هود ٧١
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ امْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَ مِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ |
ترجمه
| هود ٧٠ | آیه ٧١ | هود ٧٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«ضَحِکَتْ»: خندید و مسرور گردید. شادمانی او از شنیدن (لا تَخَفْ إِنّا أُرْسِلْنا إِلی قَوْمِ لُوطٍ) بود.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ... (۰) وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ... (۰) وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ... (۰) فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَمٍ حَلِيمٍ (۱) وَ بَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيّاً... (۱) فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا... (۱)
وَ وَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ... (۰) أَمْ کُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ... (۰) فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ مَا... (۰)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ «71»
و همسر ابراهيم ايستاده بود، پس (چون گفتگوها را شنيد،) خنديد، ما او را به (فرزندى به نام) اسحاق و پس از اسحاق، (فرزندى به نام) يعقوب بشارت داديم.
نکته ها
كلمه‌ى «ضحك» به معناى خنديدن، ولى كلمه‌ى «ضحك» به معناى عادت ماهانه است.
خنديدنِ همسر ابراهيم عليه السلام، يا براى اين بود كه فهميد غذا نخوردن ميهمانان نشانه‌ى خطرى براى ابراهيم نيست، لذا خوشحال شد. يا آنطور كه در بعضى تفاسير آمده است، ساره، همسر ابراهيم عليه السلام زن سالمندى بود كه مدّتها عادت ماهانه نداشت، امّا به محض شنيدن خبر، ناگهان اين حالت به او دست داد و او فهميد كه اراده الهى بر فرزنددار شدن او تعلّق گرفته است. چنانكه امام صادق عليه السلام فرمود: مراد از «فَضَحِكَتْ»، حيض شدن اوست. «1»
پیام ها
1- گاهى حضور زن در صحنه لازم است. «وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ»
2- روحيّه‌ى زن ظريف‌تر از مردان است. (حضرت ابراهيم عليه السلام و همسرش ساره هر دو، ماجرا را شنيدند، امّا فقط ساره خنديد) «فَضَحِكَتْ»
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 4 - صفحه 91
3- در لابلاى دلهره‌ها، بشارت هم وجود دارد. أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً ... فَبَشَّرْناها
4- از بهترين بشارت‌ها، نعمتى مستمر و دنباله‌دار است. «وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ» «1»
5- نام انبياى الهى از پيش تعيين شده است. «إِسْحاقَ، يَعْقُوبَ»
6- با اينكه هر دسته از فرشتگان الهى مأموريّت خاصّى دارند، امّا اين گروه از فرستادگان، چند منظور را دنبال مى‌كردند، يكى قلع و قمع و هلاكت مفسدان قوم لوط، وديگرى بشارت فرزند به ابراهيم عليه السلام وساره. «أُرْسِلْنا إِلى قَوْمِ لُوطٍ، فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ (71)
وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ: و زن ابراهيم عليه السّلام ساره دختر هارون ايستاده بود در پس پرده و سخن ملائكه استماع مى‌نمود، يا براى خدمت مهمانان ايستاده.
فَضَحِكَتْ: پس خنديد به سبب تعجب آنكه او را در پيرى بشارت به اولاد دادند، يا به خوشحالى وقتى كه دانست آنها قصد مكروهى ندارند، يا به جهت ترس ابراهيم از سه نفر با دارا بودن عزت و خدم و حشم بسيار، يا به تعجب آنكه ملائكه به صورت بشر در آمدند، يا براى زوال خوف ابراهيم، يا براى هلاك اهل فساد. عكرمه گفته: «ضحكت» به معنى «حاضت» در آن حال ساره را حيض آمد كقول عرب (ضحكت الارنب، اى: حاضت). «2» فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ: پس بشارت داديم ما ساره را به زبان ملائكه به وجود فرزندى اسحق نام. وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ: و از عقب اسحق فرزند ديگر يعقوب عليهما السّلام. تخصيص بشارت به ساره جهت آن بود كه بهجت و سرور زنان به فرزند بيشتر است. و ديگر آنكه ابراهيم عليه السّلام از هاجر پسرى داشت اسمعيل، و لكن ساره را هيچ اولادى نبود، پس چون مژده فرزند شنيد؛
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهِيمَ بِالْبُشْرى قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ (69) فَلَمَّا رَأى أَيْدِيَهُمْ لا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَ أَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قالُوا لا تَخَفْ إِنَّا أُرْسِلْنا إِلى قَوْمِ لُوطٍ (70) وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ يَعْقُوبَ (71) قالَتْ يا وَيْلَتى أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلِي شَيْخاً إِنَّ هذا لَشَيْ‌ءٌ عَجِيبٌ (72) قالُوا أَ تَعْجَبِينَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ (73)
فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْراهِيمَ الرَّوْعُ وَ جاءَتْهُ الْبُشْرى يُجادِلُنا فِي قَوْمِ لُوطٍ (74) إِنَّ إِبْراهِيمَ لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ (75) يا إِبْراهِيمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ أَمْرُ رَبِّكَ وَ إِنَّهُمْ آتِيهِمْ عَذابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ (76)
ترجمه
و بتحقيق آوردند فرستادگان ما ابراهيم را بشارت گفتند خواهانيم براى تو سلامتى گفت سلامتى براى شما باد پس درنگ نكرد كه آورد گوساله بريان پخته‌اى را
پس چون ديد دستهاشان نميرسد بسوى آن نپسنديد آنها را و در دل جاى داد از آنها ترسى گفتند نترس همانا ما فرستاده شديم بسوى قوم لوط
و زن او ايستاده بود پس خنديد پس بشارت داديم او را به اسحق و از پس اسحق بيعقوب
گفت اى واى بمن آيا فرزند آورم با آنكه من پير زنم و اين شوهر من است كه پير مرد است همانا اين هر آينه چيزى است شگفت‌آور
گفتند آيا تعجّب ميكنى از كار خدا رحمت خدا و بركتهايش بر شما اهل خانه همانا او ستوده و بزرگوار است
پس چون رفت از ابراهيم ترس و آمد او را بشارت گفتگو ميكرد با ما در باره قوم
جلد 3 صفحه 96
لوط
همانا بود ابراهيم هر آينه بردبار غمخوار بازگشت كننده‌اى
ابراهيم روى گردان از اين همانا بتحقيق آمد فرمان پروردگار تو و همانا آينده است ايشانرا عذابى كه ردّ نخواهد شد.
تفسير
خداوند فرستاد بسوى حضرت ابراهيم عليه السّلام براى بشارت بولد ملائكه‌اى را و آنها چنانچه در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده چهار نفر بودند جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و كرّ و بيل و پس از ورود سلام نمودند براى عرض تحيّت و دعاى بسلامتى آنحضرت و جواب شنيدند و چيزى طول نكشيد كه آنحضرت براى ايشان گوساله پاكيزه بريان پخته‌اى حاضر فرمود چنانچه عيّاشى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه حنيذ يعنى پاكيزه بريان پخته و بعضى گفته‌اند حنيذ بريان شده بسنگ گرم كرده است و مناسب‌تر بودن معنى اوّل با مقام بر اهل خرد واضح است و نيز از آنحضرت روايت شده است كه حضرت ابراهيم بآنها فرمود بفرمائيد عرض كردند نميخوريم تا قيمت آنرا بفرمائى فرمود قبل از خوردن بسم اللّه بگوئيد و بعد از فراغت الحمد للّه حقّ آنرا ادا نموده‌ايد جبرئيل كه رياست بر سايرين داشت بآنها توجّه فرمود و گفت حقّ خدا اين است كه چنين كسى را خليل خود قرار دهد ولى باز حضرت ابراهيم ديد كه آنها دست بسوى غذا دراز ننمودند با آنكه بصورت بشر بودند و چون در آنزمان معمول بود كه اگر ميهمان از تناول غذاى ميزبان خود دارى مينمود علامت سوء قصد او بود چنانچه در اينزمان هم حمل بر تكبّر يابى مهرى ميشود لذا از آنها براى اين عمل خوشش نيامد و قدرى خائف شد كه مبادا اراده مكروهى داشته باشند ولى اظهار نفرمود با اينحال آنها احساس نمودند و براى اطمينان خاطر مبارك عرضه داشتند مترس ما ملائكه نزول عذابيم بقوم لوط و غذاى بشر را تناول نمى‌نمائيم در اين حال زوجه و دختر خاله آنحضرت ساره بنت لا حج حاضر و ايستاده بود اين گفتگو را شنيد و خنديد از خوشحالى كه ميهمانهاى ايشان ملائكه و مقرّبان درگاه الهى هستند يا براى تعجّب از حال قوم لوط كه عذاب بآنها نزديك شده و هنوز در غفلتند يا مراد آنستكه از ترس حائض شد چون ضحك گاهى باين معنى استعمال ميشود و از اين باب است كه ميگويند ضحكت الشجرة وقتى صمغ آن جارى يا شكوفه‌اش ظاهر گردد و در علل و عيّاشى ره
جلد 3 صفحه 97
از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه يعنى تعجّب نمود از قول آنها و در معانى و مجمع و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه حائض شد و قمّى ره فرموده ضحكت يعنى حائض شد با آنكه مدّتها بود حيض نميديد و يائسه شده بود و بشارت دادند ملائكه او را از طرف خداوند بولادت حضرت اسحق و پس از او بولادت حضرت يعقوب از آنحضرت كه دو پيغمبر مرسل بودند و حضرت ابراهيم حضرت اسمعيل را از هاجر داشت ولى ساره اولاد نداشت و مأيوس شده بود لذا مخصوص ببشارت گشت و گفته‌اند خنده او بعد از اين بشارت بود و در آيه تقديم و تأخير شده است و در مجمع اين معنى را بروايت از امام باقر عليه السّلام نسبت داده است در هر حال بعد از اين بشارت ساره بر سبيل تعجّب و عادت زنانه بزبانش جارى شد اى واى بر من آيا ميشود من پير زن از اين شوهر پير مرد اولاد دار شوم با آنكه كاملا مطمئن بود كه اين امور در جنب قدرت الهى سهل است در علل از يكى از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه ساره آنروز نود سال داشت و حضرت ابراهيم يكصد و بيست سال با اين وصف ملائكه باو گفتند آيا تعجّب مينمائى از قدرت خدا رحمت خدا و بركات او بر شما خانواده باد همانا خداوند مستحقّ ثنا و حمد است در افعالش، صاحب كرم و احسان است به بندگانش خصوصا بخانواده نبوّت و طهارت كه شمائيد و براى اين سؤال مقدّر شد كه اولاد او چهار صد سال بدست فراعنه معذّب باشند بوسائلى و بعدا تخفيفى در آن روى داد چنانچه عياشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده است و چون ترسيكه پيدا شده بود از دل حضرت ابراهيم خارج و مطمئن شد و بشارت باو رسيد شروع فرمود بگفتگوى با ملائكه در باره قوم لوط چون آن حضرت خاله زاده او بود چنانچه در سوره اعراف ذكر شد و حضرت ابراهيم بردبار و دلسوز و مهربان و غمخوار و اهل دعا و توبه و انابه بود و حتّى الامكان ميخواست آنها را از عذاب الهى نجات دهد و شرح گفتگوى آنحضرت با ملائكه كه بواسطه تكرار سؤال و جواب تعبير از آن بمجادله شده است در قصّه حضرت لوط بيايد انشاء اللّه تعالى و در خاتمه گفتگو ملائكه عرض كردند خوب است از اين معنى صرف نظر فرمائيد فائده ندارد قضا و حكم الهى جارى و حتمى شده است و قابل ردّ و شفاعت نيست.
جلد 3 صفحه 98
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ امرَأَتُه‌ُ قائِمَةٌ فَضَحِكَت فَبَشَّرناها بِإِسحاق‌َ وَ مِن وَراءِ إِسحاق‌َ يَعقُوب‌َ (71)
و عيال ابراهيم ساره ايستاده بود پس تبسم كرد و خنديد پس بشارت داديم او را باسحاق و بعد از اسحق يعقوب.
وَ امرَأَتُه‌ُ قائِمَةٌ گفتند قيام در خدمت ميهمان‌ها و بعضي گفتند ايستاده بود مكالمات ابراهيم و ملائكه را استماع مينمود فضحكت و سبب ضحك او ظاهرا اينکه بوده که آنهم موقعي که ديد که اينها دست رو بطعام دراز نكردند خوف پيدا كرد بر شوهرش پس از آنكه فهميد که ملائكه هستند و بر اهلاك قوم لوط نازل شده‌اند بسيار خوشحال و فرحناك شد و از شدّت فرح خنديد.
فَبَشَّرناها بِإِسحاق‌َ استفاده ميشود که مأموريت ملائكه فقط براي اهلاك قوم لوط نبوده و الا احتياج بآمدن نزد ابراهيم نبود بلكه سه امر را مأمور بودند يكي بشارت بابراهيم در فرزندش اسمعيل از هاجر، ديگر بشارت بساره در مورد اسحق، ديگر اهلاك قوم لوط وَ مِن وَراءِ إِسحاق‌َ يَعقُوب‌َ يعني از اسحق يعقوب فرزند او بوجود ميآيد چون يعقوب هم درك زمان ابراهيم و ساره جد و جده خود را
جلد 11 - صفحه 89
نمود که از نسل او انبياء بني اسرائيل بوجود ميآيند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 71)- «در این هنگام همسر ابراهیم (ساره) که در آنجا ایستاده بود خندید» (وَ امْرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِکَتْ).
این خنده ممکن است به خاطر آن باشد که او نیز از فجایع قوم لوط
ج2، ص362
به شدت ناراحت و نگران بود و اطلاع از نزدیک شدن مجازات آنها مایه خوشحالی و سرور او گشت.
سپس اضافه می‌کند: «به دنبال آن به او بشارت دادیم که اسحاق از او متولد خواهد شد و پس از اسحاق، یعقوب» از اسحاق متولد می‌گردد، (فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ).
در حقیقت هم به او بشارت فرزند دادند، و هم «نوه»، یکی اسحاق و دیگری یعقوب که هر دو از پیامبران خدا بودند.
نکات آیه
۱- همسر ابراهیم (ساره) در مجلس فرشتگان پیام آورِ بشارت حضور داشت. (و لقد جاءت رسلنا إبرهیم بالبشرى ... وامرأته قائمة فضحکت)
۲- ابراهیم(ع) و فرشتگان حاضر در نزد او، همگى نشسته بودند و ساره ایستاده بود. (وامرأته قائمة)
۳- جواز حضور زنان در جلسه مردان و پذیرایى از ایشان (وامرأته قائمة فضحکت فبشّرنها) برخى برآنند که مراد از «قائمة» قیام براى پذیرایى از مهمانان است. برداشت فوق ناظر به این احتمال مى باشد. گفتنى است که به قرینه آیه بعد، نمى توان گفت جواز حضور زنان به طور مطلق - چه جوان باشند و چه کهنسال - از آیه استنباط مى شود اگرچه نفى آن نیز از آیه استفاده نمى گردد.
۴- همسر ابراهیم ، در پى اطلاع از مأموریت فرشتگان (هلاک سازى قوم لوط) شادان و خندان شد. (إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحکت) برداشت فوق از تفریع جمله «ضحکت» به وسیله حرف «فاء» بر «إنا أُرسلنا...» در آیه قبل استفاده شده است; یعنى، آنچه مایه شادمانى همسر ابراهیم شد، این بود که دریافت قوم بزهکار لوط بر عذاب الهى گرفتار خواهند شد.
۵- احساس امنیت ساره پس از ترس و وحشت از فرشتگان ، مایه شادى و خرسندى وى گردید. (قالوا لاتخف إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحکت) برداشت فوق، بر این اساس است که جمله «فضحکت» تفریع بر «لاتخف إنا اُرسلنا إلى قوم لوط» باشد.
۶- ساره همسر ابراهیم(ع) ، پس از آگاهى به ماهیت مهمانان ابراهیم(ع) و مأموریت ایشان (نابودسازى قوم لوط) حایض شد.* (وامرأته قائمة فضحکت) برداشت فوق، بر اساس این احتمال است که «ضحکت» از مصدر «ضَحک» (حایض شدن) باشد. مفسرانى که این معنا را یادآور شده اند تفریع «فبشرناها» را بر «ضحکت» مؤید آن دانسته اند.
۷- خداوند، همسر ابراهیم را به دارا شدن فرزند پسرى بشارت داد. (فبشّرنها بإسحق)
۸- خداوند، فرزند ابراهیم و همسرش ساره را - پیش از تولدش - اسحاق نامید.* (فبشّرنها بإسحق) ظاهر جمله «فبشرناها بإسحاق ... یعقوب» این است که فرشتگان، نام اسحاق و یعقوب را نیز در بشارت آورده باشند.
۹- خداوند، به ساره بشارت داد که اسحاق ، داراى فرزند پسرى خواهد شد. (فبشّرنها بإسحق و من ورآء إسحق یعقوب) کلمه «یعقوب» عطف بر «اسحاق» است و عبارت «من وراء إسحاق» توصیفى براى «یعقوب» مى باشد; یعنى: فبشرناها بیعقوب کائناً من وراء اسحاق.
۱۰- خداوند، پیش از تولد یعقوب، نام یعقوب را براى او برگزید و آن را به ابراهیم(ع) و همسرش اعلام کرد. (فبشّرنها بإسحق و من ورآء إسحق یعقوب)
۱۱- نوید تولد اسحاق و یعقوب به ابراهیم(ع) و همسرش ساره ، در جلسه پذیرایى ابراهیم از فرشتگان بیان شد. (فبشّرنها بإسحق و من ورآء إسحق یعقوب)
۱۲- زمان آگاهى ابراهیم(ع) به دارا شدن فرزند و نوه (اسحاق و یعقوب) اندکى پیش از به هلاکت رسیدن قوم لوط بود. (إنا أُرسلنا إلى قوم لوط. وامرأته قائمة فضحکت فبشّرنها بإسحق)
۱۳- ساره همسر ابراهیم(ع)، تا به دنیا آمدن نوه اش یعقوب، زنده بود. (فبشّرنها بإسحق و من ورآء إسحق یعقوب) بشارت دادن به همسر ابراهیم که از پسرت اسحاق فرزندى به نام یعقوب به دنیا خواهد آمد، این سؤال را به ذهن مى آورد که چرا به او بشارت داده نشد که مثلاً از یعقوب نیز فرزندى به نام یوسف به دنیا خواهد آمد؟ در پاسخ این پرسش مى توان گفت: یاد کردن از خصوص یعقوب اشاره به این معنا دارد که ساره او را درک مى کند و جمال او را خواهد دید; یعنى، تا آن زمان زنده است.
۱۴- فرشتگان، از عوامل و وسایط خداوند در تحقق خواستها و مشیتهاى او در عالم طبیعتند. (و لقد جاءت رسلنا إبرهیم بالبشرى... فبشّرنها) ظاهر آن است که فرشتگان به همسر ابراهیم خبر دادند که: وى داراى فرزند خواهد شد; ولى خداوند با جمله «فبشرناها» (ما به وى بشارت دادیم) آن را به خود نسبت مى دهد تا به این نکته اشاره کند که: اولاً، کار فرشتگان در حقیقت کار خداست و ثانیاً، خداوند از طریق عوامل و وسایط، مشیتهاى خویش را در جهان عملى مى سازد.
روایات و احادیث
۱۵- «عن أبى جعفر(ع) [فى قوله تعالى]: «وامرأته قائمة» قال: إنما عنى سارة قائمة ... «فضحکت» یعنى فعجبت من قولهم ...;[۱] از امام باقر(ع) درباره قول خداى تعالى: «وامرأته قائمة» روایت شده است: مقصود ساره همسر ابراهیم(ع) است که ایستاده بود ... و درباره «فضحکت» [روایت شده است]: یعنى ساره از سخن فرشتگان شگفت زده شد ...».
۱۶- «عن أبى عبدالله(ع) فى قول الله عزوجل: «فضحکت فبشّرناها باسحاق» قال: حاضت;[۲] از امام صادق(ع) درباره «فضحکت فبشّرناها بإسحاق» روایت شده است که فرمود: عادت زنانگى در ساره ظاهر شد».
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): بشارت به ابراهیم(ع) ۱۱; پسر ابراهیم(ع) ۸; قصه ابراهیم(ع) ۱، ۲، ۷، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۵; مهمانان ابراهیم(ع) ۲، ۶; همسر ابراهیم(ع) ۱، ۴، ۱۵
- اسحاق(ع): فرزند اسحاق(ع) ۱۰; نامگذارى اسحاق(ع) ۸
- بشارت: بشارت تولد اسحاق(ع) ۷; بشارت فرزند اسحاق(ع) ۹; زمان بشارت اسحاق(ع) ۱۲; زمان بشارت یعقوب (ع) ۱۲; مکان بشارت اسحاق(ع) ۱۱; مکان بشارت یعقوب(ع) ۱۱
- خدا: افعال خدا ۸، ۱۰; بشارتهاى خدا ۷، ۹، ۱۱; مجارى مشیت خدا ۱۴
- زن: احکام اجتماعى زن ۳; زن و مجلس مردان ۳
- ساره: بشارت به ساره ۷، ۹، ۱۱; پسر ساره ۷، ۸; تعجب ساره ۱۵; حیض ساره ۶، ۱۶; رفع ترس ساره ۵; ساره در مجلس ملائکه ۱، ۲; ساره و ملائکه ۵، ۶، ۱۵; ساره و هلاکت قوم لوط ۴; ساره هنگام تولد یعقوب(ع) ۱۳; عوامل سرور ساره ۴، ۵; مدت عمر ساره ۱۳; نوه ساره ۹
- قوم لوط: هلاکت قوم لوط ۱۲
- کارگزاران خدا: ۱۴
- ملائکه: نقش ملائکه ۱۴
- یعقوب(ع): نامگذارى یعقوب(ع) ۱۰
منابع
