الفتح ٢٦
ترجمه
| الفتح ٢٥ | آیه ٢٦ | الفتح ٢٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الْحَمِیَّةَ»: تعصب و جانبداری. سر باز زدن. غیرت. «حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ»: تعصب ناشی از جهالت و نادانی. جانبداری جاهلانه و بدون دلیل و برهان. غیرت غیرمنطقی و تعصب بیجا. بدل از (الْحَمِیَّةَ) است. «کَلِمَةَ التَّقْوی»: سخن پرهیزگارانه. سخنی که با گفتن آن، انسان خویشتن را از عذاب می‌رهاند که سخن توحید یعنی: لآ إِلهَ إِلاَّ اللهُ است. روحیه پرهیزگاری (نگا: تفسیر نمونه). روح ایمان (نگا: مجادله / ، نساء / همچنین: تفسیر المیزان). «أَحَقَّ»: سزاوارتر و شایسته‌تر. «أَهْلَهَا»: درخور و برازنده آن. مستحق آن.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
إِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ... (۲) وَ هُوَ الَّذِي کَفَ أَيْدِيَهُمْ... (۲) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا... (۳)
تفسیر
- آيات ۱۸ - ۲۸ سوره فتح
- اشاره به اينكه مقصود از رضا و سخط خدا ثواب و عقاب او است و آيه : ((لقد رضىالله عن المؤ منين اذ يبايعونك تحت الشجرة ...)) اخبار از پاداش و ثواب بيعت كنندگاناست
- توضيحى راجع به تفريع جمله : ((فعلم ما فى قلوبهم )) بر قلبش : ((لقد رضىالله ...))
- مقصود از ناس در جمله ((فكف ايدى الناس عنكم ))
- اخبارات غيبى و پيشگويى هايى كه در سوره فتح آمده است
- بيان آياتى كه راجع به جنگ نكردن با مشركين مكه و صلح با آنان است
- مقصود از ((كلمة التقوى )) و اينكه مؤ منين احق به آن واهل آن هستند
- فتح قريب فتح حديبيه است ، نه فتح خيبر و يا فتح مكه چنانچه بعضى پنداشته اند
- رواياتى درباره روز شجره و تجديد بيعت مسلمانان بارسول الله (ص )
- همه شركت كنندگان در بيعت روز شجره به پيمان خود وفا نكردند
- چند روايت درباره مراد از ((كلمه التقوى )) در جمله ((و الزمهم كلمه التقوى ))
- رواياتى راجع به ماجراى جنگ و فتح خيبر
- فردا پرچم را به دست كسى خواهم داد كه ...
- فتح قلعه خيبر بدست مبارك اميرالمؤ منين عليه السلام
- آنچه بعد از جريان فتح قلعه خيبر اتفاق افتاد
- تسليم شدن مردم فدك و تقسيم اموال خيبر بين مسلمانان
- آوردن گوسفند مسموم يك يهوديه براى رسول الله (ص )
نکات آیه
۱ - تعصّب جاهلى و غرور مشرکان مکه، مایه بستن راه مسجدالحرام بر مؤمنان در حدیبیه (هم الذین کفروا و صدّوکم عن المسجدالحرام... إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة) «إذ» ظرف براى «صدّوا» است.
۲ - کفر، زادگاه تعصب هاى جاهلى و استکبار (إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة حمیّة الجهلیّة) تعبیر «کفروا» مى رساند که «کفر» در شکل گیرى و شعلهورى تعصب هاى جاهلى، نقش اساسى دارد و به تعبیر دیگر، وصف کفر مشعر به علیت است.
۳ - وجود استکبار و تعصب هاى جاهلى در قلب مشرکان، زمینه استحقاق آنان براى عذاب الهى (لعذّبنا الذین کفروا منهم ... إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة) «إذ» ممکن است ظرف براى «لعذّبنا» باشد.
۴ - تعصب مبتنى بر جهالت، امرى نکوهیده است; و نه پافشارى بر ارزش هاى عالمانه، منطقى و راستین. (إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة حمیّة الجهلیّة) برداشت بالا بر این اساس است که «حمیّة الجهلیّة» قید احترازى باشد; یعنى، تعصب و غیرت بر دو گونه است: ۱- پافشارى بر مسائل علمى و منطقى، ۲- تعصب جاهلانه که مشرکان نوع اخیر را داشته اند.
۵ - خداوند، یادآورنده شرایط سخت مواجهه با مشرکانِ متعصب جاهل و امداد خویش به مؤمنان (إذ جعل الذین کفروا) در صورتى که «إذ» متعلق به فعل مقدر «اُذکر» باشد، برداشت بالا به دست مى آید.
۶ - رذیلت هاى اخلاقى، داراى ریشه در نوع رفتار و انتخاب هاى پیشین انسان (إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة حمیّة الجهلیّة) با توجه به این که فاعل «جعل»، «الذین کفروا» است و با الغاى خصوصیت، مطلب بالا قابل برداشت است.
۷ - نزول آرامش بر پیامبر(ص) و مؤمنان از سوى خدا، در قبال تعصب ورزى جاهلانه مشرکان در حدیبیه (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین)
۸ - آرامش روحى و شکیبایى در بحران ها، نعمتى الهى است. (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین) تعبیر «سکینة» و انتساب آن به خداوند، بیانگر مطلب بالا است.
۹ - تحمل تعصب هاى جاهلانه مشرکان در حدیبیه، امرى دشوار براى پیامبر(ص) و مؤمنان (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین) از نزول «آرامش» استفاده مى شود که دستکم زمینه نگرانى و دشوارى براى مؤمنان وجود داشته است.
۱۰ - اصرار تعصب آمیز مشرکان مکه، بر نیامدن «بسمله» و عنوان «رسول اللّه» در متن صلحنامه حدیبیه * (إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة حمیّة الجهلیّة) با توجّه به شأن نزول آیه شریفه، استفاده مى شود که خشم و عصبیت مشرکان در زمینه یادشده بود.
۱۱ - نیاز رهبرى به آرامش و عدم نگرانى در تصمیم گیرى ها، بیش از پیروان * (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین) تقدم «على رسوله» بر «على المؤمنین»، مى تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
۱۲ - وصول فیض و امداد الهى، نخست به پیامبر(ص) و سپس به مؤمنان و امت آن حضرت* (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین) تقدم «على رسوله» بر «على المؤمنین»، مى تواند بیانگر مطلب بالا باشد.
۱۳ - ساحت پیامبر(ص) و مؤمنان راستین، مبرّا از لجاجت، خشم و تعصب جاهلى (إذ جعل الذین کفروا فى قلوبهم الحمیّة حمیّة الجهلیّة فأنزل اللّه سکینته) از مقابله رسول و مؤمنان با کافران متعصبِ جهالت پیشه، مطلب بالا استفاده مى شود.
۱۴ - آرامش و بردبارى، سلاحى کارآمد و سازنده در رویارویى با خشم و تعصب جاهلانه (فى قلوبهم الحمیّة ... فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین) از این که خداوند، در قبال لجاجت و خشم جاهلانه مشرکان، پیامبر(ص) و مؤمنان را به سلاح آرامش و طمأنینه مجهز ساخته است; مطلب بالا استفاده مى شود.
۱۵ - تثبیت روح تقوا در پیامبر(ص) و مؤمنان، در جریان حدیبیه به اراده الهى (و ألزمهم کلمة التقوى)
۱۶ - آرامش و اطمینان روحى، زمینه پایبندى به اصل تقوا و خویشتن دارى * (فأنزل اللّه سکینته على رسوله و على المؤمنین و ألزمهم کلمة التقوى) نزول سکینه ممکن است مقدمه برخوردارى از روح تقوا باشد و تقدم لفظى دلالت بر تقدم معنوى نماید.
۱۷ - پیامبر(ص) و مؤمنان، سزاوارترین و شایسته ترین انسان ها براى برخوردارى از روح تقوا (و ألزمهم کلمة التقوى و کانوا أحقّ بها و أهلها)
۱۸ - امدادها و الطاف الهى به انسان ها، براساس لیاقت و استحقاق آنان (و ألزمهم کلمة التقوى و کانوا أحقّ بها و أهلها) چنانچه «و کانوا أحقّ بها...» در مقام تعلیل براى «ألزمهم» بوده و تعبیر «ألزمهم» به معناى قرین ساختن و بهره مند نمودن باشد; نه واجب ساختن، مى توان به نکته یاد شده پى برد.
۱۹- ایجاد مصونیت و مقاومت روحى در مؤمنان، شایسته ترین شیوه براى مقابله با هجوم کفر و جهل * (فى قلوبهم الحمیّة ... و ألزمهم کلمة التقوى و کانوا أحقّ بها و أهلها) خداوند، در قبال خشم و تعصب جاهلى مشرکان، در مؤمنان روح آرامش و مقاومت را تقویت کرده است. از این مطلب استفاده مى شود که در تعارض قواى کفر و ایمان، شایسته ترین و ممکن ترین راه، ایجاد مصونیت و مقاومت در جبهه مؤمنان است.
۲۰- خداوند، داراى علم همه جانبه و ازلى به همه امور هستى (و کان اللّه بکلّ شىء علیمًا)
۲۱- ایجاد روح آرامش و تقوا در پیامبر(ص) و مؤمنان، به هنگام نیاز آنان، متکى به علم فراگیر خداوند بر هستى (فأنزل اللّه ... و ألزمهم کلمة التقوى ... و کان اللّه بکلّ شىء علیمًا) از ارتباط «و کان اللّه...» با عبارت قبل آیه (فأنزل اللّه...)، مطلب بالا استفاده مى شود.
۲۲ - علم فراگیر خداوند، مبناى اعطاى فیض از سوى او به بندگان، براساس استحقاقشان (و ألزمهم کلمة التقوى و کانوا أحقّ بها و أهلها و کان اللّه بکلّ شىء علیمًا) برداشت بالا مبتنى بر این نکته است که «و کان اللّه...» در رابطه با «و کانوا أحقّ...» مطرح شده باشد; یعنى، تشخیص این شایستگى و اهلیّت به وسیله علم فراگیر الهى، صورت گرفته و مى گیرد.
روایات و احادیث
۲۳ - «عن جمیل قال سألت أباعبداللّه عن قول اللّه عزّوجلّ ... «و ألزمهم کلمة التقوى» قال هو الإیمان;[۱] جمیل مى گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ: ...«و ألزمهم کلمة التقوى» سؤال کردم، حضرت فرمود: آن [کلمه تقوا] ایمان است».
موضوعات مرتبط
- آرامش: آثار آرامش ۱۴، ۱۶
- اخلاق: منشأ رذایل اخلاقى ۶
- ارزشها: اهمیت حفظ ارزشها ۴
- استعدادها: آثار استعدادها ۱۸، ۲۲
- استکبار: آثار استکبار ۳; منشأ استکبار ۲
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱
- اطمینان: آثار اطمینان ۱۶
- امداد: اولویت در امداد ۱۲
- ایمان: اهمیت ایمان ۲۳
- تذکر: تذکر امدادهاى خدا ۵
- تعصب: سرزنش تعصب هاى جاهلى ۴; مبارزه با تعصب ۱۴; منشأ تعصب ۲
- تقوا: اولویت در تقوا ۱۷; زمینه استقامت در تقوا ۱۶; مراد از کلمه تقوا ۲۳
- جهل: روش مبارزه با جهل ۱۹
- خدا: آثار اراده خدا ۱۵; آثار علم خدا ۲۱، ۲۲; ازلیت علم خدا ۲۰; افعال خدا ۵، ۷; امدادهاى خدا ۱۲; زمینه امدادهاى خدا ۱۸; عذابهاى خدا ۳; علم خدا به آفرینش ۲۱; فیض خدا ۲۲; منشأ فیض خدا ۲۲; نعمتهاى خدا ۸; وسعت علم خدا ۲۰، ۲۱، ۲۲
- رفتار: پایه هاى رفتار ۶
- رهبرى: اهمیت آرامش رهبرى ۱۱; نیازهاى معنوى رهبرى ۱۱
- صبر: آثار صبر ۱۴
- صلح حدیبیه: آثار صلح حدیبیه ۱۵; قصه صلح حدیبیه ۷، ۹، ۱۰
- صلح نامه حدیبیه: بسمله در صلح نامه حدیبیه ۱۰; رسول الله در صلح نامه حدیبیه ۱۰
- عذاب: زمینه عذاب ۳
- عمل: آثار عمل ۶
- غضب: مبارزه با غضب ۱۴
- کفر: آثار کفر ۲; روش مبارزه با کفر ۱۹
- مؤمنان: امداد به مؤمنان ۵، ۱۲; اولویت مؤمنان ۱۷; ایجاد مصونیت در مؤمنان ۱۹; تقواى مؤمنان ۱۷; تنزیه مؤمنان ۱۳; فضایل مؤمنان ۱۷; مؤمنان و تعصب ۱۳; مؤمنان و غضب ۱۳; مؤمنان و لجاجت ۱۳; منشأ آرامش مؤمنان ۷، ۲۱; منشأ تقواى مؤمنان ۱۵، ۲۱; نیازهاى مؤمنان ۲۱
- متقین :۱۷
- محمد(ص): امداد به محمد(ص) ۱۲; اولویت محمد(ص) ۱۷; تقواى محمد(ص) ۱۷; تنزیه محمد(ص) ۱۳; فضایل محمد(ص) ۱۲، ۱۷; محمد(ص) و تعصب ۱۳; محمد(ص) و غضب ۱۳; محمد(ص) و لجاجت ۱۳; مشکلات محمد(ص) ۹; منشأ آرامش محمد(ص) ۷، ۲۱; منشأ تقواى محمد(ص) ۱۵، ۲۱; نیازهاى محمد(ص) ۲۱
- مسجدالحرام: عوامل ممانعت از مسجدالحرام ۱
- مسلمانان: امداد به مسلمانان ۱۲; مشکلات مسلمانان صدر اسلام ۹
- مشرکان: آثار تعصب مشرکان ۳; تعصب مشرکان ۵
- مشرکان مکه: آثار تعصب مشرکان مکه ۱; آثار تکبر مشرکان مکه ۱; تعصب مشرکان مکه ۷، ۹، ۱۰
- نعمت: نعمت آرامش ۸; نعمت صبر در سختى ۸
- نیازها: نیاز به آرامش ۱۱، ۲۱; نیاز به تقوا ۲۱
منابع
- ↑ کافى، ج ۲، ص ۱۵، ح ۵; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۳- ، ح ۷۲.
