلبهاى سخت تر از سنگ بنى اسرائیل (أو أشد قسوة و إن من الحجارة لما یتفجر منه الأنهر) «تفجّر» (مصدر یتفجر) به معناى بیرون آمدن و جارى شدن است (اقتباس از مجمع البیان). جمله «إن من الحجارة» به منزله دلیل براى «أشد قسوة» مى باشد. «لما» مرکب از لام تأکید و «ما»ى موصوله است و مراد از آن، سنگ مى باشد. بنابراین «إن من الحجارة لما ...»; یعنى، برخى از سنگها همانا سنگى است که ... .

۶ - شکاف برداشتن برخى سنگها و بیرون آمدن آب از آن، نشانه سخت تر بودن قلبهاى بنى اسرائیل از سنگها (و إن منها لما یشقق فیخرج منه الماء) «تَشَقُق» (مصدر یشقق = یتشقق) به معناى شکاف برداشتن است. برخى از اهل لغت برآنند که «شق» به شکاف ریز که به روشنى معلوم نباشد، گفته مى شود.

۷ - سقوط سنگها بر اثر هراس و خشیت از خدا، نشانه افزونتر بودن سختى دلهاى بنى اسرائیل از پاره سنگهاست. (و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه) «من» در «من خشیة اللّه» تعلیلیه است. «هبوط» (مصدر یهبط) به معناى افتادن و سقوط کردن است. بنابراین جمله «إن منها ...»; یعنى، برخى سنگها همانا سنگى است که به علت ترس از خدا سقوط مى کند.

۸ - طبیعت و جهان مادى داراى شعور است. (و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۹ - طبیعت و جهان مادى، آشنا با خدا و آگاه به مقام الوهیت است. (و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۱۰ - هراس جهان طبیعت از خداوند، منشأى براى فعل و انفعالات آن (و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۱۱ - خطر سقوط آدمى به مرحله اى پست تر و ناشایسته تر از جمادات (و إن من الحجارة لما یتفجر ... و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۱۲ - درک نکردن و نپذیرفتن حقایق دینى و معارف الهى، نشانه سخت شدن و قساوت پیدا کردن دلهاست. (یریکم ءایته لعلکم تعقلون. ثم قست قلوبکم من بعد ذلک)

۱۳ - قساوت و سخت دلى، داراى مراحل و مراتبى مختلف است. (فهى کالحجارة أو أشد قسوة) کلمه «أو» در جمله فوق، مى تواند براى تقسیم و تنویع باشد. بر این مبنا جمله «فهى کالحجارة ...» دلالت مى کند که: برخى از قلبهاى قسى همانند سنگ است و برخى سخت تر از سنگ.

۱۴ - دل و قلب آدمى، باید از هراس و خشیت خدا لرزان بوده و در مسیر او به حرکت در آید. (و إن منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۱۵ - قلب و دل آدمى باید منشأ بروز حقایق و معارف الهى بوده و خاستگاه علم و حکمت باشد. (و إن من الحجارة لما یتفجر منه الأنهر و إن منها لما یشقق فیخرج منه الماء)

۱۶ - صدور خیرها و برکتها و جوشش علم و حکمت، نشانه منزه بودن قلب از قساوت و کدورت است. (ثم قست قلوبکم ... فهى کالحجارة أو أشد ... و إن من الحجارة لما یتفجر منه الأنهر)

۱۷ - خشوع و خضوع در برابر خدا، نشانه سلامت قلب از قساوتها و کدورتهاست. (ثم قست قلوبکم ... فهى کالحجارة أو أشد ... و إن من منها لما یهبط من خشیة اللّه)

۱۸ - خداوند، به تمامى اعمال و رفتار آدمیان آگاه است. (و ما اللّه بغفل عما تعملون)

۱۹ - بنى اسرائیلیان گنهکار و داراى اعمال ناشایست، مورد تهدید خداوند به کیفر و مجازات (و ما اللّه بغفل عما تعملون) از هدفهاى بیان آگاهى و توجّه خداوند به اعمال گنهکاران، تهدید ایشان به کیفر است.

۲۰ - انسانهاى گنهکار و داراى رفتار و کردار ناروا، در خطر گرفتار شدن به کیفر و مجازات الهى هستند. (و ما اللّه بغفل عما تعملون)

موضوعات مرتبط

• آب: جوشش آب از سنگ ۵، ۶
• انسان: عمل انسان ۱۸; مراتب انحطاط انسان ۱۱
• بنى اسرائیل: ارائه آیات به بنى اسرائیل ۱; بنى اسرائیل گناهکار ۱۹; بهانه جویى بنى اسرائیل ۳; تهدید بنى اسرائیل ۱۹; عصیان بنى اسرائیل ۳; قساوت قلب بنى اسرائیل ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷; لجاجت بنى اسرائیل ۳
• بهانه جویى: آثار بهانه جویى ۳
• تشبیهات: تشبیه به صخره ۲
• حکمت: آثار حکمت ۱۶; جایگاه حکمت ۱۵
• خدا: تهدیدهاى خدا ۱۹; علم خدا ۱۸; کیفرهاى خدا ۱۹، ۲۰
• خشیت: آثار خشیت ۱۷; خشیت از خدا ۱۰، ۱۴
• دین: اعراض از دین ۱۲; جایگاه دین ۱۵
• سنگ: سقوط سنگ ها ۷; شکافتن سنگ ۶
• شناخت: موانع شناخت ۴
• طبیعت: خداشناسى طبیعت ۹; خشیت طبیعت ۱۰; شعور طبیعت۸، ۹; منشأ تحولات در طبیعت ۱۰
• عصیان: آثار عصیان ۳
• علم: آثار علم ۱۶; جایگاه علم ۱۵
• عمل: کیفر عمل ناپسند ۲۰
• قرآن: تشبیهات قرآن ۲
• قلب: آثار قساوت قلب ۴; خشیت قلب ۱۴; عوامل قساوت قلب ۳; مراتب قساوت قلب ۱۳; نشانه هاى قساوت قلب ۱۲; نشانه هاى قلب سلیم ۱۶، ۱۷; نقش قلب ۱۵
• کیفر: موجبات کیفر ۲۰
• گناهکاران: کیفر گناهکاران ۱۹، ۲۰; هشدار به گناهکاران ۲۰
• لجاجت: آثار لجاجت ۳