غافر ٢٥

فَلَمَّا جَاءَهُمْ‌ بِالْحَقِ‌ مِنْ‌ عِنْدِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاءَ الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَعَهُ‌ وَ اسْتَحْيُوا نِسَاءَهُمْ‌ وَ مَا کَيْدُ الْکَافِرِينَ‌ إِلاَّ فِي‌ ضَلاَلٍ‌

کپی متن آیه
فَلَمَّا جَاءَهُمْ‌ بِالْحَقِ‌ مِنْ‌ عِنْدِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاءَ الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَعَهُ‌ وَ اسْتَحْيُوا نِسَاءَهُمْ‌ وَ مَا کَيْدُ الْکَافِرِينَ‌ إِلاَّ فِي‌ ضَلاَلٍ‌

ترجمه

و هنگامی که حقّ را از سوی ما برای آنها آورد، گفتند: «پسران کسانی را که با موسی ایمان آورده‌اند بکشید و زنانشان را (برای اسارت و خدمت) زنده بگذارید!» امّا نقشه کافران جز در گمراهی نیست (و نقش بر آب می‌شود).

|پس وقتى حقيقت را از جانب ما براى آنان آورد، گفتند: پسران كسانى را كه با او ايمان آورده‌اند بكشيد و زنانشان را [براى بيگارى‌] زنده بگذاريد. ولى نيرنگ كافران جز در تباهى نيست

پس وقتى حقيقت را از جانب ما براى آنان آورد، گفتند: «پسران كسانى را كه با او ايمان آورده‌اند بكشيد و زنانشان را زنده بگذاريد.» و[لى‌] نيرنگ كافران جز در گمراهى نيست.

و آن گاه که او از جانب ما به صدق و حقیقت به سوی آنان آمد (فرعون و قومش به مردم) گفتند: بروید پسران آنان که به موسی ایمان آوردند بکشید و زنانشان را زنده گذارید (تا ضعیف و نابود شوند. و ما بالعکس آنها را قوی کردیم) آری مکر و تدبیر کافران جز در ضلالت (و خسرانشان) به کار نیاید.

هنگامی که حق را از سوی ما برای آنان آورد، گفتند: پسران کسانی را که با موسی ایمان آورده اند، بکشید، و زنانشان را [برای بیگاری و خدمت] زنده بگذارید. ولی نیرنگ و نقشه کافران جز در بیراهه و گمراهی نیست.

چون دين حق را از جانب ما بر آنها عرضه داشت، گفتند: پسران كسانى را كه به او ايمان آورده‌اند بكشيد و زنانشان را زنده بگذاريد. و حيله‌سازى كافران جز در طريق تباهى نباشد.

و چون برای آنان حق را از سوی ما آورد گفتند پسران کسانی را که همراه با او ایمان آورده‌اند، بکشید و [دختران و] زنانشان را زنده بگذارید، و نیرنگ کافران جز در تباهی نیست‌

پس چون [موسى‌] براستى و درستى از جانب ما بديشان آمد، [فرعون و قوم او] گفتند: پسران كسانى را كه با او ايمان آوردند بكشيد و زنانشان را زنده بگذاريد- زيرا از آنها كارزار نيايد و نيز تا نسل بنى اسرائيل منقطع شود-. و نيرنگ و ترفند كافران جز در گمراهى نيست.

هنگامی که موسی از جانب ما حق را بدیشان رساند، (سردمداران کفر به پیروان خود) گفتند: بکشید فرزندان کسانی را که همراه موسی ایمان آورده‌اند (تا دودمانشان از صفحه‌ی روزگار زدوده گردد) و زنانشان را زنده بگذارید (تا به خدمتگزاری و کنیزی ما مشغول شوند). لیکن نیرنگ کافران بی‌نتیجه بوده و جز گمراهی نخواهد بود (و تیرشان پیوسته به سنگ خواهد خورد، و طرحهای شیطانی آنان سرانجام دامنگیر خودشان خواهد شد).

پس چون حقیقت را از جانب ما برای آنان آورد، گفتند: «پسران کسانی را که با او ایمان آورده‌اند بکشید و زنانشان را زنده بگذارید و حیا را از آنان سلب کنید.» و (اما) نیرنگ کافران جز در (ژرفای) گمراهی نیست.

تا گاهی که بیامدشان به حقّ از نزد ما گفتند بکشید پسران آنان را که ایمان آوردند با وی و بازگذارید زنان ایشان را و نیست نیرنگ کافران جز در گمراهی‌

Then, when he came to them with the truth from Us, they said, “Kill the sons of those who have believed with him, and spare their daughters.” But the scheming of the unbelievers can only go astray.

ترتیل:

ترجمه:

غافر ٢٤	آیه ٢٥	غافر ٢٦
سوره : سوره غافر نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«جَآءَهُم بِالْحَقِّ»: حق را برای ایشان آورد که مراد قوانین آسمانی و معجزات دالّ بر نبوّت است. «أُقْتُلوا أَبْنَآءَ الَّذِینَ ...»: کشتار دوم بنی‌اسرائیل توسّط فرعون و فرعونیان مراد است (نگا: تفسیر قاسمی). «فِی ضَلالٍ»: سردرگمی است. هدر رفتن و بی‌نتیجه شدن است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

قَالُوا أُوذِينَا مِنْ‌ قَبْلِ‌ أَنْ‌... (۲)

تفسیر

---

• آيات ۲۱ - ۵۴ سوره مؤمن
• داستان ارسال موسى «ع»، به سوى فرعون
• هشدار مؤمن آل فرعون، به فرعونيان، درباره قتل موسى «ع»
• دلیل نامگذاری روز قيامت، به «يَومُ التّنَاد»
• مقصود از فرعون، كه به وزير خود گفت: «يَا هَامَانُ ابنِ لِى صَرحاً لَعَلّی أبلُغُ الأسبَاب...»
• اركان دين حق و راه سعادت، در بیان مؤمن آل فرعون
• اشاره به مقامات سه گانه عبوديت: «توكل»، «تفويض» و «تسليم»
• نكاتى درباره كيفيت عذاب آل فرعون، در برزخ و قيامت
• محاجّۀ زیردستان آل فرعون با قدرتمندان متکبر، درباره آتش جهنم و پاسخ آن ها
• التماس دوزخيان به نگهبانان جهنم، در تخفيف پاره اى از عذاب
• بحث روایتی: (رواياتى درباره برخی از آیات گذشته)

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا اقْتُلُوا أَبْناءَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَ اسْتَحْيُوا نِساءَهُمْ وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلالٍ «25»

پس چون موسى از طرف ما همراه با حقّ به سراغ آنان آمد، گفتند: «پسران كسانى را كه با موسى ايمان آورده‌اند، بكشيد و زنانشان را زنده نگهداريد». (غافل از آن كه) طرح و نيرنگ كافران جز در گمراهى و تباهى نيست.

نکته ها

در آيات قبل خوانديم كه چرا در زمين سير نمى‌كنند تا عاقبت ستمكاران را مشاهده كنند و عبرت بگيرند. در اين آيه به عنوان نمونه، سركوب فرعون وهامان وقارون را مطرح مى‌كند.

با اين كه قرآن ماجراى موسى و فرعون را بارها تكرار كرده است، ليكن در هر مورد گوشه‌ى تازه‌اى از ماجرا را به ما نشان مى‌دهد. در اين سوره به نقش مفيد و مؤثّر كسى‌

جلد 8 - صفحه 239

اشاره شده كه در دربار فرعون بود ولى ايمانش را كتمان مى‌كرد و در قالب تقيّه نقش مهمى ايفا كرد.

بعد از بيان كلّى قرآن در مورد آمدن انبيا و كفر مردم، اين آيات نمونه‌اى روشن از آن را در ماجراى حضرت موسى و مخالفانش بيان مى‌فرمايد.

كلمات «آيات» و «سُلْطانٍ» هر كدام به تنهايى در مواردى آمده است ولى هر كجا اين دو كلمه با هم باشند در مورد موسى و فرعون است. يعنى حضرت موسى هم معجزاتى ارائه داد و هم با دليل و برهان با فرعون سخن گفت.

پیام ها

1- راه يافتن و نفوذ در مراكز قدرت، براى تبليغ دين و دفاع از حقّ لازم است. وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ ... إِلى‌ فِرْعَوْنَ‌

2- پيامبران، در برابر طاغوت‌ها دو سلاح مهم داشتند: يكى معجزه‌ «بِآياتِنا» و ديگرى منطق روشن. «سُلْطانٍ مُبِينٍ»

3- مبناى گرايش مردم متفاوت است، گروهى با معجزه ايمان مى‌آورند و گروهى با منطق. انبيا هر دو را داشته‌اند. «بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ»

4- سرلوحه‌ى رسالت انبيا مبارزه با رهبران فساد و كفر است؛

خواه در قالب زور و حكومت و قدرت سياسى، «فِرْعَوْنَ»

يا در قالب تدبير و تدارك و شيطنت و قدرت فرهنگى، «هامانَ»

يا در قالب سرمايه و ثروت و قدرت اقتصادى‌ «قارُونَ»

5- محتواى دعوت انبيا مبارزه با استكبار است. أَرْسَلْنا مُوسى‌ ... إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ ...

6- انبيا شهامت داشتند و در برابر همه‌ى قدرت‌ها مى‌ايستادند. «إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ»

7- الگوهاى فساد را به مردم معرّفى كنيد. «فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ»

8- مخالفان انبيا، معجزه را سحر و پيامبران را دروغگو مى‌خواندند. «فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ فَقالُوا ساحِرٌ كَذَّابٌ»

جلد 8 - صفحه 240

9- گوهر دين، حقّ و حقيقت است. «جاءَهُمْ بِالْحَقِّ»

10- انسان در شناخت راه حقّ به وحى و نبوت و لطف الهى نياز دارد. «بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا»

11- مخالفان انبيا هم با زبان ترور شخصيّت مى‌كنند. «فَقالُوا ساحِرٌ كَذَّابٌ» و هم عملًا بر ضد آنان قيام مى‌كنند. اقْتُلُوا ...

12- كشتن و شهيد كردنِ طرفداران حقّ شيوه‌ى همه مستكبران تاريخ است.

اقْتُلُوا ...

13- گرچه دشمن از ايمان مردم به انبيا ناراحت است ولى آنچه او را عصبانى مى‌كند همراهى عملى مردم با انبياست. «آمَنُوا مَعَهُ»

14- دشمن، جوانان و زنان را هدف مى‌گيرد. اقْتُلُوا أَبْناءَ ... وَ اسْتَحْيُوا نِساءَهُمْ‌

15- كافران كيد مى‌كنند امّا به مقصود خود نمى‌رسند و نقشه‌ى آنان نقش بر آب مى‌شود. «وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلالٍ»

16- خداوند با نقل خنثى كردن توطئه‌هاى فرعونى به پيامبر و مؤمنان دلدارى مى‌دهد. «وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلالٍ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا اقْتُلُوا أَبْناءَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَ اسْتَحْيُوا نِساءَهُمْ وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ «25»

جلد 11 - صفحه 298

فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا: پس چون آورد به ايشان دين حق را كه توحيد است از نزد ما به ادله واضحه و حجج باهره كه اثبات حقيقت اسلام نمود، بعد از الزام حجت در انكار افزوده، قالُوا اقْتُلُوا: گفتند به اتباع خود بكشيد، أَبْناءَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ‌: پسران كسانى كه ايمان آورده‌اند با موسى عليه السّلام.

پيش از ولادت آن حضرت به سبب اخبار منجمين به فرعون كه از بنى اسرائيل پسرى پيدا خواهد شد كه زوال پادشاهى تو بدست او خواهد بود، حكم كرد هر پسرى از ايشان متولد مى‌شد مى‌كشتند. در اين وقت هم كه حضرت موسى عليه السّلام دعوى نبوت كرد امراى فرعون مصلحت ديدند كه پسران بنى اسرائيلرا بكشند تا شكسته بال و پريشان حال شوند و معاونت حضرت موسى را ننمايند.

وَ اسْتَحْيُوا نِساءَهُمْ‌: و زنده گذاريد دختران ايشان را تا خدمت زنان قبطى كنند. چون مرتكب اين امر شدند حق تعالى به ارسال دم و ضفادع و جراد و عاقبت به غرق، دفع آنها نمود چنانچه فرمايد: وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ‌: و نيست مكر كافران نسبت به انبياء و مؤمنان، إِلَّا فِي ضَلالٍ‌: مگر در گمراهى و بطلان، يعنى كيد آنها باطل و ضايع و فايده‌اى براى ايشان نداشت.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

أَ وَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ كانُوا مِنْ قَبْلِهِمْ كانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ آثاراً فِي الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ ما كانَ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ واقٍ «21» ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانَتْ تَأْتِيهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَكَفَرُوا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقابِ «22» وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ «23» إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ فَقالُوا ساحِرٌ كَذَّابٌ «24» فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا اقْتُلُوا أَبْناءَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَ اسْتَحْيُوا نِساءَهُمْ وَ ما كَيْدُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ «25»

ترجمه‌

آيا و سير نميكنند در زمين پس ببينند چگونه بود انجام كار آنانكه بودند پيش از آنها با آنكه بودند آنان زيادتر از آنها در توانائى و اثرهاى باقى در زمين پس گرفت آنها را خداوند بگناهانشان و نبود براى آنها از اراده خدا هيچ نگهدارنده‌اى‌

اين براى آن بود كه آنها بودند چنانكه ميآمدند نزدشان پيمبرانشان با دليلهاى واضح پس كافر ميشدند پس گرفت آنها را خدا همانا او تواناى سخت عقوبت است‌

و هر آينه بتحقيق فرستاديم موسى را با معجزات خودمان و حجّت آشكار

بسوى فرعون و هامان و قارون پس گفتند جادوگرى است بسيار دروغگو

پس چون آورد نزد آنها دين حق را از جانب ما گفتند بكشيد پسران آنانرا كه ايمان آوردند باو و زنده گذاريد زنانشان را و نبود مكر كافران مگر در نابودى و فساد.

تفسير

- خداوند متعال متوجه فرموده است كفار مكه را بسير و گردش در زمين يا در تواريخ و سير تا مشاهده نمايند مئال حال ساير كفار از اقوام سابقه را مانند قوم عاد و ثمود و لوط و امثال آنها كه بمراتب اقوى وار شد از اهل مكه بودند و ابنيه و عماراتشان كه خراب شده و آثارش باقيمانده در زمين بلندتر و محكمتر از ابنيه آنها بوده و چون مخالفت با اوامر الهى نمودند خداوند دمار از روزگار آن اقوام درآورد و معذب بعذاب‌هاى گوناگون خداوند كه مكرّر ذكر شده از قبيل صاعقه و صيحه و زلزله و غيرها شدند و كسى و چيزى نتوانست مانع از نفوذ اراده الهيه شود و چون خداوند حضرت موسى را با معجزات متواليات كه حجّت واضح بود مبعوث بر اهل مصر فرمود و او نزد فرعون پادشاه آنها و هامان وزيرش و قارون كه گفته‌اند امير لشگر و خزانه دارش بود آمد و ارائه دو معجزه عصا و يد بيضا را فرمود نسبت سحر و دروغ بآنحضرت دادند و چون آنها را دعوت بدين حق فرمود و بقيه معجزات از او آشكار گرديد بعادت ديرين خود كه كشتن فرزندان بنى اسرائيل بود رجوع نمودند و گفتند جوانان اهل‌

---

جلد 4 صفحه 523

ايمان بآنحضرت را بكشيد كه قوّت مقاومت با ما را پيدا نكند و زنانشان را اسير نمائيد و استخدام كنيد ولى اين حيله‌ها و تدبيرات آنها در مقابل تقديرات الهى مانند نقش بر آب ضايع و باطل گرديد و خداوند آن حضرت را بر فرعونيان بطورى مسلّط فرمود كه موجب عبرت عالميان گشت و شرح آن مكرر ذكر شده و اينكه باز خداوند يادآورى فرموده و از بين احوال امم سابقه تخصيص بذكر داده براى آنستكه يهود در عربستان زياد بودند و اين قضايا را ميدانستند و نقل مينمودند و تصديق ميكردند و مشركين مكه بيشتر ملزم بقبول ميگشتند و آثار اقوام سابقه را هم اگر چه در مسافرتهاى خودشان بشام و يمن مشاهده مينمودند ولى براى بعد عهد بقدر احوال حضرت موسى مؤثّر نبود و من قبلكم بجاى من قبلهم نيز قرائت شده است و بنابر اين التفات از غيبت بخطاب ميباشد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَلَمّا جاءَهُم‌ بِالحَق‌ِّ مِن‌ عِندِنا قالُوا اقتُلُوا أَبناءَ الَّذِين‌َ آمَنُوا مَعَه‌ُ وَ استَحيُوا نِساءَهُم‌ وَ ما كَيدُ الكافِرِين‌َ إِلاّ فِي‌ ضَلال‌ٍ «25»

‌پس‌ چون‌ ‌که‌ موسي‌ آمد ‌آنها‌ ‌را‌ بالحق‌ ‌از‌ نزد ‌ما گفتند بكشيد پسران‌ آنهايي‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند بموسي‌ و بكنيزي‌ و بكلفتي‌ بگيريد زنهاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ و نيست‌ كيد كافرين‌ مگر ‌در‌ ضلالت‌ و گمراهي‌.

فَلَمّا جاءَهُم‌ بِالحَق‌ِّ مِن‌ عِندِنا ‌که‌ ‌در‌ وادي‌ ايمن‌ خطاب‌ شد ‌به‌ موسي‌ اذهَب‌ إِلي‌ فِرعَون‌َ إِنَّه‌ُ طَغي‌‌-‌ طه‌ آيه 25‌-‌ و نيز ‌در‌ همان‌ سوره طه‌ آيه 45 خطاب‌ بموسي‌ و هارون‌ اذهَبا إِلي‌ فِرعَون‌َ إِنَّه‌ُ طَغي‌.

قالُوا اقتُلُوا أَبناءَ الَّذِين‌َ آمَنُوا مَعَه‌ُ ‌که‌ بني‌ اسرائيل‌ بودند ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ ولادت‌ موسي‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ تولد ‌او‌ ‌تا‌ زمان‌ بعثت‌ ‌او‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ بعثت‌ ‌او‌ ‌اينکه‌ معامله‌ ‌با‌ بني‌ اسرائيل‌ ميكردند.

وَ استَحيُوا نِساءَهُم‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نگاه‌ ميداشتند ‌براي‌ اعمال‌ شاقّه‌ چنانچه‌ بني‌ اسرائيل‌ بحضرت‌ موسي‌ عرض‌ كردند قالُوا أُوذِينا مِن‌ قَبل‌ِ أَن‌ تَأتِيَنا وَ مِن‌ بَعدِ ما جِئتَنا‌-‌ الايه‌‌-‌ اعراف‌ 126‌-‌.

وَ ما كَيدُ الكافِرِين‌َ إِلّا فِي‌ ضَلال‌ٍ ‌که‌ همين‌ ظلمها باعث‌ هلاكت‌ ‌آنها‌ شد ‌که‌ بالتمام‌ غرق‌ شدند و فرداي‌ قيامت‌ ‌هم‌ خطاب‌ ميشود أَدخِلُوا آل‌َ فِرعَون‌َ أَشَدَّ العَذاب‌ِ ‌در‌ همين‌ سوره‌ آيه 49.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 25)- این آیه بخشی از طرحهای شیطانی آنها را بازگو کرده، می‌گوید:

«پس هنگامی که حق از نزد ما به سراغ آنها آمد (به جای این که آن را مغتنم بشمرند به مقابله برخاستند، و) گفتند: پسران کسانی را که با موسی ایمان آورده‌اند به قتل برسانید، و زنانشان را (برای اسارت و خدمت) زنده بگذارید»! (فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِنا قالُوا اقْتُلُوا أَبْناءَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ وَ اسْتَحْیُوا نِساءَهُمْ).

این تعبیر نشان می‌دهد که مسأله قتل فرزندان پسر و زنده نگهداشتن دختران تنها در دوران قبل از تولد موسی (ع) نبوده، بلکه بعد از قیام و نبوت او نیز این کار تکرار شد.

و این یک نقشه شوم و مستمر حکومتهای شیطانی است که نیروهای فعال را به نابودی می‌کشانند و نیروهای غیر فعال را برای بهره کشی زنده نگه می‌دارند.

قرآن در پایان آیه می‌افزاید: «اما نقشه کافران جز در گمراهی نیست» (وَ ما کَیْدُ

ج4، ص266

الْکافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلالٍ)

تیرهایی است که در تاریکی جهل و ضلال پرتاب می‌کنند و به سنگ می‌خورد. و از آنجایی که هرگز باور ندارند، فاجعه‌ها دامنگیرشان می‌شود، این مشیت الهی است که نیروهای حق سر انجام بر نیروی باطل غلبه کنند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - موسى(ع) با راه یافتن به دربار فرعونیان، پیام حق الهى را به آنان ارائه کرد. (لقد أرسلنا موسى ... إلى فرعون و همن و قرون ... فلمّا جاءهم بالحقّ من عندنا)

۲ - نفوذ و راه یافتن به مراکز قدرت و حکومت هاى استکبارى، به منظور رساندن پیام الهى به آنان و دفاع کردن از حق، کارى روا و پسندیده است. (و لقد أرسلنا موسى ... إلى فرعون و همن و قرون ... فلمّا جاءهم بالحقّ من عندنا)

۳ - ارائه حق، گوهر و قلمرو اصلى دین الهى (فلمّا جاءهم بالحقّ) مقصود از «حقّ» در آیه شریفه، دین و پیام الهى است. این تعبیر گویاى مطلب یاد شده است.

۴ - نیاز بشر، به وحى و دین الهى در شناخت حق و راه درست (فلمّا جاءهم بالحقّ من عندنا) برداشت یاد شده از آمدن قید «عندنا» براى «حقّ» به دست مى آید.

۵ - فرمان فرعون، هامان و قارون، بر کشتن فرزندان ذکور مؤمنان همراه موسى(ع) (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه)

۶ - وحشت و احساس خطر فرعون، هامان و قارون از گسترش آیین موسى و قوت گرفتن پیروان آن حضرت (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه) از فرمان فرعون و... به قتل ایمان آورندگان به موسى(ع)، برداشت یاد شده استفاده مى شود.

۷ - کشتار فرزندان ذکور مؤمنان، تنها راه پیشگیرى از رواج آیین موسى، در نگاه فرعون، هامان و قارون (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه) برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که نخستین واکنش فرعون و... در برابر ایمان آورندگان به موسى(ع)، قتل پسران آنان بود.

۸ - آیین توحیدى موسى(ع) در زمان حکومت فرعون، هامان و قارون، به شدت در حال گسترش بود. (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه) فرمان قتل فرزندان مؤمنان به موسى(ع)، نشان دهنده گسترش شدید آیین موسى است; زیرا در صورت کندبودن آن، فرمان قتل به عنوان نخستین واکنش از سوى فرعونیان صادر نمى شد.

۹ - زنده گذاشتن دختران مؤمنان - على رغم کشتار پسران آنان - اقدام بى رحمانه دیگر فرعون، هامان و قارون علیه موسى(ع) و بنى اسرائیل بود. (و استحیوا نساءهم)

۱۰ - خطر آفرین نبودن ایمان دختران بنى اسرائیل به آیین موسى، براى حکومت و اقتدار فرعونیان (و استحیوا نساءهم) فرمان زنده نگه داشتن دختران مؤمنان به موسى(ع) - على رغم فرمان عمومى کشتار فرزندان آنان - مى تواند گویاى مطلب یاد شده باشد.

۱۱ - زنان بنى اسرائیل، فاقد هر گونه قدرت در جامعه فرعونى و نقش تأثیرگذار در سرنوشت سیاسى و اجتماعى (و استحیوا نساءهم) از این که فرعونیان دستور قتل دختران ایمان آورندگان به موسى(ع) را صادر نکردند، مى توان مطلب یاد شده را به دست آورد; زیرا اگر زنان براى آنان خطرآفرین بودند و خود آنان و یا ایمان آوردنشان، نقشى در جامعه مى داشت; قهراً در مجازات قتل با مردان شریک مى شدند.

۱۲ - موضع گیرى واحد فرعون، هامان و قارون در چگونگى و شیوه مبارزه با موسى(ع) و پیروان او (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم)

۱۳ - امکان اتحاد و موضع گیرى واحد صاحبان زر و زور در برابر تعالیم پیامبران الهى (چون پیامبر اسلام) (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه و استحیوا نساءهم)

۱۴ - توطئه مشترک فرعون، هامان و قارون براى کشتار فرزندان ذکور مؤمنان در عصر موسى(ع) نافرجام ماند. (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه ... و ما کید الکفرین إلاّ فى ضلل)

۱۵ - نافرجام ماندن توطئه هاى کافران علیه مؤمنان، از سنت هاى الهى است. (و ما کید الکفرین إلاّ فى ضلل)

۱۶ - فرعون، هامان و قارون، از کافران بودند. (إلى فرعون و همن و قرون فقالوا سحر کذّاب ... و ما کید الکفرین إلاّ فى ضلل)

۱۷ - دلدارى خداوند به پیامبر(ص) و مؤمنان، در مورد نافرجام ماندن توطئه هاى کافران علیه جانشان (قالوا اقتلوا أبناء الذین ءامنوا معه ... و ما کید الکفرین إلاّ فى ضلل) مفسران بر این عقیده اند که آیه شریفه با بیان تاریخ موسى(ع) و مؤمنان به او و نیز فرعونیان، در صدد دلدارى به پیامبر اسلام و مؤمنان است که وضعیتى مشابه آنان در مکه داشتند.

موضوعات مرتبط

• ادیان آسمانى: حق طلبى ادیان آسمانى ۳
• انبیا: هماهنگى دشمنان انبیا ۱۳
• انسان: نیازهاى معنوى انسان ۴
• بنى اسرائیل: آثار ایمان زنان بنى اسرائیل ۱۰; استحیاى زنان بنى اسرائیل ۹; تاریخ بنى اسرائیل ۹، ۱۰، ۱۴; قتل پسران بنى اسرائیل ۵، ۷، ۹، ۱۴; نقش اجتماعى زنان بنى اسرائیل ۱۱
• ترس: ترس از دین موسى(ع) ۶; ترس از قدرت موسى(ع) ۶
• حق: اهمیت دفاع از حق ۲
• خدا: سنتهاى خدا ۱۵
• دین: حقیقت دین ۳
• شناخت: منابع شناخت ۴
• عمل: عمل پسندیده ۲
• فرعون: احساس خطر فرعون ۶; اوامر فرعون ۵; ترس فرعون ۶; روش مبارزه فرعون ۷، ۹، ۱۲; زنان در حکومت فرعون ۱۱; شکست توطئه فرعون ۱۴; قتلهاى فرعون ۵; کفر فرعون ۱۶
• قارون: احساس خطر قارون ۶; اوامر قارون ۵; ترس قارون ۶; روش مبارزه قارون ۷، ۹، ۱۲; شکست توطئه قارون ۱۴; قتلهاى قارون ۵; کفر قارون ۱۶
• قدرتمندان: هماهنگى قدرتمندان با ثروتمندان ۱۳
• کافران: ۱۶ شکست توطئه کافران ۱۵، ۱۷
• مؤمنان: دلدارى به مؤمنان ۱۷
• محمد(ص): دلدارى به محمد(ص) ۱۷; هماهنگى دشمنان محمد(ص) ۱۳
• مستکبران: نفوذ در حکومت مستکبران ۲
• موسى(ع): تاریخ دوران موسى(ع) ۸، ۱۴; رسالت موسى(ع) ۱; عمل به تکلیف موسى(ع) ۱; قصه موسى(ع) ۱، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۲; گسترش دین موسى(ع) ۸; مؤمنان به موسى(ع) ۵، ۷; مبارزه با موسى(ع) ۷، ۹، ۱۲; موسى(ع) در دربار فرعون ۱; هماهنگى دشمنان موسى(ع) ۱۲
• نیازها: نیاز به دین ۴; نیاز به وحى ۴
• هامان: احساس خطر هامان ۶; اوامر هامان ۵; ترس هامان ۶; روش مبارزه هامان ۷، ۹، ۱۲; شکست توطئه هامان ۱۴; قتلهاى هامان ۵; کفر هامان ۱۶