ابراهيم ١٩

أَ لَمْ‌ تَرَ أَنَ‌ اللَّهَ‌ خَلَقَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌ بِالْحَقِ‌ إِنْ‌ يَشَأْ يُذْهِبْکُمْ‌ وَ يَأْتِ‌ بِخَلْقٍ‌ جَدِيدٍ

کپی متن آیه
أَ لَمْ‌ تَرَ أَنَ‌ اللَّهَ‌ خَلَقَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌ بِالْحَقِ‌ إِنْ‌ يَشَأْ يُذْهِبْکُمْ‌ وَ يَأْتِ‌ بِخَلْقٍ‌ جَدِيدٍ

ترجمه

آیا ندیدی خداوند، آسمانها و زمین را بحق آفریده است؟! اگر بخواهد، شما را می‌برد و خلق تازه‌ای می‌آورد!

|آيا نديدى كه خدا آسمان‌ها و زمين را به حق آفريده است؟ اگر بخواهد شما را مى‌برد و خلق تازه‌اى مى‌آورد

آيا در نيافته‌اى كه خدا آسمانها و زمين را به حق آفريده؟ اگر بخواهد شما را مى‌برد و خلق تازه‌اى مى‌آورد،

(ای بشر) آیا ندانستی که خدا آسمانها و زمین را به حق و برای مقصود بزرگی آفریده و اگر بخواهد شما (جنس بشر) همه را در زمین نابود می‌سازد و خلقی دیگر از نو می‌آفریند؟

[ای انسان!] آیا [به طور قطع و یقین] ندانسته ای که خدا آسمان ها و زمین را بر پایه درستی و راستی و نظم و حساب آفرید؟ اگر بخواهد شما را از میان می برد، و خلقی جدید می آورد.

آيا نديده‌اى كه خدا آسمانها و زمين را به حق آفريده است؟ اگر بخواهد شما را مى‌برد و مخلوقى تازه مى‌آورد.

آیا ندانسته‌ای که خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است، اگر بخواهد شما را [از میان‌] می‌برد و آفریدگان جدیدی به میان می‌آورد

آيا نديده‌اى- ندانسته‌اى- كه خدا آسمانها و زمين را بحق آفريده است؟ اگر خواهد شما را مى‌برد و آفريده‌اى نو مى‌آورد

(ای مخاطب!) آیا نمی‌بینی که خداوند، آسمانها و زمین را چنان که باید آفریده است (و آنها را هماهنگ و منظّم و مرتّب پدیدار کرده و سر و سامان و نظم و نظام بخشیده است). اگر بخواهد شما (مردمان نافرمان و ناسپاس) را از میان می‌برد و انسانهای (فرمانبردار و سپاسگزار) تازه‌ای را پدید می‌آورد.

آیا ندیدی [:درنیافتی] که خدا به‌راستی آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید؟ اگر بخواهد شما را می‌برد و خلق تازه‌ای (به جایتان) می‌آورد.

آیا نبینی که خدا بیافریده است آسمانها و زمین را به حقّ اگر خواهد می‌برد شما را و می‌آورد آفرینشی نوین‌

Do you not see that Allah created the heavens and the earth with truth? If He wills, He can do away with you, and bring a new creation.

ترتیل:

ترجمه:

ابراهيم ١٨	آیه ١٩	ابراهيم ٢٠
سوره : سوره ابراهيم نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٧ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«بِالْحَقِّ»: به حق. چنان که باید. یعنی هماهنگ و منظّم و دارای حکمت و هدف.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنْ‌ يَشَأْ يُذْهِبْکُمْ‌ أَيُّهَا... (۳) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَنْ‌... (۳) إِنْ‌ يَشَأْ يُذْهِبْکُمْ‌ أَيُّهَا... (۳) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَنْ‌... (۲) إِنْ‌ يَشَأْ يُذْهِبْکُمْ‌ وَ يَأْتِ‌... (۶) أَ وَ لَمْ‌ يَرَوْا أَنَ‌ اللَّهَ‌... (۶) هَا أَنْتُمْ‌ هٰؤُلاَءِ تُدْعَوْنَ‌... (۰) نَحْنُ‌ خَلَقْنَاهُمْ‌ وَ شَدَدْنَا... (۲)

وَ مَا ذٰلِکَ‌ عَلَى‌ اللَّهِ‌ بِعَزِيزٍ (۰) أَ وَ لَمْ‌ يَرَ الْإِنْسَانُ‌ أَنَّا... (۳) وَ ضَرَبَ‌ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِيَ‌... (۲) قُلْ‌ يُحْيِيهَا الَّذِي‌ أَنْشَأَهَا... (۲) الَّذِي‌ جَعَلَ‌ لَکُمْ‌ مِنَ‌... (۰) أَ وَ لَيْسَ‌ الَّذِي‌ خَلَقَ‌... (۴) إِنَّمَا أَمْرُهُ‌ إِذَا أَرَادَ شَيْئاً... (۱) فَسُبْحَانَ‌ الَّذِي‌ بِيَدِهِ‌... (۱) يَا أَيُّهَا النَّاسُ‌ أَنْتُمُ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۹ - ۳۴،سوره ابراهيم
• اشاره به معناى ((حق )) و بيان اينكه مراد از حق بودند خلقت آسمانها و زمين هدفداربودن عالم هستى است
• بيان جمله : ((ان يشايدهبكم و ياءت بخلق جديد)) و پاسخ به يك سؤال در اين مورد
• معناى جمله : ((و برزوا الله جميعا))
• بيان بگو مگوى كفار در روز قيامت
• سخن شيطان با پيروان خود در قيامت
• معناى اينكه در قيامت شيطان به اتباع خود مى گويد: ((خدا به شما وعده حق داد و من بهشما وعده دادم ولى وفا نكردم ))
• بيان اينكه شيطان بر مردم سلطه اى ندارد و فقط دعوت به گناه مى كند
• رد كلام فخر رازى در خصوص استثناء در آيه شريفه
• بيزارى جستن شيطان و هر متبوع ديگرى از پيروان خود، در روز قيامت
• انسان مختار است و خود مسؤ ول نيك و بد اعمال خويش است
• وجوهى كه در مورد تركيب و معناى آيه : ((الم تر كيف ضرب الله مثلا كلمة طيبة ...))گفته شده است
• موارد اختلاف مفسرين در بيان معنى و مفاد مفردات آيه فوق الذكر
• بيان مراد از ((كلمه طيبه )) اى كه به شجره طيبه تشبيه شده است
• مقصود از كلمه خبيثه كه به شجره خبيثه تشبيح شده شرك به خدا است
• آغاز و ادامه هدايت مؤ منين از ناحيه خداوند است (يثبت الله الذين آمنوابالقول الثابت ))
• چند معناى ديگر كه براى آيه : ((يثبت الله الذين آمنوا...)) ذكر كرده اند
• حكايت حال سردمداران و بزرگان ضلالت و ظلم كه كفران نعمت كرده مردم خود را هلاكتكشاندند
• انگيزه اصلى مشركين در شرك ورزيدن به عمد و اختيار
• وجه جمع بين دو آيه اى كه يكى وجود دوستى در قيامت اثبات و ديگرى نفى مى كند
• استدلال بر اختصاص ربوبيت براى خدا به اختصاص تدبير عام موجودات به او
• معناى ((سخر لكم الفلك )) و سخر لكم الانهار))
• معناى سؤ ال و توضيح مراد از جمله : اتيكم منكل ما سالتموه : خداوند از تمام آنچه از او خواستيد به شما داد))
• توضيحى درباره اينكه نعمت هاى الهى قابل شمارش نيست (و ان تعدوا نعمة الله لاتحصوها)
• روايتى درباره مراد از كلمه طيبه و كلمه خبيثه در آيه((مثل كلمة طيبة كشجرة طيبة ...))
• نقل ورد سخن ((آلوسى )) كه در روايتى بنابر آن مراد از شجره خبيثه بنى اميه اندمناقشه كرده
• چند روايت در مورد سؤ ال قبر و تطبيق آيه : (( يثبت الله الذين آمنوا...)) بر آن
• چند روايت در تطبيق آيه : (( الذين بدلوا نعمة الله كفرا...)) بر بنى اميه و بنى مغيره
• روايتى در اين باره كه اظهار عجز از شكر نعمتهاى الهى شكر است

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ «19»

آيا نديدى كه خداوند آسمان‌ها و زمين را به حقّ آفريد؟ اگر بخواهد شما را مى‌برد و آفريده‌اى جديد (به جاى شما) مى‌آورد.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ «19»

بعد از آن غرض از خلقت را بيان فرمايد كه ايمان و طاعت است نه كفر و معصيت بقوله:

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِ‌: آيا نديدى اى بيننده، يا ندانستى اى بنده كه بتحقيق خداى تعالى بيافريد آسمانها و زمينها را بر وجهى كه حق و حكمت و مصلحت مقتضى آن است نه بر وجه باطل يا عبث بدون غرض صحيح، بلكه معلل به غرض، و آن عبارت از ستايش و پرستش است‌

---

«1» سوره فرقان آيه 23.

جلد 7 - صفحه 38

لقوله‌ (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ) «1». إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ‌: اگر بخواهد خداى تعالى و حكمت سبحانى اقتضا كند، ببرد شما را اى كفار و معدوم گرداند همه شما را. وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ: و بيارد خلق نو و تازه‌اى بجاى شما كه مثل شما نباشد در كفر و تكذيب، بلكه همه مؤمن مصدق باشند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَ يَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ «19» وَ ما ذلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ «20» وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعاً فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَيْناكُمْ سَواءٌ عَلَيْنا أَ جَزِعْنا أَمْ صَبَرْنا ما لَنا مِنْ مَحِيصٍ «21»

ترجمه‌

آيا ندانستى كه خداوند آفريد آسمانها و زمين را براستى و درستى‌

---

جلد 3 صفحه 226

اگر بخواهد ببرد شما را و بياورد مخلوقى تازه‌

و نيست اين بر خدا دشوار

و ظاهر و حاضر شدند براى خدا تمامى پس گفتند ناتوانان مر آنانرا كه تكبّر نمودند همانا ما بوديم مر شما را پيروان پس آيا شما هستيد دفع كنندگان از ما عذاب خدا را هيچ قدر گفتند اگر راهنمائى كرده بود ما را خدا هر آينه راهنمائى ميكرديم شما را يكسان است بر ما آنكه جزع نمائيم يا صبر كنيم نيست از براى ما هيچ گريز گاهى..

تفسير

بيان قدرت الهى است بر نابود نمودن كفّار و جاى دادن اهل ايمانرا در ديار آنها چون خلق نمودن آسمانها و زمين و اهل آنها مشكل‌تر است از هلاك- نمودنشان و مراد از رؤيت دانستن است چون ديدن خلق آسمانها و زمين را بحقّ ممكن نيست ببصر باشد بلكه ببصيرت است و مخاطب ظاهرا پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم باشد اگر چه مقصود امّتند و مراد از خلقت بحق خلق نمودن بغرض صحيح عقلى مطابق حكمت و مصلحت است در مقابل فعل عبث و لغو و غرض باطل چنانچه در جاى ديگر تصريح فرموده بآنكه غرض از خلقت عبادت و استحقاق مثوبت است و خالق السموات نيز قرائت شده است و در روز قيامت تمام خلق از قبور بيرون مى‌آيند و در پيشگاه الهى بارز و حاضر ميشوند و براى تحقق وقوع چنين روزى تعبير از آن بصيغه ماضى شده است و كسانيكه ضعيف الرّأى و كم خرد بودند از كفّار و بتبع رؤساء و دانشمندان خودشان بر كفر باقى مانده بودند بآنها ميگويند ما در تكذيب پيغمبران و مخالفت با ايشان تبعيّت از شما كرديم چون از خودمان عقل و تميز درستى نداشتيم آيا امروز شما ميتوانيد دستگيرى از ما كنيد و چيزى از عذاب الهى را كه براى ما مقدّر شده از ما دفع و رفع نمائيد آنها جواب ميدهند اگر خداوند در دنيا ما را بحال خودمان واگذار نفرموده بود بلكه ما را بتوفيق خود راهنمائى كرده بود ما هم شما را هدايت بخير و صلاح نموده بوديم يا اگر خداوند راه نجات از عذاب را در آخرت بما ارائه فرموده بود ما هم بشما ارائه مينموديم ولى افسوس كه ما كارى نكرديم كه قابل تفضّل و احسان باشيم امروز حال ما اينست كه بيتابى و بردبارى براى ما يكسان است و جز سوختن و ساختن چاره‌اى نيست و راه گريز و مفرّى از عذاب نداريم و در آيه دلالت است بر منع از تقليد در اصول عقائد و لزوم نظر و فكر.

---

جلد 3 صفحه 227

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

أَ لَم‌ تَرَ أَن‌َّ اللّه‌َ خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ بِالحَق‌ِّ إِن‌ يَشَأ يُذهِبكُم‌ وَ يَأت‌ِ بِخَلق‌ٍ جَدِيدٍ «19»

آيا نمي‌بيني‌ اينكه‌ خداوند تبارك‌ و ‌تعالي‌ خلق‌ فرمود آسمانها و زمين‌ ‌را‌ بحق‌ درست‌ و بجا ‌اگر‌ مشيتش‌ تعلق‌ بگيرد ميبرد ‌شما‌ ‌را‌ و ميآورد بخلق‌ تازه‌اي‌ أَ لَم‌ تَرَ و ‌لو‌ خطاب‌ بپيغمبر ‌است‌ لكن‌ مراد جميع‌ ‌است‌ و استفهام‌ تقريري‌ ‌است‌ ‌که‌ البته‌ مي‌بيني‌ أَن‌َّ اللّه‌َ خَلَق‌َ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ بِالحَق‌ِّ ‌که‌ تمام‌ ‌از‌ روي‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌است‌ خداوند كار قبيح‌ و لغو محال‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر شود تمام‌ كارهاي‌ ‌او‌ حسن‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ معناي‌ عدل‌ ‌است‌ چون‌ افعال‌ كليه‌ ‌از‌ شش‌ قسم‌ خارج‌ نيست‌: حسن‌ صرف‌، حسن‌ مطلق‌، قبيح‌ صرف‌. قبيح‌ مطلق‌، لغو صرف‌، لغو مطلق‌ حسن‌ صرف‌ آنست‌ ‌که‌ مصلحت‌ و فائده‌ داشته‌ ‌باشد‌ و هيچگونه‌ مفسده‌ ‌در‌ ‌او‌ نباشد. حسن‌ مطلق‌ اينكه‌ مصلحت‌ دارد و لكن‌ خالي‌ ‌از‌ مفسده‌ ‌هم‌ نيست‌ لكن‌ مصلحت‌ ‌آن‌ غالب‌ ‌بر‌ مفسده‌ آنست‌. قبيح‌ صرف‌ اينكه‌ مفسده‌ دارد و هيچگونه‌ فائده‌ و مصلحتي‌ ‌در‌ ‌او‌ نيست‌. قبيح‌ مطلق‌ اينكه‌ فائده‌ ‌هم‌ دارد لكن‌ مفسده‌ ‌او‌ غالب‌ ‌بر‌ مصلحت‌ ‌او‌ ‌است‌. لغو صرف‌ اينكه‌ هيچگونه‌ مصلحتي‌ ‌ يا ‌ مفسده‌اي‌ ‌در‌ ‌او‌ نيست‌. لغو مطلق‌ ‌هم‌ مصلحت‌ دارد ‌هم‌ مفسده‌ و ‌هر‌ دو مساوي‌ هستند.

معناي‌ عدل‌ اينست‌ ‌که‌ خداوند فعل‌ قبيح‌ و لغو محال‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر شود چه‌ صرف‌ و چه‌ مطلق‌ و تمام‌ كارهاي‌ ‌او‌ حسن‌ ‌است‌ چه‌ صرف‌ و چه‌ مطلق‌ و اشاعره‌ ‌که‌ منكر عدل‌ هستند اصلا حسن‌ و قبح‌ عقلي‌ ‌را‌ منكر هستند و ميگويند أَن‌َّ اللّه‌َ عَلي‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ.

جواب‌ ‌آنها‌ اينكه‌ حسن‌ و قبح‌ عقلي‌ ‌را‌ ‌حتي‌ طفل‌ شيرخوار درك‌ ميكند ‌اگر‌ ‌در‌ صورتش‌ تبسم‌ كرديم‌ متبسم‌ ميشود ‌اگر‌ رو ترش‌ كردي‌ جز ميزند ‌حتي‌

جلد 11 - صفحه 377

سك‌ درك‌ ميكند ‌اگر‌ استخواني‌ ‌ يا ‌ ناني‌ نزد ‌او‌ انداختي‌ دم‌ حركت‌ ميدهد ‌اگر‌ سنگي‌ انداختي‌ پارس‌ ميكند.

و اما مسئله‌ قدرت‌ فرق‌ ‌است‌ ‌بين‌ توانستن‌ و ‌بين‌ نكردن‌ خداوند ميتواند لكن‌ نميكند چنانچه‌ معصوم‌ قدرت‌ ‌بر‌ معصيت‌ دارد لكن‌ محال‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر شود و نظائر بسيار داريم‌ جناب‌ عالي‌ ميتوانيد لخت‌ مكشوفا ‌در‌ بازار بيائيد لكن‌ محال‌ ‌است‌ چنين‌ كني‌، جميع‌ مخلوقات‌ الهي‌ علوي‌ و سفلي‌ ‌از‌ روي‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌است‌ چه‌ ‌ما درك‌ كنيم‌ ‌ يا ‌ نكنيم‌ و تمام‌ حق‌ ‌است‌.

إِن‌ يَشَأ يُذهِبكُم‌ وَ يَأت‌ِ بِخَلق‌ٍ جَدِيدٍ مشيت‌ ‌او‌ تابع‌ حكم‌ و مصالح‌ ‌است‌ بسا مصلحت‌ اقتضاء ميكند اعدام‌ ‌را‌ و بسا ايجاد ‌را‌ ‌هر‌ دو بجا و بموقع‌ ‌است‌ (آنچه‌ ‌آن‌ خسرو كند شيرين‌ ‌بود‌).

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 19)- آفرینش براساس حق است: به دنبال بحث از باطل در آیه قبل و این که همچون خاکستر پراکنده و بی‌قرار است که دائما با وزش باد از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌شود، در این آیه سخن از حق و استقرار آن به میان آمده است.

روی سخن را به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به عنوان الگویی برای همه حق طلبان جهان کرده، می‌گوید: «آیا ندیدی که خداوند آسمانها و زمین را به حق آفریده است؟ (أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ).

«حقّ» به معنی «مطابقت و هماهنگی» است. و در اینجا ساختمان عالم آفرینش، آسمان و زمین، همگی نشان می‌دهد که در آفرینش آنها، نظام و حساب و حکمت و هدفی بوده است، نه خداوند به آفرینش آنها نیاز داشته و نه کمبودی را با آن می‌خواهد در ذات خود برطرف سازد چرا که او بی‌نیاز از همه چیز است.

سپس اضافه می‌کند دلیل بر این که نیازی به شما و ایمان آوردن شما ندارد این است که: «اگر اراده کند شما را می‌برد و خلق تازه‌ای (به جای شما) می‌آورد» (إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ).

خلقی که همه ایمان داشته باشند و هیچ یک از کارهای نادرست شما را انجام ندهند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- خداوند، آسمانها و زمین را هدفمند و بر اساس حکمت آفرید. (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ) «حق» در برابر باطل (بیهوده) است و مراد از آن، این است که فاعل حق براى کارش هدفى پسندیده در نظر دارد.

۲- دعوت خداوند از مردم براى مطالعه عمیق در آفرینش جهت پى بردن به هدفمندى آن (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ)

۳- جهان آفرینش، بیهوده و عبث نبوده و هدفمند است. (خلق السموت و الأرض بالحقّ)

۴- هدفمندى عالم آفرینش براى بشر قابل درک است. (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ) خداوند براى دعوت به مطالعه در آسمانها و زمین، از ماده «رؤیت» با هیأت «ألم تر» و استفهام انکارى استفاده کرده است و مراد از آن، همان گونه که مفسران گفته اند، علم و آگاهى قطعى پیدا کردن است که حکایت از قابل درک بودن آن مى کند.

۵- نگرش دقیق به آفرینش، راهى براى شناخت آفریدگار عالم است. (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض)

۶- پیامبر(ص)، الگو و داراى نقش پیشتاز در درک معارف عالم آفرینش (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ) خطاب «ألم تر» اگرچه خطابى عام براى همه انسانهاست، اما مخاطب قرار دادن پیامبر(ص) مى تواند رهنمودى باشد به این نکته که آن حضرت در درک واقعیات عالم پیشتاز است و دیگران باید آن حضرت را سرمشق خود قرار دهند.

۷- جهان آفرینش داراى آسمانهاى متعدد است. (السموت)

۸- هشدار خداوند به مشرکان مخالف پیامبر(ص) مبنى بر اینکه در صورت لزوم آنان را به هلاکت خواهد رساند و گروه جدیدى را جایگزینشان خواهد کرد. (إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید)

۹- تغییر اقوام و بافتهاى اجتماعى آنان، با از بین رفتن گروهى و آوردن گروهى دیگر، در گرو مشیت الهى است. (إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید)

۱۰- خداوند داراى قدرت لازم براى ایجاد پدیده ها و از بین بردن برخى و آوردن برخى دیگر به جاى آنان (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید)

۱۱- آفرینش آسمانها و زمین داراى عظمتى بس فراتر از اعطاى زندگى به انسانها و میراندن آنان (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید)

۱۲- آفرینش آسمانها و زمین، نمودى از قدرت خداوند بر احیاى مردگان در قیامت (معاد) است.* (ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض بالحقّ إن یشأ یذهبکم و یأت بخلق جدید) این برداشت مبتنى بر این احتمال است که آیه در صدد طرح مسأله معاد و اثبات قدرت خداوند بر آن است. آیات قبل، که کیفر اخروى کافران و حبط عمل آنها را مطرح کرد، مى تواند قرینه اى بر ادّعاى فوق باشد.

۱۳- آفرینش آسمانها و زمین (عالم آفرینش)، دلیل قدرتمندى خداوند بر تحقق وعده عذاب کافران و حبط عمل نیکشان (من ورائه جهنّم ... مثل الذین کفروا بربّهم أعملهم کرماد اشتدّت به الریح ... ألم تر أن الله خلق السموت و الأرض)

موضوعات مرتبط

• آسمان: تعدد آسمان ۷; خلقت آسمان ها ۱۳; عظمت خلقت آسمان ها ۱۱; هدفدارى خلقت آسمان ها۱
• آفرینش: آثار مطالعه آفرینش ۵; ادراک هدفدارى آفرینش ۴; دعوت به مطالعه آفرینش ۲; هدفدارى آفرینش ۲، ۳
• آیات خدا: آیات آفاقى ۵; درک آیات آفاقى ۶
• اقوام: جایگزینى اقوام ۸; منشأ جایگزینى اقوام ۹
• خدا: حکمت خدا ۱; خالقیت خدا ۱، ۱۰; دعوتهاى خدا ۲; دلایل خداشناسى ۵; دلایل قدرت خدا ۱۳; قدرت خدا ۱۰; نشانه هاى قدرت خدا ۱۲; نقش مشیت خدا ۹; وعیدهاى خدا ۱۳; هشدارهاى خدا ۸
• زمین: خلقت زمین ۱۳; عظمت خلقت زمین ۱۱; هدفدارى خلقت زمین ۱
• کافران: حبط عمل کافران ۱۳; عمل صالح کافران ۱۳; وعدهء عذاب به کافران ۱۳
• محمد(ص): الگوگیرى از محمد(ص) ۶; پیشگامى محمد(ص) ۶; نقش محمد(ص) ۶; هشدار به مخالفان محمد(ص) ۸; هلاکت مخالفان محمد(ص) ۸
• مردگان: احیاى اخروى مردگان ۱۲
• مشرکان: هشدار به مشرکان ۸; هلاکت مشرکان ۸
• معاد: دلایل معاد ۱۲
• موجودات: تغییر موجودات ۱۰; خالق موجودات ۱۰