الإسراء ٤٥
ترجمه
| الإسراء ٤٤ | آیه ٤٥ | الإسراء ٤٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«حِجَاباً»: پرده و مانعی که کافران معاند را از نور معنوی قرآن باز دارد (نگا: بقره / ، توبه / و . «مَسْتُوراً»: ناپیدا نادیدنی (نگا: بقره / .
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
«شیخ طوسى» گوید: این آیه درباره عده اى نازل شده که هنگامى که رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم قرآن تلاوت می‌نمود. او را با زبان مورد اذیت و آزار قرار می‌دادند، خداوند بین آنها و پیامبر حائلى قرار داد تا این که وى را آزار نرسانند.[۱][۲]
تفسیر
- آيات ۴۰ - ۵۵، سوره اسرى
- تصريف آيات (تنوع بيان واحتجاج ) به منظور متذكر شدن شنوندگان
- با اينكه ثمره تصريف آيات ازدياد نفرت كفار بوده ، حكمت نزول آيات چه بوده است ؟
- احتجاجى با مشركين در نفى شريك براى خداوندمتعال
- تقرير استدلال بر نفى شرك براى خدا به صورت يك قياس استثنائى
- تسبيح سنگ وچوب به چه معنااست ؟
- وجود سراپا فقر ونياز موجودات ، وجود رب واحد را اعلام مى كند
- هر موجودى از موجودات داراى مرتبه اى از علم است وتسبيح موجودات تسبيح حقيقى است
- تسبيح همه موجودات تسبيح حقيقى وقالى است
- وجود موجودات هم حمد خدا وهم تسبيح اواست
- مقصود از (حجاب مستور) كه خداوند آنرا بين قارى قرآن ومشركين حائل قرار مى دهد
- وجوه مختلفى كه در معناى ((حجابا مستورا(( گفته شده است
- استبعاد مشركين مسئله معاد را
- پاسخ خداوند با قدرت مطلقه خود به استبعاد مشركين
- امر به خوش زبانى واجتناب از درشتگويى
- سعادت وشقاوت هر كس بسته به مشيت الهى است كه بر اساس عمل تعيين مى شود
- بحث روايتى
- رواياتى درباره تسبيح موجودات وسفارش مدارا با حيوانات
- توضيحى در مورد تسبيح محسوس برخى موجودات كه در پاره اى روايات نقل شده است
- چند روايت درباره ((بسم اللّه الرحمن الرحيم (( درذيل آيه : ((واذا ذكرت ربك ...((
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً «45»
و هرگاه قرآن مى‌خوانى، ميان تو و كسانى كه به قيامت ايمان ندارند، حجابى ناپيدا (و معنوى) قرار مى‌دهيم (تا از درك معارف حقّ محروم بمانند).
نکته ها
قرآن وسيله‌ى هدايت متّقين است، «هُدىً لِلْمُتَّقِينَ» «1» و از نشانه‌هاى متّقين، يقين به آخرت است، «وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ» «2» پس قرآن براى آنان كه به قيامت ايمان ندارند، هدايت‌گر نيست. اين همان حجاب پنهانى است كه سبب مى‌شود انسان از فهم وحى و لذّت درك معارف الهى محروم بماند، گرچه از زبان خود پيامبر صلى الله عليه و آله نيز وحى را بشنود.
پیام ها
1- اگر انسان، قابليّت هدايت نداشته باشد، تلاوت قرآن، توسّط رسول اللّه هم بى‌اثر است. إِذا قَرَأْتَ ... حِجاباً مَسْتُوراً
2- قهر الهى، پس از لجاجت وكفر انسان است. جَعَلْنا ... لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ ... حِجاباً
3- تلاوت قرآن مى‌تواند انسان را از شرّ كفّار، ايمن كند. إِذا قَرَأْتَ جَعَلْنا ... حِجاباً
4- تلاوت قرآن، روح تبرّى از مشركان را در انسان تقويت مى‌كند. إِذا قَرَأْتَ جَعَلْنا ... حِجاباً
5- محروميّت از درك وحى، عذاب و قهر الهى است. جَعَلْنا ... حِجاباً مَسْتُوراً
«1». بقره، 2.
«2». بقره، 4.
جلد 5 - صفحه 69
چوب خدا صدا ندارد.
6- ايمان به معاد، عامل پذيرش دعوت انبيا و كفر به معاد، سبب نپذيرفتن نبوّت و معارف الهى است. لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ ... حِجاباً مَسْتُوراً
7- خداوند حقايق و معارف را از غير اهلش پوشيده داشته است. «حِجاباً مَسْتُوراً»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً (45)
بعد از آن حال مشركين را نسبت به نزول قرآن بيان فرمايد:
وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ: و چون مى‌خوانى قرآن را اى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم. جَعَلْنا بَيْنَكَ: قرار دهيم ميان تو. وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ: و ميان آنانكه ايمان ندارند به قيامت و بعثت. حِجاباً مَسْتُوراً: پرده‌اى پوشاننده يا حجابى صاحب ستر كه تو را نبينند تا آزارى رسانند.
سعيد بن جبير روايت نموده «1» كه: چون سوره «تبت يدا ابى لهب» نازل شد، زن أبو لهب بيامد تا پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را اذيت كند، و او زن سليطه‌اى بود. يكى از صحابه عرض كرد: يا رسول اللّه، اين زن بى‌حيا قصد تو دارد، مبادا سخنى گويد رنجشى آيد، خوب است احتراز نمائى. پيغمبر فرمود:
سبحان اللّه بينى و بينها، اين تسبيح حجاب كند ميان من و او. زن بيامد و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را نديد، صحابى را گفت: اين صاحب تو ما را هجو كرده. صحابى گفت: او شعر نگويد، و شاعر نيست. گفت: راست مى‌گوئى و برگشت. آنگاه صحابه عرض كرد: يا رسول اللّه، شما را نديد.
فرمود: نه، ملكى آمده ميان من و او حجاب نمود تا رفت.
نزد بعضى مراد «2» أبو جهل و أبو سفيان و نصربن حرث و ام جميل بودند كه خداى تعالى حجاب فرمود ميان ايشان و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم وقت قرائت قرآن، كه مرور كردند بر آن حضرت و لكن آن سرور را نديدند. اين
«1» مجمع البيان جلد 3، صفحه 418.
«2» همان مدرك.
جلد 7 - صفحه 386
از قدرت الهى و بر وجه اعجاز و خارق عادت بود كه با مواجهه و عدم مانع، ديدن حاصل نگردد نسبت به آنها. اما پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آنها را مشاهده مى‌فرمود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً (45) وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَنْ يَفْقَهُوهُ وَ فِي آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَكَرْتَ رَبَّكَ فِي الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلى أَدْبارِهِمْ نُفُوراً (46) نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَسْتَمِعُونَ بِهِ إِذْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ وَ إِذْ هُمْ نَجْوى إِذْ يَقُولُ الظَّالِمُونَ إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ رَجُلاً مَسْحُوراً (47) انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلاً (48)
ترجمه
و چون بخوانى قرآن را قرار دهيم ميان تو و ميان آنانكه ايمان نميآورند بروز باز پسين حجابى پوشيده
و قرار دهيم بر دلهاشان پوششها كه مبادا بفهمند آنرا و در گوشهاشان سنگينى و چون ياد كنى پروردگار خود را در قرآن يكتا بر گردند به پشتهاشان رمندگان
ما داناتريم براهى كه گوش ميدهند بآن راه هنگاميكه گوش ميدهند بجانب تو و هنگاميكه آنها راز گويانند آنگاه كه گويند ستمكاران پيروى نميكنيد مگر مرديرا سحر كرده شده
بنگر چگونه زدند براى تو مثلها را پس گمراه شدند پس نميتوانند يافت راهى.
تفسير
گفته‌اند وقتى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قرائت قرآن ميفرمود و نماز ميخواند در حول كعبه معظمه جمعى از اهل شرك از قبيل ابو سفيان و ابو جهل و نضر بن حرث و امّ جميل زن ابو لهب آنحضرت را اذيّت و آزار مينمودند و سنگ ميزدند لذا خداوند
جلد 3 صفحه 364
حجابى قرار داد بين آنحضرت و آنها كه نه او را مى‌ديدند و نه حجاب را پس آن حجاب هم ساتر بود و هم مستور و بنابراين حاجت نيست كه گفته شود اسم مفعول بمعناى فاعل و داراى ستر است چنانچه گفته شده است و اين از قدرت خداوند عجيب نيست كه مستبعد باشد و بعضى گفته‌اند اين در شب بوده كه صداى حضرت را مى‌شنيدند و نميتوانستند او را پيدا كنند و بعضى حجاب را معنوى و كنايه از بعد آنها از مقام فهم و استماع آيات الهى دانسته‌اند كه عبارت از خذلان و منسوب بخداوند است چنانچه فرموده و قرار داديم بر دلهاشان پوششها كه مانع شود از فهم معانى قرآن و در كوشهاشان سنگينى كه باز دارد آنها را از شنيدن صوت آن بسمع قبول در نتيجه تعصّب و عناد و ترك تفكّر و تدبر خودشان كه مستحق اين عقوبت شدند و شهادت ميدهد باين كورى و كرى باطنى حقيقى ناشى از سوء سريرت و خبث طينت آنها كه چون نام خداوند را پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در قرآن بتنهائى بدون انضمام با سامى معبودهاى باطلشان ميبرد بر ميگردند به پشتهاشان از روى تنفر با آنكه رمندگان باشند چون نفور جمع نافر است و حال از فاعل ولّوا و بعضى آنرا مصدر دانسته‌اند بر خلاف متعارف و گفته‌اند معناى كلام آنستكه نفرت ميكنند نفرت كردنى و اين كاشف از كمال عناد و تنفر آنها از طريق رشاد است و از چند روايت از امام صادق عليه السّلام مستفاد ميشود كه اين تنفر و فرار از اهل شرك و نفاق در وقتى بروز مينمود كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم جهر ببسم اللّه الرّحمن الرّحيم ميفرمود در نماز و غيره در هر حال خداوند داناتر است از هركس حتى از خود كفّار كه بچه سبب و غرض گوش ميدهند بقرآن از لهو و استهزاء و غيرها در وقتى كه گوش ميدهند بقرائت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و در وقتى كه زير گوشى سخن ميگويند با يكديگر هنگاميكه ميگويند متابعت نميكنيد شما مگر مرديرا كه سحر كرده و ديوانه شده و بسى جاى تعجّب است از حال كسانيكه شخص اوّل عالم امكان و عقل كلّ را مسحور و ساحر و كاهن و شاعر و ديوانه خوانند و باينها تشبيه نمايند و براى او اين مثلها را بزنند پس گمراه شوند از دين حقّ و نتوانند راهى بآن براى خودشان تهيه نمايند و بعضى مسحور را بمعناى ساحر دانسته‌اند و اين بعيد است بحسب لفظ و قريب است بحسب معنى و نجوى ظاهرا اسم مصدر است و بر متلبّس اطلاق ميشود خواه مفرد باشد خواه جمع.
جلد 3 صفحه 365
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذا قَرَأت‌َ القُرآن‌َ جَعَلنا بَينَك‌َ وَ بَين‌َ الَّذِينَ لا يُؤمِنُون‌َ بِالآخِرَةِ حِجاباً مَستُوراً (45)
و زماني که تلاوت فرمايي قرآن را بر مشركين و كفار قرار داديم بين تو و كساني که ايمان بآخرت ندارند و نميآورند حجاب و پرده‌اي که پوشيده ميشود اينکه آيه شريفه دو نحوه ميشود تفسير كرد يكي آنكه اينکه كفار نظر بقساوت قلب آنها و خباثت باطني آنها اينکه قرآن را حمل بسحر ميكنند و ترا كذّاب و ساحر مي‌شمارند که آن قساوت قلب آنها و خباثت آنها پرده ميشود ميانه تو و آنها و درك نميكنند.
و ديگر آنكه چون قابليت ندارند و شرط هدايت دو چيز است فاعليت فاعل بايد تام الفاعليه باشد و قابليت قابل هم تام القابليه باشد و اينها قابليت ندارند لذا قرآن اسباب ضلالت آنها ميشود عكس هدايت چنانچه ميفرمايد:
وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ القُرآن‌ِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنِين‌َ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً بني اسرائيل آيه 84 وَ إِذا قَرَأت‌َ القُرآن‌َ که آخرين مرتبه نزول قرآنست و غرض اصلي از انزال است که ابلاغ فرمايي بامت تدريجا سوره بسوره و آيه بآيه و جعلنا مكرر گفته‌ايم که هيچ فعلي در عالم اتفاق نمي‌افتد تا مشيت حق تعلق نگيرد و اينکه منافات باختيار ندارد چون خداوند ميداند که اينها بالاختيار ايمان نميآورند.
لذا آنها را بخود واگذار ميكند تا بعقوبت خود گرفتار شوند و احدي را
جلد 12 - صفحه 262
مجبور بايمان نميكند.
بَينَك‌َ وَ بَين‌َ الَّذِينَ لا يُؤمِنُون‌َ بِالآخِرَةِ حِجاباً مَستُوراً که نتواند بتو و بمؤمنين تسلط پيدا كنند بلكه مقهور و منكوب ميشوند و قساوت قلب آنها مانع از قبول ميشود (بگذار تا بميرند در عين خود پرستي).
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 45)
شأن نزول:
این آیه در باره گروهی از مشرکان نازل شده که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را به هنگامی که در شب تلاوت قرآن می‌کرد و در کنار خانه کعبه نماز می‌گذارد آزار می‌دادند، و او را با سنگ می‌زدند و مانع دعوت مردم به اسلام می‌شدند.
خداوند به لطفش چنان کرد که آنها نتوانند او را آزار دهند- و شاید این از
ج2، ص643
طریق رعب و وحشتی بود که از پیامبر در دل آنها افکند.
تفسیر:
بی‌خبران مغرور و موانع شناخت- به دنبال آیات گذشته این سؤال برای بسیاری پیش می‌آید که با وضوح مسأله توحید به طوری که همه موجوات جهان به آن گواهی می‌دهند چرا مشرکان این واقعیت را نمی‌پذیرند؟ چرا آنها این آیات گویا و رسای قرآن را می‌شنوند و بیدار نمی‌شوند؟! آیه می‌گوید: «ای پیامبر! هنگامی که قرآن می‌خوانی میان تو و آنها که ایمان به آخرت ندارند، حجاب و پوششی نامرئی قرار می‌دهیم» (وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً).
این حجاب و پرده، همان لجاجت و تعصب و خودخواهی و غرور و جهل و نادانی بود که حقایق قرآن را از دیدگاه فکر و عقل آنها مکتوم می‌داشت و به آنها اجازه نمی‌داد حقایق روشنی همچون توحید و معاد و صدق دعوت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و مانند آن را درک کنند.
اینجاست که می‌گوییم: اگر کسی بخواهد صراط مستقیم حق را بپوید و از انحراف و گمراهی در امان بماند باید قبل از هر چیز در اصلاح خویشتن بکوشد.
نکات آیه
۱- خداوند، به هنگام قراءت قرآن توسط پیامبر(ص)، میان آن حضرت و کافران، حجابى نامرئى قرار داد. (و إذا قرأت القرءان ... حجابًا مستورًا) برداشت فوق، مبتنى بر معناى مستور - به همان صیغه مفعولى یعنى پوشیده شده - است و در آیه به تناسب موضوع، مراد پوشیده شدن از حواس بینندگان (کافران) است.
۲- قراءت قرآن و تلاوت وحى بر مردم، از وظایف پیامبر(ص) (و إذا قرأت القرءان) از اینکه خداوند براى پاسدارى از پیامبر(ص)، بین وى و کافران به هنگام تلاوت قرآن حجابى نامریى قرار داده است; مى تواند به خاطر این باشد که آن حضرت موظف بوده است که قرآن را براى مردم تلاوت کند اما چون با تلاوت قرآن، مورد آزار و اذیت قرار مى گرفت خداوند با جعل حجاب، او را از آزار آنان محافظت کرد.
۳- تلاوت قرآن کریم توسط پیامبر(ص) در میان مردم (و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک ... حجابًا مستورًا)
۴- کافران، پیامبر(ص) را به هنگام تلاوت آیات قرآن بر مردم، مورد آزار و اذیت قرار مى دادند و براى آن حضرت ایجاد مزاحمت مى کردند. (و إذا قرأت القرءان) طبق شأن نزولهایى که وارد شده است (مجمع البیان، ذیل آیه) و نیز ظاهر آیه «جعلنا بینک و بین الذین» جعل حجاب به خاطر این بود که کافران نشنوند تا پیامبر(ص) را اذیت نمایند و براى آن حضرت، مزاحمت ایجاد کنند.
۵- کافران به آخرت، از درک پیامهاى وحى محرومند. (و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجابًا مستورًا) احتمال دارد مراد از جعل حجاب بین پیامبر(ص) و کافران، این باشد که آنان در نتیجه ایمان نیاوردن به آخرت از درک و فهم آیات قرآن محروم شدند.
۶- درک حقایق معنوى و ارزشهاى الهى با کفر به آخرت، امکان پذیر نیست. (و جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجابًا مستورًا) ذکر صفت «لایؤمنون» براى «الذین» مشعر به این معناست که آنان، شایستگى درک و فهم آیات قرآن را نداشتند.
۷- اعتقاد به آخرت، داراى جایگاهى اساسى و مهم در میان اعتقادات دینى (و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجابًا مستورًا) اختصاص به ذکر «لایؤمنون بالأخرة» از میان سایر اعتقادات براى مشرکان، مى تواند مشعر به نکته یاد شده باشد.
۸- افتادن حجاب نامرئى بر دیدگان کافران و محروم شدن آنان از شنیدن و درک وحى، معلول تصمیم آنها مبنى بر عدم ایمان به آخرت است. (بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجابًا مستورًا) تعبیر «الذین لایؤمنون بالأخرة» - به صورت جملهوصفیه - و فعل مضارع به جاى «الکافرین» مى تواند به این معنا باشد که جعل حجاب از سوى خدا، به خاطر این خصلت و گزینش از سوى کافران بوده است.
۹- شناخت حق و حقیقت، با مانعهایى بس پیچیده و نامرئى مواجه است. (و إذا قرأت القرءان ... حجابًا مستورًا) «حجاباً» بیانى است از موانع شناخت و «مستوراً» نشان پیچیدگى و نامرئى بودن آن است.
۱۰- خداوند، پیامبر(ص) را به هنگام ابلاغ وحى، مورد امداد غیبى خویش قرار مى داد. (و إذا قرأت القرءان جعلنا بینک ... حجابًا مستورًا)
روایات و احادیث
۱۱- «دخل ... هشام بن السائب ... على أبى عبدالله(ع) فقال: ... أخبرنى عن قول الله «و إذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجاباً مستوراً» ... قال: آیة فى الکهف و آیة فى النحل و آیة فى الجاثیة و هى: «أفرأیت من اتّخذ إلهه هواه و أضلّه الله على علم و ختم على سمعه و قلبه ... » و فى النحل: « أُولئک الذین طبع الله على قلوبهم و سمعهم و أبصارهم و أُولئک هم الغافلون» و فى الکهف: «و من أظلم ممّن ذکّر بآیات ربّه فأعرض عنها و نسى ما قدّمت یداه...»;[۳] هشام بن سائب بر امام صادق(ع) وارد شد، پس به امام گفت: مرا از سخن خدا «و أذا قرأت القرآن جعلنا بینک و بین الذین لایؤمنون بالأخرة حجاباً مستوراً» خبر ده؟ حضرت فرمود: - مقصود از قرآنى که پیامبر با خواندن آن از چشم کافران مستور و ناپدید مى شود، آیه اى در سوره جاثیه «أفرأیت ...» و در سوره نحل «أُولئک الذین ...» و در سوره کهف «و من أظلم ممّن...» است».
موضوعات مرتبط
- آخرت: آثار تکذیب آخرت ۶; محرومیّت مکذبان آخرت ۵
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۴
- امداد: امداد غیبى ۱۰
- حقایق: موانع درک حقایق ۶
- خدا: افعال خدا ۱; امدادهاى خدا ۱۰
- دین: اصول دین ۷
- شناخت: موانع شناخت ۹
- عقیده: اهمیت عقیده به آخرت ۷
- قرآن: آثار تلاوت قرآن ۱۱; عوامل محرومیت از فهم قرآن ۸; محرومان از فهم قرآن ۵
- قلب: عوامل ختم قلب ۸
- کافران: اذیتهاى کافران ۴; تلاوت قرآن بر کافران ۱; عوامل محرومیت کافران ۸; کورى کافران ۸
- کفر: آثار کفر به آخرت ۸
- محمد(ص): اذیت محمد(ص) ۴; امداد به محمد(ص) ۱۰; تلاوت قرآن محمد(ص) ۱، ۲، ۳، ۴; حجاب بین محمد(ص) و کافران ۱، ۱۱; مسؤولیت محمد(ص) ۲، ۳; وحى به محمد(ص) ۱۰
- مردم: تلاوت قرآن بر مردم ۲، ۳
منابع
- ↑ صاحب مجمع البیان بنا به نقل از زجاج و جبائى گوید که این عده در اوقات شب هنگامى که رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم قرآن تلاوت می‌نمود و در کعبه نماز می‌خواند، موجبات آزار و اذیت او را فراهم می‌کردند و به طرف وى سنگ مى انداختند تا این که او را از تبلیغ دین بازدارند».
- ↑ ابن المنذر در تفسیر خود از ابن شهاب روایت کند که پیامبر هنگامى که قرآن براى مشرکین تلاوت مى فرمود. مشرکین مسخره می‌کردند و مى گفتند: قلوب ما نمى پذیرد و گوش‌هاى ما سنگین است و بین ما و تو پرده اى است خداوند حقیقت گفتار آنان را طى آیه اى بیان فرمود.
- ↑ حجة الداعى، ص ۲۷۶; بحارالأنوار، ج ۸۹، ص ۲۸۳- ، ح ۲.
