الأعراف ٢٣

قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ‌ لَمْ‌ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَ‌ مِنَ‌ الْخَاسِرِينَ‌

کپی متن آیه
قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ‌ لَمْ‌ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَ‌ مِنَ‌ الْخَاسِرِينَ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!»

گفتند: پروردگارا! ما بر خويشتن ستم كرديم، و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى، بى‌شك از زيانكاران خواهيم شد

گفتند: «پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم، و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى، مسلماً از زيانكاران خواهيم بود.»

گفتند: خدایا، ما بر خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و به ما رحمت و رأفت نفرمایی سخت از زیانکاران خواهیم بود.

گفتند: پروردگارا! ما بر خود ستم ورزیدیم، و اگر ما را نیامرزی و به ما رحم نکنی مسلماً از زیانکاران خواهیم بود.

گفتند: اى پروردگار ما، به خود ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحمت نياورى از زيان‌ديدگان خواهيم بود.

گفتند پروردگارا بر خود ستم کرده‌ایم و اگر بر ما نبخشایی و رحمت نیاوری بی‌شک از زیانکاران خواهیم بود

گفتند: بار خدايا، به خويشتن ستم كرديم و اگر ما را نيامرزى و نبخشايى براستى از زيانكاران باشيم.

(آدم و همسرش، دست دعا به سوی خدا برداشتند و) گفتند: پروردگارا! ما (با نافرمانی از تو) بر خویشتن ستم کرده‌ایم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیانکاران خواهیم بود.

گفتند: «پروردگارمان! ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما (گناهمان را) نپوشانی و به ما رحم نکنی، بی‌گمان (و) بی‌امان از زیانکاران خواهیم بود.»

گفتند بار پروردگارا ستم کردیم خویش را و اگر نیامرزی ما را و رحم نکنی بر ما هرآینه باشیم از زیانکاران‌

They said, “Our Lord, we have done wrong to ourselves. Unless You forgive us, and have mercy on us, we will be among the losers.”

ترتیل:

ترجمه:

الأعراف ٢٢	آیه ٢٣	الأعراف ٢٤
سوره : سوره الأعراف نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٤ تعداد حروف :

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

فَتَلَقَّى‌ آدَمُ‌ مِنْ‌ رَبِّهِ‌... (۰)

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۱۰ - ۲۵ سوره اعراف
• معناى تمكين انسان در زمين، در جمله: «وَ لَقَد مَكَنَّاكُم فِى الأرض»
• سجده ملائكه، بر جميع بنى آدم بوده است
• ابليس با ملائكه بوده، و همه مأمور به سجده شدند
• تكبّر و خودخواهى، سرچشمه تمامى گناهان است
• ملاك برترى در تكوينيات، بستگى دارد به بيشتر بودن عنايات الهى
• كبريا، خاص خداى سبحان است و از غير او، تكبّر پسنديده نيست
• درخواست مهلت ابلیس، از خدای تعالی
• معنای محاصره چهارجانبۀ انسان توسط شيطان، در آیه شریفه
• مراد از «مُخلَصين» و «شاكرين»، كه شيطان نمى تواند ايشان را بفريبد
• مراد از جملۀ «إلَّا أن تَكُونَا مَلَكَين»، در خطاب شیطان به آدم و حواء
• گفتاری در باره شیطان و عمل او
• اشاره به اهمال و قصور مفسران و حقایق دینی و تکوینی مربوط به آن
• چگونگی تصرفات شیطان در ادراك و عواطف انسان
• ولايت شيطان بر آدميان، ولایت در ظلم و گناه است
• خلاصه بحث درباره شيطان و وسوسه های او
• بحث عقلى و قرآنى: (مناظره بين ابليس و ملائكه)
• حکمت آفريدن خلايق و كفارى كه نتيجه خلقتشان، خلود در آتش است، چیست؟
• تكليف بندگان، براى خدا چه سودى دارد؟!
• چرا خداوند انسان را بدون اين كه مكلّف نمايد، كامل نيافريد؟
• تكليف ابليس و ملائكه به سجده بر آدم، براى چه بود؟
• پاسخ به شبهه پنجم و ششم
• جملۀ: «لَا يُسئَلُ عَمَّا يَفعَلُ وَ هُم يُسئَلُونَ»، از نظر فلسفه و برهان و وحى
• بحث های طولانی متكلّمان اشاعره و معتزله، درباره افعال خدا
• جميع احكام عقلى، از فعل خداوند گرفته شده است
• اشكالاتى كه بر رأى اشاعره، در احكام نظری عقل وارد است
• جريان احكام عقلى عملى، در افعال خداى تعالى
• عقل عملى، در جستجوى مصالح و مفاسد و حُسن و قبح افعال در احكام تشريعى
• آيات تأیید کننده جریان عقل نظرى و عقل عملى، در ناحيه پروردگار
• بحث روايتى: (رواياتى ذیل آیات گذشته)
• بهشت آدم، از باغ هاى دنيا بوده است
• ملائكه و شياطين، به تغيير ذات خود قدرت ندارند و به شکل های مختلف در نمی آيند
• بررسی روايات مربوط به كيفيت تصرفات ابلیس، در شعور آدمى
• ماجراى شگفت انگيز گفتگوى حضرت يحيى «ع»، با ابليس
• بررسى گفتگوى ابليس با پيامبران الهى

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ «23»

(آدم و حوّا) گفتند: پروردگارا! ما بر خويشتن ستم كرديم و اگر ما را نبخشايى و رحم نكنى، قطعاً از زيانكاران خواهيم بود.

نکته ها

شيطان و آدم هر دو نافرمانى كردند؛ امّا شيطان نسبت به نافرمانى خود (ترك سجده)، به عدل و حكمت الهى اعتراض و استكبار كرد و برترى نژاد خود را مطرح ساخت و پشيمان هم نشد؛ امّا حضرت آدم و حوّا، به كار خلاف خود اعتراف كردند و از خداوند تقاضاى‌

جلد 3 - صفحه 41

بخشايش كردند. «1»

پیام ها

1- در برابر ستم‌هايى كه به خود روا مى‌داريم بايد از خداوند استمداد جوييم و آنها را جبران كنيم. قالا رَبَّنا ظَلَمْنا ...

2- آدم و حوّا، هم در تخلّف شريك بودند، هم در جبران گذشته و عذرخواهى.

«ذاقَا، قالا رَبَّنا»

3- هرگونه خلافى، ظلم به خويشتن است، چون مخالفت با فرمان خدا مخالفت با تكامل و سعادت واقعى خود است. «ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»

4- از آداب دعا و استغفار، ابتدا اعتراف به گناه است. «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»

5- نخستين خواسته‌ى بشر از خدا، تقاضاى عفو ورحمت بود. «وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا»

6- مهم‌ترين مسأله براى گناهكار، مغفرت الهى است، سپس درخواست‌هاى ديگر. «إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا»

7- عنايت و لطف و مهربانى خدا، جلوى خسارت ابدى را مى‌گيرد. إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا ... لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ «23»

قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا: عرض كردند آدم و حوا اى پروردگار، ما ستم نموديم به نفسهاى خود به نقص ثوابى كه مترتب مى‌شد بر فعل مندوب و نقصان عوايد و فوايد و عيش واسع، به سبب اكل شجره منهيه كه مباح الاصل بود. وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ‌: و اگر عفو و تجاوز نفرمائى از ما به تفضل رحمت و كرم خود با عطا و اعاده آنچه فوت كرديم، هر آينه باشيم از زيانكاران به نقصان ثواب.

تنبيه: بنابر مذهب حقّه اماميه، توبه آدم بر ترك اولى بوده، چه ترك اولى‌

---

جلد 4 صفحه 35

نسبت به انبيا مانند گناه، و توبه از آن براى عود ثواب جايز است؛ و لذا فرموده‌اند: حسنات الابرار سيّئات المقرّبين. و دلايل قطعيه عقليه و نقليه بر عصمت انبيا از گناه مطلقا بسيار است از جمله:

1- اگر صادر شود از پيغمبر گناه، لازم آيد اجتماع ضدين، وجوب متابعت و مخالفت او. اما اول: اجماع و آيه: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ‌. و چون ثابت شود در حق پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ثابت گردد در حق باقى انبيا به جهت عدم قائل بالفرق. اما ثانى: بدليل آنكه متابعت عاصى حرام است.

2- اگر پيغمبر عاصى باشد، هر آينه از ظالمين خواهد بود؛ و حال آنكه حق تعالى فرموده: لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ‌. «1» فخر رازى گويد: مراد به اين عمد يا عهد نبوت يا عهد امامت است؛ اگر اولى باشد، ثابت شود مطلوب؛ و اگر ثانى باشد ايضا همچنين؛ زيرا هر نبى لابد امام و مقتدا باشد، پس آيه بر هر تقدير دلالت دارد كه نبى گناهكار نخواهد بود.

3- اگر نبى معصيت نمايد، لازم آيد منع و زجر و انكار او به جهت عموم ادله امر به معروف و نهى از منكر، و لكن حرام است به جهت استلزام ايذائى كه حرام است به اجماع و به دليل آيه: إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ. «2» 4- خداى تعالى حكايت فرموده از ابليس: فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ‌. «3» پس اگر نبى عصيان نمايد، هر آينه از مغوين شيطان و مخرجين از مخلصين خواهند بود؛ با آن كه انبيا از مخلصينند به جهت اجماع و آيه: وَ اذْكُرْ عِبادَنا إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدِي وَ الْأَبْصارِ إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ وَ إِنَّهُمْ عِنْدَنا لَمِنَ الْمُصْطَفَيْنَ الْأَخْيارِ. «4» و چون ثابت شود وجوب عصمت در بعض، ثابت گردد در كل به‌

---

«1» سوره بقره، آيه 124.

«2» سوره احزاب، آيه 57.

«3» سوره ص، آيه 82 و 83.

«4» سوره ص، آيات 45 تا 47.

---

جلد 4 صفحه 36

جهت عدم قائل به فرق.

تذكره: ظلم به معنى نقص و ستم؛ و در اصل، وضع شى‌ء است در غير موضوع، و متعلق خواهد. و آن: يا نفس خود ظالم باشد مانند ترك نفعى از خود، به عبارت ديگر ترك مندوب و ترك اولى. و يا متعلق غير؛ و آن غير، يا خالق باشد مثل شرك به خداى تعالى به اقسامه، و يا مخلوق مثل ضرب و قتل ناحق و تعديات. پس ظلم نسبت به انبياء، ترك اولى است؛ چه به ترك مندوب نقص ثواب آنها مى‌شود. و به ترك مندوب فاعل مكروه گردد. و از آن توبه جايز است و اين قانون كليّه است نزد جمهور اماميه. و شيخ أبو الفتوح رازى رحمه اللّه همين را پسند فرمود.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ «23»

ترجمه‌

گفتند پروردگار ما ستم كرديم بر خودهامان و اگر نيامرزى ما را و رحم نكنى بر ما هر آينه باشيم البتّه از زيانكاران.

تفسير

معذرت از ترك اولى است كه از آن بملاحظه مقامشان تعبير بظلم شده است چون حسنات الابرار سيّئات المقرّبين و اوّل طلب آمرزش نمودند پس از آن طلب مزيد فضل و رحمت و تدارك زيان وارد بر خودشان را از ثواب اطاعت تا زيان كار نباشند ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قالا رَبَّنا ظَلَمنا أَنفُسَنا وَ إِن‌ لَم‌ تَغفِر لَنا وَ تَرحَمنا لَنَكُونَن‌َّ مِن‌َ الخاسِرِين‌َ «23»

گفتند آدم‌ و حوي‌ پروردگار ‌ما ظلم‌ كرديم‌ ‌ما بجان‌ ‌خود‌ و ‌اگر‌ ‌ما ‌را‌ نيامرزي‌ و ترحم‌ نفرمايي‌ ‌ما ميباشيم‌ ‌از‌ زيان‌كاران‌.

قالا رَبَّنا ظَلَمنا أَنفُسَنا اشاره‌ بچند ‌آيه‌ قبل‌ ‌است‌ ‌که‌ فرمود لا تَقرَبا هذِه‌ِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِن‌َ الظّالِمِين‌َ و مراد ظلم‌ بنفس‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ فيوضات‌ بهشت‌ و نعم‌ الهيه‌ محروم‌ شدند و مرتكب‌ ترك‌ اولي‌ شدند و ‌از‌ مثل‌ آدمي‌ ‌که‌ مسجود و معلم‌ ملائكه‌ شد و عالم‌ بعلم‌ اسماء توقع‌ نبود ‌که‌ ‌بر‌ خلاف‌ صلاح‌ سيّما ‌در‌ منظر ملائكه‌ ‌خود‌ ‌را‌ كوچك‌ كند لذا طلب‌ مغفرت‌ و رحمت‌ كردند و گفتند وَ إِن‌ لَم‌ تَغفِر لَنا وَ تَرحَمنا لَنَكُونَن‌َّ مِن‌َ الخاسِرِين‌َ و جمله‌ و ترحمنا عطف‌ بتغفر لنا ‌است‌ مدخول‌ ‌لم‌ ‌است‌ ‌يعني‌ و ‌لم‌ ترحمنا، و مراد ‌از‌ خسران‌ همان‌ ممنوع‌ شدن‌ ‌از‌ فيوضات‌ و انحطاط رتبه‌ ‌در‌ ارتكاب‌ ترك‌ اولي‌ ‌است‌، و مراد ‌از‌ غفران‌ نه‌ غفران‌ ‌از‌ ذنب‌ ‌است‌

جلد 7 - صفحه 295

بلكه‌ گذشت‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ خطاء ‌است‌ ‌که‌ محروم‌ نشوند ‌از‌ بهشت‌ و نعم‌ ‌آن‌ و مراد ‌از‌ رحمت‌ بهمان‌ درجه‌ باشند و تنزل‌ نكنند.

‌ان‌ قلت‌‌-‌ خداوند ‌که‌ غفار الذنوب‌ ‌است‌ ‌حتي‌ مشرك‌ و كافر ‌اگر‌ توبه‌ كرد پذيرفته‌ ميشود چرا ‌از‌ آدم‌ و حوي‌ پذيرفته‌ نشد.

قلت‌‌-‌ خداوند قبول‌ فرمود نه‌ تنزل‌ رتبه‌ پيدا كرد و نه‌ مورد مؤاخذه‌ شد و سرّ خروج‌ ‌از‌ بهشت‌ همان‌ ‌بود‌ ‌که‌ گفتيم‌ ‌که‌ احتياج‌ بمدفوع‌ داشتند و مناسب‌ ‌با‌ بهشت‌ نبود و فرداي‌ قيامت‌ ‌اينکه‌ دو نفر ‌را‌ ‌با‌ مليونها ‌از‌ ذريه‌ ‌آنها‌ ‌از‌ انبياء و اوصياء و اولياء و مقربان‌ ‌از‌ صلحاء و اتقياء و ابرار و اخيار و مؤمنين‌ ‌حتي‌ عصات‌ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌را‌ خداوند داخل‌ بهشت‌ ميفرمايد ‌که‌ ابد الاباد متنعم‌ باشند ‌حتي‌ ‌از‌ ملائكه‌ بالاتر و مخلد ‌در‌ بهشت‌ باشند ‌از‌ آنچه‌ شيطان‌ فريب‌ داده‌ ‌که‌ أَن‌ تَكُونا مَلَكَين‌ِ أَو تَكُونا مِن‌َ الخالِدِين‌َ بالاتر و بهتر ‌باشد‌ جعلنا اللّه‌ معهم‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 23)- بازگشت آدم به سوی خدا! سر انجام هنگامی که آدم و حوّا، به نقشه شیطانی ابلیس واقف شدند و نتیجه کار خلاف خود را دیدند به فکر جبران گذشته افتادند و نخستین گام را اعتراف به ظلم و ستم بر خویشتن، در پیشگاه خدا قرار دادند و «گفتند: پروردگار! ما بر خویشتن ستم کردیم» (قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا).

«و اگر ما را نیامرزی و رحمت خود را شامل حال ما نکنی، از زیانکاران خواهیم بود» (وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- آدم و حوا پس از توبیخ خداوند بر تناول از شجره نهى شده، به خطاى خویش پى بردند و بدان اعتراف کردند. (قالا ربنا ظلنا أنفسنا)

۲- خطا و لغزش آدم و حوا ستمى بود که آنان بر خویشتن روا داشتند. (قالا ربنا ظلنا أنفسنا)

۳- گناه و عصیان، ظلمى است از ناحیه انسان به خویشتن. (قالا ربنا ظلنا أنفسنا)

۴- آدم و حوا پس از اعتراف به لغزش خویش از خداوند خواستند تا گناهشان را بیامرزد و بر آنان ترحم کند. (قالا ربنا ظلنا أنفسنا و إن لم تغفر لنا و ترحمنا)

۵- آدم و حوا امیدوار به مغفرت و رحمت الهى (و إن لم تغفر لنا و ترحمنا)

۶- اعتراف به خطا و اظهار تذلل و عبودیت به درگاه خداوند، از آداب استغفار است. (ربنا ظلنا أنفسنا و إن لم تغفر لنا و ترحمنا)

۷- آدم و حوا خویشتن را به سبب خطا و لغزش از زیانکاران شمردند. (إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین)

۸- عصیان پروردگار، موجب زیان و خسران آدمى است. (ظلمنا انفسنا ... لنکونن من الخسرین)

۹- آدم و حوا آمرزش خدا و رحمت وى را تنها عامل نجات خویش از زیانکارى دانستند. (و إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین)

۱۰- مغفرت و رحمت الهى تنها امید و وسیله رهایى گنهکاران از خسران گناه است. (و إن لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخسرین)

۱۱- نهایت تذلل و تضرع آدم و حوا در پیشگاه خدا، پس از توجه به خطاى خویش (ربنا ظلمنا ... لنکونن من الخسرین)

موضوعات مرتبط

• آدم (ع): و درخت ممنوعه ۱ ; استغاثه آدم (ع) ۱۱ ; اقرار آدم (ع) به عصیان ۱، ۴ ; امیدوارى آدم (ع) ۵ ; تضرّع آدم (ع) ۱۱ ; خطاى آدم (ع) ۷ ; دعاى آدم (ع) ۴ ; زیانکارى آدم (ع) ۷ ; ظلم آدم (ع) ۲ ; عصیان آدم (ع) ۱۱ ; عقیده آدم (ع) ۹ ; قصه آدم (ع) ۱، ۴، ۷ ; لغزش آدم (ع) ۲
• آمرزش: درخواست آمرزش ۴
• استغفار: آداب استغفار ۶
• اقرار: به خطا ۶
• امیدوارى: به آمرزش خدا ۵، ۱۰ ; امیدوارى به رحمت خدا ۵، ۱۰
• حوا: استغاثه حوا ۱۱ ; اقرار حوا به عصیان ۱، ۴ ; امیدوارى حوا ۵ ; تضرّع حوا ۱۱ ; حوا و درخت ممنوعه ۱ ; خطاى حوا ۷ ; دعاى حوا ۴ ; زیانکارى حوا ۷ ; ظلم حوا ۲ ; عصیان حوا ۱۱ ; عقیده حوا ۹ ; قصّه حوا ۱، ۴، ۷ ; لغزش حوا ۲
• خدا: آمرزشهاى خدا ۹ ; رحمت خدا ۹ ; سرزنشهاى خدا ۱
• خود: ظلم به خود ۲، ۳
• رحمت: درخواست رحمت ۴
• زیان: عوامل زیان ۷ ; عوامل نجات از زیان ۹، ۱۰ ; موجبات زیان ۸
• زیانکاران:۷
• سرزنش: آثار سرزنش ۱
• عبودیت: اظهار عبودیت ۶
• عصیان: آثار عصیان ۸ ; ظلم عصیان ۳
• علم: آثار علم ۱۱
• گناه: زیان گناه ۱۰ ; ظلم گناه ۳
• گناهکاران: عوامل نجات گناهکاران ۱۰