التوبة ١٢٠

مَا کَانَ‌ لِأَهْلِ‌ الْمَدِينَةِ وَ مَنْ‌ حَوْلَهُمْ‌ مِنَ‌ الْأَعْرَابِ‌ أَنْ‌ يَتَخَلَّفُوا عَنْ‌ رَسُولِ‌ اللَّهِ‌ وَ لاَ يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ‌ عَنْ‌ نَفْسِهِ‌ ذٰلِکَ‌ بِأَنَّهُمْ‌ لاَ يُصِيبُهُمْ‌ ظَمَأٌ وَ لاَ نَصَبٌ‌ وَ لاَ مَخْمَصَةٌ فِي‌ سَبِيلِ‌ اللَّهِ‌ وَ لاَ يَطَئُونَ‌ مَوْطِئاً يَغِيظُ الْکُفَّارَ وَ لاَ يَنَالُونَ‌ مِنْ‌ عَدُوٍّ نَيْلاً إِلاَّ کُتِبَ‌ لَهُمْ‌ بِهِ‌ عَمَلٌ‌ صَالِحٌ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ يُضِيعُ‌ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ‌

ترجمه

سزاوار نیست که اهل مدینه، و بادیه‌نشینانی که اطراف آنها هستند، از رسول خدا تخلّف جویند؛ و برای حفظ جان خویش، از جان او چشم بپوشند! این بخاطر آن است که هیچ تشنگی و خستگی، و گرسنگی در راه خدا به آنها نمی‌رسد و هیچ گامی که موجب خشم کافران می‌شود برنمی‌دارند، و ضربه‌ای از دشمن نمی‌خورند، مگر اینکه به خاطر آن، عمل صالحی برای آنها نوشته می‌شود؛ زیرا خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند!

مردم مدينه و باديه‌نشينان اطرافش را نرسد كه از رسول خدا تخلف كنند و جان خود را عزيزتر از جان او بدانند. اين از آن روست كه در راه خدا هيچ تشنگى و رنج و گرسنگى به آنها نرسد و در هيچ مكانى كه كافران را به خشم مى‌آورد قدم نگذارند و از دشمن ضربه‌اى نخورن

مردم مدينه و باديه‌نشينان پيرامونشان را نرسد كه از [فرمان‌] پيامبر خدا سر باز زنند و جان خود را عزيزتر از جان او بدانند، چرا كه هيچ تشنگى و رنج و گرسنگيى در راه خدا به آنان نمى‌رسد؛ و در هيچ مكانى كه كافران را به خشم مى‌آورد قدم نمى‌گذارند و از دشمنى غنيمتى به دست نمى‌آورند مگر اينكه به سبب آن، عمل صالحى براى آنان [در كارنامه‌شان‌] نوشته مى‌شود، زيرا خدا پاداش نيكوكاران را ضايع نمى‌كند.

اهل مدینه و بادیه‌نشینان اطرافشان نباید هرگز از (همراهی) پیغمبر تخلف کنند و نه هرگز جان خود را از جان او عزیزتر شمارند، زیرا هیچ رنج تشنگی و خستگی و گرسنگی در راه خدا نکشند و هیچ قدمی در جایی که کفار را خشمگین کند ننهند و هیچ دستبردی به دشمنان نرسانند جز آنکه در مقابل هر یک از این رنج و آلام عمل صالحی در نامه اعمالشان نوشته شود که خدا هرگز اجر نیکوکاران را ضایع نخواهد گذاشت.

شایسته نیست که اهل مدینه و بادیه نشینانی که پیرامون آنانند، از رسول خدا تخلف کنند؛ و آنان را نسزد که به سبب پرداختن به خویش از حفظ جان او [در شداید و سختی ها] دریغ ورزند؛ زیرا هیچ تشنگی و رنج و گرسنگی در راه خدا به آنان نمی رسد، و در هیچ مکانی که کافران را به خشم می آورد، قدم نمی گذارند، و از هیچ دشمنی انتقام نمی گیرند [و با نبرد با او به کام دل نمی رسند] مگر آنکه به پاداش هر یک از آنان عمل شایسته ای در پرونده آنان ثبت می شود؛ چرا که خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند.

اهل مدينه و عربهاى باديه‌نشين اطراف آن را نرسد كه از همراهى با پيامبر خدا تخلف ورزند و نبايد كه از او به خود پردازند. زيرا در راه خدا هيچ تشنگى به آنها چيره نشود يا به رنج نيفتند يا به گرسنگى دچار نگردند يا قدمى كه كافران را خشمگين سازد برندارند يا به دشمن دستبردى نزنند، مگر آنكه عمل صالحى برايشان نوشته شود، كه خدا پاداش نيكوكاران را تباه نمى‌سازد.

اهل مدینه و اعرابیان پیرامونشان را نرسد که از حکم پیامبر خدا سر پیچند و جان خود را از جان او عزیزتر بدارند، چرا که هیچ تشنگی و هیچ خستگی و هیچ گرسنگی در راه خدا به آنان نرسد و هیچ گامی به پایگاهی [از سرزمین دشمن‌] نگذارند که کافران را به خشم آورد، و هیچ دستبردی به هیچ دشمنی نزنند، مگر آنکه در برابر آن عمل صالحی برای آنان [در کارنامه‌شان‌] نوشته شود، زیرا که خداوند پاداش نیکوکاران را فرو نمی‌گذارد

مردم مدينه و باديه‌نشينان پيرامونشان را نسزد كه از [همراهى با] پيامبر خدا واپس مانند و نه اينكه به [حفظ] جانهاى خويش رغبت نمايند و از جان وى روگردان شوند- يعنى جانهاى خويش از جان او عزيزتر شمارند-. اين از آن روست كه در راه خدا هيچ تشنگى و رنج و گرسنگى بديشان نرسد و هيچ گامى در جايى كه كافران را به خشم آرد ننهند و به هيچ كامى از دشمن دست نيابند- از كشتن و زخمى كردن و اسير گرفتن و دستبرد زدن- مگر اينكه به پاداش آن براى ايشان كارى نيك و شايسته نويسند، كه خدا مزد نيكوكاران را تباه نمى‌كند

درست نیست که اهل مدینه و بادیه‌نشینان دوروبر آنان، از پیغمبر خدا جا بمانند (و در رکاب او به جهاد نروند، و در راه همان چیزی جان نبازند که او در راه آن جان می‌بازد) و جان خود را از جان پیغمبر دوست‌تر داشته باشند. چرا که هیچ تشنگی و خستگی و گرسنگی در راه خدا به آنان نمی‌رسد، و گامی به جلو برنمی‌دارند که موجب خشم کافران شود، و به دشمنان دستبردی نمی‌زنند (و ضرب و قتل و جرحی نمی‌چشانند و اسیر و غنیمتی نمی‌گیرند) مگر این که به واسطه‌ی آن، کار نیکوئی برای آنان نوشته می‌شود (و پاداش نیکوئی بدانان داده می‌شود). بیگمان خداوند پاداش نیکوکاران را (بی‌مزد نمی‌گذارد و آن را) هدر نمی‌دهد.

مردم مدینه و بادیه‌نشینان اطرافشان را چنان نبوده است که از (فرمان) پیامبر خدا سر باز زنند و نه اینکه خودهاشان از حضرتش رویگردانی کنند. این بدین جهت است که همواره هیچ تشنگی شدیدی و نه زحمتی و نه گرسنگی و تنگی‌ای در راه خدا به آنان نمی‌رسد و در هیچ جایگاهی که کافران را به خشم آورد گام نمی‌نهند، جز اینکه (همین‌ها) برایشان کاری شایسته نوشته شده. بی‌گمان خدا اجر نیکوکاران را ضایع نمی‌کند.

نرسد مردم مدینه و آنان را که پیرامون آنند از اعراب (دشت نشینان) که بازمانند از رسول خدا و نه برگزینند جان خویش را بر جانش این بدان است که نمیرسدشان تشنگی و نه رنجی و نه گرسنگی در راه خدا و نه پای نهند در جائی که به خشم آرد کافران را و نه نبردی با دشمنی کنند جز آنکه نوشته شود برای ایشان بدان عملی صالح همانا خدا تباه نکند پاداش نکوکاران را

التوبة ١١٩	آیه ١٢٠	التوبة ١٢١
سوره : سوره التوبة نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٥٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مَا کَانَ»: صحیح نیست. درست نیست. «لا یَرْغَبُوا بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ»: جان خود را از جان او عزیزتر و با ارزش‌تر ندانند. از بذل جان خود در راه حفظ جان او دریغ نکنند. «ظَمَأٌ»: تشنگی. «نَصَبٌ»: خستگی. «مَخْمَصَةٌ»: گرسنگی. «لا یَطَأُونَ»: گام نمی‌گذارند. پای نمی‌نهند. «مَوْطِئاً»: جای گام. قدمگاه. «لا یَطَأُون مَوْطِئاً»: مراد این است که گامی به جلو برنمی‌دارند و وارد مکانی نمی‌شوند، مگر این که ... «لا یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلاً»: صدمه‌ای به دشمن نمی‌رسانند و اسیر و غنیمتی از ایشان نمی‌گیرند، و ...

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِلاَّ تَنْفِرُوا يُعَذِّبْکُمْ‌... (۰) إِنَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا... (۵) وَ مَا کَانَ‌ الْمُؤْمِنُونَ‌... (۱)

تفسیر

• آيات ۱۲۳ - ۱۱۱، سوره توبه
• وعده قطعى بهشت به كسانى كه در راه خدا با جان و مال خود جهاد مى كنند (ان الله اشترى )
• وضع و وصف فردى و اجتماعى مؤ منين
• سبب عدم جواز استغفار براى مشركين لغو بودن استغفار براى آنان است
• علت وجوب تبرى از دشمنان خدا، و اشاره به عموميت اين حكم
• وجه اينكه توبه (بازگشت ) خدا به پيامبر (ص ) و مهاجرين انصار ،قبل از ذكر توبه خدا به سه نفرى كه از جنگ تبوك تخلف كردند در آيه وارد شده وبيان مراد از توبه خدا در اين موارد
• بيان مقصود از توبه در هر يك از مواردى كه در آيات مورد بحث تكرار شده
• معناى اينكه فرمود: با صادقين باشيد (...و كونوا مع الصادقين )
• پاداش مجاهدان ، و مراد از جمله : (( ليجزيهم الله احسن ما كانوا يعملون ))
• توضيح آيه نفر (فلولا نفر من كل فرقة منهم طائفة ... )) و بيان آنچه كه از آن استنباط مى شود
• (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته )
• روايتى درباره مشقات و سختى هايى كه مسلمانان در راه تبوك تحمل نمودند

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - تخلف از فرمان رسول خدا(ص) براى اهل مدینه و بادیه نشینان اطراف آن - که نزدیک ترین مردم به آن حضرتند - سزاوار نیست. (ما کان لأهل المدینة ... أن یتخلفوا عن رسول اللّه)

۲ - اصحاب پیامبر(ص) داراى مسؤولیتى فزونتر نسبت به دیگر مسلمانان (ما کان لأهل المدینة و من حولهم من الأعراب أن یتخلفوا عن رسول اللّه) از این آیه استفاده مى شود که اهل مدینه و اطراف آن - به دلیل قرب بیشتر به پیامبر(ص) - مسؤولیتى فزونتر از دیگران دارند و بدین جهت است که خداوند آنان را اختصاص به ذکر داده است.

۳ - نزدیک بودن به رهبر جامعه اسلامى و قرار داشتن در پایگاه دین، مسؤولیت آفرین است. (ما کان لأهل المدینة و من حولهم من الأعراب) برداشت فوق مبتنى بر این اساس است که خداوند نزدیکان به پیامبر(ص) و حاضران در پایگاه شریعت (مدینه) را به خاطر برخوردارى از این ویژگى، داراى مسؤولیتى فزونتر دانسته است و مخالفت با پیامبر(ص) را در شأن آنان ندانسته است.

۴ - پیامبر(ص)، داراى مقام ولایت و مؤمنان موظف به پیروى بى چون و چرا از آن حضرت (ما کان ... أن یتخلفوا عن رسول اللّه)

۵ - ممنوعیت تخلف از فرمان رهبر جامعه اسلامى در همه اعصار (ما کان لأهل المدینة و ... أن یتخلفوا عن رسول اللّه) با توجّه به اینکه آیات قبل در زمینه جهاد بود و فرمان جهاد حکمى مربوط به حکومت اسلامى است، مى توان استفاده کرد که لزوم تبعیت از رسول خدا (ص) در واقع به معناى لزوم تبعیت از حاکم الهى است و نام رسول خدا (ص) از آن جهت ذکر شده که آن حضرت حاکم جامعه اسلامى بوده است.

۶ - تفاوت مسؤولیت انسانها در پیشگاه خداوند، متناسب با بهره مندى آنها از علم و امکانات* (ما کان لأهل المدینة و من حولهم من الأعراب أن یتخلفوا) برداشت فوق بدان احتمال است که اختصاص به ذکر یافتن اهل مدینه و اطراف آن در آیه، مبتنى بر این اصل کلى (برخوردارى از علم و امکانات) باشد.

۷ - حفظ جان پیامبر(ص)، وظیفه همه مؤمنان و مقدم بر حفظ جان خودشان (و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه)

۸ - مؤمنان صادق و راستین، براى تحمل سختیهاى جنگ و کاستن دشواریها از پیامبر(ص) پیشقدم بودند. (و کونوا مع الصدقین ... و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه)

۹ - رهبرى حق در نظام اسلامى، داراى جایگاهى رفیع و مسلمانان وظیفه دار ایثارو فداکارى براى او (و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه) از اینکه خداوند به مؤمنان فرمان داده است تا براى حفظ جان پیامبر(ص) به عنوان رهبر به حق جامعه اسلامى جان فشانى کنند، برداشت فوق استفاده مى شود.

۱۰ - تحمل هر سختى (تشنگى، رنج، گرسنگى و تعرض و ضربه زدن به دشمن) در راه خدا، عمل صالح و داراى اجر است. (ذلک بأنهم لا یصیبهم ... فى سبیل اللّه ... إلا کتب لهم به عمل صلح)

۱۱ - تحمل کمترین دشوارى در راه خدا، داراى پاداشى نزد او (ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و ... فى سبیل اللّه ... إلا کتب لهم به عمل صلح) از تنکیر «ظمأ»، «نصب» و ... تقلیل استفاده مى شود.

۱۲ - ارزشمندى تحمل رنج و سختى، منوط به در راه خدا بودن آن است. (لا یصیبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبیل اللّه)

۱۳ - گام نهادن مؤمنان در هر میدان و زمینه اى که خشم کافران را به دنبال داشته باشد، عمل صالح و داراى اجر است. (و لا یطئون موطئاً یغیظ الکفار ... إلا کتب لهم به عمل صلح)

۱۴ - حرکت مؤمنان به سوى جنگ تبوک، برانگیزنده خشم کافران بود. (و لا یطئون موطئاً یغیظ الکفار) با توجّه به اینکه این بخش از آیات در مورد جنگ تبوک است، برداشت فوق استفاده مى شود.

۱۵ - دفاع از جان پیامبر(ص) و تحمل سختى در راه اطاعت از آن حضرت، حرکت در راه خدا و عمل صالح است. (و لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و ... فى سبیل اللّه ... إلا کتب لهم به عمل صلح)

۱۶ - تعلل در انجام وظایف دینى، با توجّه به مأجور بودن کمترین تلاش و رنج انسان در راه خدا، شایسته نیست. (ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و ... فى سبیل اللّه ... إلا کتب لهم به عمل صلح)

۱۷ - تمامى حرکات و رفتار آدمى در این جهان، ثبت و ضبط خواهد شد. (لا یصیبهم ظمأ ... إلا کتب لهم به عمل صلح)

۱۸ - پیروى از پیامبر(ص) و حرکت در راه خدا، به دنبال دارنده سختیها و مرارتها (ما کان ... أن یتخلفوا عن رسول اللّه ... ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبیل اللّه) شمرده شدن سختیها و رنجها در آیه و ترغیب مؤمنان به تحمل آنها، بیانگر این حقیقت است که حرکت در راه دین دربردارنده رنج و زحمت مى باشد و ایمان واقعى، مستلزم تحمل آن است.

۱۹ - اجر و پاداش عمل نیک مؤمنان، در پیشگاه الهى محفوظ بوده و ضایع نخواهد شد. (إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین)

۲۰ - جهاد و تحمل رنج و سختى در راه خدا، احسان و داراى پاداش از سوى خداست. (لا یصیبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبیل اللّه ... إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین)

۲۱ - همه حرکتهاى دینى، حتى مبارزه و جهاد، در راه سازندگى و احسان به جامعه بشرى است. (لا یصیبهم ظمأ و لا نصب و لا مخمصة فى سبیل اللّه ... إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین)

۲۲ - جان فشانى و تحمل هر گونه سختى (تشنگى، گرسنگى و حرارتهاى جبهه جنگ) در راه خدا، از نشانه ها و اوصاف محسنان است. (لا یرغبوا بأنفسهم عن نفسه ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ ... فى سبیل اللّه ... إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین)

۲۳ - ایمان و آگاهى به پاداش الهى، زمینه عدم تخلف از وظایف دشوار دینى (ذلک بأنهم لا یصیبهم ظمأ و ... إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین)

۲۴ - کسب پیروزى در راه خدا، همانند تحمل مشکلات، عمل صالح و داراى اجر است. (ذلک بأنهم لا یصیبهم ... و لا ینالون من عدو نیلاً إلا کتب لهم به عمل صلح إن اللّه لا یضیع أجر المحسنین) برداشت فوق بر این اساس است که مراد از جمله «لا ینالون من عدو نیلاً» مى تواند دستیابى به پیروزى بر دشمن باشد.

موضوعات مرتبط

• احسان: موارد احسان ۲۰، ۲۱
• ارزشها: ملاک ارزشها ۱۲
• اطاعت: آثار اطاعت از محمّد (ص) ۱۸ ; اطاعت از محمّد (ص) ۱۵ ; زمینه اطاعت در سختى ۲۳ ; مشکلات اطاعت از محمّد (ص) ۱۸
• انسان: تفاوت مسؤولیت انسان ها ۶
• ایمان: آثار ایمان ۲۳ ; ایمان به پاداشهاى خدا ۲۳
• بادیه نشینان مدینه: بادیه نشینان مدینه و محمّد(ص) ۱
• پیروزى: پاداش پیروزى در راه خدا ۲۴
• تکلیف: سستى در عمل به تکلیف ۱۶
• جامعه: احسان به جامعه ۲۱ ; سازندگى جامعه ۲۱
• جهاد: آثار جهاد ۲۱ ; پاداش جهاد ۲۰
• خدا: پاداشهاى خدا ۲۰
• رهبران دینى: تبعیت از رهبران دینى ۵ ; تخلف از رهبران دینى ۵ ; مقامات رهبران دینى ۹
• رهبرى: مسؤولیت نزدیکان رهبرى ۳
• سبیل اللّه: ارزش سبیل اللّه ۱۲ ; سختى سبیل اللّه ۱۸
• سختى: ارزش تحمل سختى در راه خدا ۱۲ ; پاداش تحمل سختى در راه خدا ۱۰، ۱۱، ۲۰، ۲۴ ; تحمل سختى در راه خدا ۱۵، ۲۲ ; زمینه سختى ۱۸
• صحابه: مسؤولیت صحابه ۲
• عصیان: عصیان از محمّد(ص) ۱
• علم: نقش علم ۶
• عمل: ثبت عمل ۱۷
• عمل صالح: پاداش عمل صالح ۱۰، ۱۳، ۲۴ ; حتمیت پاداش عمل صالح ۱۹ ; موارد عمل صالح ۱۰، ۱۳، ۱۵، ۲۴
• غزوه تبوک: شرکت در غزوه تبوک ۱۴; قصه غزوه تبوک ۱۴; مؤمنان در غزوه تبوک ۱۴
• کافران: زمینه غضب کافران ۱۳; موجبات غضب کافران ۱۴
• مؤمنان: تکلیف مؤمنان ۴; حتمیت پاداش مؤمنان ۱۹; مؤمنان و تحمل سختى ۸; مؤمنان و محمّد (ص) ۸; مسؤولیت مؤمنان ۷
• محسنان: ایثارگرى محسنان ۲۲; تحمل سختى محسنان ۲۲; صفات محسنان ۲۲
• محمّد (ص): پاسدارى از محمّد (ص) ۷، ۱۵; تبعیت از محمّد (ص) ۴; مقامات محمّد (ص) ۴; ولایت محمّد (ص) ۴
• مدینه: اهل مدینه و محمّد (ص) ۱
• مسؤولیت: عوامل مسؤولیت ۳
• مسلمانان: مسلمانان و رهبران دینى ۹; مسؤولیت مسلمانان ۲، ۹