ریشه ذلل
تکرار در قرآن: ۲۴(بار)
قاموس قرآن
ذلّ (بضم اول) و ذلّة (به كسراول) به معنى خوارى و ضّد عزّت است (صحاح - قاموس). ذلّ (به كسر اول) به معنى رام شدن است چنانكه در صحاح گويد و ذليل شخصى است كه آشكار خوار باشد و ناقه ذلول شتر رام است. در قاموس گويد: ذّل با ضم و گاهى با كسر آيد و به معنى نرمى است راغب مىگويد: ذلّ با ضمّ آنست كه از روى قهر باشد و با كسر آنست كه بعد از سختى و چموشى باشد. قول صحاح با استعمال قرآن بيشتر مىسازد. [طه:134]، يعنى پيش از آن كه ذليل و خوار گرديم از آيات تو پيروى كنيم. [آل عمران:26]، [اسراء:111]، يعنى در حكومت شريك و از ذلت يارى نداشته است و ذليل و خوار نبوده كه حاجت بولّى داشته باشد. [اعراف:152]، به آنها از پروردگارشان غضب و خوارى مىرسد در زندگى دنيا. كلمه ذلّة هفت بار در قرآن آمده است. * «اذلة» جمع ذليل است بمعنى خواران مثل [نمل:34]، عزيزان اهل آن را ذليل مىكنند و مثل [نمل:37]، و نيز جمع ذلول آمده به معنى رامها و نرمها نحو [مائده:54]، يعنى: بر مؤمنان نرم و رام و بر كفار عزيز و تنداند. چنان كه ذلل (بر وزن عنق) نيز جمع ذلول است مثل [نحل:69]، به عقيده مجاهد «ذللاً» صفت «سبل» و حال است از آن. يعنى: به راههاى خدايت وارد شو در حالى كه آسان و راماند و از ديگرى نقل شده كه صفت «اَلنَّحْل» است. در اين صورت جمع آمدن، ظاهراً براى آن باشد كه از نحل جنس مراد است. اذّل اسم تفيضل ذلّت است نحو [منافقون:8]، يعنى: عزيزتر حتماً ذليلتر را از مدينه بيرون مىكند. اين سخن عبداللّه ابى است لعنه اللّه [مجادله:20]. يعنى آن كه با خدا و رسول مخالفت مىكنند آنها در رديف ذليلترانند. * [بقره:61]، آل عمران:112، درباره اين دو آيه در «حبل» بطور تفصيل سخن گفتهايم. * [ملك:15]، يعنى او كسى است كه زمين را براى شما آرام گردانيد پس در شانههاى آن راه برويد و از روزى خدا بخوريد. با آيه فوق به حركت زمين استدلال كردهاند زيرا ذلول مركوبى را گويند كه چموش نيست و آرام است و حركت مىكند و در مركوب حركت ملحوظ است. اين در صورتى است كه ذلول فقط به مركوب گفته شود در نهج البلاغه خطبه 31 آمده «يَرْكَبُ الصَّعْبَ وَ يَقُولُ هُوَ الذَّلُولُ» و نيز در قرآن آمده [بقره:71]. در كتاب آغاز و انجام جهان از كلمه مناكب كه به معنى شانهها است استدلال شده به كرويّت زمين. اين استدلال كاملاً صحيح است زيرا رفتن در شانههاى زمين در صورتى صحيح است كه همه جاى آن شانههاى آن باشد و آن در صورتى است كه كروى باشد چنان كه با تأمل روشن خواهد شد. * [يس:72]، يعنى: چهارپايان را بر آنها رام كرديم [انسان:14]، يعنى چيدن ميوههاى بهشت بر آنها رام و سهل شده است.
ریشه‌های نزدیک مکانی
کلمات مشتق شده در قرآن
| کلمه | تعداد تکرار در قرآن |
|---|---|
| الذِّلَّةُ | ۲ |
| ذَلُولٌ | ۱ |
| تُذِلُ | ۱ |
| أَذِلَّةٌ | ۱ |
| أَذِلَّةٍ | ۱ |
| ذِلَّةٌ | ۵ |
| ذُلُلاً | ۱ |
| الذُّلِ | ۳ |
| نَذِلَ | ۱ |
| أَذِلَّةً | ۲ |
| ذَلَّلْنَاهَا | ۱ |
| الْأَذَلِّينَ | ۱ |
| الْأَذَلَ | ۱ |
| ذَلُولاً | ۱ |
| ذُلِّلَتْ | ۱ |
| تَذْلِيلاً | ۱ |
