هود ٤٦

قَالَ‌ يَا نُوحُ‌ إِنَّهُ‌ لَيْسَ‌ مِنْ‌ أَهْلِکَ‌ إِنَّهُ‌ عَمَلٌ‌ غَيْرُ صَالِحٍ‌ فَلاَ تَسْأَلْنِ‌ مَا لَيْسَ‌ لَکَ‌ بِهِ‌ عِلْمٌ‌ إِنِّي‌ أَعِظُکَ‌ أَنْ‌ تَکُونَ‌ مِنَ‌ الْجَاهِلِينَ‌

کپی متن آیه
قَالَ‌ يَا نُوحُ‌ إِنَّهُ‌ لَيْسَ‌ مِنْ‌ أَهْلِکَ‌ إِنَّهُ‌ عَمَلٌ‌ غَيْرُ صَالِحٍ‌ فَلاَ تَسْأَلْنِ‌ مَا لَيْسَ‌ لَکَ‌ بِهِ‌ عِلْمٌ‌ إِنِّي‌ أَعِظُکَ‌ أَنْ‌ تَکُونَ‌ مِنَ‌ الْجَاهِلِينَ‌

ترجمه

فرمود: «ای نوح! او از اهل تو نیست! او عمل غیر صالحی است [= فرد ناشایسته‌ای است‌]! پس، آنچه را از آن آگاه نیستی، از من مخواه! من به تو اندرز می‌دهم تا از جاهلان نباشی!!»

|فرمود: اى نوح! در حقيقت او از كسان تو نيست، او عملى ناصالح است، پس چيزى را كه بدان علم ندارى از من مخواه. من به تو اندرز مى‌دهم كه مبادا از جاهلان باشى

فرمود: «اى نوح، او در حقيقت از كسان تو نيست، او [داراى‌] كردارى ناشايسته است. پس چيزى را كه بدان علم ندارى از من مخواه. من به تو اندرز مى‌دهم كه مبادا از نادانان باشى.»

خدا خطاب کرد که ای نوح، فرزند تو هرگز با تو اهلیت ندارد، زیرا او را عمل بسیار ناشایسته است، پس تو از من تقاضای امری که هیچ از حال آن آگه نیستی مکن، من تو را پند می‌دهم که از مردم جاهل مباش.

خدا فرمود: ای نوح! به یقین او از خاندان تو نیست، او [دارای] کرداری ناشایسته است، پس چیزی را که به آن علم نداری از من مخواه، همانا من تو را اندرز می دهم که مبادا از ناآگاهان باشی.

گفت: اى نوح، او از خاندان تو نيست، او عملى است ناصالح. از سر ناآگاهى از من چيزى مخواه. برحذر مى‌دارم تو را كه از مردم نادان باشى.

فرمود ای نوح او [در حقیقت‌] از خانواده تو نیست، او [را] عملی ناشایسته است، پس از من چیزی مخواه که به [حقیقت‌] آن آگاهی نداری، من پندت می‌دهم که مبادا از نادانان باشی‌

[خداى‌] گفت: اى نوح، او از خاندان تو- خاندان نبوّت- نيست، او [را] كردارى ناشايسته است پس چيزى را كه بدان دانش ندارى از من مخواه من تو را پند مى‌دهم كه مبادا از نابخردان باشى.

فرمود: ای نوح! پسرت از خاندان تو نیست، چرا که او (به سبب رفتار زشت و کردار پلشتی که پیش گرفته است با تو فرسنگها فاصله دارد، و ذات او عین) عمل ناشایست است. بنابراین آنچه را از آن آگاه نیستی (که درست است یا نادرست) از من مخواه. من تو را نصیحت می‌کنم که از نادانان نباشی (و ندانی که در مکتب آسمانی، پیوند بر اساس عقیده است؛ نه گوشت و خون).

فرمود: «ای نوح! او (در حقیقت‌) از کسان تو نیست. او کرداری ناشایسته (و از ناکسان) است. پس چیزی را که بدان علم نداری از من مخواه. من به تو بسی اندرز می‌دهم که مبادا از نادانان باشی.»

گفت ای نوح نیست او از خاندان تو و همانا او کرداری است ناشایست پس نپرس مرا آنچه نیستت بدان دانشی همانا اندرزت گویم تا نباشی از نادانان‌

He said, “O Noah, he is not of your family. It is an unrighteous deed. So do not ask Me about something you know nothing about. I admonish you, lest you be one of the ignorant.”

ترتیل:

ترجمه:

هود ٤٥	آیه ٤٦	هود ٤٧
سوره : سوره هود نزول : ٩ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صَالِحٍ»: او، کار ناشایست است. یعنی او تا آنجا در کفر و الحاد و فسق و فجور فرو رفته است که انگار وجودش مجسّمه شرّ و فساد است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

حَتَّى‌ إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ... (۲) وَ هِيَ‌ تَجْرِي‌ بِهِمْ‌ فِي‌ مَوْجٍ‌... (۱) ضَرَبَ‌ اللَّهُ‌ مَثَلاً لِلَّذِينَ‌... (۳) إِنَ‌ الَّذِينَ‌ جَاءُوا بِالْإِفْکِ‌... (۰) إِذْ تَلَقَّوْنَهُ‌ بِأَلْسِنَتِکُمْ‌ وَ... (۴) قُلْ‌ يَا عِبَادِيَ‌ الَّذِينَ‌... (۱) قُلْ‌ يَا عِبَادِيَ‌ الَّذِينَ‌... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۴۹ - ۳۶، سوره هود
• قطع اميد از ايمان آوردن قوم نوح (ع )
• مراد از خطاب خداوند به نوح (ع ): كشتى را پيش چشمان ما و به وحى ما بساز و...
• مسخره كردن قوم نوح (ع )، كشتى ساختن او را و جواب آن حضرت به آنان
• معناى جمله : ((و فار التنور)) و اقوال مختلفى كه در معناى تنور و فوران آن گفته اند
• معناى جمله : ((بسم اللّه مجريها و مرسيها)) و احتمالاتى كه درباره مفردات اين جمله ومعناى آن ذكر شده است
• گفتگوى نوح (ع ) كه از كفر درونى پسرش اطلاع نداشت ، با او
• اتمام عذاب ، و امر تكوينى خداى تعالى به سكون و آرامش زمين و آسمان (يا ارض ابلعىماءك و...)
• نكات ادبى و بلاغت شگفتى كه در آيه : ((وقيل يا ارض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى ...)) ديده مى شود
• دلسوزى نوح (ع ) براى پسرش در قالب استفسار از خداى تعالى و ادبى كه آنحضرت در سخن گفتن درباره پسرش ، در برابر احكم الحاكمين به كار برده است
• مراد از اينكه پسر نوح (ع ) از اهل آن حضرت نبوده است (انه ليس من اهلك )
• چند قول ديگر پيرامون مراد از جمله : ((انه عمل غير صالح ))
• منظور از اينكه پسر نوح (ع )، عملى غير صالح است (انهعمل غير صالح )
• نمونه هايى از نهى از عملى كه واقع نشده است
• بيان اينكه اين كلام نوح (ع ) كه به خدا عرض كرد: ((و الا تغفر لى و ترحمنى اكن منالخاسرين )) اظهار شكر است
• خطاب و امر به هبوط به نوح (ع ) و همراهانش ، دومين امر به هبوط به بشر، بعد از امربه هبوط آدم (ع ) بوده است
• مراد از جمله : ((و على امم ممن معك )) در خطاب خداوند به نوح (ع )
• بحث روايتى (رواياتى در مورد داستان نوح و قوم او، درذيل آيات شريفه گذشته )
• داستان حضرت نوح (ع ) از زبان مبارك امام صادق (ع )
• روايتى در ارتباط با فوران تنور از امير المؤ منين (ع )
• دو روايت از امام باقر (عليه السلام ) درباره حضرت نوح (ع ) و شريعت او
• رواياتى درباره پسر نوح (ع ) و تفسير اينكه به نوح (ع ) فرمود: او ازاهل تو نيست و عمل غير صالح است
• ۱ - اجمالى از اصل داستان
• ۲ - داستان نوح (عليه السلام ) در قرآن انحراف تدريجى بشر از فطرت انسانى وپيدايش اختلاف طبقاتى بعد از حضرت آدم (ع ) و بعثت و رسالت حضرت نوح (ع
• دين و شريعت نوح (ع )
• زحمات طاقت فرسايى كه آن حضرت در كار دعوتمتحمل شد
• مدت زيستن نوح (ع ) در ميان قوم خود
• كشتى ساختن آن حضرت
• نزول عذاب و آمدن طوفان
• پايان ماجرا و پياده شدن نوح و همراهانش از كشتى
• داستان پسر غرق شده نوح (ع )
• ۳- خصايص نوح (ع ): اولين پيامبر اولوالعزم ، پدر دومنسل حاضر بشر و...
• ۴- داستان آن حضرت در تورات فعلى
• موارد مخالفت و تفاوت داستان نوح (ع ) در تورات با آنچه در قرآن آمده است
• ۵- داستان طوفان نوح (ع ) در تواريخ و اسطوره هاى سايرملل
• ۶- آيا نبوت نوح (ع ) جهانى و براى همه بشر بوده است ؟
• شرحى در مورد نبوت و بعثت انبياء و جواب به بعضاهل سنت كه منكر عموميت رسالت نوح (ع ) هستند
• انسان در مسير كمالى خود (به طبع ثانوى ) ناچار از حيات اجتماعى و تعاونى است
• ضرورت وجود قانون در حيات اجتماعى بشر
• علاوه بر بهره مندى او از عقل و تفكر، هدايت تشريعى انسان از راه وحى و نبوت ، براىرسيدن به كمال و سعادت ضرورى و لازم است
• عمل نكردن بشر به تعاليم وحى ، نمى توانددليل بر لغو بودن ارسال رسل و انزال كتب باشد
• شريعت نوح (ع ) كه نخستين شريعت الهى بوده ، لزوما جهانى و همگانى بوده است
• آيا طوفان نوح همه كره زمين را دربرگرفت ؟ سخن صاحب المنار در اين باره
• بيان نادرستى سخن صاحب المنار و اشاره به اينكه آيات قرآنى ظاهر در اين است كهطوفان نوح همه زمين را فرا گرفته بوده است
• ۱- زمين هاى رسوبى
• ۲- عامل پيدايش قشرها و طبقات زمين ، همان طبقات رسوبى بوده اند
• ۳- توسعه و گسترش درياها به علت سرازير شدن سيلابها به طرف آنها
• ۴- در عهد طوفان چه عواملى باعث زياد شدن آبها و شدتعمل آنها شدند؟
• ۵- نتيجه بحث و انطباق مباحث گذشته از زمين شناسى با وقوع طوفان نوح
• ۸- عمر طولانى نوح (ع )
• ۹- كوه جودى كجا است ؟
• و چرا حيوانات هم دچار طوفان شده اند؟
• ۱- گرايش و اطمينان انسان به حس و تمايل او به تشبيه وتمثيل غير محسوس به محسوس
• ۲ - توجه به خدا از راه عبادت ، بر مبناى اصل كلى و فطرى خضوع ضعيف در برابرقوى
• در قرآن كريم ، نهى از پرستش اصنام و آلهه ، مترتب بر اثبات ضعف و ناتوانى آنهااست
• ۳ - وثنيت از كجا سرچشمه گرفته و به چه صورت آغاز شد؟
• ۴- چرا براى ارباب انواع و خدايان ديگر مجسمه ساختند ولى براى خداى تعالى مجسمهنساختند؟
• ۵- وثنيت صائبه
• ۶- وثنيت برهميه
• ۷- وثنيت بودايى ، شخصيت و تعاليم بودا
• ۸- وثنيت عرب
• ۹- دفاع اسلام از توحيد و مبارزه اش با وثنيت
• ۱۰- بناى سيره رسول خدا (ص ) بر توحيد و نفى شركاء
• ۱- تناسخ در نظر وثنى مذهبان
• ۲ - سرايت شرك در عبادت از وثنى ها به ساير اديان
• ۳- اسلام گرايش به وثنيت و شرك را چگونه اصلاح كرد؟
• ۴- پاسخ به يك شبهه در مورد توسل به معصومين و اولياءاللّه (عليهم السلام ) و اظهارمحبت به ايشان
• فرق بين شرك و استشفاع

---

• آيه ۴۵-۴۷
• آيه و ترجمه
• تفسير :
• نكته ها
• ۱ - چرا فرزند نوح ، عمل غير صالح بود؟
• نكته دوم
• ۳ - آنجا كه پيوندها گسسته مى شود؟
• ۴ - مسلمانان مطرود!

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ «46»

(خداوند در پاسخ) فرمود: اى نوح! او (در واقع) از خاندان تو (و نبوّت) نيست، او (داراى) عمل ناشايستى است، پس چيزى را كه به آن علم ندارى از من مخواه، همانا من تو را موعظه مى‌كنم كه (مبادا) از جاهلان باشى.

نکته ها

مراد از «فَلا تَسْئَلْنِ» در مورد پيامبر معصوم، آن نيست كه سؤالى واقع شده بود، زيرا حضرت نوح در آيه‌ى بعد مى‌فرمايد: «إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْئَلَكَ ما لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ»، بلكه منظور آن است كه مبادا سؤال كنى! البتّه مطلبى كه براى نوح پيش آمد، اين بود كه خيال مى‌كرد فرزندش اهل است و خداوند به او فرمود: او از اهل تو نيست.

روايات بسيارى از پيامبر و ائمه عليهم السلام به ما رسيده است كه با اين عبارت آغاز مى‌شود: «ليس منّا» يعنى از ما نيست، كه به نمونه‌اى از آنها اشاره مى‌شود: «1»

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: «مَن غَشّ مسلماً فليس منّا» هركس به مسلمانى خيانت كند، از ما نيست.

در روايت ديگرى فرمودند: «مَن اكرمه الناس اتّقاء شرّه فليس منّى» آن كس كه مردم او را از روى ترس احترام بگذارند، از من نيست.

---

«1». غالب اين روايات در سفينةالبحار، جلد دوّم، صفحه‌ى 318 و 691 آمده است.

جلد 4 - صفحه 66

در حديثى ديگر آن حضرت فرمودند: «مَن اصبح و لم يهتمّ بامور المسلمين فليس بِمسلم» هر كس كه هر صبح در فكر خدمت به مسلمين نباشد، مسلمان نيست.

سؤال: در آيه‌ى 10 سوره‌ى تحريم در مورد همسر نوح و لوط مى‌خوانيم: «خانتا» خيانت كردند، و در اينجا خداوند مى فرمايد: اى نوح! فرزند تو از اهل تو نيست، آيا از اين دو آيه، زنازاده بودن فرزند نوح استفاده نمى‌شود؟

پاسخ: اوّلًا: مراد از خيانتِ زن نوح، افشاى اسرار و كمك به كفّار است، نه امر ديگر.

ثانياً: اين آيه دليل اهل نبودنِ پسر نوح را عملِ غير صالحِ فرزند مى‌داند، نه چيز ديگر.

پیام ها

1- پيوند مكتبى، حاكم بر پيوند خانوادگى وخويشاوندى است. «1» «إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ» (دليل نجات گروهى از غرق شدن، ايمانشان به‌نوح بود، نه چيز ديگر)

2- گاهى انسان در كار خير يا شرّ چنان غوطه‌ور مى‌شود كه گويا يكپارچه آن عمل مى‌شود. «إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ»

3- پيامبران نيز به موعظه الهى نياز دارند. «إِنِّي أَعِظُكَ» (خداوند پيامبران خود را در لحظه‌هاى حسّاس، هشدار داده و حفظ مى‌كند)

4- از كارهاى جاهلانه بايد پرهيز كرد. «مِنَ الْجاهِلِينَ» (تقاضاى كارى از خداوند اگر با حكمت نباشد، تقاضاى جاهلانه است)

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ (46)

چون اين سؤال را نمود:

قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ‌: فرمود خداوند متعال: اى نوح بتحقيق پسر تو نبود از اهل دين تو. إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ‌: بدرستى كه او صاحب كار ناشايسته است.

تنبيه: سيد مرتضى علم الهدى رضوان الله عليه وجوهى در آيه شريفه بيان فرمود «1» تمام صحيح و مطابق است به جهت دلالت عقل:

1- مراد نفى نسب نيست بلكه نفى از اهل، يعنى از جمله اهل تو نيست كه وعده نجات آنها را داده‌ايم، زيرا به آيه‌ «إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ» استثنا فرمود از اهل و آنانكه مشيت الهى به هلاكت آنها تعلق يافته به سبب فرط كفر و عناد، و كنعان از آن جمله بود.

2- آنكه آيه‌ «لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ» مراد «ليس من دينك»، يعنى او از اهل دين تو نيست، و اهل تو كسانيند كه بر دين تو باشند، و كفر، او را از حكم اهلى خارج نمود و نيز تعليل‌ «إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ» مبين و محقق سازد كه مراد نفى دين است و مؤيد اين است روايت على بن مهزيار از حضرت رضا عليه السّلام‌ «2» كه حق تعالى نوح را فرمود پسر تو نيست از اهل تو، زيرا مخالف او بود. و تابعان او را از اهل او مقرر فرموده و اطلاق اهل به تابع و اهل دين شايع، مانند فرمايش‌

---

«1» تنزيه الانبياء ص 17.

«2» بحار الانوار ج 11 ص 305، و عيون الاخبار الرضا عليه السلام، ج 2 ص 75 به روايت حسن وشّاء.

جلد 6 - صفحه 77

نبوى صلّى اللّه عليه و آله‌ «1» السّلمان منّا اهل البيت، اى: على ديننا و تابع لنا.

تبصره: اقوى مؤثر در طبع انسانى مجالست و معاشرت باشد، گذشته از فساد اخلاق، چه بسا شود فطرت اوليه اسلاميه را تغيير، و شخص را از جرگه اهليت دينى خارج گرداند، چنانچه پسر نوح از اهليت دينى خارج و عاقبت هلاك شد در اثر معاشرت با بدان و اشرار. حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمايد: المرء على دين خليله و قرينه. «2» مرد بر دين دوست و همنشين خود است.

به دنيا هر كه با يارى قرين است‌

به مانند وى او را رسم و دين است‌

اگر با نيك يا با بد نشينى‌

صفات و خلق او در خويش بينى‌

و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در ذيل حديثى فرمايد: مجالسة الابرار للفجّار تلحق الابرار بالفجّار. «3» همنشينى نمودن نيكان فجار را، ملحق نمايد نيكان را به فجار.

پسر نوح با بدان بنشست‌

خاندان نبوتش گم شد

متابعت، بلال حبشى را داخل؛ و مخالفت، ابو لهب قرشى را خارج نمود.

بعد از آن به جهت تقرير آن فرمود: فَلا تَسْئَلْنِ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ‌: پس مپرس مرا آنچه را كه نيست براى تو دانائى به آن، يعنى از من طلب مكن چيزى را كه علم به صلاح و فساد آن ندارى. نهى تنزيهى است اگرچه از او اين سؤال واقع نشد مانند «لا تشرك باللّه» و نوح سؤال نمود نجات پسرش را به شرط مصلحت نه بر سبيل قطع، چون خداى تعالى فرمود كه مصلحت در غير نجات است، در اين صورت منافات با سؤال او ندارد؛ و تسميه نداء نوح به سؤال به جهت آنست كه ذكر موعد به نجات اهل او متضمن استنجاز بود در شأن ولد و يا استفسار از مانع انجاز در حق او. إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ‌:

بدرستى كه من پند و نصيحت مى‌كنم تو را از آنكه باشى از غافلان، يا آنكه من‌

---

«1» اين حديث به عبارات مختلف در بحار الانوار ج 22 از ص 315 تا 354 نقل شده است.

«2» اصول كافى، جلد 2، كتاب العشره، باب من تكره مجالسته و مرافقته، صفحه 642، حديث 10.

«3» صفات الشيعة، صدوق، حديث نهم، ص 6 طبع اعلمى- طهران، و بحار الانوار ج 74 ص 197.

جلد 6 - صفحه 78

پند دهم تو را تا آنكه از جاهلان نباشى. و شك نيست كه وعظ سبحانى باز دارد از نادانى و پاك كند از ناشايستگى.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ نادى‌ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَ إِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْكَمُ الْحاكِمِينَ (45) قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجاهِلِينَ (46)

ترجمه‌

و خواند نوح پروردگار خود را پس گفت اى پروردگار من همانا پسر من از خانواده من است و همانا وعده تو حقّ است و توئى بهترين حكم كنندگان‌

گفت اى نوح همانا او نيست از خانواده تو همانا او كار ناشايسته‌اى است پس مخواه از من آنچه را نيست از براى تو بآن دانشى همانا من پند ميدهم تو را كه باشى از نادانان.

تفسير

پس از آنكه موج ميان نوح عليه السّلام و كنعان حائل شد كه در آيه اسبق اشاره به آن شد عاطفه آنحضرت وادار نمود او را به خواهشى از خداوند كه مناسب با مقام نبى اولو العزم نبود و آن اين بود كه با تعظيم و تضرّع خواند پروردگار خود را و عرض كرد اى مالك و خالق و رازق من وعده فرمودى كه خانواده و اهل بيت مرا از غرق نجات دهى و پسر من يا پسر زن من از خانواده و اهل بيت من است و وعده تو حق و صدق است و تخلّف ندارد پس نجات ده او را اگر از كسانى است كه وعده فرمودى نجات دهى آنانرا و تو اعلم و اعدل و اتقن از تمام حكم كنندگانى در قول و فعل خود و جواب مقرون به عتاب از مصدر جلال صادر گرديد كه اى نوح او از خانواده و اهل تو نيست همانا او مرتكب اعمال ناشايسته است به اين درجه‌

---

جلد 3 صفحه 86

كه ميتوان گفت سر تا پا كار ناشايسته است بنابر آنكه عمل غير صالح بنحو صفت و موصوف قرائت شود و بعضى عمل غير صالح بنحو فعل و مفعول قرائت نموده‌اند و بنابراين معنى واضح است كه خدا فرموده او بجا آورده عملى را كه ناشايسته است و كسيكه مرتكب عمل ناشايسته شود از خانواده نبوّت و طهارت نيست علاوه بر آنكه از وعده نجات استثناء شده بود كسيكه مقدّر شده باشد قبلا عذاب او بقول خداوند الّا من سبق عليه القول و نبايد بخواهى تو از من چيزى را كه نميدانى صلاح و ثواب بودن آنرا و من موعظه و منع ميكنم تو را از آنكه در زمره نادانان باشى و سؤالى نمائى كه مناسب با مقام پيغمبر اولو العزم نيست بنظر حقير صرف اينكه شخص صلاح و ثواب بودن امرى را نداند و از خدا طلب نمايد مانعى ندارد خصوصا اگر ظاهرا يا باطنا معلّق به مشيّت و مصلحت نمايد چنانچه نسبت بحضرت نوح گفته‌اند ولى اينكه آنحضرت در اين مقام مورد عتاب الهى شده است براى آنستكه ظاهرا سه ترك اولى از او صادر گشته يكى آنكه بدون دقت و نظر در وعده الهى با آنكه از اهل استثناء شده بود كسيكه قبلا مستحقّ عقوبت شده باشد خواهش نجات كنعان را نمود و او را از كسانيكه وعده نجات بآنها داده شده محسوب نمود و مطالبه انجاز وعد كرد ديگر آنكه دعا و خواهش و مسئلت را بصورت اعتراض و ادّعاء در آورد و از خداوند طلب حكم بعدل نمود سوم آنكه محبّت كنعان را بعد از كفر و عصيان از دل بيرون نكرد و با وجود محبّت خدا محبّت نا اهل را در دل جاى داد كه همان موجب صدور آن دو ترك اولاى ديگر گشت و باين جهت حقّا ميتوان گفت ترك اولاى او منحصر به اين امر بود كه بهيچ وجه مناسب با مقام آنحضرت نبود لذا مورد عتاب الهى گرديد و به موعظه الهيّه متّعظ و متنبّه شد و در آيه بعد استعاذه و استغفار نمود پس بدان اى برادر عزيز اگر ادّعاء محبت خدا و اولياء او را دارى بايد محبّت دشمن آنها را اگر چه اولادت باشد از دل خارج نمائى و الا مستحقّ عتاب خواهى شد اگر چه پيغمبر اولو العزم باشى و نديدم كسى از مفسرين را كه متوجّه به اين نكته شده باشد و موجب عتاب را همان سؤال با عدم علم بصواب و خطا يا صلاح و فساد ذكر نموده‌اند و اللّه اعلم. در عيون از حضرت رضا عليه السّلام نقل نموده كه فرمود جهت اينكه خداوند نفى فرمود پسر نوح عليه السّلام را

---

جلد 3 صفحه 87

از او اين بود كه معصيت خدا را نمود نه آنكه طهارت مولد نداشت كه بعضى ميگويند و همچنين است كسيكه از ما باشد و اطاعت خدا را ننمايد كه از ما نيست و در روايت ديگرى فرموده خداوند نفى فرمود او را از نوح وقتى كه مخالفت كرد با او در دينش و قريب به اين مضامين رواياتى در مجمع و عياشى ره از آنحضرت نقل نموده است ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قال‌َ يا نُوح‌ُ إِنَّه‌ُ لَيس‌َ مِن‌ أَهلِك‌َ إِنَّه‌ُ عَمَل‌ٌ غَيرُ صالِح‌ٍ فَلا تَسئَلن‌ِ ما لَيس‌َ لَك‌َ بِه‌ِ عِلم‌ٌ إِنِّي‌ أَعِظُك‌َ أَن‌ تَكُون‌َ مِن‌َ الجاهِلِين‌َ (46)

خداوند فرمود اي‌ نوح‌ محققا ‌او‌ ‌يعني‌ كنعان‌ نيست‌ ‌از‌ اهل‌ تو محققا ‌او‌ عمل‌ ‌غير‌ صالح‌ ‌است‌ ‌پس‌ ‌از‌ ‌من‌ سؤال‌ نكن‌ چيزي‌ ‌را‌ ‌که‌ نيست‌ ‌براي‌ تو بآن‌ چيز علم‌ محققا ‌من‌ تو ‌را‌ موعظه‌ ميكنم‌ اينكه‌ بوده‌ باشي‌ ‌از‌ نادانان‌.

كلام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌در‌ چند مقام‌ واقع‌ ميشود: 1‌-‌ ‌در‌ معناي‌ اهل‌ و آل‌ دو چيز لازم‌ ‌است‌ يكي‌ انتساب‌ نسبي‌ و سببي‌، ديگر موافقت‌ ديني‌ و عملي‌ و لذا اهل‌ بيت‌ ‌رسول‌ اللّه‌ و آل‌ ‌او‌ منحصر ‌است‌ بعلي‌ و فاطمه‌ و حسن‌ و حسين‌ و ائمه‌ طاهرين‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌ ‌که‌ ‌در‌ تمام‌ شئونات‌ و كمالات‌ و صفات‌ و اخلاق‌ و اعمال‌ مشابه‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بودند ‌حتي‌ ‌در‌ مقام‌ عصمت‌ و طهارت‌ و منتسب‌ بآن‌ حضرت‌ ‌هم‌ بودند، و اما زوجات‌ ‌آن‌ حضرت‌ اما مثل‌ عايشه‌ و حفصه‌ ‌که‌ خيانت‌ بآن‌ حضرت‌ كردند و عداوت‌ ‌با‌ ذوي‌ القربي‌

جلد 11 - صفحه 60

‌که‌ مزد رسالت‌ ‌آن‌ حضرت‌ ‌بود‌ محبت‌ بآنها ظاهر و واضح‌ ‌بود‌ ‌با‌ ‌علي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ جنگ‌ ‌با‌ فاطمه‌ شماتت‌ ‌آنها‌ ‌که‌ ‌در‌ روضه‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ شكايت‌ ميكند

و شمت‌ بي‌ عدوي‌

و ‌در‌ خبر ‌است‌ ‌که‌ خانه‌ ‌علي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ بخانه‌ ‌رسول‌ اللّه‌ [ص‌] روزنه‌ داشت‌ ‌که‌ حضرت‌ ‌رسول‌ ميآمد و ‌با‌ دخترش‌ صحبت‌ ميفرمود، ‌پس‌ ‌از‌ رحلت‌ فاطمه‌ ‌از‌ امير المؤمنين‌ درخواست‌ كرد ‌که‌ ‌آن‌ ‌را‌ بگيرد سبب‌ ‌آن‌ ‌را‌ پرسيدند فرمود عايشه‌ ميآيد و مرا شماتت‌ ميكند، و ‌با‌ قطع‌ نظر ‌از‌ ‌اينکه‌ خبر ‌هم‌ معلوم‌ ‌است‌ ‌که‌ عدو فاطمه‌ ‌که‌ شماتت‌ كند مسلّما ‌از‌ رجال‌ نبودند چون‌ تماس‌ ‌با‌ ‌آنها‌ نداشت‌ و نساء ‌هم‌ احدي‌ ‌با‌ فاطمه‌ عداوتي‌ نداشت‌ فقط منحصر باين‌ دو ملعونه‌ ‌است‌، و عداوت‌ ‌با‌ حضرت‌ مجتبي‌ ‌عليه‌ السّلام‌ جلوگيري‌ ‌از‌ دفن‌ ‌آن‌ حضرت‌ ‌در‌ جوار ‌رسول‌ اللّه‌ و مسلّما فاطمه‌ و ‌علي‌ و حسنين‌ ذوي‌ القربي‌ بودند ‌پس‌ ‌اينکه‌ دو ‌از‌ عنوان‌ اهليت‌ و آليت‌ خارج‌ هستند لذا ميفرمايد قال‌َ يا نُوح‌ُ إِنَّه‌ُ لَيس‌َ مِن‌ أَهلِك‌َ و علت‌ عدم‌ اهليتش‌ ‌را‌ بيان‌ ميفرمايد إِنَّه‌ُ عَمَل‌ٌ غَيرُ صالِح‌ٍ اشكال‌‌-‌ پسر نوح‌ ‌که‌ عمل‌ نبود بلكه‌ عامل‌ بعمل‌ ‌غير‌ صالح‌ ‌بود‌.

جواب‌‌-‌ بعضي‌ گفتند بتقدير مضاف‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ذو عمل‌ ‌غير‌ صالح‌ لكن‌ اولا تقدير خلاف‌ اصل‌ ‌است‌ و ثانيا عمل‌ مضموم‌ ‌است‌ نه‌ مكسور، و تحقيق‌ ‌در‌ جواب‌ اينست‌ ‌که‌ مثل‌ زيد عدل‌ ‌است‌ ‌که‌ مبالغه‌ ‌در‌ عدالت‌ ‌است‌ و اينجا ‌هم‌ مبالغه‌ ‌در‌ اعمال‌ فاسده‌ ‌از‌ كفر و مخالفت‌ و ساير اعمال‌ قبيحه‌ ‌است‌.

مقام‌ دوم‌‌-‌ فَلا تَسئَلن‌ِ ما لَيس‌َ لَك‌َ بِه‌ِ عِلم‌ٌ اشكال‌‌-‌ اصلا سؤال‌ ‌از‌ جهت‌ نداشتن‌ علم‌ ‌است‌ و الّا عالم‌ احتياج‌ بسئوال‌ ندارد لذا ‌از‌ امير المؤمنين‌ [ع‌] ‌است‌ ‌که‌ فرمود

(العلم‌ مخزون‌ عند اهله‌ و مفتاحه‌ السؤال‌

جواب‌‌-‌ سؤال‌ ‌در‌ اينجا طلب‌ نجات‌ و دعاء ‌است‌ و بايد انسان‌ بداند ‌که‌ طرف‌ و مطلوب‌ قابليت‌ سؤال‌ ‌در‌ حق‌ ‌او‌ داشته‌ ‌باشد‌ مثلا كسي‌ بگويد پروردگارا اسباب‌

جلد 11 - صفحه 61

شرب‌ خمر و زنا و سرقت‌ و ظلم‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌من‌ مهيّا فرما و مرا موفق‌ باين‌ معاصي‌ فرما ‌ يا ‌ ‌در‌ حق‌ كفار و اهل‌ ضلال‌ طلب‌ نجات‌ كند و حضرت‌ نوح‌ نميدانست‌ ‌که‌ فرزندش‌ قابليت‌ دارد ‌ يا ‌ ندارد لذا ميفرمايد ‌تا‌ احراز قابليت‌ نكرده‌اي‌ چرا سؤال‌ كردي‌ سپس‌ بيان‌ عدم‌ قابليت‌ ‌را‌ ميكند.

مقام‌ سوم‌‌-‌ ‌در‌ جمله‌ إِنِّي‌ أَعِظُك‌َ أَن‌ تَكُون‌َ مِن‌َ الجاهِلِين‌َ موعظه‌ پند و اندرز ‌است‌ و مخصوصا نسبت‌ بمقام‌ مقدس‌ انبياء زيرا جهّال‌ ممكن‌ ‌است‌ يك‌ امور ‌غير‌ مشروعه‌ ‌ يا ‌ قبايح‌ عقليه‌ ‌ يا ‌ ‌غير‌ مرضيه‌ عند اللّه‌ ‌را‌ ‌از‌ خداوند تقاضا كنند لكن‌ انبياء عظام‌ ‌تا‌ علم‌ بحسن‌ ‌آن‌ و موافقت‌ ‌با‌ مصلحت‌ و حكمت‌ ‌آن‌ نداشته‌ باشند نبايد تقاضا كنند ‌حتي‌ ‌در‌ مسئله‌ شفاعت‌ لا يَشفَعُون‌َ إِلّا لِمَن‌ِ ارتَضي‌ و ‌اينکه‌ جمله‌ دلالت‌ ندارد ‌که‌ العياذ حضرت‌ نوح‌ ‌از‌ جاهلين‌ بوده‌ ‌اينکه‌ مثل‌ وَ لا تَكُونَن‌َّ مِن‌َ المُشرِكِين‌َ ‌است‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 46)- اما بلافاصله پاسخ شنید، پاسخی تکان دهنده و روشنگر از یک واقعیت بزرگ، واقعیتی که پیوند مکتبی را مافوق پیوند نسبی و خویشاوندی قرار می‌دهد.

«خداوند گفت: ای نوح! او از اهل تو نیست»! (قالَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ).

«بلکه او عملی است غیر صالح» (إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ).

فرد ناشایسته‌ای است که بر اثر بریدن پیوند مکتبیش از تو، پیوند خانواده‌گیش به چیزی شمرده نمی‌شود.

«حال که چنین است، چیزی را که به آن علم نداری از من تقاضا مکن» (فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ). «من به تو موعظه می‌کنم تا از جاهلان نباشی» (إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلِینَ).

از امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام نقل شده که روزی از دوستان خود پرسید:

مردم این آیه را چگونه تفسیر می‌کنند «إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ» یکی از حاضران عرض کرد بعضی معتقدند که معنی آن این است که فرزند نوح (کنعان) فرزند حقیقی او نبود. امام فرمود: «نه چنین نیست، او به راستی فرزند نوح بود، اما هنگامی که گناه کرد و از جاده اطاعت فرمان خدا قدم بیرون گذاشت خداوند فرزندی او را نفی کرد، همچنین کسانی که از ما باشند ولی اطاعت خدا نکنند، از ما نیستند».

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- فرزند ناخلف حضرت نوح ، انسانى ناصالح و فسادپیشه بود. (إنه عمل غیر صلح)

۲- فرزند ناصالح نوح ، در پیشگاه خداوند از خانواده و اهل بیت او محسوب نمى شد. (إنه لیس من أهلک)

۳- فسادپیشگى فرزند نوح ، موجب محسوب نشدن وى از خانواده نوح(ع) در پیشگاه خداوند (إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صلح) جمله «إنه عمل ...» علت براى «إنه لیس من أهلک» مى باشد; یعنى ، چون فرزندت داراى عمل ناشایست است ، ما او را از خانواده تو به حساب نمى آوریم.

۴- فسادپیشگى فرزند نوح ، موجب هلاکت وى در حادثه طوفان (فکان من المغرقین ... إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صلح)

۵- نوح(ع) ، ناآگاه به تباهى و فساد بى حد فرزند ناخلف خویش (إنه عمل غیر صلح)

۶- نوح(ع) ناآگاه به گسستن پیوند فرزندى کنعان با او بر اثر اعمال ناشایستش (إن ابنى من أهلى ... إنه لیس من أهلک)

۷- نوح(ع) به حکیمانه نبودن نجات فرزند فسادپیشه اش ، از حادثه طوفان آگاه نبود. (فلاتسئلن ما لیس لک به علم)

۸- محدودیت علم و آگاهى نوح(ع) و معصوم نبودن او از خطا و اشتباه (إن ابنى من أهلى ... إنه لیس من أهلک ... فلاتسئلن ما لیس لک به علم)

۹- خداوند ، نوح(ع) را از درخواست نجات فرزندش ، برحذر داشت. (فلاتسئلن ما لیس لک به علم) چون مفعول دوم «فلاتسئلن» - یعنى، «ما لیس ...» - بدون حرف «عن» آمده است، مقصود از سؤال، درخواست و مطالبه است نه پرسش و جستوجو. بنابراین «فلاتسئلن»; یعنى، از من مخواه و درخواست نکن .... مصداق مورد نظر براى «مالیس ...» نجات فرزند نوح مى باشد.

۱۰- نجات فرزند فسادپیشه نوح از حادثه طوفان ، امرى خلاف حکمت و مصلحت در نزد خداوند (فلاتسئلن ما لیس لک به علم) «به» متعلق به «علم» است و مراد از آن «بمصلحته و حکمته و صوابه» مى باشد. بنابراین «فلاتسئلن ما لیس ...»; یعنى ، درخواستى را که نمى دانى درست است و یا مطابق مصلحت و حکمت است ، از من مخواه.

۱۱- سلب پیوندها و روابط خویشاوندى ، براثر اعمال ناشایست ، در مکاتب الهى (إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صلح)

۱۲- ایمان و اعمال صالح ، محور اساسى پیوند و ارتباط پیامبران با انسانهاست. (إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صلح)

۱۳- اعمال صالح خانواده نوح (پرستش خدا و ...) مایه نجات آنان از حادثه طوفان بود نه انتسابشان به حضرت نوح(ع). (إنه لیس من أهلک إنه عمل غیر صلح) تصریح خداوند به این که «هلاکت فرزند نوح به خاطر اعمال ناصالحش بوده است» ، اشاره به این معنا دارد که: نجات دیگر اعضاى خانواده نوح ، به خاطر انتسابشان به آن حضرت نبوده; بلکه منزه بودنشان از اعمال ناشایست ، مایه نجاتشان بوده است.

۱۴- خداوند ، مراقب پیامبران و توجه دهنده آنان به خطاها و لغزشهایشان (إن ابنى من أهلى ... إنه لیس من أهلک ... فلاتسئلن ما لیس لک به علم)

۱۵- پرهیز از عمل جاهلانه ، پند و موعظه خداوند به حضرت نوح(ع) (إنى أعظک أن تکون من الجهلین) «موعظة» به معناى پنددادن و نصیحت کردن است. چنان چه متعلق آن رفتار و اخلاق پسندیده باشد ، مفاد آن ترغیب به انجام دادن است و اگر متعلق آن رفتار و اخلاق ناپسند باشد ، مفاد آن توصیه به انجام ندادن است.

۱۶- تقاضاى امرى از خداوند ، بدون اطمینان به حکیمانه بودنش ، کارى است به دور از شأن پیامبران. (فلاتسئلن ما لیس لک به علم إنى أعظک أن تکون من الجهلین)

۱۷- دعا به درگاه خداوند و تقاضاى امرى که به حکیمانه بودنش اطمینان نیست ، کارى جاهلانه است. (فلاتسئلن ما لیس لک به علم إنى أعظک أن تکون من الجهلین)

۱۸- خداوند ، موعظه کننده پیامبران خویش (إنى أعظک أن تکون من الجهلین)

۱۹- جهل و نادانى ، صفتى ناپسند و نکوهیده در پیشگاه خداوند (إنى أعظک أن تکون من الجهلین)

روایات و احادیث

۲۰- «عن أبى عبدالله(ع): ان الله عزوجل قال لنوح: یا نوح إنه لیس من أهلک ... هو إبنه و لکن الله عزوجل نفاه عنه حین خالفه فى دینه; از امام صادق(ع) روایت شده است که: خداى عزوجل به حضرت نوح فرمود: «اى نوح آن [پسر] از اهل تو نیست» ... او پسرش بود ولى خداى عزوجل او را از اهل نوح بودن نفى کرد; زیرا در دین پدرش با او مخالفت کرد».

موضوعات مرتبط

• امور: امور خلاف مصلحت ۱۰
• انبیا: انبیا و خطا ۱۴; انبیا و درخواست از خدا ۱۶; حافظ انبیا ۱۴; خویشاوندى با انبیا ۱۳; دعاى انبیا ۱۶; شؤون انبیا ۱۶; شرایط روابط انبیا ۱۲; واعظ انبیا ۱۸
• ایمان: آثار ایمان ۱۲
• تذکر: تذکر به انبیا ۱۴
• جهل: سرزنش جهل ۱۹; موارد جهل ۱۷
• خدا: افعال خدا ۱۴; خدا و انبیا ۱۴، ۱۸; سرزنشهاى خدا ۱۹; مواعظ خدا ۱۵، ۱۸; نواهى خدا ۹
• خویشاوندى: آثار خویشاوندى ۱۳; روابط خویشاوندى در ادیان ۱۱
• دعا: شرایط دعا ۱۷; دعاى بیجا ۱۷
• صفات: صفات ناپسند ۱۹
• صله رحم: عوامل قطع رحم ۱۱; قطع رحم در ادیان ۱۱
• عمل: آثار عمل ناپسند ۱۱; اجتناب از عمل ناپسند ۱۵
• عمل صالح: آثار عمل صالح ۱۲، ۱۳
• فساد: آثار فساد ۳، ۴، ۶
• کنعان بن نوح: کنعان بن نوح و نوح(ع) ۶
• مفسدان: ۱
• نوح(ع): افساد پسر نوح(ع) ۱، ۳، ۴، ۵، ۶; خانواده نوح(ع) ۲، ۳، ۶; طوفان نوح(ع) ۴; عصمت نوح(ع) ۸; عمل صالح خانواده نوح(ع) ۱۳; عوامل محرومیت پسر نوح(ع) ۳; عوامل نجات از طوفان نوح(ع) ۱۳;عوامل هلاکت پسر نوح(ع) ۴; قصه نوح(ع) ۴، ۵، ۶، ۷، ۱۳; محدوده علم نوح(ع) ۵، ۶، ۷، ۸; محرومیت پسر نوح(ع) ۲; مخالفت پسر نوح(ع) ۲۰; موعظه به نوح(ع) ۱۵; نجات از طوفان نوح(ع) ۱۰;نجات پسر نوح(ع) ۷، ۹، ۱۰; نجات خانواده نوح(ع) ۱۳; نوح(ع) و خطا ۸; نهى به نوح(ع) ۹