إِبْرَاهِيم
ریشه کلمه
- ابراهيم (۶۹ بار)
قاموس قرآن
«عليه الاسلام» جَدّ اوّل حضرت رسول «صلى اللّه عليه و آله» و پيامبران بنى اسرائيل، مورد تصديق مسلمين و يهود و نصارى است. نام مباركش 69 بار در قرآن مجيد آمده، و دين مبين اسلام همان دين ابراهيم است [نحل:123] اين پيامبر بزرگ در شهر «اور» از شهرهاى بابل بدنيا آمد و نيز تولّد او را در شهر «فدّام آرام» نوشتهاند و در آنجا بزرگ شد و با بت پرستان به مبارزه برخاست و سپس بشام هجرت فرمود قرآن مجيد قسمتهاى بزرگى از زندگى و مبارزات وى را براى معرّفى او و ارشاد ديگران نقل كرده است و ما بخشهائى از آن را در زير مىآوريم. نا گفته نماند: سليقه ما در اين كتاب، استخراج حالات پيامبران از قرآن است، و به خرافات و اسرائيليات نيز كه در احوال آن بزرگواران بافته شده نظر خواهيم نمود. سير در آفاق خداوند به ابراهيم «عليهالسلام» رشد فكرى داد و او را بسوى حق هدايت فرمود. در قرآن مجيد مىخوانيم: ابراهيم به پدرش آزر (به «آزر» رجوع شود. آیا آزر پدر اصلی آنحضرت بود، آیا استغفار آن حضرت برای او چه صورت داشت؟ توضیح داده شده است.) گفت: آيا بتها را معبود مىگيرى؟ من تو و قومت را در ضلالى آشكار مىبينم بدينسان حكومت و تدبير آسمانها و زمين را به ابراهيم نشان مىدهيم (روى عللى) و تا از اهل يقين شود. چون تاريكى شب او را فرا گرفت ستارهاى ديد گفت: اين پروردگار من است و چون غروب كرد گفت: غروب كنندهها (زوال پذيران) را دوست نمىدارم. و همين كه ماه را طالع ديد گفت: اين پروردگار من است و چون غروب كرد، گفت: اگر پروردگارم مرا هدايت نكند حتماً از گمراهان خواهم بود. و همين كه خورشيد را طالع ديد گفت: اين پروردگار من است، اين از آن دو بزرگتر است و چون در افق ناپديد گرديد گفت: اى مردم، من از آنچه شريك خدا قرار مىدهيد بيزارم، من رو كردم به كسى كه آسمانها و زمين را آفريد، مايل به حقّم و از مشركان نيستم. قوم با او به محاجّه برخاستند، گفت: آيا با من درباره خدا كه هدايتم كرده محاجّه مىكنيد من از آنچه بخدا شريك مِيَنگاريد بيم ندارم.... چطور از بتهائى كه شريك خدا مىدانيد بترسم و شما بىدليل بخدا شريك مِيانگاريد و نميترسيد؟... اينهاست حجّت ما كه به ابراهيم در برابر قومش داديم [انعام: 74-83] به ابراهيم از پيش، درك و رشد داديم و به حال او دانا بوديم، به پدرش و قومش گفت: اين تمثالها چيست كه بر عبادت آنها كمر بستهايد؟ [انبیاء:51 -52]. اين آيات ترجمه يك بخش از احوال اين پيامبر بزرگ است و از آنها سه مطلب به دست مىآيد. يكى اينكه خداوند به ابراهيم «عليه السلام» رشد و درك عنايت فرمود و او بزودى دريافت كه پرستش بتها باطل و عارى از حقيقت است. آنچه نمىبيند و نمىفهمد و نمىگويد وَلا يَضُرُّ و لاينفع است چگونه قابل پرستش تواند بود؟ لذا به آن مردم مىگفت: آيا اينها آنگاه كه مىخوانيد مىشوند؟ يا به شما نفعى يا ضررى مىرسانند؟ [شعراء:73] اين بود كه با بت پرستى به مبارزه برخاست. دوّم اينكه: ابراهيم «عليه السلام» و بت پرستان در وجود خالق توافق داشتند و اختلاف در اين بود كه آفتاب و ماه و ستارگان و بتها در تدبير و اداره عالم تأثيرى دارند يا نه؟ ابراهيم «عليه السلام» مىخواست اثبات كند كه تدبير عالم مثل خلقت آن، هر دو كار خداست اين مطلب از «اِنّى برى ء مَمّا نُشركُونَ» و از «اِنَّكُم اَشرَكتُمُ بِاللّهِ» آشكارا فهميده مىشود. اگر بخدا عقيده نداشتند گفتن اينكه: بخدا شريك قرار مىدهيد معنى نداشت. آن حضرت مىخواست بفهماند تا خلق و امر را از خدا بدانند و آنها زير بار نمىرفتند لذاست كه مىفرمود: آنكه مرا آفريد هم او هدايتم مىكند. او اطعام مىكند و سيرابم مىگرداند و چون مريض شوم شفايم مىبخشد و اوست كه مرا مىميراند سپس زندهام مىكند و از او انتظار دارم كه روز جزا گناهم را ببخشد [شعراء:78 -82]. اينها براى آنست كه اثبات كند: تدبير و گرداندن كارهاى جهان مثل آفريدن، كار خالق است و در نتيجه پرستش و عبادت نيز خاصّ اوست. و از اينكه مشركين و يا لااقل بسيارى از آنها بوجود خدا عقيده داشتند، و اختلاف بر سر تأثير بتها و اجسام طبيعى ديگر (البتّه تأثير اجسام طبيعى بالاستقلال) در امور عالم بود، نبايد وحشت كرد. كه قرآن از مشركان نقل مىگفتند: [زمر:3]، [يونس:18]، [لقمان:25]، يعنى بتها را براى آن عبادت مىكنيم كه ما را پيش خدا مقرَّب كنند. و اينان نزد خدا واسطههاى مااند. و اى پيامبر اگر از آنها بپرسى آسمانها و زمين را كى آفريد؟ حتماً خواهند گفت: خدا. مطلب سوّم آن است كه نفى پرستش آفتاب و ماه نظير بتها ساده نبود و احتياج بتدبّر و تفكّر داشت كه اوّلا ابراهيم خود يقين كند حكومت و تدبير دست خداست و آنها معبود و پروردگار نيستند «لِيَكُونَ مِن الْموْقِنينَ» ثانياً با پرستش آنها به مبارزه برخيزد لذا آن حضرت با رشد و دركى كه خدا داده بود طلوع و غروب و محكوم بحكم و مسلوب الاختيار بودن آنها را به حساب آورد و يقين كرد كه پروردگار نيستند و پروردگار همان خالق و آفريننده زمين و آسمانهاست و آنوقت گفت:«يا قوم اِنّى برىء مِمّا تُشْرِكُونَ. اِنّى وَجَهْتُ وَجْهىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَ الْاَرْضَ». هيچ مانعى ندارد كه بگوئيم: ابراهيم «عليه السلام» به خدا ايمان داشت و درباره ربوبيّت آفتاب و ماه و غيره كه مردم مىپرستيدند در كاوش و تحقيق بود و ابتدا درباره هريك از آنها گفت: اين پرورش دهنده من است سپس به حسابش رسيد و ديد هيچ يك رَبّ نيستند و آنگاه گفت: پروردگار من همان خالق من و آفريننده مخلوقات است. اگر بظاهر قرآن دقت كنيم و از حق گويى باك ننمائيم مطلب همين است. از امام صادق «عليه السلام» سئوال شد: آيا ابراهيم در گفتن هذا رَبّى مشرك شد؟ فرمود:... اين از او شرك نبود زيرا او در طلب پروردگارش بود. چه مانعى دارد كه بگوئيم: ابراهيم «عليهالسلام» در همان وضع و در كاوش بود و گفت «هذا ربّى» و بعد بطلانش بروى روشن شد. مگر نه اين است كه همه با سير در آفاق و انفس بوجود خدا پى مىبرند، مگر نه اين است كه خدا فرمود: «نُرِى اِبراهيمَ مَلَكوتُ السَمواتِ و الاَرضِ وَ لِيَكون من المُوقِنين». ممكن است بعضى ساده لوح چنين پندارند كه پيامبران «عليهم السلام» همه چيز را از اوّل مىدانستند و يقين آنها بدون تفكّر و تدبّر بود و احتياج به آن نداشتند. ما در مقابل اين سخن تفّكر، 15 ساله حضرت رسول «صلى اللّه عليه و آله و سلم» را در كوه حراء و آيه [شورى:52] و آيه [هود:49] را دليل مىآوريم كه صريحاند: حضرت رسول (ص) پيش از وحى از اين چيزها اطلاع نداشت. آرى خداوند ابراهيم «عليه السلام» را هدايت كرد ولى با تفكّر و تدبّر در امور عالم و ملكوت آسمانها و زمين. و سپس وحى آسمانى آن هدايت را محكمتر كرد. شكستن بتها نادره ديگرى كه قرآن از اين مرد بزرگ نقل مىكند شكستن بتها و تكه پاره كردن آنهاست چه تصميم بزرگ و چه كار پر مخاطرهاى؟!! چه شجاعت و اقدام مؤثرى و ضربت مهلكى؟!! هر چه بود آن حضرت خواست بتها را در هم شكند تا مردم بدانند: اين معبوهاى انگل حتّى به دفاع از خود نيز قدرت ندارند. او به پدرش و قومش گفت: اين صورتها چيست كه پرستش مىكنيد؟ گفتند: پدران خود را در چنين كار يافتهايم (و از آنها پيروى مىكنيم) گفت: بى شك شما و پدرانتان در ضلالى آشكار بودهايد. گفتند جدّى ميگوئى يا شوخى ميكنى؟ گفت: نه جدّى مىگويم، اينها ربّ نيستند ربّ شما ربّ آسمانها و زمين است كه آنها را آفريده و من براين حقيقت گواهم [انبیاء:52 -56] آنگاه به ستارگان نظر كرد (عظمت و ملكوت خداوندى در نظرش مجسّم شد و نادانى مردم ناراحتش كرد) گفت: «انّى سَقيم» من پريشانم. روى از او بگردانيدند و پى كارشان رفتند. ابراهيم به سوى خدايشان رفت (پيشواى توحيد از ديدن آن مجسّمههاى بىجان كه در اثر حكومت جهل، مقام الوهيّت را احراز كرده بودند بسختى تكان خورد و بر آنها فرياد كشيد و گفت آيا نمىخوريد؟!! چه شده چرا سخن نميگوئيد پس شروع كرد بكوبيدن آنها «صافات:89-93.» آنها را تكه تكه كرد و فقط بزرگشان را گذاشت كه شايد به او مراجعه كنند (مردم چون وارد بتخانه شدند و از ماجرا آگاهى يافتند) گفتند كى با خدايان ما اين چنين كرد؟ او بىشك ستمكار است گفتند: شنيديم جوانى ابراهيم نام آنها را به بدى ياد مىكرد. گفتند: او را به محضر مردمان بياوريد، تا گواهى دهند (كه خدايان را به بدى ياد مىكرده و اين گواهى وسيله اقرار او باشد چون ابراهيم را آوردند) گفتند: اى ابراهيم آيا تو با خدايان ما چنين كردهاى؟ گفت: بلكه (شاهد حال كه همه قطعه قطعه شدهاند و بزرگشان سالم مانده، نشان ميدهد كه) بزرگشان اين كار را كرده است. از خودشان بپرسيد اگر سخن مىگويند. مردم به ضميرهاى خود رجوع كردند و گفتند: كه شما ستمگريد (نه ابراهيم بعد باطلشان را بجاى حق گرفته و خود را در محاكمه او ذيحق دانسته) گفتند: تو ميدانى كه اينها سخن نمىگويند (و احاله به گفتگو با خدايان دليل آنست كه تو اين كار را كردهاى) گفت: پس جز خدا، چيزى مىپرستيد كه نه سودى به شما مىرساند و نه زيانى ميزند؟!! قباحت بر شما و بر آنچه غير خدا مىپرستيد آيا نمىفهميد؟!! (از اين سخنان روشن شد كه ابراهيم در مقام دفاع از خود نيست و نميخواهد بگويد: من نكردهام بلكه غرضش ابطال خدائى خدايان است . گفتند: اگر مىخواهيد مجازاتش كنيد، او را بسوزانيد و خدايانتان را يارى كنيد (تا در آينده كسى به اين فكر نيافتد و بدانند جزاى اهانت به خدايان سوزاندن است) گفتيم: اى آتش بر ابراهيم خنك و سالم باش. خواستند با اين نيرنگ او را مغلوب كنند ولى آنها را زيانكارتر كرديم [انبیاء:58-70]. حقانيت ابراهيم كاملا روشن گرديد. تا اينجا آنچه زير عنوان سير در آفاق و شكستن بتها گفته شد، مُتَّخَذاز قرآن مجيد و كاملا ساده و طبيعى است، ولى براى توضيح بيشتر به سه مطلب از آنچه گذشت دوباره اشاره مىكنيم. 1- ابراهيم بآذر، خطاب كرد. آيا آزر پدر اصلى آنحضرت بود يا جدامى او؟ اين مطلب در (آزر) تحقيق خواهد شد. 2 - [صافات:89] در ترجمه اين آيه گفتيم كه: ابراهيم «عليه السلام» آنها را توبيخ كرد و از پرستيدن بتها بر حذر نمود،آنگاه به ستارگان نگاه كرد و عظمت خدادر نظرش مجسم شد و از نادانى آن قوم بر آشفت و گفت: من پريشان حالم. در لغت به مكان خوفناك و بقلب كينه ور مكان سقيم گفته شده است. لازم نيست سقيم در آيه به معنى مريض بگيريم و هيچ مانعى ندارد كه مراد از سقيم پريشان حالى باشد و مسلماً ابراهيم در آن وقت ناراحت و پريشان حال بود و ايضاً بنظر ميايد كه مراد از سقيم در آيه [صافات:145] نيز پريشان حالى بوده باشد. يعنى يونس را از شكم ماهى بصحرا انداختيم و پريشان حال بود، نه اينكه مريض و تبدار. در اين صورت به احتمالات زيادى كه درباره آيه فوق گفته شده احتياجى نمىماند. اتفاقاً پس از تحقيق در اين باره ديدم مرحوم مجلسى نيز در وجه چهارم از وجوهى كه براى آيه شريفه ذكر كرده اين توجيه را فرمودهاند(بحارالانوار حالات حضرت ابراهيم «عليه السلام». 3 -«قالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبيرُهُمْ هذا) درباره اين آيه نيز سخنان بسيار گفته شده است. در تفسيرالميزان فرموده: گفت شاهد حال كه همه قطعه قطعه شده و بزرگشان سالم مانده نشان مىدهد كه بزرگشان اين كار را كرده است و اين مقدّمه بود كه بعداً بگويد: از خودشان بپرسيد. و اين خبر جدّى نيست بلكه براى الزام خصم است و اينگونه سخن در محاورات زياد است. انتهى. آرى به طور حتم اينگونه سخن گفتن براى الزام خصم و اثبات حق است و گرنه قرآن آنرا بصورت قبول نقل نمىكرد. كذب قبيح است كاذب مبغوض خداست. ولى ابراهيم «عليه السلام» خليل اللّه است و محبوب خداست [نساء:125]، [بقره:131]، [صافات:109]. وانگهى خود قرآن مىگويد ابراهيم خود اين نقشه را كشيد و بزرگشان را سالم گذاشت تا به او رجوع كنند «فزجَعَلَهُمْ جُذاذاً اِلّا كَبيراًلَهُمْ لَعَلَّهُمْ اِلَيهِ يَرجَعونَ» و در روايات اهل بيت «عليهم السلام» در خصوص آيه ما نحن فيه هست كه فرمودهاند: و اللّه ابراهيم دروغ نگفت. در صحيح بُخارى جزءِ 4 باب قول اللّه «وَ اتَّخَذَ اللّه ابراهيم خَليلاً» و جزء 6 كتاب التفسير سوره بنى اسرائيل و جزء 7 باب اتخاذ السرارى. و سنن ابى داود كتاب طلاق باب 16 و صحيح مسلم ج 2 باب فضائل ابراهيم و صحيح ترمذى كتاب تفسير سوره انبياءِ حدئيث 3 از ابو هريره از رسول خدا «صلى الله عليه وآله وسلم» نقل شده كه: ابراهيم دروغ نگفت مگر در سه مورد، دو تا براى خدا و يكى براى زنش ساره: آنجا كه در جواب بت پرستان گفت: «اِنّى سَقيمَ» و آنجا كه پس از شكستن بتها گفت: «بَل فَعَلَهُ كَبيرُهم» و آنجا كه به پادشاه جبّار گفت: ساره خواهر من است. ابن اثير در نهايه ماده سقم در توجيه آيه (انّى سَقيم) بعد از چند وجه، گويد: صحيح آن است كه اين يكى از سه دروغ ابراهيم است دومى «بَلْ فَعَلَهُ كبير هم هذا) سومّى كه گفت: ساره خواهر من است. در كامل ابن اثير ج 1 باب ذكر هجرة ابراهيم باز مىبينيم كه اين حديث از ابو هريره نقل شده است. قهرمان اين خرافه، ابو هريره دومى است. رو سياهى و دروغ پردازى اين شخص حاجت به بيان ندارد. اوست كه با كعب الاحبار مىنشست و دروغهاى او بر رسول خدا«صلى اللّه عليه و آله و سلم» مىبست تعجّب از نويسندگان اين كتابهاست كه فكر نكردهاند اين گونه خرافات با آيه «وَ اتَّخَذَ اِبراهيمَ خَليلاً» و دهها آيات ديگر كه مقام شامخ ابراهيم «عليه السلام» را روشن مىكند چگونه مىسازد؟!!! آيا خدا از يك طرف مىفرمايد «اِنَّما يَفْتَرى الكَذِبَ الذين لا يؤمنون» و از طرف ديگر ابراهيم دروغگو (نعوذ باللّه) را خليل خود مىخواند؟! ولى چون ابوهريره نقل كرده بايد دم نزد و قبول كرد هر چند بر خلاف قرآن باشد عجبا؟!!! در تورات« سِفر پيدايش» باب 12 داستان مسافرت ابراهيم «عليه السلام» به مصر نقل شده و در آنجاست كه ابراهيم گفت: اين خواهر من است در قرآن مجيد ذكرى از اين سَفَر و از اين سخن به ميان نيامده و در كتابهائى امثال مروج الذهب و تاريخ يعقوبى نيز نقل نشده. ابوهريره نقل تورات را تا حدى رقيق كرده و به حضرت رسول «صلى اللّه عليه و آله و سلم» نسبت مىدهد و در همانجاست كه ابراهيم يكى از سه دروغ تاريخى خود را گفت و آن اين بود كه: ساره خواهر من است كه بيم داشت اگر بگويد: زن من است در خطر بيافتد. جريان مسافرت ابراهيم «عليه السلام» به مصر در روضه كافى و در بحار ج 12 ص 45 طبع جديد نقل شده در طريق روايت، ابراهيم بن ابى زياد كرخى كه توثيق نشده و سهل بن زياد واقع است و روايت حجّيت ندارد وانگهى در آن از دروغ خبرى نيست و در آن هست كه ابراهيم «عليه السلام» فرمود: اين زن حرم من و دختر خاله من است. ناگفته نماند دانشمند محترم صدر بلاغى با آنكه در مقدّمه كتاب قصص قرآن مىنويسد: قصص قرآن تحريفات و اشتباهكارىهاى كتب عهد قديم و جديد را اصلاح فرموده و همچنين دانشمند محترم سيد باقر موسوى كه قصص قرآن محمّد احمد حادَالمولى را ترجمه كرده هر دو در ضمن شرح حال ابراهيم «عليه السلام» فصلى بنام (ابراهيم در مصر) منعقد كرده و بطور ارسال مسلّم جريان ساره و قول ابراهيم «عليه السلام» را كه: اين خواهر من است نقل كردهاند. حال آنكه گفتيم در قرآن در آن خبرى نيست و ريشه آن در تورات است. آن هم در صورت بسيار ناروا. حال كه نام كتاب را قصص قرآن گذاشتهاند لازم بود قصص قرآن بنويسند نه قصص تورات. البتّه هر دو كتاب مفيداند ولى اين لغزش و امثال آنرا نمىشود ناديده گرفت. قربانى خداوند امتحان بزرگ و بىنظيرى براى ابراهيم «عليه السلام» پيش آورد: امتحانى كه قرآن در آن «اِنَّ هذا لَهُوَ البلاءُ المُبين» راستى اين امتحان آشكارى است، امتحانى كه سِلم محض بودن ابراهيم و فزرندش را در فرمان خدا برملا ساخت. خدادر دوران پيرى به آنحضرت دو پسر بنام اسمعيل و اسحق چنانچه خود فرمود [ابراهيم:39]. چون اسمعيل بحد تلاش و كوشش رسيد آن امتحان پيش آمد. بهتر است از زبان وحى بشنويم (ابراهيم گفت: من بسوى پروردگارم مىروم. او حتماً راهنمائيم مىكند. پروردگارا فرزند نيكوكارى به من عنايت فرما. او را به پسرى بردبار بشارت داديم. چون به حد سعى و تلاش با پدرش، رسيد ابراهيم گفت: اى پسر محبوبم من پى در پى در خواب مىبينم كه تو را سر مىبرم رأى تو چيست؟ گفت: پدرم به مأموريّت خود عمل كن حتماً انشاءاللّه مرا بردبار خواهى يافت (در اينجا معلوم شد، اين فرزند لايق چه قدر عاقل و بردبار است و اين است معنى «غلامٌ حليمٌ» چون پدر به قربانى كردن و پسر به قربانى شدن تسليم گشتند و او را به پيشانى به زمين گذاشت (تسليم و عظمت هر دو روشن شد) و او را ندا كرديم: اى ابراهيم حقّا كه خواب خويش را راست كردى و به مرحله عمل آوردى ما نيكوكاران را همين طور پاداش مىدهيم (همچنان كه خواب تو به مرحله عمل آمد، تمام وعدههاى ما درباره نيكوكاران همانطور به مرحله عمل خواهد آمد) راستى اين امتحان آشكارى است و به آن قربانى، كشتار بزرگى را عوض داديم... سلام بر ابراهيم «صافات: 99-109» در اينجا ذكر سه نكته لازم است. 1 - مراد از كشتار عظيم در آيه «وَ فَدَبْناه بِذِبحٍ عظيم» كه عوض قربانى اسمعيل است باحتمال قوى، كشتار بزرگ و همه ساله عيد قربان است زيرا يكى از علل قربانى موسم حجّ زنده نگاه داشتن خاطره فداكارى ابراهيم «عليه السلام» است. در روايت خصال صدوق و عيون اخبار الرضا «عليه السلام» هست كه آن حضرت فرمود: هر قربانى كه در منى تا روز قيامت ذبح شود فديه اسمعيل است (بحار ج 12 ص 123) و در كتاب عيون اخبار الرضا اضافه شده كه قربانىهاى ديگر غير قربانى حجّ هم فديه اسمعيل ميباشد. 2 - روايت شده كه ابراهيم «عليه السلام» در آن روز قوچى را ذبح كرد بنظر من اين عمل افتتاح كشتار بزرگ بدست آن جناب بود. يعنى خدا قربانى عظيم و مستمر حج را عوض اسمعيل قرار داد و افتتاح آنرا به ابراهيم «عليه السلام» محوّل كرد. بعضىها مىگويند: مراد از ذبح عظيم شهادت ابا عبداللّه الحسين «عليه السلام» و ياران اوست و نسبت آنرا بر روايت مىدهد. در روايت همچو مطلبى پيدا نكرديم. بلكه در حديث آمده كه شهادت امام حسين «عليه السلام» از جانب خدا به ابراهيم اعلام شد و آن حضرت محزون گرديد. خداوند فرمود ثواب اين مانند ثواب حزنى است كه دوست داشتى كاش اسمعيل را ذبح مىكردى و در راه خدا غمگين مىشدى و به ثواب مىرسيدى . اين سخن چنانكه مىبينيم غير از آنست كه گفته شود: شهادت امام«عليه السلام»و يارانش عوض اسمعيل است. 3 - لازم نيست در اينجا از نسخ امر صحبت شود و بگوئيم: ابتدا ابراهيم بسر بريدن مأمور شد و سپس نسخ گرديد چنانچه در اين باره بتفصيل سخن گفتهاند. زيرا تدبّر نشان مىدهد كه سخنى در كار نبوده و ابراهيم «عليه السلام» عين آنچه را در خواب ديده انجام داده است. آن حضرت به فرزندش گفت من در خواب مىبينم كه تو را سر بريدم. به عبارت ديگر تمام شده عمل را در خواب نديده بود. فرق هست ميان اين دو كه بگوئيم (اَرى اَذْبَحُكَ) و (اَرى ذَبَحْتُكَ) همان را كه در خواب ديده بود در ظاهر به عمل آمد. النهايه بايد گفت كه آن حضرت تصوّر مىكرد اين عمل قهراً به انجام خواهد رسيد، ولى وحى صريح آن تصوّر را از بين برد. داستان اين قربانى در تورات نيز (سِفر پيدايش باب 22) نقل شده است. بناى كعبه كعبه خانه خدا و در عين حال خانه مردم و براى مردم است [آل عمران:96] تدبر در آيات روشن مىكند كه كعبه پيش از ابراهيم «عليه السلام» بنا شده بود. آن حضرت آنرا پس از خرابى تجديد ساختمان كرد و زن و فرزندش را در آن بيابان سكونت داد در حاليكه اثرى از آبادى در آنجا نبود. تا رفته رفته محلى آباد گرديد و محلّ تجمع مردم شد. آن بزرگوار در بناى كعبه و اسكان خانواده خود در آنجا جز رضاى خدا نظرى نداشت تفضيل اين قضايا در سورههاى بقره و ابراهيم و حج، مشروح احكام و دستورهاى حضرت ابراهيم است كه با وحى آسمانى توسط فرزند بزرگوار آن حضرت محمد بن عبداللّه پى ريزى شده است. گذشته از آنچه تا كنون نقل شد قرآن مبين نادرههاى ديگرى از ابراهيم «عليه السلام» آورده است. از جمله زنده شدن چهار مرغ است در دست او، كه به امر پروردگار براى اطمينان هر چه بيشتر آن حضرت درباره معاد: زنده شدند «ابراهيم گفت: خدايا به من بنما كه چگونه مردگان را زنده مىكنى؟ گفت: آيا تو هنوز ايمان نياوردهاى؟ گفت: آرى ايمان آوردهام ولى مىخواهم قلبم آرام شود» الخ بقره: 260 كلمه كَيْفَ تُحيِى المُوتى صريح است در اين كه سئوال آن حضرت از كيفيّت احياء بود. اين مثل آن ست كه كسى مثلا پالايشگاه آبادان را نديده، به او آن را تعريف مىكنند او بوجود پالايشگاه يقين دارم ولى آرزو مىكند كه اى كاش با چشم خود آنرا ببيند تا قلبش آرام و حسرتش از بين برود. در صحيح مسلم ج 2 باب من فضائل ابراهيم، از ابو هريره نقل شده كه رسول خدا «صلى الله عليه وآله» فرمود: ما بشّك (در امور معاد) از ابراهيم اَحَقّيم، آنگاه كه گفت: [بقره:260]. عجبا. خداوند گواهى مىدهد كه ابراهيم ايمان داشت ولى ابو هريره او را در امر معاد مردد مىداند و نعوذ باللّه به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» نسبت شك مىدهد و مىگويد:او بشك از ابراهيم سزاوارتر است!! سخن ابوهريره با موازين اسلامى و با [بقره:285] چگونه مىسازد آيا رسول خدا در امر معاد (معاذاللّه) مردّد بود؟!!. تورات در سِفر پيدايش باب 17 آيه 24 نقل مىكند: ابراهيم در نود سالگى خود را ختنه كرد. در صحيح مسلم ج 2 باب فضائل ابراهيم و بخارى جزء 4 باب [نساء:125] از ابوهريره نقل شده كه رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: ابراهيم در هشتاد سالگى ختنه كرد. به نظر مىآيد ابوهريره اين سخن را از كعب الاحبار گرفته و به حضرت رسول اللّه «صلى اللّه و عليه و آله و سلم» نسبت داده است. اگر در آيات 75 تا 84 سوره انعام دقت كنيم خواهيم ديد محاوره ابراهيم «عليه السلام» با قوم خود درباره اصنام و در نظر به ستارگان و ماه و آفتاب و گفتن (هذا ربّى) و بعد ابطال آن، همه در محل اصلى آن حضرت و قبل از خروج از بابل بوده است، تاريخ يعقوبى و تاريخ كامل ابن اثير و مجمع البيان و مروج الذهب نيز چنين نوشته است در كتاب قصص قرآن تأليف دانشمند محترم آقاى صدر بلاغى و قصص قرآن محمد احمد جادالمولى كه دانشمند محترم آقاى سيد محمد باقر موسوى ترجمه كرده است. اين محاوره در شهر حَرّان و با ستاره پرستان آن شهر نقل شده است و آن حضرت از وطن خود خارج شده و به شهر حرّان آمده بود. معلوم نيست اين مطلب از كجا گرفته شده و با ظاهر قرآن مخالف است. مستر هاكس در قاموس كتاب مقدّس ص 4 مىگويد: ابراهيم بانى و موجد و رئيس عظيم طايفه يهود و بنى اسماعيل و ساير طوايف اعراب بود. مخفى نماند يهود براى اينكه خود را حق جلوه دهند مىگفتند: ابراهيم از ماست و يهودى بود. نصارى نيز مىگفتند: چون با آمدن انجيل، دين به نصرانيّت برگشت، پس ابراهيم نصرانى است و از ما مىباشد. اين سخن دروغ است، زيرا يهوديّت و نصرانيّت بعد از نزول تورات و انجيل پيدا شده و ابراهيم «عليه السلام» پيش از آن دو بود قرآن فرمايد «اى اهل كتاب چرا درباره ابراهيم محاجّه مىكند (و هر يك او را از خود مىپنداريد) حال آنكه تورات و انجيل بعد از او نازل شده آيا نمىفهميد؟» [آل عمران:65-67] صاحب قاموس كتاب مقدّس در اسناد پايه گذارى يهوديّت به ابراهيم، اشتباه كرده است. آنچه تا اينجا درباره حضرت ابراهيم «عليه السلام» گفته شد همه استخراج از قرآن مبين است، در نقل حالات انبیاء به قرآن مجيد نظر مستقل داريم لازم است مسلمانان در شناختن انبیاء اللّه كه مردان پاك و معلّمين بشراند دقّت بيشتر به خرج دهند و پى نقلهائى كه شايد بيشتر از اسرائيليات باشند نروند و نيز از سنت قطعيه استفاده كنند. نادرههاى ديگرى نيز از ابراهيم «عليه السلام» در قرآن هست ولى ما به آنچه نقل كرديم اكتفا مىكنيم هر چه تورات و ابوهريرهها درباره پيامبران پاك بگويند تا قرآن و سنّت قطعيه تأكيد نكند اعتبار ندارد.
