غافر ٢

تَنْزِيلُ‌ الْکِتَابِ‌ مِنَ‌ اللَّهِ‌ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‌

ترجمه

این کتابی است که از سوی خداوند قادر و دانا نازل شده است.

فرو فرستادن [اين‌] كتاب از جانب خداى شكست ناپذير داناست

فرو فرستادن اين كتاب، از جانب خداى ارجمند داناست،

نزول این کتاب آسمانی (قرآن) از جانب خدای مقتدر داناست.

این کتاب نازل شده از سوی خدای توانای شکست ناپذیر وداناست؛

نزول اين كتاب از جانب خداى پيروزمند داناست؛

کتابی است فرو فرستاده از سوی خداوند پیروزمند دانا

فرو فرستادن اين كتاب از سوى خداى توانمند بى‌همتا و داناست

فرو فرستادن این کتاب (قرآن) از سوی یزدان چیره و آگاه انجام می‌پذیرد.

فرو فرستادن تدریجی این کتاب، از جانب خدای عزیز بسیار داناست،

فرستادن کتاب از خداوند عزّتمند دانا

غافر ١	آیه ٢	غافر ٣
سوره : سوره غافر نزول : ٨ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«تَنزِیلُ الْکِتَابِ ...»: (نگا: زمر / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ الشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ‌... (۰) وَ تَرَى‌ الْمَلاَئِکَةَ حَافِّينَ‌... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۶ سوره مؤ من
• اشاره به مطالبى كه سوره مباركه مؤ من متضمن است
• وجه ذكر دو صفت عزيز و عليم از بين صفات الهى و افتتاح سوره به آن دو
• بيان اينكه اساس تنزيل كتاب ، علم محيط خدا به خلق خود مى باشد
• حال كفارى كه با جدال به باطل در صدد مقابله با حجت هاى حق برآمدند و خدا آنان رابگرفت
• پاسخ به توهمى باطلدرباره وضعيت كافران

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

حم «1» تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «2»

حا، ميم. نزول كتاب از طرف خداوند عزيز عليم است.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «2»

تَنْزِيلُ الْكِتابِ‌: نازل كردن قرآن، مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‌: از جانب خداوندى كه غالب است در پادشاهى خود، دانا به جميع خلايق و مصالح و حكم.

تنبيه:

تخصيص اين دو وصف در اين مقام به جهت تنبيه بر آنچه در قرآن است از اعجاز و حكم كه دال است بر قدرت غالبه و حكمت بالغه، و اشاره به تحقيق آنچه در او است از ترغيب ثواب و ترهيب عقاب و تقرير نعم واسعه و آلاء سابغه سبحانى.

---

«1» معانى الاخبار (چ حيدرى) ص 22، و نيز نور الثقلين، ج 4، ص 510، ح 7.

جلد 11 - صفحه 279

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

حم «1» تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «2» غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقابِ ذِي الطَّوْلِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ «3» ما يُجادِلُ فِي آياتِ اللَّهِ إِلاَّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَلا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلادِ «4»

كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ الْأَحْزابُ مِنْ بَعْدِهِمْ وَ هَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَ جادَلُوا بِالْباطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كانَ عِقابِ «5»

ترجمه‌

اين نازل نمودن كتاب است از جانب خداى تواناى دانا

آمرزنده گناه و پذيرنده توبه سخت عقوبت صاحب نعمت و وسعت نيست خدائى جز او بسوى او بازگشت است‌

مجادله و گفتگو ننمايند در آيتهاى خدا مگر آنها كه كافر شدند پس فريب ندهد تو را آمد و شد آنها در شهرها

تكذيب كردند پيش از آنها قوم نوح و دسته‌هاى بعد از آنها و اهتمام نمودند هر جماعتى بر پيغمبرشان براى آنكه بگيرند او را و مجادله نمودند بسخن باطل تا زائل نمايند بآن سخن حق را پس گرفتم آنها را پس چگونه بود عقوبت من‌

تفسير

- با در نظر گرفتن بيانات سابقه راجع بفواتح السّور در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه امّا حم پس مقصود از آن حميد مجيد است و خداوند ميفرمايد اين نازل نمودن قرآن مجيد است از جانب خداوند ارجمند بسيار دانا كه آمرزنده گناهان بندگان و قبول كننده توبه ايشان است ولى اين دو صفت شما را مغرور نكند كه مرتكب معصيت شويد باميد توبه و مغفرت چون او سخت عقوبت هم ميباشد پس اگر اتّفاقا موفّق بتوبه و مغفرت نشويد بخطر عظيمى دچار خواهيد شد و در هيچ حال مأيوس از رحمت حق نباشيد چون او صاحب فضل است بترك عقاب بر مستحق آن و اعطاء نعمت و وسعت و هميشه مؤمن بايد

---

جلد 4 صفحه 515

بين خوف و رجاء باشد و از عذاب خدا بترسد و اميدوار برحمت حق باشد و نيست خدائى و معبود بحقى جز او پس بايد در عبادت فقط متوجه باو بود و باز گشت تمام خلق بحكم و جزاى او است پس ناچار بايد حاضر در پيشگاه او شد و راضى بقضاء او بود و چون از جهات عديده كه مكرّر بيان شده اعجاز و بر حق بودن قرآن بر اهل انصاف ظاهر و هويدا است مجادله و معارضه نميكنند در آيات آن بطعن و ردّ و اشكال مگر كسانيكه از روى عناد و تعصّب و لجاج كافر و منكر حق بودن آن شده‌اند پس نبايد پيغمبر اكرم و اهل ايمان بقرآن نظر بدوران تجارت و گردش چند روزه آنها در بلاد و شهرها داشته باشند و بايد بدانند كه خدا بزودى دمار از روزگار آنها درآورد و آنان را مغلوب و مقهور و مقتول و اسير و خوار و ذليل اهل ايمان فرمايد و در كتاب اكمال از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه فرمود ملعون شدند مجادله كنندگان در دين خدا بزبان هفتاد پيغمبر و كسيكه مجادله نمايد در آيات الهى بتحقيق كافر شده و اين آيه را تلاوت فرمود و نيز از آنحضرت روايت شده كه نوعى از جدال در قرآن كفر است چون مباحثه و گفتگو در حلّ مشكلات و استنباط حقائق و ردّ شبهات اهل باطل از آن لازم و واجب است و پيش از كفار مكه كه در مقابل قرآن و پيغمبر آخر الزمان مرتكب اين اعمال و اقوال ناشايسته شدند قوم نوح عليه السّلام و دستجات مختلفه از امم سابقه بودند كه در مقام تكذيب و عداوت و ضدّيت با انبياء خودشان برآمدند و از هيچگونه اذيت و آزار ايشان دريغ ننمودند از قبيل قوم عاد و ثمود و اقوام بعد از آنها كه اهتمام در گرفتن و كشتن پيغمبرانشان داشتند و بهر گونه اباطيل تشبّث مينمودند براى اخفاء نور حق و اشتباه كارى بر جهّال و تشكيك در عقائد اهل ايمان از قبيل آنكه به پيغمبران ميگفتند شما بشرى هستيد مانند ما ميخوريد و راه ميرويد و چرا خدا براى هدايت مردم از آسمان فرشته نفرستاد و كلماتيكه طبع از ذكر آنها اباء دارد و براى ابطال حجج الهيه ذكر مينمودند بگمان خودشان و خداوند گرفت آنها را باقوال و افعالشان و در قرآن و تواريخ دنيا چگونگى آن ذكر شد و آثار آن در عالم و در طرق اهل مكه بشامات براى تجارت باقى ماند و آنها ديدند و عبرت نگرفتند و با شخص اول عالم امكان كه‌

---

جلد 4 صفحه 516

مبعوث بر آنها شده بود و از قبيله خودشان بود از هيچ گونه ضديّت و مخالفت دريغ ننمودند و بانتقام الهى رسيدند و خداوند تمام اينها را ذيلا بچشم آنها كشيده كه براى تذكّرشان و اخذ اقرار سؤال ميفرمايد پس چگونه بود عقاب من نسبت بآنان.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

حم‌ «1» تَنزِيل‌ُ الكِتاب‌ِ مِن‌َ اللّه‌ِ العَزِيزِ العَلِيم‌ِ «2»

اخبار ‌در‌ فضيلة و مثوبات‌ ‌اينکه‌ سوره مباركه‌ و ساير حواميم‌ بسيار ‌است‌: ‌از‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ روايت‌ ‌شده‌ فرمودند

(‌من‌ احب‌ّ ‌ان‌ يرتع‌ ‌في‌ رياض‌ الجنة فليقرء الحواميم‌ ‌في‌ صلوة الليل‌)

و فرمود

(الحواميم‌ ديباج‌ القرآن‌)

و نيز فرمود

(لكل‌ّ شي‌ء لباب‌ و لباب‌ القرآن‌ الحواميم‌)

و فرمود

(اذا وقعت‌ ‌في‌ الحم‌ وقعت‌ ‌في‌ روضات‌)

و

(‌من‌ قرء سوره‌ حم‌ المؤمن‌ ‌لم‌ يبق‌ روح‌ نبي‌ّ و ‌لا‌ صدّيق‌ و ‌لا‌ مؤمن‌ الّا صلوا ‌عليه‌ و استغفروا ‌له‌)

و ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ (ع‌) مرويست‌ فرمود

(الحواميم‌ ريحان‌ القرآن‌ فاحمدوا اله‌ و اشكروه‌ بحفظها و تلاوتها و ‌ان‌ العبد ليقوم‌ يقرأ الحواميم‌ فيخرج‌ ‌من‌ ‌فيه‌ اطيب‌ ‌من‌ المسك‌ الا ذفروا العنبر و ‌ان‌ اللّه‌ يرحم‌ تاليها و قاريها و يرحم‌ جيرانه‌ و اصدقائه‌ و معارفه‌ و كل‌ّ حميم‌ ‌او‌ قريب‌ ‌له‌ و انه‌ ‌في‌ القيمة يستغفر ‌له‌ العرش‌ و الكرسي‌ و ملائكة اللّه‌ المقربون‌)

و ‌از‌ حضرت‌ باقر (ع‌) مرويست‌ فرمود

(‌من‌ قرء حم‌ المؤمن‌ ‌في‌ ‌کل‌ ثلاث‌ غفر اللّه‌ ‌له‌ ‌ما تقدم‌ ‌من‌ ذنبه‌ و ‌ما تأخّر و الزمه‌ التّقوي‌ و جعل‌ الاخرة خير ‌له‌ ‌من‌ الدّنيا)

و ‌غير‌ ‌ذلک‌ ‌من‌ الاخبار خصوصا و عموما.

جلد 15 - صفحه 351

(حم‌) ‌از‌ حروف‌ مقطّعه‌ گفتيم‌ رمزيست‌ ‌بين‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ و ‌از‌ متشابهات‌ ‌است‌ ‌که‌ ما يَعلَم‌ُ تَأوِيلَه‌ُ إِلَّا اللّه‌ُ وَ الرّاسِخُون‌َ فِي‌ العِلم‌ِ بعضي‌ گفتند اشاره‌ ‌به‌ اسماء الهيّه‌ ‌است‌ حا اشاره‌ ‌به‌ حميد، حليم‌، حكيم‌، حي‌ّ، حنّان‌ و ميم‌ اشاره‌ بملك‌، مجيد، مبدء، معيد، و ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ (ع‌) مرويست‌

الحميد المجيد.

تَنزِيل‌ُ الكِتاب‌ِ خبر مبتداء محذوف‌ ‌است‌ ‌يعني‌ «‌هذا‌ القرآن‌ تنزيل‌ الكتاب‌» ‌است‌ و مراتب‌ نزول‌ قرآن‌ ‌را‌ مكرّرا بيان‌ كرده‌ايم‌ ‌در‌ عالم‌ انوار ‌بر‌ نور مقدّس‌ نبوي‌ ‌در‌ لوح‌ محفوظ ‌در‌ آسمان‌ اوّل‌ ‌بر‌ جبرئيل‌ ‌بر‌ ‌رسول‌ محترم‌.

مِن‌َ اللّه‌ِ ‌که‌ عين‌ عبارات‌ و كلمات‌ صادره‌ ‌از‌ مقام‌ ربوبيّتست‌.

العَزِيزِ ‌در‌ ملك‌ و ملكوت‌.

العَلِيم‌ِ بجميع‌ امور حتّي‌ علم‌ ذات‌ بذات‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 2)- اوصافی امید بخش! در این آیه- همان گونه که روش قرآن است- بعد از ذکر «حروف مقطعه» سخن از عظمت مقام «قرآن» به میان می‌آورد، اشاره به این که این کتاب با این همه عظمت از حروف ساده الفبا ترکیب یافته، بنائی چنان عظیم از مصالحی چنین کوچک، و این خود دلیل بر اعجاز آن است.

می‌فرماید: «این کتابی است که از سوی خداوند قادر و دانا نازل شده است» (تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ).

عزت و قدرتش موجب شده که احدی نتواند با آن برابری کند، و علمش سبب گردیده که محتوای آن در اعلی درجه کمال، و فراگیر همه نیازهای انسانها در طریق تکامل باشد.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ -قرآن، کتابى نازل شده از جانب خداوند است; نه دستاورد بشر. (تنزیل الکتب من اللّه) تصریح و تأکید خداوند بر الهى بودن قرآن - با آن که ادعاى آورنده اش (پیامبراسلام) نیز همین بوده است - مى تواند به این خاطر باشد که مخالفان اسلام، این کتاب را بشرى و ساخته و پرداخته پیامبر(ص) مى دانستند.

۲ -کتابت و تدوین قرآن، پس از نزول آن در حیات پیامبراسلام(ص) انجام گرفت. (تنزیل الکتب من اللّه) اطلاق کتاب (نوشته و نگارش یافته) به قرآن، یا بدان جهت بوده که آیه هاى آن پس از نزول نوشته مى شده است و یا توصیه اى است از جانب خداوند که باید به صورت نوشته در آید. هر دو فرض، مى تواند گویاى برداشت یادشده باشد.

۳ - خداوند، عزیز (پیروز شکست ناپذیر) و علیم (بسیار دانا) است. (اللّه العزیز العلیم)

۴ - قرآن، جلوه عزت و علم خداوند (تنزیل الکتب من اللّه العزیز العلیم) آمدن دو صفت عزیز و علیم براى خداوند، پس از یادآورى الهى بودن قرآن، مى تواند گویاى حقیقت یاد شده باشد.

۵ - قرآن، در عرصه فکر و اندیشه، پیروز شکست ناپذیر و کتابى عالمانه است. (تنزیل الکتب من اللّه العزیز العلیم) از آن جایى که خداوند عزیز و علیم است، سخن او هم در عرصه خود (فکر، اندیشه و ...) چنین خواهدبود.

۶ - قرآن، مایه عزت انسان ها و آموزنده دانش به آنان (تنزیل الکتب من اللّه العزیز العلیم) تذکر این نکته که قرآن از منشأیى نازل شده که داراى عزت و علم است، (خدا)، مى تواند گویاى این حقیقت باشد که قرآن کتابى عزت آفرین و دانش آموز براى بشر است.

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: عزیز ۳; علیم ۳
• خدا: نشانه هاى عزت خدا ۴; نشانه هاى علم خدا ۴
• عزت: عوامل عزت ۶
• علوم: منشأ علوم ۶
• قرآن: تاریخ قرآن ۲; جمع قرآن ۲; شکست ناپذیرى قرآن ۵; فضیلت قرآن ۴، ۵; قرآن از کتب آسمانى ۱; قرآن در دوران محمد(ص) ۲; کتابت قرآن ۲; منشأ نزول قرآن ۱; نقش قرآن ۶; وحیانیت قرآن ۱; ویژگیهاى قرآن ۵، ۶