الأعراف ١٥٣
ترجمه
| الأعراف ١٥٢ | آیه ١٥٣ | الأعراف ١٥٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آمَنُوا»: ذکر خاصّ بعد از عام است. چرا که توبه از کفر و معاصی، خود ایمان بشمار است. «مِن بَعْدِهَا»: ضمیر (ها) در اوّلی به سیّئات، و در دومی به توبه برمی‌گردد. «إِنَّ رَبَّکَ ...»: این جمله خبر (الَّذِینَ) است و ضمیر عائد محذوف است. تقدیر چنین می‌شود: إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِها لَغَفُورٌ لَّهُمْ، رَحِیمٌ بِهِمْ.
تفسیر
- آيات ۱۳۸ - ۱۵۴، سوره اعراف
- اشاره به اينكه بنى اسرائيل مردمى مادى و حس گرا و تحت تاءثير مرام بت پرستىقبطيان بوده اند.
- برهانى كوتاه و لطيف در بيان مصنوع نبودن خداى تعالى
- مواعده خداوند با موسى (ع )
- معناى رؤ يت در كلام موسى (ع ): رب ارنى انظر اليك
- مراد از رؤ يت در درخواست موسى (ع ): (( ربّ ارنى انظر اليك (( و در آيات مشابه ديگر،علم ضرورى است
- حقيقت علم ضرورى كه از آن به رؤ يت تعبير مى شود
- تعبير از اينگونه معلومات به رؤ يت تعبيرى است شايع ؛ در مواردى كه تعبير (( رؤ يتخدا(( آمده است خصوصياتى ذكر شده كه مراد از رؤ يت را مى رساند.
- حاصل سخن در مراد از رؤ يت در كلام خدا
- علم ضرورى مخصوص به خداى تعالى ، حقيقتى است كه قرآن پرده از آن برداشته است .
- نفى رؤ يت خدا (( لن ترانى (( مربوط به دنيا است و معناى نفى رؤ يت نفى طاقت وقدرت بر آن است .
- مراد از تكلم خدا با موسى (ع ) و چگونگى آن
- تورات نسبت به معارف و شرايعى كه مورد نياز بشر است كتاب كاملى نيست
- مقصود از جمله : (( ساءريكم دارالفاسقين (( در آيه شريفه و وجوهى كه در معناى آنگفته شده است
- وجه تقييد تكبر و امثال آن به (( بغير الحق ((
- حبط عمل و بى اجر بودن آن ، خود يك نحو كيفر است
- اشاره به ماجراى گوساله پرستيدن بنى اسرائيل
- معناى جمله : (( و لمّا سقط فى ايديهم ...(( در آيه شريفه
- معناى جمله : (( اعجلتم امر ربّكم ((
- رفتار تند موسى (ع ) با هارون (ع ) بعد از بازگشتن به سوى بنىاسرائيل و مواجه شدن با گوساله پرستى
- رفتار حضرت موسى (ع ) با برادرش هارون منافاتى با عصمت آن حصرت ندارد!
- وجوهى كه مفسرين براى اين عمل حضرت موسى (ع ) بيان كرده اند.
- چرا با اين كه موسى (ع ) قبل از بازگشت از ميقات از گوساله پرستى بنىاسرائيل خبر داشته غضبناك نشد؟
- رواياتى در ذيل (اجعل لنا الها كما لهم آلهة )
- روايتى پيرامون نحوه سخن خداوند با موسى عليه السلام
- دو روايت در مورد تقاضاى موسى (ع ) رؤ يت خداوند را
- گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله درباره درخواست رؤ يت توسط موسى
- بيان ضعف روايتى كه مى گويد موسى (ع ) از زبان قومش تقاضاى رؤ يت كرد
- تجلى خدا تعالى فى حد نفسه امر ممكنى است ولى كسى و چيزى تابتحمل آن را ندارد
- دو نكته ديگر كه از روايت استفاده مى شود.
- رواياتى ديگر در مورد تقاضاى رؤ يت ، تجلى براى جبلّ، صعقه موسى ، دكّجبل و...
- يكى از (كروبين ) وسطه تجلى خدا شده است
- رواياتى درباره الواح تورات و گوساله پرستى بنىاسرائيل
- بحث روايتى (پاره اى از روايات از ائمه عليهم السلام در معناى رؤ يت قلب )
- اصطلاح (( ظلّ(( و (( ظلال (( در لسان اهل بيت عليهم السلام
- همانطور كه مقصود از رؤ يت ، ديدن به چشم نيست ، مقصود ايمان قلبى از راهاستدلال هم نيست
- چند روايت درباره حجاب بين خدا و خلق
- روايتى از امام صادق (ع ) درباره معرفت به خدا
- انحصار معرفت به خدا در فكر واستدلال ، خودجهل به خدا و شرك خفى به او است
- در علم به هر چيزى نخست علم به آفريدگار آنحاصل مى شود و محال است كه خداى تعالى شناخته نشود
- توضيح فقرات ديگرى از روايت كه معرفت با واسطه به خدا را شرك دانسته است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ «153»
و كسانى كه مرتكب بدى‌ها وگناهان شده وپس از آن توبه كرده و ايمان آورند، پس از آن توبه، بى‌گمان پروردگارت آمرزنده و مهربان است.
پیام ها
1- راه توبه هميشه باز است، گرچه پس از مدّتى باشد. «ثُمَّ تابُوا» ( «ثُمَّ» براى فاصله زمانى است)
2- توبه‌ى هر خلافى، جبران همان است، توبه‌ى گوساله‌پرستى، بازگشت به ايمان واقعى به خداست. «آمَنُوا»
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 3 - صفحه 183
3- براى دعوت به توبه بايد زمينه‌اى را فراهم آورد. ثُمَّ تابُوا ... إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ
4- خداوند نسبت به توبه‌كنندگان واقعى علاوه بر بخشش، رحمت خود را هم شامل آنان مى‌سازد. «لَغَفُورٌ رَحِيمٌ» آرى، اسما و صفات الهى، جلوه‌هاى حكيمانه دارند.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (153)
بعد از آن نسبت به تائبين فرمايد:
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ: و آن كسانى كه بجا آورند معاصى را از صغاير و كبائر و شرك، ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها: پس بازگشتند و توبه نمودند بعد از آن معاصى، وَ آمَنُوا: و ايمان آوردند به يگانگى خدا و تصديق رسول. و اگر مراد غير شرك باشد معنى آنكه: تصديق كردند اين را كه حق تعالى توبه گناهكاران را قبول فرمايد، إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها: بتحقيق پروردگار تو بعد از توبه و تدارك، لَغَفُورٌ رَحِيمٌ: هر آينه آمر زنده گناهان، مهربان است به قبول توبه عاصيان و اگرچه گناه عظيم باشد مانند شرك عبده عجل و ذنوب كثيره مانند معاصى بنى اسرائيل.
خلاصه عبده عجل، از عمل شنيع خود نادم شده، خدمت موسى طلب استغفار نمودند. خطاب الهى آمد: توبه آنها مقبول است به قتل يكديگر؛ راضى شده، شمشير كشيده؛ ظلمتى ظاهر، تا شفقت رحم، مانع مقاتله نباشد؛ چون هوا روشن شد، هفتاد هزار مرد كشته شده بودند، موسى از غضب فرو نشسته، طلب مغفرت نمود، حق تعالى عفو فرمود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
سوره الأعراف «7»: آيات 151 تا 153
قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ (151) إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ (152) وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (153)
ترجمه
گفت پروردگار من بيامرز مرا و برادرم را و داخل فرما ما را در رحمت خود و توئى رحم كننده‌ترين رحم كنندگان
همانا آنانكه گرفتند بخدائى گوساله را زود باشد كه برسد آنها را غضبى از پروردگارشان و ذلّتى در زندگانى دنيا و اين
جلد 2 صفحه 478
چنين جزا دهيم افترا زنندگان را
و آنانكه بجا آوردند كارهاى بد را پس توبه نمودند بعد از آن و گرويدند همانا پروردگار تو پس از آن هر آينه آمرزنده مهربان است.
تفسير
پس از اتمام اعتذار از حضرت هرون حضرت موسى براى خود و او از خداوند طلب مغفرت و رحمت نمود و اين ملازم با گناه نيست چون اقبال و توجّه بحق و سؤال از خداوند در هر حال خوب است علاوه بر آنكه ترك اولى منافى با عصمت انبياء نيست چنانچه سابقا اشاره شد و مقرر گرديد كسانيكه گوساله‌پرست شدند مورد غضب از طرف خدا و ذلّت از قبل خلق شوند و كسانيكه ثابت ماندند بدين حق آنها را بكشند بشرحيكه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ قال موسى لقومه گذشت و بعضى گفته‌اند مراد از غضب قتل يا عذاب اخروى است و مراد بذلّت خروج از ديار يا جزيه است و افتراء آنها اين بود كه گفتند گوساله خداى شما و خداى موسى است و در كافى از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه اين آيه را تلاوت فرمود و فرمود هر بدعت‌گذار در دين و مفترى بر خدا و پيغمبر (ص) و اهل بيت او بذلّت در دنيا گرفتار خواهد شد و بالاخره گوساله‌پرستان بواسطه توسّل بخاندان نبوّت نجات يافتند و توبه آنها قبول شد چون خداوند بعد از توبه از كفر و عصيان اهل ايمان و عمل از بندگان را مشمول مغفرت و رحمت رحيميه خود خواهد فرمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِن بَعدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ (153)
و كساني که اعمال سيّئه بجا آوردند و مرتكب معاصي شدند پس از آن نادم شدند و توبه كردند و ايمان آوردند محققا پروردگار تو از بعد از توبه و ندامت آنها هرآينه البته آمرزنده و مهربان است و رحم كننده.
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ و لو مورد آن بني اسرائيل است که گوساله پرست شدند لكن مورد مخصص نيست و آيه عام است تمام اهل معاصي را شامل ميشود و لو كفر و ضلالت باشد حتي دليل بر قبولي توبه مرتدّ هم هست زيرا مورد آيه بني اسرائيل است که شرك آوردند و چه ارتدادي است بالاتر از اينکه.
ثُمَّ تابُوا که حقيقة پشيمان شدند از جهت كفر و فسق و معصيت نه از جهت برخورد بمضار آن مثلا سارق را اگر دست بريدند پشيمان ميشود از سرقت يا زاني را حدّ زدند پشيمان ميشود از زنا لكن اينکه توبه نيست بلكه از جهت
جلد 7 - صفحه 469
مخالفت با امر خدا و ارتكاب معصيت پشيمان شود با مراعات شرائط توبه چون هر گناهي توبه آن فرق دارد مثلا توبه از ترك صلوة اتيان بقضاء است و از ترك صوم قضاء و كفاره است و از زكاة و خمس رد كردن است و از حقوق النّاس اداء آنست و از شرك و كفر ايمان آوردنست.
من بعدها ضمير راجع بسيئات است يعني بعد از ارتكاب سيئه توبه كرد وَ آمَنُوا ممكن است اشاره باهل كتاب که در عصر نبي صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند يا مطلق كفار و مشركين که ايمان بياورند خداوند از تمام معاصي آنها صرف نظر ميكند
(الاسلام يجب‌ّ ما قبله).
ان‌ّ ربّك خطاب بمفرد با اينكه رب العالمين است براي اينست که قرآن بر او نازل شده و او مخاطب گرديده من بعدها بعد از ارتكاب معاصي و توبه و ايمان لغفور با سه تأكيد كلمه ان‌ّ و لام تأكيد و اتيان بصفت مشبهة غفور يعني محققا البته غفران او ثابت و محقق است مخصوصا در قيامت که حتي شيطان هم بطمع ميافتد رحيم غفران گذشت از عقوبت است و پرده‌پوشي و برطرف كردن آثار وخيمه معاصي است و رحمت مشموليت فيوضات و الطاف و نعم خداونديست هم در دنيا و هم در آخرت
( يا رحمن الدنيا و الاخرة و رحيمهما)
حديث است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 153)- در این آیه این موضوع را تکمیل کرده، و به صورت یک قانون کلی چنین می‌گوید: «اما آنها که اعمال بدی انجام دهند، سپس توبه کنند (و شرایط توبه همگی انجام گیرد) و ایمان خود را به خدا تجدید نمایند و از هرگونه شرک و نافرمانی بازگردند، پروردگار تو بعد از آن (آنها را می‌بخشد، او) بخشنده و مهربان است» (وَ الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِیمٌ).
نکات آیه
۱- در صورتى که گناهکاران توبه کنند، خداوند گناهشان را خواهد بخشید. (و الذین عملوا السیئات ثم تابوا ... إن ربک من بعدها لغفور)
۲- گنهکاران تائب مشمول رحمت خداوند خواهند شد. (و الذین عملوا السیئات ثم تابوا ... إن ربک من بعدها لغفور رحیم)
۳- خداوند، آمرزنده بندگان توبه کار خویش و مهربان با ایشان است. (إن ربک من بعدها لغفور رحیم)
۴- خداوند گناه آن گروه از بنى اسرائیل را که پس از گوساله پرستى توبه کرده و با ایمان به یکتایى خدا به پرستش او بازگشتند، آمرزید و آنان را مشمول رحمت خویش قرار داد. (و الذین عملوا السیئات ثم تابوا من بعدها و ءامنوا) مصداق مورد نظر براى «الذین عملوا السیئات»، به دلیل آیات پیشین، گوساله پرستان بنى اسرائیل است. این آیه در حقیقت استثنایى براى آیه پیشین است.
۵- خداوند حتى گناه کسانى را که تصمیم بر کشتن انبیا داشته باشند، به شرط توبه و ایمان، خواهد بخشید. (و الذین عملوا السیئات ... إن ربک من بعدها لغفور رحیم) از مصادیق مورد نظر براى «السیئات» به دلیل جمله «و کادوا یقتلوننى»، تصمیم بر کشتن هارون که از پیامبران است مى باشد.
۶- ارتداد (مشرک شدن پس از توحید و کفرورزى پس از ایمان) گناهى قابل بخشش است. (و الذین عملوا السیئات ... إن ربک من بعدها لغفور رحیم)
۷- ارتداد و شرکورزى و پرستش غیر خدا، گناهى همسنگ با همه گناهان (و الذین عملوا السیئات) برداشت فوق بر این اساس است که مراد از «السیئات»، به دلیل آیات گذشته، شرک و ارتداد باشد. بر این اساس خداوند از آن گناه به «السیئات» (همه گناهان) تعبیر کرد تا بر این معنا اشاره کند که شرک و ارتداد گناهى است همسنگ همه گناهان.
۸- انسانها نباید على رغم ارتکاب گناهان بسیار و یا گرفتار شدن به ارتداد، از پذیرش توبه خویش و مغفرت و رحمت الهى مأیوس باشند. (و الذین عملوا السیئات ... إن ربک من بعدها لغفور رحیم) کلمه «السیئات» جمع «سیئة» است و «ال» در آن مفید استغراق و شمول مى باشد.
۹- خداون--د، آمرزنده گناهکاران است ; هر چند پس از مدتى طولانى توبه کرده باشند. (و الذین عملوا السیئات ثم تابوا) برداشت فوق با توجه به کلمه «ثم» که براى تراخى است استفاده شده است.
۱۰- ایمان به یکتایى خدا و باور به توحید عبادى، از شرایط پذیرش توبه (و الذین عملوا السیئات ثم تابوا من بعدها و ءامنوا) مصداق بارز «السیئات»، به دلیل آیات قبل، شرکورزى و پرستش غیر خداست. بنابراین متعلق «ءامنوا» یکتایى خدا و توحید در عبادت است.
۱۱- آمرزش گناه گوساله پرستان بنى اسرائیل مؤثر در پیشبرد اهداف رسالت موسى(ع) (إن ربک من بعدها لغفور رحیم) مخاطب در جمله «إن ربک ... » حضرت موسى(ع) است. در اینکه چرا خداوند در بیان آمرزش گناهان بنى اسرائیل، موسى(ع) را مورد خطاب قرار داده و کلمه «رب» را به آن اضافه کرده، دو وجه مى توان ذکر کرد: بخشش گناه بنى اسرائیل در راستاى ربوبیت خدا بر موسى و طبعاً در راستاى پیشبرد رسالت اوست. توصیه اى است به موسى(ع) که تو نیز از خطاها و لغزشهاى قومت، در صورت توبه، درگذر و آنها را نادیده انگار. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.
۱۲- گذشت از گناه گوساله پرستان تائب و نادیده انگاشتن خطاى آنان پس از بازگشت به توحید و پرستش خداى یکتا، توصیه خداوند به موسى(ع)* (إن ربک من بعدها لغفور رحیم) برداشت فوق با توجه به دومین احتمالى است که در توجیه خطاب به موسى(ع) ذکر شد. یعنى «ربک» اشاره به این معنا باشد که اى موسى تو نیز متخلق به اخلاق الهى باش و از خطاها و لغزشها درگذر.
موضوعات مرتبط
- آمرزش: شرایط آمرزش ۱، ۵ ; موجبات آمرزش ۴ ; یأس از آمرزش ۸
- ارتداد: آمرزش گناه ارتداد ۶ ; گناه ارتداد ۷
- انبیا: گناه قتل انبیا ۵
- ایمان: آثار ایمان ۴، ۵ ; ایمان به توحید ۱۰ ; ایمان به توحید عبادى ۱۰، ۱۲
- بنى اسرائیل: آمرزش تائبان بنى اسرائیل ۴ ; آمرزش گوساله پرستان بنى اسرائیل ۱۱، ۱۲ ; تاریخ بنى اسرائیل ۴ ; توبه گوساله پرستان بنى اسرائیل ۱۲ ; گوساله پرستان تائب بنى اسرائیل ۱۲
- توّابین: آمرزش توّابین ۳
- توبه: آثار توبه ۱، ۴، ۵، ۹ ; اهمیت توبه ۸ ; شرایط قبول توبه ۱۰
- توحید: عبادى ۴
- خدا: آمرزش خدا ۳ ; توصیه‌هاى خدا ۱۲ ; موجبات رحمت خدا ۴ ; مهربانى خدا ۳ ; یأس از رحمت خدا ۸
- خطا: عفو از خطا ۱۲
- شرک: آمرزش گناه شرک ۶ ; گناه شرک عبادى ۷
- کفر: آمرزش گناه کفر ۶
- گناهکاران: آمرزش گناهکاران ۹ ; آمرزش گناهکاران تائب ۱ ; گناهکاران تائب ۲
- گوساله پرستى: توبه از گوساله پرستى ۴
- مشمولان رحمت:۲، ۴
- موسى(ع): عوامل مؤثر در رسالت موسى(ع) ۱۱ ; قصه موسى(ع) ۱۱
- یأس: سرزنش یأس ۸ ; یأس از آمرزش ۸
