غافر ٦٤

اللَّهُ‌ الَّذِي‌ جَعَلَ‌ لَکُمُ‌ الْأَرْضَ‌ قَرَاراً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ صَوَّرَکُمْ‌ فَأَحْسَنَ‌ صُوَرَکُمْ‌ وَ رَزَقَکُمْ‌ مِنَ‌ الطَّيِّبَاتِ‌ ذٰلِکُمُ‌ اللَّهُ‌ رَبُّکُمْ‌ فَتَبَارَکَ‌ اللَّهُ‌ رَبُ‌ الْعَالَمِينَ‌

کپی متن آیه
اللَّهُ‌ الَّذِي‌ جَعَلَ‌ لَکُمُ‌ الْأَرْضَ‌ قَرَاراً وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ صَوَّرَکُمْ‌ فَأَحْسَنَ‌ صُوَرَکُمْ‌ وَ رَزَقَکُمْ‌ مِنَ‌ الطَّيِّبَاتِ‌ ذٰلِکُمُ‌ اللَّهُ‌ رَبُّکُمْ‌ فَتَبَارَکَ‌ اللَّهُ‌ رَبُ‌ الْعَالَمِينَ‌

ترجمه

خداوند کسی است که زمین را برای شما جایگاه امن و آرامش قرار داد و آسمان را همچون سقفی (بالای سرتان)؛ و شما را صورتگری کرد، و صورتتان را نیکو آفرید؛ و از چیزهایی پاکیزه به شما روزی داد؛ این است خداوند پروردگار شما! جاوید و پربرکت است خداوندی که پروردگار عالمیان است!

|خدا كسى است كه زمين را براى شما قرارگاه ساخت و آسمان را بنايى [گردانيد] و شما را صورتگرى كرد و صورت‌هاى شما را نيكو نمود و از چيزهاى پاكيزه به شما روزى داد. اين است خداوند يكتا، پروردگار شما! پرخير و پاينده است خداوند، پروردگار جهانيان

خدا [همان‌] كسى است كه زمين را براى شما قرارگاه ساخت و آسمان را بنايى [گردانيد] و شما را صورتگرى كرد و صورتهاى شما را نيكو نمود و از چيزهاى پاكيزه به شما روزى داد. اين است خدا پروردگار شما! بلندمرتبه و بزرگ است خدا، پروردگار جهانيان.

خداست آن که زمین را آرامگاه شما قرار داد و آسمان را (کاخی رفیع) برافراشت و شما را به نیکوترین صورتها بیافرید و از غذاهای لذیذ خوش به شما روزی داد، این خدا پروردگار شماست، زهی برتر و بزرگوار است خدای یکتا پروردگار عالمیان.

خداست که زمین را برای شما جایگاه امن و آسایش آفرید، و آسمان را بنایی [محکم و استوار] ساخت، و شما را صورتگری کرد و صورت هایتان را نیکو گردانید، و از چیزهای پاکیزه [ای که با طبیعت شما هماهنگ است] به شما روزی داد. این است خدا پروردگار شما، پربرکت است خدا پروردگار جهانیان.

خداست كه زمين را قرارگاه شما ساخت و آسمان را چون بنايى بيفراشت. و شما را صورت بخشيد، و صورتهايتان را نيكو ساخت. و از چيزهاى پاكيزه و خوش روزيتان داد. اين است خداى يكتا پروردگار شما. برتر و بزرگوار است خدا آن پروردگار جهانيان.

خداوند کسی است که زمین را آرامشگاه و آسمان را سرپناه شما قرار داد، و شما را نقشبندی کرد و شکلهای شما را نیکو پرداخت و شما را از پاکیزه‌ها روزی داد، چنین است خداوند، پروردگارتان، بزرگا خداوندی که پروردگار جهانیان است‌

خدا آن است كه زمين را براى شما آرامگاهى و آسمان را بنائى- سقفى- برافراشته ساخت، و شما را صورت نگاشت و نيكو صورت نگاشت، و از پاكيزه‌ها به شما روزى داد. اين است خداى، پروردگار شما، پس بزرگ و بزرگوار است خداى، پروردگار جهانيان.

خدا آن کسی است که زمین را جایگاه و قرارگاه شما کرد، و آسمان را به شکل خیمه و خرگاه ساخت، و شما را شکل بخشید و شکلهایتان را زیبا بیافرید، و خوراکیهای پاکیزه نصیبتان نمود. آن که چنین (الطافی) در حق شما کرده است الله است. پس بالا و والا خداوند تعالی است که پروردگار جهانیان است.

خدایی که زمین را برای ما قرارگاه (شایسته‌ی سکونت) نهاد و آسمان را (بر فرازش) بنیانی قرار داد و شما را صورتگری کرد و صورت‌های شما را نیکو نمود و از چیزهای پاکیزه به شما روزی داد. این است خدا پروردگارتان. پس (بلندمرتبه و بزرگ و) مبارک است خدا، پروردگار جهانیان.

خدا است آنکه گردانید برای شما زمین را پایگاهی و آسمان را سازمانی و پیکر ساخت شما را پس نکو کرد پیکرهای شما را و روزی داد شما را از پاکیزه‌ها این است خدا پروردگار شما پس بزرگ است خدا پروردگار جهانیان‌

It is Allah who made the earth a habitat for you, and the sky a structure. And He designed you, and designed you well; and He provided you with the good things. Such is Allah, your Lord; so Blessed is Allah, Lord of the Worlds.

ترتیل:

ترجمه:

غافر ٦٣	آیه ٦٤	غافر ٦٥
سوره : سوره غافر نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قَرَاراً»: قرارگاه. محلّ زندگی. «بِنَآءً»: ساختمان برافراشته. خیمه و خرگاه. با توجّه به معنی اخیر، کرویّت فضا نیز در مدّ نظر است. «فَتَبَارَکَ اللهُ»: (نگا: اعراف / ، مؤمنون / ، فرقان / و و ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

الَّذِي‌ جَعَلَ‌ لَکُمُ‌ الْأَرْضَ‌... (۸) أَمَّنْ‌ جَعَلَ‌ الْأَرْضَ‌ قَرَاراً وَ... (۷) خَلَقَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌... (۵)

يَا أَيُّهَا النَّاسُ‌ اعْبُدُوا... (۲) الَّذِي‌ جَعَلَ‌ لَکُمُ‌ الْأَرْضَ‌... (۶)

تفسیر

---

• آيات ۶۱ - ۶۸ سوره مؤمن
• اثبات توحيد خداوند، در «الوهيّت» و «ربوبيّت»
• اشاره اى به خلقت انسان و مسأله زندگی و مرگ او
• بحث روايتى

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ «64»

خداوند كسى است كه زمين را محل استقرار شما و آسمان را سر پناه قرار داد و شما را نقش بندى كرد، پس صورت‌هاى شما را نيكو نمود و از پاكيزه‌ها به شما روزى داد، اين است خدايى كه پروردگار شماست، پس پر بركت و بلند مرتبه است خدايى كه پروردگار جهانيان است.

نکته ها

چند آيه قبل سخن از نعمت‌هاى زمانى نظير شب و روز بود، اين آيه نعمت‌هاى مكانى نظير زمين و آسمان را مطرح مى‌كند.

براى خداشناسى، هم توجّه به آيات آفاقى و طبيعى لازم است. الْأَرْضَ‌ ... وَ السَّماءَ و هم آيات انفسى. صَوَّرَكُمْ‌ ... رَزَقَكُمْ‌ ...

در مورد خلقت انسان و اعطاى روح به او، خداوند به خود تبريك گفته و فرمود: «فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ» در اين آيه نيز كه موضوع آفرينش نيكوى انسان مطرح شد، خداوند به خود تبريك گفته و مى‌فرمايد: «فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ»

پیام ها

1- زمين در آغاز مضطرب و متزلزل بوده است، خداوند آن را براى سكونت بشر آرام ساخته است. «جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً»

2- آفرينش، هدفدار است. «لَكُمُ الْأَرْضَ»

3- زمين با همه‌ى حركاتى كه دارد آرام است. «قَراراً»

4- در ميان موجودات، خداوند بهترين صورت را به انسان عطا كرده است.

«صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ»

5- زيبايى چهره، يكى از نعمت‌هاى الهى است. «فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ»

جلد 8 - صفحه 285

6- آنچه خداوند رزق ما قرار داده است، طيّبات و چيزهاى دلپسند و پاكيزه است و اگر انسان از غير طيّبات استفاده كند، سوء انتخاب ولجاجت خود اوست.

«رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ»

7- اندام زيبا و رزق طيّب جلوه‌ى ربوبيّت الهى است. فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ‌ ...

ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ‌

8- آرامش زمين و بناى آسمان و آفرينش شما و روزى دادن با طيبات، همه و همه براى رشد دادن شما است. «ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ»

9- وجود خداوند، مايه‌ى بركت و رحمت است. «فَتَبارَكَ اللَّهُ»

10- تمام هستى تحت تربيت خداوند، به سوى كمال در حركتند. «رَبُّ الْعالَمِينَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ (64)

بعد از آن به افعال ديگر استدلال فرمايد به ربوبيت خود:

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ‌: خداى به حق آن ذاتى است كه گردانيد براى شما، الْأَرْضَ قَراراً: زمين را مستقرى كه آرام گيريد بر آن، وَ السَّماءَ بِناءً: و گردانيد آسمان را بناى برافراشته بر بالاى زمين، وَ صَوَّرَكُمْ‌: و تصوير فرمود و بنگاشت شما را، فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ‌: پس نيكو گردانيد صورتهاى شما را، چه صورت انسانى بهترين و بالاترين صور حيوانى است؛ به قدرت كامله شكل زيبا و قد رعنا از نطفه هويدا گردانيد.

دهد نطفه را صورتى چون پرى‌

كه كرده است بر آب صورت گرى‌

ابن عباس گويد كه حسن صورت عبارت است از انتصاب قامت و اكل طعام و تناول به دو دست، يا مراد تناسب اعضا و تهيأ آن براى مزاولت صنايع و

جلد 11 - صفحه 329

اكتساب كمالات‌ «1».

تفسير صافى- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است: الصورة الانسانيه هى اكبر حجة اللّه على خلقه و هى الكتاب الذى كتبه بيده: صورت انسانى او بزرگترين حجت الهى است بر خلقش، و او است كتابى كه به قدرت خود نگاشته، آثار ربوبيت و قدرت سبحانى را هويدا است.

أ تزعم انك جرم صغير

و فيك انطوى العالم الاكبر

و داؤك منك فلا تشعر

دوائك فيك فلا تبصر

و انت الكتاب المبين الذى‌

باحرفه يظهر المظهر

وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ‌: و روزى داد شما را از طعامهاى پاكيزه و حلال، يعنى متميز ساخت روزى شما را كه انواع فواكه لذيذه و نباتات طيّبه است از روزى حيوانات.

تبصره:

مراد طيب حلال و روزى كه خدا مقرر فرموده حلال است نه حرام و بنده بسوء اختيار حرام را كسب نمايد و خود را محروم از حلال و مقاصه و موأخذه شود.

در كافى در ذيل حديثى از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمايد: فان اللّه قسّم الارزاق بين خلقه حلالا و لم يقسّمها حراما فمن اتّقى اللّه و صبر أتاه رزقه من حلّه و من هتك حجاب ستر اللّه و أخذه من غير حلّه قصّ به من رزقه الحلال و حوسب عليه:

پس بتحقيق خداى تعالى تقسيم فرمود روزيها را ميان خلق حلال و تقسيم نفرموده از حرام، پس هر كه بپرهيزد خدا را و صبر نمايد، مى‌آيد روزى او از حلال؛ و هر كه هتك كند حجاب ستر الهى را و فرا گيرد از غير حلال، مقاصه شود به آن از روزى حلال و محاسبه شود بر آن‌ «2».

ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ‌: آنكه فاعل اين اشياء است خدائى است كه پروردگار شماست، فَتَبارَكَ اللَّهُ‌: پس بزرگوار و برتر باشد خدائى كه، رَبُّ الْعالَمِينَ‌:

---

«1» منهج الصادقين (چ 1333 تهران) ج 8 ص 157.

«2» بحار الانوار ج 5 ص 149- 148 روايت 13 بنقل از كافى.

جلد 11 - صفحه 330

پروردگار عالميان است از جن و انس و ملائكه و غير آن، زيرا ماسواى او مربوب و مفتقر بالذات، و در معرض زوال، لكن ذات سبحانى باقى و غنى على الاطلاق است.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (61) ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ (62) كَذلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كانُوا بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ (63) اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ (64) هُوَ الْحَيُّ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ (65)

ترجمه‌

خدا است آنكه قرار داد براى شما شب را تا آرام گيريد در آن و روز را بينا كننده همانا خدا هر آينه صاحب تفضّل است بر مردم ولى بيشتر مردم شكر نميكنند

آنكس خدا است پروردگار شما آفريننده هر چيز نيست خدائى مگر او پس بكجا برگردانده مى‌شويد

همچنين برگردانده مى‌شوند آنانكه بودند چنانكه آيت‌هاى خدا را انكار مينمودند

خدا است آنكه قرار داد براى شما زمين را قرارگاه و آسمان را بناى بلندى و مصوّر نمود شما را پس نيكو كرد صورت‌هاى شما را و روزى داد شما را از پاكيزه‌ها آنكس خداى شما است پروردگار شما پس برتر و بالاتر است خدا پروردگار جهانيان‌

او است زنده نيست خدائى جز او پس بخوانيد او را با آنكه خالص كنندگان باشيد براى او دين را ستايش مر خدايرا است كه پروردگار جهانيان است.

تفسير

خداوند متعال شب را تاريك قرار داده براى آنكه بندگان در آن از كار بركنار شده آرام گيرند و آسايش نمايند و روز را روشن فرموده كه مردم بوسيله آن بينا شوند و حوائج خودشان را بسهولت انجام دهند و از ديدن جمال عالم بهره‌مند گردند اگر هميشه شب بود يا هميشه روز بود مفاسد زيادى داشت و مصالحى از دست ميرفت خداوند براى تفضّل بر بندگان آن دو را آفريده ولى بيشتر مردم متوجه نعمت‌هاى خدا نيستند و حكمت‌هاى آن را نميدانند و شكر گزارى نميكنند اين چنين خداوند قادر داراى فضل و احسانى پروردگار شما و آفريننده هر موجودى است خدائى جز او نيست پس چگونه شما از حق و حقيقت برگردانده مى‌شويد و بباطل رو ميآوريد پيشينيان شما هم كه از حق بباطل برگردانده ميشدند براى انكار دلائل توحيد همين طور بودند كه رؤساء و بزرگانشان باغراض شخصى آنها را گمراه نموده بودند خداوند زمين را قرارگاه شما قرار داد و آسمان را مانند سقف مرتفعى مبنى بر بالاى سر شما نمود و شما را در ارحام مادران مصوّر و نقش‌بندى فرمود و مزيّت داد شما را بر ساير حيوانات‌

---

جلد 4 صفحه 537

بزيبائى نقش صورت و استقامت قامت و قابليّت علم و صنعت كه با دست خود تمام ارزاق پاكيزه و لذيذ و نافع را ميخوريد و بميل خودتان آنها را باقسام مختلفه طبخ نموده و مناسب بامزاج و ملائم با ذائقه كرده تناول مينمائيد اين چنين خداوندى پروردگار شما است كه برتر و پر خير و بركت است و پروردگار تمام جهانيان است و همه محتاج بتربيت و نگهدارى اويند و در معرض زوال و او زنده و پاينده بذات و صفات خود است نيست خدا و معبود بحقى جز او پس بخوانيد او را بيگانگى و عبادت كنيد او را بدون شركت و دخالت غير و در مقام شكرگزارى بگوئيد الحمد للّه رب العالمين و قمى ره از امام سجاد عليه السّلام روايت نموده است كه هر كس بگويد لا اله الا اللّه بايد بگويد الحمد للّه رب العالمين چنانچه خداوند در اين آيه فرموده است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

اللّه‌ُ الَّذِي‌ جَعَل‌َ لَكُم‌ُ الأَرض‌َ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُم‌ فَأَحسَن‌َ صُوَرَكُم‌ وَ رَزَقَكُم‌ مِن‌َ الطَّيِّبات‌ِ ذلِكُم‌ُ اللّه‌ُ رَبُّكُم‌ فَتَبارَك‌َ اللّه‌ُ رَب‌ُّ العالَمِين‌َ (64)

خداوند خدائيست‌ ‌که‌ قرار داد زمين‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ ‌که‌ روي‌ ‌او‌ استقرار داشته‌ باشيد و آسمان‌ ‌را‌ بنا كرد ‌که‌ زير سايه ‌آن‌ باشيد و صورت‌ بندي‌ كرد ‌شما‌ ‌را‌ و نيكو كرد صورتهاي‌ ‌شما‌ ‌را‌ و روزي‌ داد ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ طيّبات‌ و اشياء لذيذه‌، اينست‌ خدايي‌ ‌که‌ پروردگار ‌شما‌ ‌است‌ ‌پس‌ تبارك‌ و ‌تعالي‌ ‌است‌ خداوند پروردگار عالمين‌.

اللّه‌ُ الَّذِي‌ جَعَل‌َ لَكُم‌ُ الأَرض‌َ قَراراً ‌اگر‌ ‌اينکه‌ ربع‌ كره زمين‌ ‌از‌ آب‌ بيرون‌ نيامده‌ ‌بود‌ نه‌ انسان‌ و نه‌ حيوان‌ و نه‌ نبات‌ و نه‌ اشجار و حبوبي‌ ‌بود‌ ‌اينکه‌ نعمت‌ بزرگ‌ ‌را‌ خداوند بشما عنايت‌ فرمود ‌که‌ روي‌ ‌او‌ زندگاني‌ ‌شما‌ تأمين‌ شود.

وَ السَّماءَ بِناءً ‌اگر‌ ‌اينکه‌ كرات‌ جويّه‌ مثل‌ شمس‌ و قمر و ساير كواكب‌ نبود و اشراق‌ بزمين‌ نميكرد جنبنده‌اي‌ و روينده‌اي‌ ‌در‌ زمين‌ نميتوانست‌ زنده‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ روئيده‌ شود.

وَ صَوَّرَكُم‌ ‌در‌ رحم‌ مادر ‌در‌ ظلمات‌ ثلاث‌ چنان‌ صورت‌بندي‌ كرد ‌شما‌ ‌را‌.

فَأَحسَن‌َ صُوَرَكُم‌ ‌از‌ چشم‌ و ابرو و بيني‌ و دهان‌ و دست‌ و پا تمام‌ زيبا و

جلد 15 - صفحه 395

مقبول‌ و دل‌ ربا قرار داد.

وَ رَزَقَكُم‌ مِن‌َ الطَّيِّبات‌ِ ‌از‌ لحوم‌ و فواكه‌ و حبوبات‌ و خضرويات‌.

ذلِكُم‌ُ اللّه‌ُ رَبُّكُم‌ ‌که‌ مربّي‌ ‌شما‌ ‌است‌ و ‌شما‌ ‌را‌ ببهترين‌ حالات‌ تربيت‌ فرمود.

فَتَبارَك‌َ اللّه‌ُ رَب‌ُّ العالَمِين‌َ عالم‌ عقول‌ و ارواح‌ و نفوس‌ و عالم‌ اجسام‌ و ‌غير‌ اينها آنچه‌ ‌ما سوي‌ اللّه‌ ‌است‌ ‌که‌ العالمين‌ شامل‌ تمام‌ مجرّدات‌ و مادّيات‌ ميشود.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 64)- این است پروردگار شما: قرآن همچنان بحث از مواهب بزرگ الهی و شمول آن نسبت به بندگان را ادامه می‌دهد، تا هم شناخت بیشتری به آنها عطا کند، و هم امید افزونتری تا در پرتو آن به مقام دعا برآیند و از اجابت برخوردار شوند.

می‌فرماید: «خداوند همان کسی است که زمین را برای شما جایگاه مطمئن و آرامی قرار داد» (اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَراراً).

هماهنگ با ساختمان روح و جسم انسان، دارای منابع گوناگون، مشتمل بر همه وسائل مورد نیاز انسان، بسیار گسترده و مباح و رایگان.

ج4، ص283

سپس می‌افزاید: «و آسمان را همچون سقفی» بالای سرتان قرار داد (وَ السَّماءَ بِناءً).

منظور از «آسمان» در اینجا بیشتر همان جوّ و هوای فشرده‌ای است که گرداگرد زمین را فراگرفته، و همچون خیمه‌ای بر تمام کره زمین کشیده شده است.

این خیمه بزرگ الهی هم از شدت تابش نور آفتاب می‌کاهد که اگر نبود اشعه آفتاب، و همچنین اشعه مرگبار کیهانی، موجود زنده‌ای را بر زمین نمی‌گذاشت، و به همین دلیل مسافران فضایی مجبورند دائما در برابر این پرتوها از لباسهای مخصوص سنگین و گران قیمتی استفاده کنند.

به علاوه این خیمه جلو سقوط سنگهای آسمانی را که پیوسته به کره زمین جذب می‌شوند می‌گیرد، و آنها را در نخستین برخورد به خاطر سرعت و فشاری که دارند آتش می‌زند تا خاکستر آنها آرام بر زمین بنشیند.

سپس از آیات آفاقی به آیات انفسی پرداخته، می‌گوید: «و او (کسی است که) شما را صورتگری کرد، و صورتتان را نیکو آفرید» (وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ).

قامتی موزون و راست، با صورتی زیبا و دلپذیر، در نهایت نظم استحکام و همین ساختمان ویژه به انسان امکان می‌دهد که به انواع کارها و صنایع ظریف یا سنگین دست زند، و با داشتن اعضای مختلف به راحتی زندگی کند و از مواهب حیات بهره گیرد.

و سر انجام در بیان چهارمین و آخرین نعمت از این سلسله، موضوع روزیهای پاکیزه را مطرح کرده، می‌فرماید: «و او شما را از طیبات روزی داد» (وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ).

«طیّبات» معنی بسیار گسترده‌ای دارد که هر چیز پاکیزه اعم از غذا، لباس، همسران، خانه‌ها، مرکبها، حتی سخنان پاکیزه را شامل می‌شود.

در پایان آیه بعد از بیان این چهار نعمت بزرگ- که نیمی از آن به آسمان و زمین بر می‌گردد، و نیمی از آن به انسانها- می‌فرماید: «این است خداوند پروردگار شما» (ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ).

ج4، ص284

و چون چنین است «جاوید و پر برکت است خداوندی که پروردگار عالمیان است» (فَتَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، کره زمین را با ثبات و آرام قرار داد. (اللّه الذى جعل لکم الأرض قرارًا) «قرار» مى تواند مصدر «قَرَّ» (مرادف سَکَنَ و ثَبَتَ) باشد. در این صورت قرار، مقابل اضطراب و لرزیدن و از اوصاف زمین به شمار مى رود. هم چنین مى تواند به معناى مستقر و جایى باشد که در آن ثبات و آرامش است; یعنى، «جعلها مستقراً لکم». در این صورت مقصود آن است که زمین را به گونه اى قرار دادیم که جایى براى سکونت شما انسان ها باشد. برداشت یاد شده مبتنى بر معناى نخست است.

۲ - خداوند، زمین را به گونه اى آفریده که قابل سکونت و زندگى براى بشر باشد. (اللّه الذى جعل لکم الأرض قرارًا)

۳ - زمین، در آغاز پیدایشش قابل سکونت و زندگى انسان نبوده است. (اللّه الذى جعل لکم الأرض قرارًا) «جعل» در دو معنا استعمال شده است: خَلَقَ (آفرید) و صیََّرَ (تبدیل کرد و به گونه اى دیگر در آورد). برداشت یاد شده مبتنى بر معناى دوم است.

۴ - خداوند، آسمان را در جهت منافع انسان ها برافراشته ساخت. (اللّه الذى جعل لکم ... و السماء بناء) «بناء»، در لغت معنایى دارد که شامل: ساختمان، خیمه، چادر و مانند این ها مى شود: اطلاق «بناء» بر آسمان از باب تشبیه است; یعنى، «جعل لکم السماء کالبناء».

۵ - ثبات زمین و قابل سکونت بودن آن براى بشر و برافراشته ساختن آسمان، جلوه هایى از قدرت و ربوبیت بى همتاى خداوند (ذلکم اللّه ربّکم ... اللّه الذى جعل لکم الأرض قرارًا)

۶ - انسان، برخوردار از بهترین شکل و شمایل و اندامى موزون (و صوّرکم فأحسن صورکم)

۷ - انسان، داراى استعدادها و کمالات برین (و صوّرکم فأحسن صورکم) برداشت یاد شده بر این اساس مبتنى است که مقصود از صورت ، شامل صورت ظاهرى (شکل و شمایل) و باطنى (استعدادهاى زاینده صنایع و کمالات) باشد.

۸ - آفرینش انسان خوش اندام و سرشار از استعدادها و کمالات، جلوه اى از قدرت و ربوبیت بى همتاى خداوند. (و صوّرکم فأحسن صورکم)

۹ - خداوند، تمامى نیازهاى بشر را از نوع پاکیزه و دلپذیرش فراهم ساخته است. (و رزقکم من الطیّبت)

۱۰ - فراهم ساختن تمامى نیازهاى بشر از نوع پاکیزه و دلپذیر آن - پس از آفرینش او - جلوه اى از قدرت و ربوبیت بى همتاى خداوند (فأحسن صورکم و رزقکم من الطیّبت)

۱۱ - خداوند، حقیقتى متمایز، شناخته شده و بى مانند در صفات و افعال (ذلکم اللّه ربّکم) «ذلکم» براى اشاره به شىء حاضر است که در این آیه، اسم جلاله (اللّه) مى باشد. آمدن آن به جاى ضمیر «هو» مى تواند حاکى از این حقیقت باشد که خداوند، حقیقتى معلوم و روشن است که اگر افعال و صفات او بازگو شود، چنان شناخته شده و از دیگر حقایق ممتاز مى گردد که گویا حقیقتى قابل مشاهده و حاضر مى باشد.

۱۲ - خداوند، پروردگار انسان ها است. (ذلکم اللّه ربّکم)

۱۳ - آفرینش زمین، آسمان، انسان و روزى هاى او، از اوصاف معبود و ربّ حقیقى (اللّه الذى جعل لکم الأرض ... و صوّرکم فأحسن صورکم و رزقکم من الطیّبت ذلکم اللّه ربّکم)

۱۴ - خداوند، منشأ خیرات و برکات براى جهانیان (فتبارک اللّه ربّ العلمین) «تبارُک» (مصدر «تبارَک») چنانچه از برکت گرفته شده باشد، به معناى افاضه برکت ها و خیرها و اگر از بَرَکَ (لَزَمَ و ثَبَتَ) گرفته شده باشد، به معناى جاودانگى و همیشگى خواهد بود (برگرفته از لسان العرب).

۱۵ - افاضه خیرها و برکت ها بر جهانیان، برخاسته از ربوبیت خداوند است. (فتبارک اللّه ربّ العلمین)

۱۶ - خداوند، ذاتى پاینده و حقیقتى جاودانه (فتبارک اللّه ربّ العلمین)

۱۷ - خداوند، مالک همه عالم هاى هستى است. (ربّ العلمین) عالم (مفرد «عالَمین») است و به مجموعه و دسته اى از موجودات گفته مى شود. بنابراین «العالمین»; یعنى، همه موجودات به لحاظ مجموعه ها و دسته ها. گفتنى است به مالک هر چیزى، «ربّ» گفته مى شود.

۱۸ - تمامى موجودات جهان هستى، تحت ربوبیت خداوند هستند. (اللّه ربّ العلمین)

۱۹ - جهان آفرینش، متشکل از عالم هاى متعدد (ربّ العلمین) برداشت یاد شده، با توجه به جمع بودن کلمه «العالمین» استفاده شده است.

۲۰ - جهان هستى، به سوى کمال در حرکت است. (ربّ العلمین) «ربّ» به معناى تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتى در شىء پس از حالت قبل است تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا حکایت از حرکت تکاملى دارد. گفتنى است که کلمه «ربّ» مشترک لفظى میان وصف و مصدر مى باشد و در آیه مورد بحث معناى وصفى دارد.

۲۱ - تمجید و تحسین خداوند از خویش به خاطر آفریدن آسمان، زمین و انسان (اللّه الذى جعل لکم الأرض ... و صوّرکم ... فتبارک اللّه ربّ العلمین) جمله «فتبارک اللّه ربّ العالمین» داراى آهنگ تمجید و تحسین است.

موضوعات مرتبط

• آسمان: اهمیت خلقت آسمان ۲۱; خلقت آسمان ۵، ۱۳; فلسفه خلقت آسمان ۴
• آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۱۹; تکامل آفرینش ۲۰; مالک عوالم آفرینش ۱۷
• انسان: استعداد انسان ها ۷; اهمیت خلقت انسان ۲۱; بهترین خلقت انسان ۶; تأمین نیاز انسان ۹، ۱۰; تناسب اندام انسان ۶، ۸; خلقت انسان ۸، ۱۳; روزى انسان ۱۳; روزى طیب انسان ها ۱۰; زیبایى انسان ۶، ۸; کمال انسان ۷; مربى انسان ۱۲; منافع انسان ۴; ویژگیهاى انسان ۷; ویژگیهاى خلقت انسان ۶
• برکت: منشأ برکت ۱۴، ۱۵
• توحید: توحید ذاتى ۱۱; توحید ربوبى ۱۸; دلایل توحید افعالى ۵، ۸، ۱۰; دلایل توحید ربوبى ۵، ۸، ۱۰
• جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۱، ۱۶، ۱۸
• خدا: آثار ربوبیت خدا ۱۵; جاودانگى خدا ۱۶; خالقیت خدا ۱، ۲، ۴; ربوبیت خدا ۱۲; مالکیت خدا ۱۷; مدح خدا ۲۱; مدحهاى خدا ۲۱; نشانه هاى قدرت خدا ۵، ۸، ۱۰; نقش خدا ۱۴
• خیر: منشأ خیر ۱۴، ۱۵
• روزى: روزى طیب ۹
• زمین: آغاز خلقت زمین ۳; اهمیت خلقت زمین ۲۱; تاریخ زمین ۳; ثبات زمین ۱، ۵; خلقت زمین ۱۳; زندگى در زمین ۲، ۳، ۵; ویژگیهاى خلقت زمین ۱، ۲
• معبودراستین: خالقیت معبودراستین ۱۳; رازقیت معبودراستین ۱۳; نشانه هاى معبودراستین ۱۳
• موجودات: مربى موجودات ۱۸