مريم ٥٨

أُولٰئِکَ‌ الَّذِينَ‌ أَنْعَمَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْهِمْ‌ مِنَ‌ النَّبِيِّينَ‌ مِنْ‌ ذُرِّيَّةِ آدَمَ‌ وَ مِمَّنْ‌ حَمَلْنَا مَعَ‌ نُوحٍ‌ وَ مِنْ‌ ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ‌ وَ إِسْرَائِيلَ‌ وَ مِمَّنْ‌ هَدَيْنَا وَ اجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى‌ عَلَيْهِمْ‌ آيَاتُ‌ الرَّحْمٰنِ‌ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِيّاً

ترجمه

آنها پیامبرانی بودند که خداوند مشمول نعمتشان قرار داده بود، از فرزندان آدم، و از کسانی که با نوح بر کشتی سوار کردیم، و از دودمان ابراهیم و یعقوب، و از کسانی که هدایت کردیم و برگزیدیم. آنها کسانی بودند که وقتی آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده می‌شد به خاک می‌افتادند، در حالی که سجده می‌کردند و گریان بودند.

|آنان گروهى از پيامبران بودند كه خداوند به آنها نعمت [هدايت‌] داد از فرزندان آدم و از كسانى كه همراه نوح بر كشتى سوار كرديم و از فرزندان ابراهيم و يعقوب و از كسانى كه هدايت نموديم و برگزيديم، كه هرگاه آيات خداى رحمان برايشان تلاوت مى‌شد سجده‌كنان و گر

آنان كسانى از پيامبران بودند كه خداوند بر ايشان نعمت ارزانى داشت: از فرزندان آدم بودند و از كسانى كه همراه نوح [بر كشتى‌] سوار كرديم؛ و از فرزندان ابراهيم و اسرائيل و از كسانى كه [آنان را] هدايت نموديم و برگزيديم؛ [و] هر گاه آيات [خداى‌] رحمان بر ايشان خوانده مى‌شد، سجده‌كنان و گريان به خاك مى‌افتادند.

اینان (که از زکریا تا ادریس اوصافشان یاد شد) همان رسولانی هستند که خدا از میان همه اولاد آدم و اولاد آنان که با نوح در کشتی نشاندیم و اولاد ابراهیم و یعقوب و دیگر کسان که هدایت کرده و برگزیدیم، آنها را به لطف و انعام خود مخصوص گردانید (و حال آنها در بندگی چنان است) که هرگاه آیات خدای رحمن بر آنها تلاوت شود با گریه (شوق و محبت) روی اخلاص بر خاک نهند.

اینان کسانی از پیامبران بودند که خدا به آنان نعمت داد، از نسل آدم و از نسل کسانی که با نوح در کشتی سوار کردیم و از نسل ابراهیم و اسرائیل و از کسانی که آنان را هدایت کردیم و برگزیدیم؛ هنگامی که آیات [خدایِ] رحمان بر آنان خوانده می شد، سجده کنان و گریان به رو می افتادند.

اينان گروهى از پيامبران بودند كه خدا به آنان انعام كرده بود، از فرزندان آدم و فرزندان آنان كه با نوح در كشتى نشانديم و فرزندان ابراهيم و اسرائيل و آنها كه هدايتشان كرديم و برگزيديمشان. و چون آيات خداى رحمان بر آنان تلاوت مى‌شد، گريان به سجده مى‌افتادند.

اینان کسانی هستند از پیامبران، از زاد و رود آدم و از کسانی که همراه نوح در کشتی سوار کردیم و از زاد و رود ابراهیم و اسرائیل [ یعقوب‌] و از کسانی که هدایت کرده‌ایم و بر گزیده‌ایم، که خداوند به آنان انعام و اکرام فرموده است، که چون آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده، می‌شد، گریان به سجده می‌افتادند

ايشانند- از زكريا تا الياس- كه خداوند به آنان نعمت ارزانى داشته- نيكويى كرده- پيامبرانى از فرزندان آدم و از [فرزندان‌] آنها كه با نوح [در كشتى‌] برنشانديم و از فرزندان ابراهيم و يعقوب و از آنان كه راه نموديم و برگزيديم چون آيات خداى رحمان بر آنان خوانده شود سجده‌كنان و گريان به روى درافتند.

آنان که پیغمبرانی بودند از سُلاله‌ی آدم، و از فرزندان کسانی که با نوح سوار کشتی کردیم، و از دودمان ابراهیم و یعقوب، و از زمره‌ی کسانی که آنان را (به سوی ایمان) رهنمود و (برای رسالت آسمانی) برگزیده بودیم و بدیشان نعمت (دنیا و آخرت) داده بودیم، هر زمان که آیات خداوند مهربان پیش ایشان تلاوت می‌شد، سجده‌کنان و گریان به خاک می‌افتادند.

ایشان کسانی از پیامبران برجسته‌اند-که خدا بر ایشان نعمت ارزانی داشت- از دودمان آدم و از کسانی که با نوح (در کشتی) سوار(شان) کردیم و (نیز) از دودمان ابراهیم و اسرائیل و از کسانی که (آنان را) هدایت نمودیم و برگزیدیم‌؛ هنگامی که آیات (خدای) رحمان بر ایشان خوانده شود، سجده‌کنان و گریان به خاک فرو افتند.

اینانند که بخشید خدا بدیشان از پیمبران از فرزندان آدم و از آنان که سوار کردیم با نوح و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل و از آنان که هدایت کردیم و برگزیدیم که هرگاه خوانده شود بر ایشان آیتهای خدای مهربان بیفتند سجده‌کنان و گریان‌

مريم ٥٧	آیه ٥٨	مريم ٥٩
سوره : سوره مريم نزول : ٦ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أولئِکَ»: آنان. یعنی انبیاء و رُسُل دهگانه مذکور، از زکریّا تا ادریس:. «إِسْرَآئِیلَ»: یعقوب. «خَرُّوا»: از بالا فروافتادند. به روی افتادند. «سُجَّداً»: جمع ساجِد، سجده‌کنان. «بُکِیّاً»: جمع باکی، گریه‌کنان. «سُجَّداً وَ بُکِیّاً»: حال اوّل و دوم هستند.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ وَهَبْنَا لَهُ‌ إِسْحَاقَ‌ وَ... (۳)

وَ وَهَبْنَا لَهُ‌ إِسْحَاقَ‌ وَ... (۳) وَ تِلْکَ‌ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا... (۰) وَ زَکَرِيَّا وَ يَحْيَى‌ وَ عِيسَى‌ وَ... (۰) وَ إِسْمَاعِيلَ‌ وَ الْيَسَعَ‌ وَ... (۰) وَ مِنْ‌ آبَائِهِمْ‌ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ‌... (۴) أُولٰئِکَ‌ الَّذِينَ‌ هَدَى‌ اللَّهُ‌... (۱) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِنْ‌... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۵۸ - ۶۳ سوره مريم
• معناى آيه شريفه : ((أُولَئك الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ ...((
• معناى آيه شريفه :((اولئك الذين انعم الله عليهم من انبيين ...((
• چهار طائفه اى كه در اين آيه مورد انعام الهى قرار گرفته اند
• توضيح جمله : ((و ممن هدينا واجتبينا(( در آيه : ((اولئك الذين انعم الله عليهم ...(( ووجوهى كه در معناى آن گفته شده است
• معناى آيه ((مخلف من بعدهم خلف ...(( و مراد از ضايع كردن نماز در آيه
• اشاره به معناى اينكه بهشتيان از يكديگر ((سلام (( مى شنوند
• نكته اى در مورد تعبير از بهشت به ميراثى كه به متقين مى رسد
• بحث روايتى (چند روايت در مورد اينكه مراد از ((ممن هدينا و اجتبينا(( ائمه عليهم السلام هستند و...)

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى‌ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا «58» آنان پيامبرانى بودند كه خداوند بر آنها نعمت (ويژه) ارزانى داشت؛ از نسل آدم و از (فرزندان) كسانى كه با نوح (در كشتى) سوارشان كرديم و از نسل ابراهيم واسرائيل (يعقوب) واز كسانى كه هدايت نموديم و برگزيديم؛ هرگاه آيات خداى رحمان بر آنان خوانده مى‌شد سجده‌كنان و گريان از رو به خاك مى‌افتادند.

نکته ها

نام ده نفر از انبيا در آيات قبل ذكر شد: زكريّا، يحيى، عيسى، ابراهيم، اسحاق، يعقوب، موسى، هارون، اسماعيل وادريس. اكنون اين آيه با اشاره به آنان مى‌فرمايد: آنها كسانى هستند كه خدا به ايشان نعمت داد. اين گروه، همان‌هايى هستند كه هر روز ده بار در نماز از خدا مى‌خواهيم كه راه آنان را برويم، نه راه گمراهان و منحرفان را. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ. صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ»

مراد از ذريّه آدم، ادريس است و مراد از «ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ» حضرت ابراهيم است كه نوه‌ى نوح است، و منظور از «ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ»، اسحاق و اسماعيل و يعقوب است ومنظور از «ذرية اسرائيل»، موسى وهارون و زكريّا ويحيى وعيسى است. «1»

در حديث مى‌خوانيم: هنگام تلاوت قرآن، محزون شده و گريه كنيد يا خود را به حالت گريان در آوريد. «2»

بهترين مصداق برگزيدگان الهى كه سجده‌هاى طولانى همراه با اشك داشته‌اند، پيامبر

---

«1». تفسير نمونه.

«2». تفسير صافى.

جلد 5 - صفحه 287

اسلام و اهل‌بيت معصومش عليهم السلام بوده‌اند. درباره همه‌ى آنان خاطراتى از سجده‌ها وگريه‌هاى فراوانشان در مناجات‌هاى ماه رمضان وعرفه و ... وجود دارد.

پیام ها

1- هدف همه‌ى انبيا يكى است. (خداوند پيامبران را در كنار هم قرار مى‌دهد و همه را با يك وصف توصيف مى‌كند) أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ‌ ... 2- مُنعِم حقيقى، خداوند است. «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ»

3- والدين و نياكان، از نظر وراثت در تربيت نسل مؤثّرند. ذُرِّيَّةِ آدَمَ‌ ... ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ‌

4- گرچه همه‌ى انبيا از ذرّيه آدم هستند، ولى در نام بردن نوح و ابراهيم و اسرائيل (يعقوب)، از آنان تجليل خاصّى شده است. مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ ...

5- گريه در سجده آن قدر ارزشمند است كه خداوند از اهل آن تجليل كرده است. «سُجَّداً وَ بُكِيًّا»

6- گريه وزارى به درگاه الهى، نشانه‌ى رشد، شناخت، توفيق و برگزيدگى است.

وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا ...

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى‌ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا (58)

بعد از ذكر تفصيلى انبياء و تخصيص هر يك به صفاتى، جمع فرمود ايشان را در مدح و ثنا:

أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ‌: آنها كه مذكور شد از زكريا تا به ادريس، آنانند كه انعام فرمود خدا بر ايشان به انواع نعم دينيه و دنيويه و اصناف‌

---

«1» مجمع البيان ج 3 ص 519.

«2» منهج الصادقين ج 5 ص 434.

جلد 8 - صفحه 200

مواهب صوريه و معنويه. مِنَ النَّبِيِّينَ‌: از پيغمبران، يعنى آنان پيغمبرانند. مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ‌: از فرزندان آدم عليه السلام. وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ‌: و از ذريه آنها كه حمل نموديم ايشان را در كشتى با نوح، و آنها غير ادريس‌اند، چه ابراهيم از ذريّه سام بن نوح مى‌باشد. وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ‌: و از فرزندان ابراهيم و از ذريه يعقوب.

تنبيه: تفريق ذكر نسب انبياء مذكوره با آنكه همه از ذريه آدمند، به جهت تبيان مراتب ايشان است در شرف نسب، زيرا ادريس شرف قرب دارد به آدم عليه السلام به سبب آنكه پسر نبيره شيث باشد، و ابراهيم از ذريه سام بن نوح بود كه در كشتى شد و اسمعيل و اسحق و يعقوب از ذريه ابراهيم و شرف قرب دارند به او، و موسى و هارون و زكريا و يحيى و عيسى عليه السلام از ذريه يعقوبند و آيه شريفه دليل است بر آنكه اولاد دخترى از ذريه باشند، زيرا مريم از ذريه يعقوب بوده، و لذا عيسى از ذريه يعقوب بشمار آمد؛ پس اولاد حضرت فاطمه سلام اللّه عليها، اولاد پيغمبر مى‌باشند.

وَ مِمَّنْ هَدَيْنا: و از آنها كه هدايت نموديم ايشان را به حق. وَ اجْتَبَيْنا: و برگزيديم ايشان را از ميان مردمان به نبوت و كرامت و ثبات ايمان و توفيق طاعت به حسن اختيار ايشان. اين جماعت با وجود علوّ رتبه ايشان در شرف و نسب و كمال نفس و قرب مكانت نزد حضرت عزت در مقام خشيت الهى به مرتبه‌اى هستند كه: إِذا تُتْلى‌ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ‌: وقتى خوانده شد به ايشان آيتهاى خداوند رحمان در كتبى كه نازل شده بود بر ايشان. خَرُّوا سُجَّداً: به روى درافتادند در حالتى كه سجده كنندگان بودند مر خداى را. وَ بُكِيًّا: و گريه كنندگان از ترس الهى.

نزد بعضى مراد اين جماعت مؤمنان اهل كتابند مانند عبد اللّه سلام و قوم او كه چون قرآن برايشان خوانده مى‌شد به سجده مى‌افتادند و گريه مى‌كردند.

تفسير برهان- عيسى بن داود نجار روايت نموده كه سؤال نمودم حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام را از اين آيه شريفه‌ (أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ) فرمود: مائيم ذريه حضرت ابراهيم، و مائيم كه با حضرت نوح در كشتى شديم، و مائيم برگزيدگان خدا. و اما قوله‌ «وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا» پس ايشان قسم به‌

جلد 8 - صفحه 201

خدا شيعيان ما هستند، آنانكه هدايت فرمود خدا ايشان را به دين ما، پس زنده بودند بر آن و مردند بر آن و توصيف فرموده ايشان را به عبادت و خشوع و رقت قلب، فرمود: هر گاه آيات الهى بر آنها تلاوت شود، بيفتند به سجده با حالت گريه‌ «1».

تنبيه: از آيه و حديث شريف محقق آيد كه هدايت يافتگان و برگزيدگان و شيعيان، نزد تلاوت آيات الهيه خاضع و خاشع و گريانند، و لذا از حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله مروى است كه: اتلوا القران و ابكوا فان لم تبكوا فتباكوا: «2» قرآن بخوانيد و گريه كنيد، و اگر نتوانيد خود را به گريه درآوريد. و ايضا فرمود:

قرآن به حزن نازل شده، وقتى قرائت كنيد خود را به حزن داريد. صالح مزنى گويد: در خواب قرآن بر حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله خواندم، فرمود: اى صالح، اين قرائت است گريه آن كو. لكن بايد ملتفت باشد قارى، كه هر كيفيتى كه حزن و گريه آورد مطلوب و مرضى خدا و رسول نباشد «3».

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كانَ صِدِّيقاً نَبِيًّا (56) وَ رَفَعْناهُ مَكاناً عَلِيًّا (57) أُولئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِنْ ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّيَّةِ إِبْراهِيمَ وَ إِسْرائِيلَ وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا إِذا تُتْلى‌ عَلَيْهِمْ آياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا (58) فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا (59) إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا يُظْلَمُونَ شَيْئاً (60)

ترجمه‌

و ياد كن در قرآن ادريس را همانا او بود بسيار راست گو و داراى مقام رفيع نبوّت‌

و بالا برديم او را بجاى بلندى‌

آنگروه آنانند كه انعام كرد خدا بر ايشان از پيغمبران از فرزندان آدم و از آنانكه حمل نموديم با نوح و از فرزندان ابراهيم و اسرائيل و از كسانيكه هدايت نموديم و بر گزيديم چون خوانده شود بر ايشان آيتهاى خداى بخشنده برو در افتند با آنكه سجده كنندگان و گريه كنندگان باشند

پس بجا ماندند بعد از ايشان باز ماندگان بدى كه ضايع نمودند نماز را و پيروى كردند ميلهاى نفسانى را پس زود باشد كه به بينند پاداش گمراهى‌

---

جلد 3 صفحه 481

را

مگر كسانيكه توبه كنند و ايمان آورند و كار شايسته نمايند پس آنگروه داخل شوند در بهشت و ستم كرده نشوند بچيزى.

تفسير

- و ياد كن اى پيغمبر در كتاب خود كه قرآن است ادريس عليه السّلام را كه بود بسيار راستگو و راست جو و تصديق كننده كتب سماوى و آيات الهى و پيغمبر رفيع منزلت گفته‌اند او نواده شيث پيغمبر بود و جدّ پدر حضرت نوح و اخنوخ نام داشت و روايت شده است كه نازل شد بر اوسى صحيفه و او اوّل كسى بود كه با قلم خط نوشت و نظر در علم نجوم و حساب كرد و اوّل كسى بود كه جامه را دوخت و لباس كرد و قبلا مردم پوست مى‌پوشيدند و قمّى ره نقل فرموده كه او را ادريس خواندند براى آنكه زياد كتاب ميخواند و خداوند او را بمقام قرب خود كه عالى و رفيع است رسانيد و بعضى گفته‌اند خداوند او را مانند عيسى عليه السّلام بآسمان چهارم برد و زنده است و مراد از بالا بردن او را بجاى بلندى اين است ولى در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه ملكى مقرّب وقتى مورد عتاب الهى شد و خداوند او را هبوط داد بزمين پس نزد ادريس عليه السّلام آمد و او را شفيع قرار داد و آنحضرت بعد از سه شبانه روز عبادت شفاعت نمود و قبول شد و آن ملك ادريس عليه السّلام را بخواهش خودش بآسمان برد براى ملاقات ملك الموت تا با او قدرى انس گيرد و يادش زندگى دنيا را براى او ناگوار نسازد ولى ملك الموت در زير سايه عرش بود و مأمور بقبض روح او شد ميان آسمان چهارم و پنجم بيكديگر رسيدند و ملك الموت او را همانجا قبض روح نمود و مراد از و رفعناه مكانا عليّا اين است و قمّى ره نيز قريب باين معنى را نقل نموده در هر حال انبياء عظام از حضرت زكريا تا حضرت ادريس كه در اين سوره از ايشان نامبرده شد كسانى هستند كه خداوند نعمت دنيا و آخرت را بر آنها تمام كرد از نسل حضرت آدم و بنابراين من النّبيّين بيان براى الّذين انعم اللّه عليهم است و همه از نسل كسانى هستند كه با نوح عليه السّلام در كشتى نشستند و نجات يافتند غير از حضرت ادريس كه مقدّم بر ايشان بوده چون همه از نسل حضرت ابراهيم عليه السّلام هستند و آنحضرت از نسل سام بن نوح است و حضرت موسى و هرون و زكريّا و يحيى و عيسى عليه السّلام از نسل اسرائيل يعنى حضرت يعقوبند و اينكه بعناوين متعدده ذكر نسب ايشان را فرموده با آنكه همه از نسل حضرت آدمند براى بيان آنستكه بعضى‌

---

جلد 3 صفحه 482

شرف قربى دارند مانند حضرت ادريس كه نزديكتر از همه بحضرت آدم است و بعضى شرف قربى و نسبى مانند حضرت ابراهيم و حضرت اسمعيل و حضرت اسحق كه چند پيغمبر و كسانيكه رحمت و نجات الهى شامل حال آنها شده در سلسله نسبشان موجود است و نزديك بايشانند و بعضى از دور و نزديك چندين پيغمبر و صاحب مقام و منزلت سلسله نسب ايشان را تشكيل ميدهد مانند سايرين و از اينجا معلوم ميشود كه اطلاق ذريّه بر اولاد دختر اشكالى ندارد چون حضرت عيسى از طرف مادر از نسل و ذريّه اسرائيل و ابراهيم است و سابقا هم به اين معنى اشاره شده بود و شرافت نسبى اين عدّه اخيره زيادتر است چون شرف نسبى آن عده را دارند بعلاوه شرف نسبى مخصوص بخودشان ولى در عوض حضرات سابق الذكر داراى شرف نسبى از طرف اولادند مخصوصا حضرت ابراهيم و حضرت اسمعيل كه سيّد انبياء و ائمه هدى از نسل آن دو بزرگوارند و بالجمله از كسانى كه خداوند ايشانرا راهنمائى بحق و حقيقت فرموده و برگزيده به نبوّت و امامت كسانى هستند كه وقتى آيات قرآنيه بر ايشان تلاوت و قرائت شود از خوف و خشيت و فروتنى و خضوع بر و بر خاك مى‌افتند در حاليكه سجده كنندگان و گريه كنندگان باشند مانند حضرت سجّاد عليه السّلام كه در مناقب و مجمع از آن حضرت نقل نموده كه مقصود از ايشان مائيم يعنى ائمه اطهار و خاندان رسالت و طهارت كه همه موصوف باين صفت بودند مخصوصا خود آن بزرگوار كه سيّد السّاجدين و زين العابدين و امام البكّائين است اين ذوات مقدسه كه معصوم بودند از گناه حالشان از خوف خدا اين بود پس ما چه بايد بكنيم كه غرق گناهيم و بنابراين كلام سابق تا اسرائيل تمام شده و از و ممّن هدينا شروع بكلام ديگرى شده كه خبر آن كسانى هستند كه موصوف بصفت خوف و خشيتند نه آنكه و ممّن هدينا عطف بر سابق باشد و اذا تتلى عليهم صفت انبياء سابق الذكر چنانچه گفته‌اند و در اين صورت اگر چه خبر كه قوم يا رجال باشد مقدّر است ولى از جهاتى كه بر ارباب ادب مخفى نيست بر آنچه گفته‌اند ترجيح دارد و مع الأسف از نسل اين انبياء عظام كسانى بوجود آمدند كه خلف سوء بودند نه خلف صدق چون خلف بسكون لام بازماندگان بدرا گويند و بفتح لام بازماندگان خوب و بجاى آن بزرگواران در زمين حجاز و شام منزل نمودند

---

جلد 3 صفحه 483

مانند اهل شرك مكّه و يهود فلسطين و ضايع نمودند نماز را براى آنكه ترك كردند چنانچه گفته‌اند يا تأخير انداختند از اوّل وقتش چنانچه از امام صادق عليه السّلام روايت شده و پيروى نمودند از ميلهاى نفسانى و خيالات شيطانى خودشان و باختند دل و دين خود را برنگ و رونق دو روزه دنياى دنى و بعد از اين شرّ آن دامنگيرشان خواهد شد اگر غى بمعناى شرّ باشد يا بعد از اين ملاقات ميكنند پاداش اين غوايت و ضلالت را اگر بمعناى گمراهى باشد يا ملاقات ميكنند نااميدى را يا ملاقات ميكنند وادى مخصوص خودشان را كه گفته‌اند غى نام آن وادى است و بمعناى نااميدى هم استعمال ميشود مگر كسانيكه از اعمال ناشايسته خود توبه كنند و نادم و پشيمان شوند و اعمال شايسته‌اى بجا آورند كه آن جماعت داخل بهشت ميشوند بامر خداوند و هيچ مقدار از ثواب اعمال ايشان كاسته نميشود بلكه تمام و كمال بآنها ميرسد چون خداوند در باره كسى ظلم نميكند و اگر اجر مستحق پرداخته نشود در باره او ظلم شده ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ أَنعَم‌َ اللّه‌ُ عَلَيهِم‌ مِن‌َ النَّبِيِّين‌َ مِن‌ ذُرِّيَّةِ آدَم‌َ وَ مِمَّن‌ حَمَلنا مَع‌َ نُوح‌ٍ وَ مِن‌ ذُرِّيَّةِ إِبراهِيم‌َ وَ إِسرائِيل‌َ وَ مِمَّن‌ هَدَينا وَ اجتَبَينا إِذا تُتلي‌ عَلَيهِم‌ آيات‌ُ الرَّحمن‌ِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيًّا (58)

‌اينکه‌ انبياء ‌که‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ آيات‌ شريفه‌ بيان‌ شد كساني‌ هستند ‌که‌ خداوند بآنها انعام‌ فرمود مقام‌ نبوت‌ و رسالت‌ و عصمت‌ و طهارت‌ و ساير نعم‌ دنيويّه‌ و اخرويّه‌ ‌از‌ پيغمبران‌ ‌که‌ ‌از‌ ذريّه آدم‌ بودند و ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ نوح‌ ‌در‌ كشتي‌ نجات‌ پيدا كردند، و ‌آنها‌ ‌را‌ ‌بر‌ كشتي‌ سوار كرديم‌ و ‌از‌ ذريّه ابراهيم‌ و اسرائيل‌ ‌که‌ اسحق‌ ‌باشد‌ و ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ هدايت‌ كرديم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ و برگزيديم‌ ‌که‌ ‌هر‌ موقع‌ تلاوت‌ شود ‌بر‌ ‌آنها‌ آيات‌ خداوند رحمن‌ ميافتند بسجده‌ و اشك‌ ميريزند.

«اشكال‌» تمام‌ اينها ذرّيه آدم‌ بودند همان‌ كلمه ‌من‌ ذرية آدم‌ كافي‌ ‌بود‌ وجه‌ بيان‌ بقيّه‌ چيست‌! (جواب‌) ‌براي‌ بيان‌ فضيلت‌ فوق‌ فضيلت‌ ‌است‌، زيرا ‌اگر‌ اكتفاء بذريّه آدم‌ فرموده‌ ‌بود‌ مي‌گفتند ‌اينکه‌ فضيلت‌ ‌براي‌ تمام‌ بني‌ آدم‌ هست‌ امتيازي‌ ‌با‌ ديگران‌ ندارند.

«اولئك‌» كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ ابتداء سوره‌ بيان‌ فرموده‌ زكريّا و يحيي‌ و عيسي‌ و ابراهيم‌ و اسحق‌ و يعقوب‌ و موسي‌ و هارون‌ و اسمعيل‌ و ادريس‌ ‌که‌ ده‌ نفر ‌از‌ انبياء ‌را‌

جلد 12 - صفحه 459

ذكر فرمود.

الَّذِين‌َ أَنعَم‌َ اللّه‌ُ عَلَيهِم‌ نعمت‌هاي‌ خداوند ‌بر‌ انبياء فوق‌ جميع‌ نعم‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مقدم‌ ‌بر‌ جميع‌ ملائكه‌ و مقربان‌ درگاه‌ الهي‌ ‌است‌ و مقام‌ خلافة اللّهي‌ بآنها عنايت‌ فرمود و درجه اعلاي‌ بهشت‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ مقرر داشت‌ و ‌غير‌ اينها ‌از‌ نعم‌ دنيوي‌ و اخروي‌ ‌حتي‌ طاعت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ قرين‌ اطاعة ‌خود‌ مقرر فرمود.

‌من‌ النبيّين‌ انبياء منحصر باين‌ ده‌ نفر نبودند ‌اينکه‌ ده‌ نفر بعض‌ انبياء هستند كلمه ‌من‌ تبعيضيّه‌ ‌است‌.

مِن‌ ذُرِّيَّةِ آدَم‌َ نوع‌ مفسرين‌ بلكه‌ جميع‌ ‌آنها‌ ‌اينکه‌ جمله‌ ‌را‌ ‌با‌ جمل‌ ‌بعد‌ بيان‌ ‌اينکه‌ مذكورات‌ ‌در‌ آيات‌ قبل‌ ‌که‌ انبياء مذكورين‌ ميدانند، چنانچه‌ قبلا ‌هم‌ بنظر ميآيد ‌که‌ ‌در‌ ترجمه‌ بيان‌ كرديم‌، لكن‌ فعلا كأنه‌ الهام‌ شد ‌که‌ بيان‌ جميع‌ انبياء ‌باشد‌‌-‌ ‌يعني‌‌-‌ النبيين‌ ‌که‌ انبياء كلا ‌از‌ ذريه آدم‌ هستند، شيث‌ و ادريس‌ ‌تا‌ نوح‌ ‌عليهم‌ السّلام‌.

وَ مِمَّن‌ حَمَلنا مَع‌َ نُوح‌ٍ ‌که‌ سام‌ ‌إبن‌ نوح‌ ‌باشد‌ ‌تا‌ حضرت‌ ابراهيم‌ و لوط.

وَ مِن‌ ذُرِّيَّةِ إِبراهِيم‌َ ‌که‌ اسماعيل‌ و اسحق‌ هستند. «و اسرائيل‌» ‌يعني‌ ‌از‌ ذريه اسرائيل‌ يعقوب‌ و يوسف‌ و داود و سليمان‌ و زكريا و يحيي‌ و عيسي‌ و ساير انبياء بني‌ اسرائيل‌.

وَ مِمَّن‌ هَدَينا وَ اجتَبَينا ‌که‌ وجود مقدس‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و اله‌ و ائمه‌ اطهار ‌عليهم‌ السّلام‌ هستند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ برگزيد ‌بر‌ جميع‌ ممكنات‌ ‌از‌ انبياء و ملائكه‌ و ‌اينکه‌ جمله مستقله‌ ‌است‌.

إِذا تُتلي‌ عَلَيهِم‌ آيات‌ُ الرَّحمن‌ِ مخصوص‌ بهمين‌ جمله آخر ‌است‌، و آيات‌ رحمن‌ آيات‌ شريفه‌ قرآن‌ ‌است‌، زيرا ‌در‌ زمان‌ انبياء سلف‌ قرآن‌ نازل‌ نشده‌ ‌بود‌ فقط ‌اينکه‌ خاندان‌ هستند.

خَرُّوا سُجَّداً بمعرفت‌ عظمت‌ پروردگار و سجده‌هاي‌ ‌آنها‌ بسيار طولاني‌ مخصوصا زين‌ العابدين‌ و موسي‌ ‌بن‌ جعفر عليهما السّلام‌.

جلد 12 - صفحه 460

و بكّيا ترسهاي‌ ‌اينکه‌ اهل‌ بيت‌، امير المؤمنين‌ ‌را‌ تاج‌ البكّائين‌ و ساير ائمه‌ طاهرين‌ صلوات‌ اللّه‌ ‌عليهم‌ اجمعين‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 58)- سپس به صورت یک جمع بندی از تمام افتخاراتی که در آیات گذشته پیرامون انبیاء بزرگ و صفات و حالات آنها و مواهبی که خداوند به آنها داده بود، بیان گردید چنین می‌گوید: «آنها پیامبرانی بودند که خداوند آنان را مشمول نعمت خود قرار داده بود» (أُولئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ).

«که بعضی از فرزندان آدم بودند، و بعضی از فرزندان کسانی که با نوح در کشتی سوار کردیم و بعضی از دودمان ابراهیم و اسرائیل» (مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّیَّةِ إِبْراهِیمَ وَ إِسْرائِیلَ).

منظور از «ذریه آدم» در این آیه، ادریس است که طبق مشهور، جد نوح پیامبر بود، و منظور از «ذریه کسانی که با نوح بر کشتی سوار شدند» ابراهیم است، زیرا ابراهیم از فرزندان سام فرزند نوح بوده.

و منظور از «ذریه ابراهیم» اسحاق و اسماعیل و یعقوب است، و منظور از «ذریه اسرائیل»، موسی و هارون و زکریا و یحیی و عیسی می‌باشد.

سپس این بحث را با یاد پیروان راستین این پیامبران بزرگ تکمیل کرده، می‌گوید: «و از کسانی که هدایت کردیم و بر گزیدیم (افرادی هستند که) وقتی آیات خداوند رحمان بر آنها خوانده شود به خاک می‌افتند و سجده می‌کنند، و سیلاب اشکشان سرازیر می‌شود» (وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اجْتَبَیْنا إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- زکریا، یحیى، مریم، عیسى، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، موسى، هارون، اسماعیل و ادریس(ع) برخوردار از نعمت ویژه خداوند (أُولئک الذین أنعم اللّه علیهم) «ؤُولئک» اشاره به تمامى موارد ذکر شده در سوره مریم از آغاز تا این آیه است و روشن است که مراد از نعمت در جمله «أنعم اللّه ...» نعمت هاى معمولى و متعارف نیست، چرا که افراد دیگر نیز از این گونه نعمت ها برخوردارند. پس نعمتى که با لسان امتنان بر این گروه بیان گردیده، نعمتى ویژه است.

۲- قرآن در بیان دودمان برخى از پیامبران (ادریس)، تنها از انتساب آنان به آدم(ع) سخن گفته است. (من النبیّن من ذریّة ءادم) «من» در «من ذریّة آدم» براى تبعیض است و بیانگر آن است که «ذریّة آدم» یکى از چهار ویژگى است که در آیه براى «النبیین» ذکر شده است، سه دسته دیگر عبارتند از: «من حملنا مع نوح» و «ذریّة إبراهیم» و [ذریّة ]اسرائیل»; گرچه همه پیامبران «ذریّه آدم» هستند، ولى تنها «ادریس» است که گفته مى شود قبل از نوح مى زیسته و نسب مطرح شده اى جز انتساب به آدم ندارد، اما سه گروه دیگر به نزدیک ترین فرد برجسته در نیاکان خود انتساب یافته اند.

۳- نسل همراهان نوح در کشتى نجات، پیامبرى بزرگ، چون ابراهیم(ع) را در خود پروراند. (من النبیّن ... ممّن حملنا مع نوح) مراد از «من حملنا مع نوح» به قرینه قبل و بعد آن «ذریّة من حملنا ...»است. بین انبیاى ذکر شده در آیات قبل، تنها ابراهیم(ع) است که غیر از «ذریّة آدم» با عنوان «نسل همراهان نوح» شناسایى شده است.

۴- برخى از پیامبران یاد شده در سوره مریم (اسحاق، یعقوب و اسماعیل) از نسل ابراهیم(ع)بودند. (من النبیّن ... من ذرّیّة إبرهیم)

۵- برخى از پیامبران یاد شده در سوره مریم (زکریا، یحیى، عیسى، موسى و هارون(ع)) از نسل اسرائیل (یعقوب) بودند. (من النبیّن ... من ذرّیّة إبرهیم و إسرءیل)

۶- آدم، همراهیان نوح، ابراهیم و یعقوب(ع)، محورهاى اصلى و برجسته نیاکان پیامبران در طول تاریخ * (من النبیّن من ذرّیّة ءادم و ممّن حملنا مع نوح و من ذرّیّة إبرهیم و إسرءیل)

۷- اصالت خانوادگى و نسبى، در سعادت و کمال فرزندان نقش مؤثرى دارد. (من ذرّیّة ءادم ... من ذرّیّة إبرهیم و إسرءیل) مطرح شدن پیامبران الهى در طول یک سلسله و ذریّه هاى مشخص نشان از نقش نسب و خانواده در کمال فرزندان دارد.

۸- نوه هاى دخترى نیز، همانند پسر و نوه هاى پسرى، ذریه و فرزند شخصى، به شمار مى آیند. (أُولئک ... و من ذرّیّة إبرهیم) از نظر تاریخى روشن است که مریم و عیسى(ع) از نوادگان حضرت ابراهیم(ع) بوده اند و دراین آیه حضرت عیسى(ع)، یکى از افراد مورد نظر از «أُولئک» است که از ذریّه انبیا شمرده شده است; بنابراین فرزندان دختر نیز از ذریّه به شمار مى آیند.

۹- همراهان نوح(ع) در کشتى، افرادى با فضیلت و شایسته تمجید بودند. (و ممّن حملنا مع نوح) تعبیر «ذرّیّة آدم» براى تمام انبیا کافى بود، تصریح به برخى از آباء و اجداد دیگر، از جمله هم سفران نوح(ع)، گویاى شخصیت والاى آنها است.

۱۰- خداوند، ناخداى کشتى نوح و هدایت کننده آن به مقصد بود. (و ممّن حملنا مع نوح)

۱۱- حضرت ابراهیم(ع)، علاوه بر حضرت یعقوب و ذریّه او، نسلى مشتمل بر پیامبران الهى، داشت. (و من ذرّیّة إبرهیم و إسرءیل) «اسرائیل» لقب یعقوب است. آن حضرت، نوه حضرت ابراهیم(ع) و فرزند اسحاق بوده است. اگر نسل پیامبران، تنهااز طریق یعقوب استمرار مى یافت، دیگر ذکر ابراهیم و اسرائیل به طور مستقل ضرورتى نداشت، زیرا یکى از دیگرى کفایت مى کرد، ولى ذکر مستقل نشان از آن دارد که تیره دیگرى نیز از نسل ابراهیم، مشتمل بر پیامبران است که همان فرزندان اسماعیل(ع) مى باشند.

۱۲- خداوند به افرادى دیگر غیر از پیامبران نیز، نعمت هایى ویژه داده است. (الذین أنعم اللّه علیهم من النبیّن ... و ممّن هدینا واجتبینا) «من هدینا...» عطف بر «النبیّن» است و مى فهماند: کسانى که خداوند به آنها نعمت داد عبادتند از: پیامبران و کسانى که از افراد هدایت یافته و منتخب بودند.

۱۳- حضرت مریم(س)، از پیامبران الهى نبوده است. (أُولئک ... من النبیّن ... و ممّن هدینا واجتبینا) چنان که «ممّن هدینا» عطف بر «من النبیّن» باشد، باید در بین مذکورین در آیات قبل که به وسیله «اُولئک» به آنان اشاره شد، غیر نبىّ نیز وجود داشته باشد، زیرا عطف، ظهور در تغایر دارد و بدان لحاظ که در آیات قبل به جز در مورد مریم صریحاً و یا با اشاره نبوت مذکورین مطرح گردیده، تنها موردى که براى «من هدینا...» باقى مى ماند، مریم(س) است.

۱۴- حضرت مریم(س)، برخوردار از هدایت ویژه الهى و انسانى برگزیده در پیشگاه خداوند (و ممّن هدینا واجتبینا)

۱۵- پیامبران و هدایت یافتگان برگزیده، به هنگام شنیدن آیات الهى به سجده مى افتند و مى گریند. (من النبیّن ... و ممّن هدینا واجتبینا إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن خرّوا سجّدًا و بکیًّا)

۱۶- زکریا، یحیى، مریم(س)، عیسى، ابراهیم، اسحق، یعقوب، موسى، هارون، اسماعیل، و ادریس(ع)، هنگام شنیدن آیات الهى به سجده مى افتادند و در حال سجود اشک مى ریختند. (أُولئک ... إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن خرّوا سجّدًا و بکیًّا)

۱۷- سجده و گریه، به هنگام استماع آیات الهى، سزاوار و از آداب مواجه شدن با قرآن و آیات الهى است. (إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن خرّوا سجّدًا و بکیًّا)

۱۸- خضوع و خشوع و سجده و گریه به هنگام استماع آیات الهى، نشانه برخوردارى از نعمت ویژه خداوند است. (أُولئک الذین أنعم اللّه علیهم ... إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن خرّوا سجّدًا و بکیًّا) «إذا تتلى» خبر اول و یا خبر بعد از خبر براى «أُولئک» است; یعنى آنان این چنین هستند که هنگام استماع آیات به سجده افتاده و گریه مى کنند.

۱۹- گریه در حال سجده و خضوع در مقابل آیات الهى، از آثار نعمت هدایت و برگزیدگى در پیشگاه خداوند است. (و ممّن هدینا واجتبینا إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن خرّوا سجّدًا و بکیًّا)

۲۰- سجده و گریه در حال سجود، حالتى مطلوب و داراى فضیلت است. (إذا تتلى علیهم ... خرّوا سجّدًا و بکیًّا) «بکیّاً» جمع است و مانند «سجّداً» حال مقدّره است; یعنى افراد یاد شده با شنیدن آیات الهى، خود را براى سجود و گریه به زمین مى افکنند.

۲۱- آیات الهى در قرآن و دیگر کتب آسمانى، جلوه رحمت واسعه او است. (إذا تتلى علیهم ءایت الرحمن) استناد «آیات» به «رحمن» گویاى برداشت یاد شده است. مضارع بودن «تتلى» دلالت دارد که وصف «النبیّن» و «من هدینا واجتبینا» در هر زمان، چنین اقتضایى دارد; بنابراین «آیات الرحمن» شامل قرآن نیز مى شود.

موضوعات مرتبط

• آدم(ع): نسل آدم(ع) ۲
• آیات خدا: خضوع بر آیات خدا ۱۹; رحمت آیات خدا ۲۱
• ابراهیم(ع): ابراهیم(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; سجده ابراهیم(ع) ۱۶; فضایل ابراهیم(ع) ۱; گریه ابراهیم(ع) ۱۶; نسب ابراهیم(ع) ۳; نسل ابراهیم(ع) ۴، ۱۱; نعمتهاى ابراهیم(ع) ۱
• ادریس(ع): ادریس(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; سجده ادریس(ع) ۱۶; فضایل ادریس(ع) ۱; گریه ادریس(ع) ۱۶; نسب ادریس(ع) ۲; نعمتهاى ادریس(ع) ۱
• ارزشها ۲۰:
• اسحاق(ع): اسحاق(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; سجده اسحاق(ع) ۱۶; فضایل اسحاق(ع) ۱; گریه اسحاق(ع) ۱۶; نسب اسحاق(ع) ۴; نعمتهاى اسحاق(ع) ۱
• اسماعیل(ع): اسماعیل(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶ سجده اسماعیل(ع) ۱۶; فضایل اسماعیل(ع) ۱; گریه اسماعیل(ع) ۱۶; نسب اسماعیل(ع) ۴; نعمتهاى اسماعیل(ع) ۱
• انبیا: انبیا هنگام استماع آیات خدا ۱۵; انبیا ى پس از نوح(ع) ۳; تاریخ انبیا ۲، ۳،۴، ۵، ۶، ۱۱; سجده انبیا ۱۵; گریه انبیا ۱۵; نسب انبیا ۲
• انسان: نسل انسان ۸
• برگزیدگان خدا: برگزیدگان خدا هنگام استماع آیات خدا ۱۵; خضوع برگزیدگان خدا ۱۹; سجده برگزیدگان خدا ۱۵، ۱۹; فضایل برگزیدگان خدا ۱۲; گریه برگزیدگان خدا ۱۵، ۱۹; نشانه هاى برگزیدگان خدا ۱۹; نعمتهاى برگزیدگان خدا ۱۲
• بنى اسرائیل: انبیاى بنى اسرائیل ۵
• خانواده: نقش اصالت خانوادگى ۷
• خدا: نشانه هاى رحمت خدا ۲۱; هدایتهاى خدا ۱۰
• خشوع: خشوع هنگام استماع آیات خدا ۱۸
• خضوع: خضوع هنگام استماع آیات خدا ۱۸
• زکریا(ع): زکریا(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; سجده زکریا(ع) ۱۶; فضایل زکریا(ع) ۱; گریه زکریا(ع) ۱۶; نسب زکریا(ع) ۵; نعمتهاى زکریا(ع) ۱
• سجده: سجده هنگام استماع آیات خدا ۱۸; فضیلت سجده ۲۰; فضیلت گریه در سجده ۲۰; گریه در سجده ۱۹
• سعادت: عوامل سعادت ۷
• عیسى(ع): سجده عیسى(ع) ۱۶; عیسى(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; فضایل عیسى(ع) ۱; گریه عیسى(ع) ۱۶; نسب عیسى(ع) ۵; نعمتهاى عیسى(ع) ۱
• قرآن: آداب استماع قرآن ۱۷; رحمت قرآن ۱
• کتب آسمانى: رحمت کتب آسمانى ۲۱
• گریه: گریه هنگام استماع آیات خدا ۱۸
• مریم(ع): برگزیدگى مریم(ع) ۱۴; رد نبوت مریم(ع) ۱۳ سجده مریم(ع) ۱۶; فضایل مریم(ع) ۱، ۱۴; گریه مریم(ع) ۱۶; مریم(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; نعمتهاى مریم(ع) ۱; هدایت مریم(ع) ۱۴
• موسى(ع): سجده موسى(ع) ۱۶; فضایل موسى(ع) ۱; گریه موسى(ع) ۱۶; موسى(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶; نسب موسى(ع) ۵; نعمتهاى موسى(ع) ۱
• مهتدین ۱۴: خضوع مهتدین ۱۴ ۱۹; سجده مهتدین ۱۴ ۱۵، ۱۹; فضایل مهتدین ۱۴ ۱۲; گریه مهتدین ۱۴ ۱۵، ۱۹;مهتدین ۱۴ هنگام استماع آیات خدا ۱۵; نشانه هاى مهتدین ۱۴ ۱۹; نعمتهاى مهتدین ۱۴ ۱۲
• نسب: نقش نسب ۷
• نعمت: خشوع مشمولان نعمت ۱۸; خضوع مشمولان نعمت ۱۸، ۱۹; سجده مشمولان نعمت ۱۹; گریه مشمولان نعمت ۱۸، ۱۹; مشمولان نعمت ۱، ۱۲; نشانه هاى مشمولان نعمت ۱۸، ۱۹
• نوح(ع): فضایل همسفران نوح(ع) ۹; مدح همسفران نوح(ع) ۹; ناخداى کشتى نوح(ع) ۱۰; نسل همسفران نوح(ع) ۳
• نوه: فرزندى نوه دخترى ۸
• هارون(ع): سجده هارون(ع) ۱۶; فضایل هارون(ع) ۱; گریه هارون(ع) ۱۶; نسب هارون(ع) ۵; نعمتهاى هارون(ع) ۱; هارون(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶
• یحیى(ع): سجده یحیى(ع) ۱۶; فضایل یحیى(ع) ۱; گریه یحیى(ع) ۱۶; نسب یحیى(ع) ۵; نعمتهاى یحیى(ع) ۱; یحیى(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶
• یعقوب(ع): سجده یعقوب(ع) ۱۶; فضایل یعقوب(ع) ۱; گریه یعقوب(ع) ۱۶; نسب یعقوب(ع) ۴; نسل یعقوب(ع) ۵، ۱۱; نعمتهاى یعقوب(ع) ۱; یعقوب(ع) هنگام استماع آیات خدا ۱۶