النجم ٣٧
ترجمه
| النجم ٣٦ | آیه ٣٧ | النجم ٣٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«وَفّی»: به تمام و کمال به عهد خود وفا نمود، و وظیفه خود را چنانکه باید ادا کرد (نگا: بقره / .
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ... (۰) وَ مَنْ أَحْسَنُ دِيناً مِمَّنْ... (۰) وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ... (۰) قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا... (۰) وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ... (۰) صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى (۰)
شَاکِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَبَاهُ وَ... (۰) ثُمَ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ أَنِ... (۰) فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ... (۰)
نزول
محمد بن یعقوب کلینى بعد از چهار واسطه از ابوحمزه و او از امام باقر|امام محمدباقر علیه‌السلام نقل نموده و گوید: از امام سؤال کردم که خداوند از این آیه چه چیزى را قصد نموده است؟ فرمود: منظور آیه کلماتى است که ابراهیم بدان کلمات در روز می‌رسیده و ذکر می‌نموده است سپس گفتم: آن کلمات کدام است؟
فرمود: وقتى که صبح می‌شد ابراهیم سه بار این کلمات را تکرار می‌نمود، اصبحت و ربّى محمود، اصبحت لااشرک باللّه شیئا و لاادعوا معه الها ولا اتّخذ من دونه ولیا و نیز مواقع عصر هم آن را بذکر امسیت سه بار تکرار می‌کرد.[۱]
تفسیر
- آيات ۳۳ - ۶۲، سوره نجم
- اشاره به مطالب و محتويات اين قسمت از سوره مباركه نجم
- مربوط به شخصى كه از انفاق در راه خدا اعراض كرد و دست نگه داشت
- شرحى درباره مفاد آيه : ((و ان ليس للانسان الا ما سعى )) و اينكهعمل انسان چه خوب و چه بد با او خواهد بود
- مقصود از اينكه فرمود: ((و ان الى ربك المنتهى )) منتهى شدن خلقت و تدبير به خداىسبحان است
- مراد از اينكه فرمود خدا است كه خنداند و گرياند، و توضيح عدم منافات بين آن و اسنادخنده و گريه به خود انسان و به اسباب خنده و گريه
- ذكر مصاديق ديگر از انتهاء خلقت و تدبير به خداوند: اماته ، احياء، خلق زوجين و...
- اشاره به اقوامى كه در گذشته دچار عذاب الهى شدند
- قيامت نزديك شد... آيا باز هم مى خنديد و نمى گرييد؟!
- چند روايت راجع به شاءن نزول آيات : ((افراءيت الذى تولى ...))
- چند روايت راجع به بهره مند شدن از اعمال ديگران
- رواياتى درباره انديشه كردن درباره خدا، درذيل آيه : ((و ان الى ربك المنتهى ))
- چند روايت در ذيل آيات : ((و انه هو اضحك و ابكى ))، ((و انه هو اغنى واقنى )) و...
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِما فِي صُحُفِ مُوسى «36» وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى «37»
آيا از آنچه در تورات موسى (درباره كمك به محرومان) آمده، او را خبر نداده‌اند؟ و (نيز صُحُفِ) ابراهيم كه (حق را) به طور كامل ادا كرد.
جلد 9 - صفحه 331
نکته ها
«أَكْدى» از «كدية» يعنى بخل و دست كشيدن از انفاق كه در اصل به معنى زمين سخت است. «وَفَّى» يعنى حضرت ابراهيم در همه موارد به وعده و تعهدش وفا كرد.
در شأن نزول آيه اول گفته‌اند: اين آيات در مورد شخصى است كه اهل انفاق و كمك به مردم بود، ديگران به او گفتند: در آينده نيازمند خواهى شد. او از انفاق دست كشيد و گرفتار بخل شد.
خداوند حضرت ابراهيم را با اوصاف گوناگونى در قرآن ستايش فرموده است، از جمله: اوّاه، حليم، بصير، مخلص، قانت، شاكر، صدّيق، مؤمن، محسن، وفىّ، خليل، امام، اسوة، امّة، عابد، حنيف و مسلم.
در قرآن، دو بار صحف ابراهيم و موسى در كنار هم ذكر شده است: يكى در اين سوره و يكى در سوره اعلى آيه 19. «صُحُفِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى»
شايد به خاطر آن باشد كه حضرت موسى مورد قبول اهل كتاب و حضرت ابراهيم مورد قبول مشركان مكّه بود، لذا نام اين دو بزرگوار در كنار هم بيان شده است.
در برابر بخل، سخن از وفا و ايثار حضرت ابراهيم مطرح شده است او كه همه چيز خود را در راه خدا داد: «بذل نفسه للنيران و قلبه للرحمن و ولده للقربان و ماله للاخوان» جان را تسليم آتش، دل را تسليم خدا، فرزند را براى قربانى شدن و ثروت را براى برادران ايمانى خود قرار داد.
پیام ها
1- در تربيت، از الگو و نمونه‌هاى در دسترس استفاده كنيد. أَ فَرَأَيْتَ ...
2- هم گرايش و علاقه قلبى لازم است و هم كار زياد و هم استمرار آن و نبود هر يك نقص است. ( «تَوَلَّى»، نشانه گرايش نداشتن است، «أَعْطى قَلِيلًا» انتقاد از كم كارى و «أَكْدى» اشاره به استمرار نداشتن است.)
3- در تربيت، نام افراد مهم نيست، بيان روحيات و خصلت‌ها مهم است. الَّذِي تَوَلَّى ... أَعْطى ... أَكْدى
جلد 9 - صفحه 332
4- هر يك از عروج يا سقوط انسان، مراحلى دارد كه مرحله اول اعتقادى است، سپس عملى. تَوَلَّى ... أَعْطى قَلِيلًا
5- كسى كه نادار است و مقدار كم‌انفاق مى‌كند، قابل ستايش است، «لا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ» «1» ولى اگر فرد دارا و متمكّن به مقدار قابلى كمك نكند، شايسته توبيخ است. «أَعْطى قَلِيلًا»
6- كمى انفاق گاهى حكيمانه است، نظير غذاى كم به كودك كه اگر زياد شد موجب ضرر و زيان مى‌شود، ولى گاهى ريشه آن بخل است كه مورد انتقاد مى‌باشد. «أَعْطى قَلِيلًا وَ أَكْدى»
7- راه درمان بخل، يادآورى سخاوتمندان و ايثارگران است. أَعْطى قَلِيلًا وَ أَكْدى ...
إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى
8- از كجا مى‌دانيد كه آينده فقير مى‌شويد و از حالا بخل مى‌ورزيد. «أَعْطى قَلِيلًا وَ أَكْدى أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ فَهُوَ يَرى»
9- گرچه در كتب آسمانى تحريفاتى صورت گرفته ولى باز هم جاهايى از آنها قابل استناد است. «أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِما فِي صُحُفِ مُوسى»
10- اديان آسمانى، اصول مشتركى دارند. «أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِما فِي صُحُفِ مُوسى وَ إِبْراهِيمَ»
11- با نام بردن از كمالات و خدمات ديگران، به آنان ارج نهيم. «مُوسى وَ إِبْراهِيمَ»
12- در تبليغ و ارشاد از نمونه‌هاى مورد قبول استفاده كنيم. «مُوسى وَ إِبْراهِيمَ» (اين دو پيامبر در عصر بعثت، معروف و شناخته شده بودند.)
13- در تربيت، الگوهاى مثبت و منفى، هر دو را بايد ارائه كرد. أَعْطى قَلِيلًا ...
إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى
14- وفادارى در راه حق، از بزرگ‌ترين كمالات است. «وَفَّى»
«1». توبه، 79.
تفسير نور(10جلدى)، ج9، ص: 333
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى (37)
وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى: و آنچه در صحف حضرت ابراهيم عليه السّلام كه آن حضرت وفا نمود به نيكى آن را، يعنى بر وجه اتم آنچه مأمور بود بجا آورد.
تنبيه: مفسرين را در آن اقوالى است:
1- مراد، وفاى به احكام الهيه كه تبليغ رسالت بود.
2- وفاى به آنچه خداوند عهد فرمود و به آن ممتحن ساخته. و تخصيص
«1» مجمع البيان ج 5 ص 179- 178.
جلد 12 - صفحه 350
توفيه به او به جهت آنست كه متحمل چيزى شد كه غير او متحمل نشدى مانند تسليم نفس در وقت انداختن به آتش، و صبر او در ذبح ولد در راه خدا، و به طلب مهمان رفتن هر روز و او را به اكرام تمام به مهمانخانه خود آوردن.
3- در كافى از حضرت باقر عليه السّلام سؤال شد از اين آيه، فرمود:
كلماتى را مبالغه مى‌نمود در آن. راوى پرسيد آن را، حضرت فرمود: هرگاه صبح مى‌نمود سه مرتبه مى‌گفت: اصبحت ربّى محمود و اصبحت لا اشرك باللّه شيئا و لا ادعوا معه الها و لا اتّخد من دونه وليّا. و هرگاه شب مى‌كرد همين كلمات را سه مرتبه مى‌گفت. خداوند نازل فرمود در باره او «و ابراهيم الذى وفى» «1».
4- در منهج «2»- از حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله مروى است: مراد آنكه در صبح و شام مى‌گفت: «فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ ... تا حِينَ تُظْهِرُونَ» سوره روم آيه 16.
5- مراد توفيه، وفا نمودن به سى چيز است: ده عدد آن در سوره توبه «التَّائِبُونَ (الْعابِدُونَ) الْحامِدُونَ تا آخر»، و ده عدد آن در سوره احزاب «الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ تا آخر»، و ده عدد آن در سوره مؤمنون «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ تا آخر».
6- مراد وفاء به اركان اسلام است.
7- مراد مضمون «أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ» در جواب امر حق تعالى به او كه (اسلم).
نكته: تقديم حضرت موسى به ذكر سبب آنست كه صحف او اكثر بوده.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ يَجْزِيَ الَّذِينَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى (31) الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلاَّ اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى (32) أَ فَرَأَيْتَ الَّذِي تَوَلَّى (33) وَ أَعْطى قَلِيلاً وَ أَكْدى (34) أَ عِنْدَهُ عِلْمُ الْغَيْبِ فَهُوَ يَرى (35)
أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِما فِي صُحُفِ مُوسى (36) وَ إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى (37) أَلاَّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى (38) وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى (39) وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى (40)
ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى (41)
ترجمه
و مر خدا را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است تا جزا دهد آنانرا كه بد كردند بآنچه عمل نمودند و پاداش دهد آنانرا كه نكوئى كردند به نيكى
آنانكه اجتناب ميكنند از گناهان بزرگ و كارهاى زشت آشكار مگر آنچه صادر گردد احيانا مقرون بتوبه همانا پروردگار تو داراى وسعت آمرزش است او داناتر است بشما هنگاميكه آفريد شما را از زمين و هنگاميكه شما كودكانى بوديد پنهان در شكمهاى مادرانتان پس منزّه و پاك مشماريد خود را او داناتر است بآنكه پرهيزكار شد
آيا ديدى آنرا كه پشت كرد
و داد اندكى را و ترك كرد عطا را
آيا نزد او علم غيب است پس او مى‌بيند
آيا خبر داده نشد بآنچه در كتابهاى موسى است
و ابراهيم آنكه تمام كرد كار خود را
كه برنميدارد بردارنده‌اى بار گناه ديگرى را
و آنكه نيست براى انسان مگر آنچه كوشش كرد
و بدرستيكه كوشش او بعد از اين ديده ميشود
پس پاداش داده ميشود بر آن پاداش تمامترى.
تفسير
آنچه در آسمانها و زمين است از جواهر و اعراض و مادّى و مجرّد مخلوق و مملوك خدا است و او آنها را خلق فرموده تا جزا دهد بدكاران را بكار بدشان و نيكوكاران را بجزاى خوب و نيك و بنابراين لام در ليجزى براى بيان
جلد 5 صفحه 92
غرض است و محتمل است لام عاقبت باشد و مربوط بآيه سابقه كه بيان علم الهى در آن باهل ضلالت و هدايت شده بود كه نتيجه و عاقبت آن مجازات آن دو گروه است بحسب اعمالشان و بنابراين جمله و للّه ما في السّموات و ما في الارض معترضه است و كسانيكه اجتناب از معاصى كبيره نمودند كه قبح آنها آشكار است مانند دزدى و زنا و لواط و آنچه وعده عذاب بر آنها داده شده كه در سوره نساء ذيل آيه شريفه ان تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه بيان شد مگر آنچه اتّفاقاً و احيانا بر خلاف مقتضاى طبع اصلى برحسب عارضى از عوارض براى ايشان روى دهد و پشيمان شوند مشمول رحمت و مغفرت واسعه الهيّه خواهند بود و بنابراين استثنا متّصل و وسعت رحمت الهى زيادتر است و اين معنى مستفاد از چند روايت معتبر در تفسير لمم و منطبق با حاقّ معناى لغوى آنست ولى فيض ره و جمعى از مفسّرين آنرا بمعاصى صغيره كه غير از كبائر و بدون اصرار است تفسير فرموده و استثنا را منقطع دانسته‌اند و بنابراين مفاد آيه شريفه راجع باين قسمت همان مفاد آيه سوره نساء است كه عفو از معاصى صغيره در صورت عدم اصرار و اجتناب از كبائر باشد ولى بنظر حقير چون انسان بهر مقام و مرتبه‌اى از تقوى رسيده باشد مأمون از لغزش و خطا نيست مگر معصوم باشد لذا ممكن است احيانا و بر حسب عوارضى معصيتى از او سر زند و ترك كند آنرا براى آنكه منافى با تصميم او است و چنين شخصى جنبه خير در وجود او غالب است و مقتضاى سبقت رحمت الهيّه بر غضب او آنستكه رحمت واسعه خود را از او دريغ ندارد و اين آيه مبشّر اينمعنى است علاوه بر آيه سابقه و اختصاص بمعصيت صغيره ندارد خصوصا در صورتى كه مقرون بتوبه گردد چنانچه ظاهر است خداوند بهتر مردم را ميشناسد كه تا چه اندازه ميتوانند خودشان را از معصيت نگهدارند و داناتر بوده به اقتضاء ذات بندگان وقتى كه خلق فرمود آنها را از خاك و وقتى كه مستور بودند در شكم مادران و ملائكه مينوشتند سرنوشت آنها را پس تزكيه نفس ننمائيد از خودتان نزد خدا و خلق كه خارج از ادب و قبيح است چه راست باشد چه دروغ خدا اهل تقوى را بهتر از هر كس ميشناسد نبايد گفت من رياكار نيستم و قلبم پاك است و براى رضاى
جلد 5 صفحه 93
خدا كار ميكنم و اهل معصيت نيستم و امثال اينها كه تعريف و توصيف خود نمودن است مگر در مقام ضرورت و لزوم چنانچه حضرت يوسف فرمود بپادشاه مصر مرا خزانه‌دار خود كن چون من دانا و نگهدارم و مانند فضائل خاندان نبوّت كه از خودشان رسيده است در مقابل اهل انكار در علل از امام باقر عليه السّلام در تفسير اين قسمت از اين آيه نقل نموده كه خداوند ميفرمايد افتخار نبايد بنمايد احدى از شما بكثرت نماز و روزه و زكوة و عباداتش چون خداوند داناتر است بحال كسيكه پرهيزكار باشد و در روايات ديگرى اينمعنى و استثناء صورت اضطرار ذكر شده است و در مجمع نقل نموده كه از أ فرأيت الّذى تولّى تا هفت آيه در شأن عثمان بن عفّان نازل شده كه اهل صدقه دادن و انفاق نمودن بود پس برادر رضاعى او عبد اللّه بن سعد بن ابى سرح باو گفت اين چه كار است كه ميكنى نزديك است كه باقى نماند براى تو چيزى عثمان گفت من گناه‌كارم ميخواهم كارى كنم كه خدا از من راضى شود و عفو نمايد مرا عبد اللّه گفت شتر خود را با لوازمش بمن بده من تمام گناهان تو را بعهده ميگيرم پس عثمان باو داد و شاهد گرفت و ديگر انفاق ننمود پس اين آيات نازل شد و مراد پشت نمودن او است وقتى كه ترك كرد مركز را در احد و اعطاء كم پس قطع انفاق تا قول خداوند و انّ سعيه سوف يرى پس عود نمود عثمان بحال اول خود و خلاصه مفاد آيات اظهار تعجّب است از حال بعضى از اشخاص كه اعراض از ذكر خدا و متابعت حق داشتند و عطاء كمى بأغراضى نمودند و قطع كردند آنرا بگمان آنكه ديگر راحت شدند چون گناهانشان را آنكسى كه باو عطا نمودند عهده‌دار خواهد بود باين بيان كه آيا چنين شخصى علم غيب دارد و ميداند كه ديگرى ميتواند گناهان او را تحمّل نمايد آيا از دانشمندان اين خبر باو نرسيده كه در الواح تورية و صحف ابراهيم كه تمام كرد وظيفه عبوديّت و خلّت را بانجام اوامر و نواهى حق و ذبح فرزند خود چنانچه قمّى ره نقل فرموده يا مداومت نمود بذكر حق در هر صبح و شام كه ميگفت سه مرتبه اصبحت و ربّى محمود أصبحت لا اشرك باللّه شيئا و لا ادعو مع اللّه الها و لا اتّخذ من دونه وليّا چنانچه از صادقين عليهما السلام در دو روايت نقل شده يا با تمام رسانيد كلمات را و
جلد 5 صفحه 94
بمقام امامت رسيد كه فوق تمام مقامات است و در سوره بقره ذيل آيه شريفه و اذ ابتلى ابراهيم ربّه بكلمات فأتمّهنّ بيان شد چنانچه بنظر حقير رسيده و با اخبار سابقه منافات ندارد در هر حال در آن دو كتاب آسمانى ذكر شده كه كسيرا بگناه ديگرى مؤاخذه نمى‌نمايند و كسى جز بسعى و عمل خود بمقامى نميرسد و آنچه بر خلاف اين بنظر رسد از قبيل خيرات براى ميّت يا نيابت در حج و غيره تحقيقا مربوط بخود شخص است كه تخم محبّت را در دل منفق و نائب كاشته و نتيجه سعى خود را در دنيا و آخرت خواهد ديد و تبعات و صور برزخيّه آنرا مشاهده خواهد نمود و پس از آن بجزاى اكمل و اتمّ الهى در آخرت خواهد رسيد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ فَرَأَيت‌َ الَّذِي تَوَلّي (33) وَ أَعطي قَلِيلاً وَ أَكدي (34) أَ عِندَه‌ُ عِلم‌ُ الغَيب‌ِ فَهُوَ يَري (35) أَم لَم يُنَبَّأ بِما فِي صُحُفِ مُوسي (36) وَ إِبراهِيم‌َ الَّذِي وَفّي (37)
آيا رؤيت مي‌كني آن كسي که اعراض از حق‌ّ مي‌كند و عطاي او بسيار كم است و بخل و امساك مي‌كند از بذل مال آيا نزد او علم غيب است پس او مي‌بيند.
أَ فَرَأَيت‌َ الَّذِي تَوَلّي اعراض از حق که به اوامر مي‌فرمايي که زكاة مالش را رد كند و حقوق واجبه خود را اداء نمايد.
وَ أَعطي قَلِيلًا يك چيز مختصري ميدهد از روي كراهت.
وَ أَكدي اكدي قطع عطيّه و امساك از آن و امتناع از بذل است.
أَ عِندَه‌ُ عِلم‌ُ الغَيب‌ِ خبر از قيامت دارد که عذاب بر او متوجّه نمي‌شود و ديگران تحمّل ميكنند.
فَهُوَ يَري مي‌بيند و مشاهده مي‌كند. ظاهرا مراد يهود هستند که فوق العاده علاقه به جمع مال دارند و در صرف مال و بذل به فقراء امتناع كلي ميكنند نه خود مي‌خورد نه به ديگران ميدهد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 37)- «و (همچنین آنچه) در کتب ابراهیم، همان کسی که وظیفه خود را بطور کامل ادا کرد» (وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّی).
همان پیامبر بزرگی که به تمام عهد و پیمانهای الهی وفا کرد، حق رسالت او را ادا نمود، و برای تبلیغ آئین او از هیچ مشکل و تهدید و آزاری نهراسید، همان کسی که در راه خدا تن را به آتش سپرد و قلبش را به خدا، و فرزندش را به قربانی، و اموالش را به برادران و یاران.
نکات آیه
۱ - تلاش کامل و پیگیر حضرت ابراهیم(ع)، در اداى رسالت (و إبرهیم الذى وفّى)
۲ - کتاب آسمانى حضرت ابراهیم(ع)، داراى صحیفه ها و الواح متعدد (فى صحف موسى . و إبرهیم)
۳ - امتیاز ویژه حضرت ابراهیم(ع)، در بارگاه قرب الهى (و إبرهیم الذى وفّى) ذکر «الذى وفّى» نشانگر این است که وفاى به عهد از سوى ابراهیم(ع)، آن حضرت را به مرتبتى والا در پیشگاه خداوند رسانده و داراى امتیازى ویژه نمود.
۴ - اصول تعالیم صحف حضرت ابراهیم(ع)، مطرح براى مردم عصر نزول قرآن (أم لم ینبّأبما فى صحف موسى . و إبرهیم) از استفهام توبیخى در «أم لم ینبّأ»، استفاده مى شود که اصول معارف صحف ابراهیم(ع) - همانند تورات - امرى شناخته شده براى مردم عصر بعثت بوده است.
۵ - احترام و موقعیت حضرت ابراهیم(ع)، نزد مشرکان صدراسلام (أم لم ینبّأ... و إبرهیم الذى وفّى) توبیخ شدن مردم عصر نزول، به خاطر توجه نکردن به پیام آسمانى ابراهیم(ع)، نشانگر آن است که آن حضرت در میان آنان موقعیت ویژه اى داشت.
۶ - وفاى به عهد الهى، ملاک ارزش و تعالى بخش انسان (و إبرهیم الذى وفّى)
۷ - اهمیت دین ابراهیم و موسى(ع)، در میان مشرکان صدراسلام (أم لم ینبّأ بما فى صحف موسى و إبرهیم) از تخصیص به ذکر صحف موسى و ابراهیم(ع)، مطلب بالا استفاده مى شود.
روایات و احادیث
۸ - «عن أبى حمزه عن أبى جعفر(ع) قال قلت له: ما عنى بقوله «و إبراهیم الذى وفّى» قال کلمات بالغ فیهنّ، قلت: و ما هنّ قال کان إذا أصبح قال: أصبحت و ربّى محموداً، أصبحت لا اُشرک باللّه شیئاً و لا أدعوا إلهاً و لا اتّخذ من دونه ولیّاً - ثلاثاً - و إذا أمسى قالها ثلاثاً، قال: فأنزل اللّه عزّوجلّ فى کتابه «و إبراهیم الذى وفّى»...;[۲] ابى حمزه گوید: به امام باقر(ع) عرض کردم: خداوند از این سخن «و إبراهیم الذى وفّى» چه قصد کرده است؟ فرمود: کلماتى بود که ابراهیم(ع) مکرر آنها را مى خواند. عرض کردم: آن کلمات چه بود؟ فرمود: چون وارد صبح مى شد، مى گفت: «أصبحت و ربّى محموداً...» و این کلمات را [صبحگاهان] سه بار تکرار مى کرد و چون وارد شب مى شد، سه بار همان کلمات را مى گفت. امام فرمود: پس خداوند در کتاب خود نازل فرمود: «و إبراهیم الذى وفّى».
۹ - «عن أبى امامة قال رسول اللّه أتدرون ما قوله «و إبراهیم الذى وفّى» قالوا: اللّه و رسوله أعلم، قال: وفّى عمل یومه بأربع رکعات کان یصلّیهنّ من أول النهار...;[۳] از ابى امامه نقل شده که گفت: رسول خدا(ص) فرمود: آیا مى دانید مراد از این سخن خدواند «و إبراهیم الذى وفّى» چیست؟ گفتند: خدا و رسولش آگاه ترند، حضرت فرمود: ابراهیم عمل خود را با چهار رکعت نماز - که اول روز مى خواند - کامل مى کرد...».
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): احترام ابراهیم(ع) ۵; اذکار ابراهیم(ع) ۸; اهمیت دین ابراهیم(ع) ۷; تقرب ابراهیم(ع) ۳; رسالت ابراهیم(ع) ۱; عمل به تکلیف ابراهیم(ع) ۱، ۸، ۹; فضایل ابراهیم(ع) ۳; موقعیت اجتماعى ابراهیم(ع) در صدراسلام ۵
- ارزیابى: ملاک ارزیابى ۶
- صحف ابراهیم: صحف ابراهیم در صدراسلام ۴; ویژگیهاى صحف ابراهیم ۲
- عهد: ارزش وفاى به عهد ۶
- مشرکان: بینش مشرکان صدراسلام ۵
- یهودیت: اهمیت یهودیت ۷
