البقرة ٢٠٣

وَ اذْکُرُوا اللَّهَ‌ فِي‌ أَيَّامٍ‌ مَعْدُودَاتٍ‌ فَمَنْ‌ تَعَجَّلَ‌ فِي‌ يَوْمَيْنِ‌ فَلاَ إِثْمَ‌ عَلَيْهِ‌ وَ مَنْ‌ تَأَخَّرَ فَلاَ إِثْمَ‌ عَلَيْهِ‌ لِمَنِ‌ اتَّقَى‌ وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌ وَ اعْلَمُوا أَنَّکُمْ‌ إِلَيْهِ‌ تُحْشَرُونَ‌

ترجمه

و خدا را در روزهای معیّنی یاد کنید! (روزهای 11 و 12 و 13 ماه ذی حجه). و هر کس شتاب کند، (و ذکر خدا را) در دو روز انجام دهد، گناهی بر او نیست، و هر که تأخیر کند، (و سه روز انجام دهد نیز) گناهی بر او نیست؛ برای کسی که تقوا پیشه کند. و از خدا بپرهیزید! و بدانید شما به سوی او محشور خواهید شد!

و خدا را در روزهاى معينى ياد كنيد پس هر كه شتاب كند [و اعمال را] در دو روز انجام دهد گناهى بر او نيست، و نيز هر كه [تا روز سوم‌] تأخير كند گناهى بر او نيست، [اين‌] براى كسى است كه تقوا پيشه كند. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه بى‌ترديد شما به سوى ا

و خدا را در روزهايى معيّن ياد كنيد، پس هر كس شتاب كند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد]، گناهى بر او نيست، و هر كه تأخير كند [و اعمال را در سه روز انجام دهد] گناهى بر او نيست. [اين اختيار ]براى كسى است كه [از محرمات‌] پرهيز كرده باشد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه شما را به سوى او گرد خواهد آورد.

و خدا را یاد کنید (به ذکر تکبیر) در چند روزی معیّن (ایّام تشریق) پس هر که شتاب کند و اعمال را در دو روز انجام دهد گناه نکرده، و هر که تأخیر کند نیز گناه نکرده. این حکم برای کسی است که (از هر گناه یا از محرمات احرام) پرهیزکار بوده است، و از خدا بترسید و بدانید که به سوی خدا باز خواهید گشت.

و خدا را در روزهای معلوم و معینی [که یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذوالحجه ایام وقوف در منی است] یاد کنید. پس هر که در دو روز [واجبات منی را انجام دهد و به کوچ کردن از آن] شتاب ورزد، گناهی بر او نیست، و هر که [تا روز سوم] تأخیر کند، بر او هم گناهی نیست، [اختیار کردن وقوف در منی چه در دو روز، چه در سه روز] برای کسی است که [از محرمات احرام] پرهیز کرده است. و از خدا پروا کنید و بدانید که یقیناً همه شما به سوی او محشور خواهید شد.

خداوند را در روزهايى چند ياد كنيد، و هر كه در دو روز شتاب كند، مرتكب گناهى نشده است. هر پرهيزگارى هم كه تأخير كند گناهى نكرده است. از خدا بترسيد و بدانيد كه همگان به پيشگاه وى گِرد مى‌آييد.

و خداوند را در روزهای اندکشمار [تشریق‌] یاد کنید و هرکس شتاب کند [و اعمال را در دو روز انجام دهد] بر او گناهی نیست و هرکس تاخیر کند [و در سه روز انجام دهد] بر او هم گناهی نیست چون تقوا ورزد، و از خداوند پروا کنید و بدانید که به نزد او محشور خواهید شد

خداى را در روزهايى چند- سه روز تشريق- ياد كنيد، پس هر كه در دو روز شتاب كند- يعنى اعمال را در دو روز انجام دهد و بازگشت از منى را به روز سوم نكشاند- گناهى بر وى نيست، و هر كه تاخير كند- تا آخر روزهاى تشريق- نيز گناهى بر او نيست، براى كسى كه [از محرمات احرام‌] بپرهيزد. و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه به سوى او برانگيخته و فراهم مى‌شويد.

و در روزهای مشخّصی (که سه روز ایّام التشریق، یعنی یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجّه است و حاجیان در مِنیا بسر می‌برند) خدا را یاد کنید (و با اذکار و ادعیه به عبادت و پرستش او بپردازید). و اگر کسی (عبادت سه روزه را در دو روز اوّل ایّام التشریق انجام دهد و) شتاب نماید، گناهی بر او نیست (و مانعی نخواهد بود که روز سوم برای رمی جمرات نباشد)، و کسی که ماندگار شود و (از رخصت استفاده نکند، بهتر هم خواهد بود و) گناهی نخواهد داشت، (و این رخصت تعجیل یا تأخیر و نفی گناه از شتابنده و ماندگار، تنها) از آنِ کسی است که تقوا پیشه سازد (و از منهیّات و محرّمات خویشتن را به دور دارد). از (خشم و انتقام) خدا بپرهیزید و بدانید که در پیشگاه او جمع خواهید شد (و به اعمال و اقوالتان رسیدگی خواهد گردید و پاداش نیکان و پادافره بدان داده خواهد شد).

و خدا را در روزهایی برشمرده [:مُنی] یاد کنید؛ پس هر کس در دو روز شتاب کند، (و اعمال مُنی را در آن دو روز انجام دهد) هیچ گناهی بر او نیست، و (نیز) هر که تأخیر کند (و اعمال مُنی را در سه روز انجام دهد) هیچ گناهی بر او نیست (و این اختیار) برای کسی (است) که (از محرّمات در حال احرام حج تا کنون) پرهیز کرده باشد (وگرنه سه روز باید در منی بماند). و از خدا پروا کنید و بدانید که شما تنها سوی او گردآورده خواهید شد.

و یاد کنید خدا را روزهائی چند پس آن کس که بشتابد در دو روز نیست بر او گناهی و آن کس که دیر کند نیست بر او گناهی برای آن کس که پرهیز کرده است و بترسید خدا را و بدانید که بسوی او گرد آورده شوید

البقرة ٢٠٢	آیه ٢٠٣	البقرة ٢٠٤
سوره : سوره البقرة نزول : ٧ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أُذْکُرُوا اللهَ»: مقصود از ذکر، تکبیر و تهلیل و تحمید و تسبیح است که پس از نماز، و هنگام رمی جمرات، و در وقت ذبح قربانی گفته می‌شود. «أَیَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ»: روزهای معلوم و مشخّص، که سه روز بعد از عید قربان است و ایّام التشریق نام دارد و حاجیان در مِنی بدین هنگام به رمی جمرات مشغول می‌گردند. «فَمَن تَعَجَّلَ»: اگر رمی جمرات در دو روز اوّل یا در خود سه روز انجام شود، بلامانع است. «تُحْشَرُونَ»: جمع آورده می‌شوید (نگا: آل‌عمران / و انعام / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

الْحَجُ‌ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ‌ فَمَنْ‌... (۴)

وَ هُوَ الَّذِي‌ ذَرَأَکُمْ‌ فِي‌... (۱) قَالَ‌ ذٰلِکَ‌ بَيْنِي‌ وَ بَيْنَکَ‌... (۰) وَ الشَّفْعِ‌ وَ الْوَتْرِ (۰)

تفسیر

• آيات ۲۰۳ - ۱۹۶ ، سوره بقره
• فرق بين تمام و كمال و مراد از امر به اتمام حج
• معناى حج و بيان اقسام آن در اسلام
• معناى كلمه هدى و فرق آن با هديه
• تفاوت اعمال و مناسك حج براى اهل مكه و غير آنها از مردم
• وجه تشديد بليغ امر به تقوى در آيه شريفه : و اتقوالله ...
• آيه اى كه دلالت مى كند بر اينكه داد و ستد در حج حلال است
• وقوف و كوچ از عرفات يكى ديگر از مناسك حج خانه خدا
• دعوت به ذكر و ياد خدا و مبالغه در آن در خلال مناسك حج
• بحث روايتى در ذيل آيات حج و شاءن نزول و بيان آنها
• بحث روايتى ديگر در باره حج تمتع و نقد و بررسى تحريم آن بعد از رسول الله (ص )
• رواياتى چند از طريق اهل سنت در باره حج تمتع
• رواياتى دال بر تشريح حج تمتع در زمان پيامبر و نهى خليفه دوم آن بر اساس اجتهاد شخصى
• گفتار صريح عمر در اينكه آنچه رسولخدا انجام مى داده او از آن نهى مى كند
• حكم خليفه دوم بر تصريح خود او بر خلاف قرآن است
• بررسى كلى پيرامون نهى از متعه در حج
• دلائلى كه در روايات براى تحريم حج تمتع پس از پيامبر(ص ) اقامه شده و نقد و رد آنها
• تمتع در حج موافق با كتاب خداست نه نهى از آن
• نهى عمر صراحتا اجتهاد در مقابل نص است
• رد استدلال برخى كه گفته اند حكم تمتع در حج باعث تعطيل بازارهاى مكه است
• رد استدلال برخى كه تشريع حج تمتع را بر مبناى قول عثمان بر اساس ترس از رسولخدا دانسته اند
• حج تمتع مختص اصحاب پيامبر نيست
• امتثال دستور رسول الله واجب ، احكام خدا نسخ ناشدنى و والى حق تغيير احكام راندارد
• اطاعتى كه آيه : اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى الامر منكم ، براى ولى امر قرار مى دهد اطاعت در غير احكام است
• ولى امر نمى تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير و رو كند ولو آنچه مى كند به صلاح حال امت مى كند
• تطبيق آنچه در باره حدود اختيارات ولى امر گفته شده با مسئله تمتع و آنچه از خليفه دوم صادر شد

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - وجوب ذکر خداوند در روزهاى مشخص (ایّام تشریق) بر حج گزار (و اذکروا اللّه فى ایّام معدودات) مراد از روزهاى مشخّص، ایّام تشریق (یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ذى الحجه) است.

۲ - اهمیّت فوق العاده ذکر خداوند در حج (فاذکروا اللّه ... و اذکروه ... فاذکروا اللّه ... و اذکروا اللّه)

۳ - ماندنِ در روزهاى معیّن (ایّام تشریق) در منى، از مناسک حج (و اذکروا اللّه فى ایّام معدودات فمن تعجّل فى یومین فلا اثم علیه و من تأخر فلا اثم علیه)

۴ - مخیر بودن حج گزار در کوچ کردن از منى در روز دوازدهم و یا روز سیزدهم مشروط به رعایت تقوا. (فمن تعجّل فى یومین فلا اثم علیه و من تأخر فلا اثم علیه لمن اتّقى)

۵ - لزوم رعایت تقواى الهى (و اتقوا اللّه)

۶ - تقواى الهى، زمینه ساز انجام فریضه حج (و اتقوا اللّه) با توجّه به اینکه در پایان بیان مناسک حج، مسأله تقوا مطرح شده است.

۷ - حشر (برانگیخته شدن) همگان، تنها به سوى خداوند است. (و اعلموا انکم الیه تحشرون)

۸ - توجّه به قیامت و بازگشت به خدا، زمینه ساز رعایت تقواى الهى (فاذا قضیتم مناسککم ... و اتقوا اللّه و اعلموا انکم الیه تحشرون)

۹ - توجّه به قیامت، زمینه ساز عمل به مناسک حج (و اعلموا انکم الیه تحشرون) با توجّه به اینکه پس از بیان مناسک حج، مسأله قیامت یاد شده است.

۱۰ - اجتماع حج گزاران، یادآور جمع شدن انسانها در قیامت (و اعلموا انکم الیه تحشرون)

روایات و احادیث

۱۱ - حجّ موجب آمرزش گناهان در صورت رعایت تقوا در آن (همانند پرهیز از محرمات احرام) (فمن تعجل فى یومین فلا اثم علیه و من تأخر فلا اثم علیه لمن اتقى) مؤید برداشت فوق، روایت امام صادق (ع) درباره آیه «فمن تعجل فى ...»، است که فرمود: یرجع لا ذنب له.

۱۲ - «ایّام معدودات»، ایّام تشریق است. (و اذکروا اللّه فى ایّام معدودات) امام صادق (ع) درباره آیه «و اذکروا اللّه فى ایّام معدودات»، فرمود: هى ایّام التشریق.

۱۳ - حج گزارى که در ایّام تشریق بمیرد، آمرزیده است. (فمن تعجّل فى یومین فلا اثم علیه) امام صادق (ع) درباره آیه «فمن تعجّل ...»، فرمود: یعنى من مات قبل ان یمضى، فلا اثم علیه.

۱۴ - پاکى حج گزار از گناه، در صورت پرهیز از گناهان بزرگ (و من تأخر فلا اثم علیه لمن اتقى) امام صادق (ع): ... «و من تأخر» ... «فلا اثم علیه» اذا اتّقى الکبائر.

موضوعات مرتبط

• احکام: ۱، ۳، ۴
• انسان: حشر انسان ۷، ۱۰ ; فرجام انسان ۷.
• ایّام تشریق: ۱، ۳، ۱۲، ۱۳
• ایمان: آثار عملى ایمان به آخرت ۸، ۹ ; رابطه ایمان و عمل ۸، ۹
• تقوا: آثار تقوا ۶، ۱۳ ; اهمیّت تقوا ۴، ۵ ; زمینه تقوا ۸
• تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۶، ۹
• حاجیان: آمرزش حاجیان ۱۳
• حج: اجتماع در حج ۱۰ ; احکام حج ۱، ۳، ۴ ; اهمیّت حج ۶ ; ذکر در حج ۱، ۲ ; مرگ در حج ۱۳
• خدا: بازگشت به خدا ۷
• ذکر: اهمیّت ذکر ۲ ; خدا ۱، ۲ ; ذکر قیامت ۱۰
• علم: رابطه علم و عمل ۸، ۹
• گناه: آمرزش گناه ۱۳، ۱۴ ; گناه کبیره ۱۳
• مِنى: وقوف در مِنى ۳، ۴ واجبات، ۱