فصلت ٩
| کپی متن آیه |
|---|
| قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْدَاداً ذٰلِکَ رَبُ الْعَالَمِينَ |
ترجمه
| فصلت ٨ | آیه ٩ | فصلت ١٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«خَلَقَ الأرْضَ»: مراد از خلق زمین، تقدیر وجود و آفرینش بالقوّه آن است. چرا که آفرینش زمین همراه با آفرینش همه کائنات بوده و خود قطعه ناچیزی از مجموعه کائنات است (نگا: انبیاء / ). این هم در قرآن غریب نیست. مثلاً در آفرینش آدم قرآن فرموده است: إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِندَاللهِ کَمَثَلِ آدَمَ، خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُن فَیَکُونُ (آل‌عمران / ). «خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ»: خواست او را از خاک بیافریند و پیدایش او را مقدّر فرمود. چرا که اگر مراد از «خلق» آفریدن بالفعل باشد نه بالقوّه، جمله (کُن فَیَکُونُ) معنی ندارد (نگا: التفسیر الواضح، تفسیر کبیر). «یَوْمَیْنِ»: دو روز. مراد دو وقت و دوران است. چرا که قبل از آفرینش آسمان و زمین، روزی به معنی روز معمولی وجود نداشته است. این دورانها هم شاید هزاران و بلکه میلیونها و میلیاردها سال به طول انجامیده باشد (نگا: حجّ / ، سجده / معارج / .
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَکُمْ مَا فِي... (۳) هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَکُمْ مَا فِي... (۳) إِنَ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِي... (۵)
أَ أَنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ... (۱) رَفَعَ سَمْکَهَا فَسَوَّاهَا (۰) وَ أَغْطَشَ لَيْلَهَا وَ أَخْرَجَ... (۰) وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذٰلِکَ دَحَاهَا (۱) أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَ مَرْعَاهَا (۰) وَ الْجِبَالَ أَرْسَاهَا (۰) مَتَاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعَامِکُمْ (۰) فَقَضَاهُنَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي... (۲) يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ کَفَرُوا وَ... (۲) إِنَ الَّذِينَ کَفَرُوا بِآيَاتِنَا... (۱) إِنَ اللَّهَ يَأْمُرُکُمْ أَنْ... (۰) دَرَجَاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ... (۰) ثُمَ لَمْ تَکُنْ فِتْنَتُهُمْ... (۲) رُبَمَا يَوَدُّ الَّذِينَ کَفَرُوا لَوْ... (۱) فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلاَ... (۰) وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ... (۰) وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۲ سوره فصّلت
- غرض اصلى سوره مباركه فصّلت
- نكته اى كه از جملۀ «تَنزِيلٌ مِنَ الرّحمَانِ الرّحِيم»، استفاده مى شود
- توضيحى راجع به عربى و جهانی بودن قرآن
- مقصود كفار از اين كه گفتند: «قُلُوبُنَا فِى أكِنّة مِمّا تَدعُونَا إلَيه...»
- انفاق نكردن مال و كفر به معاد، دو ویژگی مهم مشركان
- وجوهى كه درباره تقدير «روزى ها» در چهار روز، گفته شده است
- توضيح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمين
- مقصود از امر به آسمان ها، در آیه: «وَ أوحَى فِى كُلّ سَمَاء أمرَهَا»
- وجه اين كه فرمود: «آسمان دنيا را با چراغ ها آراستيم»
- گفتاری در تكميل مطالب گذشته
- بحث روايتی
- رواياتى درباره آغاز خلقت عالَم
تفسیر نور (محسن قرائتی)
قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمِينَ «9»
بگو: آيا شما به كسى كه زمين را در دو روز آفريده است كفر مى‌ورزيد و براى او همتايانى قرار مى‌دهيد؟ اوست پروردگار جهانيان.
نکته ها
«مَمْنُونٍ» به معناى قطع شده يا مورد منّت است.
در آيه‌ى پنجم خوانديم كه كفّار با پنج عبارت گوناگون، لجاجت خود را مطرح كردند و گفتند: دل‌هاى ما در پرده و گوش‌هايمان سنگين است و ... در اين آيه، خداوند به پيامبرش
جلد 8 - صفحه 316
مى‌فرمايد: به اظهارات سنگدلانه‌ى آنها توجّه نكن و با سؤال و استدلال به كار خود ادامه بده. «قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ»
مراد از آفرينش كره زمين در دو روز، دو مرحله و دوره است، قبل از آفرينش زمين و آسمان و پيدايش شب و روز و ماه و سال، روز معنا نداشته كه بگوييم خداوند زمين را در دو روز آفريده است.
قدرت خداوند همراه با حكمت او اعمال مى‌شود. با اين كه خداوند مى‌تواند با يك اراده آسمانها و زمين و آن چه را كه ميان آنهاست خلق كند و بارها با جمله‌ى «كُنْ فَيَكُونُ»* از اين قدرت سخن به ميان آورده است، ولى آفرينش آسمانها و زمين را در چند مرحله و دوران قرار داده و اين نشان آن است كه اعمال قدرت بايد همراه با مصلحت باشد و مصلحت آفرينش در چند مرحله بوده است.
سؤال:
در هفت مورد، قرآن مى‌فرمايد: آفرينش در شش روز بوده است، چهار مورد درباره‌ى آفرينش زمين و آسمان «1» و سه مورد درباره‌ى آفرينش زمين و آسمان و آنچه ميان آنهاست. «2» البتّه از سه آيه‌ى دوم مى‌توان فهميد كه آيات اول نيز مربوط به آفرينش آسمانها و زمين و آنچه ميان آنهاست مى‌باشد. در اين جا سؤالى مطرح است و آن اين كه در اين آيه مى‌فرمايد: زمين در دو روز آفريده شده و در آيه‌ى 12 مى‌فرمايد: آسمانها نيز در دو روز آفريده شدند. در آيه‌ى 10 مى‌فرمايد: روزى شما در چهار روز تقدير شد كه جمعاً هشت روز مى‌شود و با آيات شش روزه منافات دارد.
پاسخ:
آفرينش غير از تقديرِ روزى است و لذا جمع كردن اين دو با يكديگر كه هشت روز مى‌شود، درست نيست بلكه اين آيات فقط به چهار روز از مجموع شش روزِ آفرينش اشاره كرده و دو
«1». اعراف، 54، يونس، 3، هود، 7 و حديد، 4.
«2». فرقان، 59، سجده، 4 و ق، 38.
جلد 8 - صفحه 317
روز ديگر مربوط به آفرينش ميان آسمانها و زمين است و يا امور ديگر كه اين آيات از بيان آن ساكت است.
پیام ها
1- در كنار تهديدِ كافران، ستايش از خوبان لازم است. وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ ... إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ...
2- ايمان و عمل نيكو از هم جدا نيست. «آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»
3- ايمان قبل از عمل است. ( «آمَنُوا» قبل از «عَمِلُوا» آمده است).
4- كسانى كه در دنيا عملِ بى‌منّت انجام مى‌دهند، در بهشت پاداش بى‌منّت دريافت مى‌نمايند. «لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ»
5- خداى بزرگ براى آن همه نعمت‌هاى ابدى در بهشت منت نمى‌گذارد. (چه زشت است كه ما به خاطر يك احسان كوچك و موقت منت بگذاريم). «أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ»
6- بهترين راه دعوت كفّار، بيان لطف خداوند است. لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ ...
7- آفرينش كره زمين به تدريج و طىّ دو دوران اتفاق افتاده است. «خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ»
8- چگونه براى خداوند شريك قائل مى‌شويد، در حالى كه او در آفرينش زمين شريك نداشته است. «خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً»
9- آفريدگار، همان پروردگار يكتاست. خَلَقَ ... رَبُّ الْعالَمِينَ
تفسير نور(10جلدى)، ج8، ص: 318
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمِينَ «9»
بعد از آن به جهت توبيخ كفار فرمايد:
قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ: «استفهام بر سبيل تعجب است». بگو اى پيغمبر كفار را چگونه كافر مى‌شويد و به چه وجه انكار مى‌كنيد، بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ: به آن ذاتى كه بيافريد زمين را، فِي يَوْمَيْنِ: در دو روز كه يكشنبه و
جلد 11 - صفحه 351
دوشنبه است. نزد بعضى خلق فرمود اصل زمين را روز يكشنبه، و منبسط ساخت آن را روز دوشنبه. در اكثر تفاسير مراد دو روز است با دو نوبت كه در هر نوبت آنچه مى‌خواست به اسرع وجهى ايجاد فرمود. ممكن است مراد از اول اجزاى ارضى باشد كه مشتركاست ميان اجرام سفليه و از ثانى ايجاد صورت نوعيه.
حاصل آيه چگونه كافر مى‌شويد به ذاتى كه قادر است بر خلق زمين در دو روز، وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً: و قرار دهيد براى او اشباه و امثال كه در نهايت عجزند، ذلِكَ رَبُّ الْعالَمِينَ: آن قادرى كه زمين را آفريد پروردگار عالميان و آفريننده جميع كائنات و مالك و متصرف در آنست.
تنبيه:
آيه شريفه دال است بر آنكه استدلال بر اثبات ذات و صفات سبحانى به افعال است، و دلالت افعال يا بدون واسطه است مانند دلالت آن بر آنكه او سبحانه قادر و عالم است، و يا بواسطه مانند دلالت آن بر آنكه او سبحانه حىّ و موجود و سميع و بصير است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَ اسْتَغْفِرُوهُ وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ «6» الَّذِينَ لا يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كافِرُونَ «7» إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ «8» قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمِينَ «9» وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَكَ فِيها وَ قَدَّرَ فِيها أَقْواتَها فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلِينَ «10»
ترجمه
بگو جز اين نيست كه من انسانى هستم مانند شما كه وحى ميشود بمن جز اين نيست كه خداى شما خدائيست يگانه پس مستقيم باشيد بسوى او و آمرزش خواهيد از او و واى بر شرك آورندگان
كه نميدهند زكوة را و آنها بآخرت آنانند كافران
همانا آنانكه گرويدند و بجا آوردند كارهاى شايسته مر ايشان را است مزدى بدون منّت
بگو آيا شما هر آينه كافر ميشويد بآنكه آفريد زمين را در دو روز و قرار ميدهيد براى او همتايانى آنست پروردگار جهانيان
و قرار داد در آن كوههاى استوارى از بالاى آن و بركت داد در آن و تقدير نمود در آن خوردنيهاى آنرا در چهار روز مساوى براى خواهندگان.
تفسير
خداوند متعال بعد از اعراض كفار و اظهار عناد كه در آيات سابقه گوشزد شد به پيغمبر خود دستور فرموده كه بفرمايد من مأمور نيستم شما را بقوّه قهريّه وادار بايمان نمايم تا مجبور بقبول آن شويد فقط وظيفه من آنستكه بشما بگويم منهم مانند شما انسانى هستم كه بمن وحى از جانب خدا ميرسد جنّ و ملك نيستم كه با شما سنخيّت نداشته باشم و شما را دعوت نميكنم بامرى كه عقول سليمه و اسماع سالمه از تقبّل و تلقّى آن ابا و انزجار داشته باشند بلكه
جلد 4 صفحه 547
دعوت ميكنم شما را بتوحيد و استقامت در دين و اخلاص در نيّت و توبه از شرك و معاصى و طلب مغفرت و آمرزش از خداوند كريم رحيم پس واى بحال اهل شرك از سختى عذاب آنها براى اهانتشان بخدا و عدولشان از حق بباطل آنانكه بسبب بخل از انفاق در راه خدا امساك مينمايند و از فرط جهل و نادانى عالم آخرت و بعث و نشور را منكر ميشوند قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه فرمود آيا ممكن است خداوند امر فرمايد اهل شرك را بزكوة دادن با آنكه مشرك باشند چنانچه از اين آيه بنظر ميرسد عرض شد بيان فرما مراد را فرمود يعنى واى بحال كسانيكه شريك نمودند با امام اول غير او را و بائمّه ديگر كه بعد از او مى‌آيند كافر شدند خدا اول مردم را دعوت بايمان مينمايد وقتى قبول نمودند مكلّف بفروع ميفرمايد و از ابن عباس ره نقل شده كه مراد از ندادن زكوة پاك ننمودن نفوس خودشان است از شرك بتوحيد و فيض ره استدلال فرموده باين حديث بر آنكه كفار مكلف باحكام شرعيه نيستند ماداميكه باقى بر كفرند و ديگران استدلال نموده‌اند باين آيه بر آنكه كفار مكلف بفروعند چنانچه مكلفند باصول و بنظر حقير هيچ يك از دو استدلال تمام نيست چون اين آيه در مكه قبل از وجوب زكوة نازل شده و در مقام ايجاب زكوة بر اهل شرك نيست بلكه در مقام ملامت آنها است بر بخل و امساك چنانچه ذكر شد و فرمايش امام عليه السّلام در مقام تأويل آيه براى الزام اهل سنّت بقبول معناى تأويلى است و آنكه تكليف بفروع در رتبه تكليف باصول نيست بلكه مؤخر از آنست نه آنكه كفار معاقب بفروع نيستند كه دعوى اجماع بربودن شده است و تحقيق امر مناسب با مقصود از اين تفسير نيست و بعد از وعيد كفار خداوند وعده داده است باهل ايمان و اعمال صالحه كه ايشانرا باجر و ثواب دائم بى‌پايان يا بدون منّت و آزار برساند و توبيخ فرموده است كفار را بر انكار قدرت و كفران نعمت خداوندى كه خلق فرموده است زمين پهناور را در امتداديكه مساوى با دو شبانه روز باشد با آنكه قادر بود خلق فرمايد آنرا در يك لحظه براى آنكه مردم بدانند تأنّى و تأمل در امور لازم و عجله و شتاب خارج از صواب است و نبايد با اقرار بوجود چنين صانع حكيمى كسانى بتهاى بى‌شعور را معبود خود قرار دهند پروردگار جهانيان بايد چنين قدرتى داشته باشد نه عاجز و ناتوان باشد
جلد 4 صفحه 548
و قرار داد در زمين كوههاى بلند ثابت و راسخى را براى استحكام آن و آنها را بالاى آن قرار داد براى تشكيل مناظر زيبا و نموّ اشجار و جريان انهار با صوت فرح- افزا از آبشار و استخراج معادن آنها بسهولت و ساير منافع كه بركات آن پيوسته باهل زمين و حيوانات آن رسيده و ميرسد و مقدر فرمود ارزاق بندگان را در زمين بقدر حاجت و لزوم عشرت و رواج تجارت در هر سرزمينى باقتضاء حكمت و مصلحت در مدت دو شبانه روز كه جمعا چهار شبانه روز ميشود و اينكه خداوند فرموده در چهار روز و نفرموده جمعا براى آنستكه معمولا ميگويند از طهران در دو روز رفتم مثلا تا قم و در چهار روز رفتم تا اصفهان در صورتى كه دو روز اول داخل در چهار روز و مراد جمعا است اين بيان مفسرين ظاهرى است ولى قمى ره كه معمولا تفسير را از صادقين عليهما السلام اخذ مينمايد فرموده مراد از دو روز دو وقت است ابتداء خلق و انقضاء آن و مراد از بركت دادن و تقدير روزى‌ها در چهار روز چهار وقت است از اوقات سال كه زمستان و بهار و تابستان و پائيز باشد كه در سه ماه اول بواسطه برف و باران و باد زمين مستعد ميشود و در سه ماه دوم گياه ميرويد و اشجار بثمر ميرسد و زمين سبز و خرم ميگردد و در سه ماه بعد ميوه‌ها ميرسد و زراعات بدست ميآيد و در سه ماه اخير تكميل و تتميم منافع آن ميشود و اگر تمام سال بيك منوال باشد اين فوائد و كمالات حاصل نميگردد و اين تقديرات در ايصال روزى بروزى خواران براى آنها بطور مساوى و عدالت شده كه هر كس بلسان حال يا مقال سؤال از روزى نمايد آنچه مقدر شده باو برسد اعم از انسان و حيوان اهلى و وحشى و غيرها و بعضى سواء للسّائلين را بمساوى بودن ايام اربعه در مقدار براى سؤال كنندگان از مدت خلقت زمين و ما فيها تفسير نموده‌اند و در سوره اعراف ذيل آيه إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ گذشت آنچه نافع در اينمقام است و سواء برفع و جرّ نيز قرائت شده است.
جلد 4 صفحه 549
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قُل أَ إِنَّكُم لَتَكفُرُون‌َ بِالَّذِي خَلَقَ الأَرض‌َ فِي يَومَين‌ِ وَ تَجعَلُون‌َ لَهُ أَنداداً ذلِكَ رَبُّ العالَمِين‌َ «9»
بفرما باين مشركين آيا شما هر آينه كافر ميشويد بآن خدايي که خلق فرمود زمين را در ظرف دو روز و قرار ميدهيد از براي او انداد از اصنام و غير اصنام اينست پروردگار عالميان.
(سؤال) افعال الهي که احتياج بمقدمات و اسباب ندارد بمجرد اراده ايجاد ميفرمايد که إِذا أَرادَ شَيئاً أَن يَقُول‌َ لَهُ كُن فَيَكُونُ براي چه در مدت دو روز زمين را خلق فرمود (جواب) افعال الهي بمقتضاي حكمت و مصلحت دو نحو است يك نحوه آني‌ّ الاصول مثل اماته جميع موجودات در آن واحد عند
جلد 15 - صفحه 415
فناء الدنيا و بعث جميع در آن واحد عند قيام الساعه و نحوه ديگر منوط باسباب است مثل خلقت انسان از صلب آباء الي وضع حمل امهات و ممكن است براي تعليم بنده‌گان باشد که عجله در كارها نكنند و با تأني بجا آورند چنانچه گفتند
(العجلة من الشيطان و التأني من الرحمن)
و مراد از خلقت ارض كرات سفليه مقابل سماوات که كرات علويه است.
قُل أَ إِنَّكُم لَتَكفُرُون‌َ استفهام انكاريست يعني نبايد كافر شويد.
بِالَّذِي خَلَقَ الأَرض‌َ فِي يَومَين‌ِ قادر متعال و از اينکه جمله استفاده مي- شود که كفر باللّه مجرد انكار حق نيست مثل طبيعي بلكه شامل مشركين هم ميشود بلكه كفر برسول و يوم الاخر و ساير عقائد حقه هم كفر باللّه است.
وَ تَجعَلُون‌َ لَهُ أَنداداً انداد شركاء است که براي او قرار دادند از بتها و غير آنها که شرك عبادتيست بلكه شامل ميشود تمام اقسام شرك را ذاتي صفتي افعالي حتي نظري.
ذلِكَ اينکه خدايي که خلقت زمين را در دو روز فرمود رَبُّ العالَمِين‌َ است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 9)- دورانهای آفرینش آسمانها و زمین: در اینجا نمونه‌ای از آیات آفاقی و نشانه‌های عظمت و علم و قدرت خدا در آفرینش زمین و آسمان و آغاز خلقت موجودات را ذکر می‌کند و به پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله دستور می‌دهد کافران و مشرکان را مخاطب ساخته و از آنها سؤال کند آیا خداوندی را که مبدأ این عوالم پهناور و گسترده است هرگز می‌توانند انکار کنند؟ تا از این طریق وجدان و عقل و هوش آنها را بیدار کند.
می‌فرماید: «بگو: آیا شما به آن کسی که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید»؟! (قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ).
«و برای او شبیه و نظیرهایی قائل می‌شوید» (وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً).
«او پروردگار جهانیان است» (ذلِکَ رَبُّ الْعالَمِینَ).
ج4، ص300
آیا کسی که این جهان را هم اکنون تدبیر می‌کند، او خالق این آسمان و زمین نیست؟
نکات آیه
۱ - کفر و شرک به خداوند، با وجود آیات آشکار او، امرى شگفت و تعجب آور (قل أئنّکم لتکفرون بالذى خلق الأرض)
۲ - خداوند، آموزگار پیامبر، در برخورد با مشرکان و چگونه استدلال کردن با آنان (قل أئنّکم لتکفرون) مطلب بالا با توجه به کلمه «قل»، قابل استفاده است.
۳ - زمین و چگونگى شکل گیرى و آفرینش آن، از نزدیک ترین و آشکارترین زمینه هاى توجه انسان به خالقیت خداوند (قل أئنّکم لتکفرون بالذى خلق الأرض) از این که خداوند از میان همه نشانه ها و دلایل، آفرینش زمین را به عنوان دلیل خالقیت و آفریدگارى خود یاد کرده است، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.
۴ - خداوند، آفریننده زمین در دو روز (خلق الأرض فى یومین)
۵ - خدا، زمین را در دو مرحله و دوره آفرید.* (بالذى خلق الأرض فى یومین) لفظ «یوم» مى تواند کنایه از دوره و مرحله باشد.
۶ - مطالعه در مراحل آفرینش زمین، زمینه ساز توجه انسان به یگانگى آفریدگار آن (قل أئنّکم لتکفرون بالذى خلق الأرض فى یومین و تجعلون له أندادًا)
۷ - خداوند، مبرّا از هر شریک و همانند (قل أئنّکم لتکفرون ... تجعلون له أندادًا) از استفهام در «أئنّکم» مطلب بالا استفاده مى شود.
۸ - شرک، در بردارنده کفر و مستلزم انکار ربوبیت یگانه خداوند (و ویل للمشرکین ... قل أئنّکم لتکفرون ... و تجعلون له أندادًا)
۹ - مشرکان عصر بعثت، معتقد به شریکان و همسانانى چند براى خداوند (و تجعلون له أندادًا) واژه «أنداد» جمع «ندّ» و به معنى همانندها و نظیرها است.
۱۰ - تنها آفریننده زمین، پروردگار و مدبر عالم هستى است. لتکفرون بالذى خلق الأرض ... ذلک ربّ العلمین «ذلک» به قرینه مقام خبر مقدم و «ربّ العالمین» مبتداى مؤخر است و تقدیم خبر بر مبتدا مفید حصر است.
۱۱ - جهان آفرینش، متشکل از عوالم متعدد (العلمین)
۱۲ - ربوبیت و تدبیر جهان از شؤون خالقیت خدا است. (بالذى خلق ... ذلک ربّ العلمین) از این که خداوند براى ربوبیت خویش به خالقیتش استناد کرده، مطلب بالا استفاده مى شود.
۱۳ - مشرکان عصر بعثت، معتقد به خالقیت خدا و منکر ربوبیت مطلقه وى بودند. (قل أئنّکم لتکفرون بالذى خلق ... ذلک ربّ العلمین) تعبیر «تجعلون له أنداداً» نشان مى دهد که مشرکان اصل وجود خدا و خالقیت او را قبول داشته اند ولى براى او شریک در آفرینش و ربوبیت قائل بوده اند.
۱۴ - داشتن شریک، دور از ساحت بلند ربوبیت خدا است. (و تجعلون له أندادًا ذلک ربّ العلمین) تعبیر «ذلک» که اشاره به دور است مى تواند بیان کننده رفعت مقام ربوبى از داشتن شریک باشد.
موضوعات مرتبط
- آفرینش: آثار مطالعه آفرینش ۶; تدبیر آفرینش ۱۲; تعدد عوالم آفرینش ۱۱; خالق آفرینش ۱۲; مدبر آفرینش ۱۰
- آیات خدا: ۳ آثار مطالعه آیات آفاقى ۶; وضوح آیات خدا ۱
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۹، ۱۳
- اسماء و صفات: صفات جلال ۷، ۱۴
- اعداد: عدد دو ۴، ۵
- توحید: توحید در خالقیت ۱۰; توحید ذاتى ۷; توحید ربوبى ۱۰، ۱۴; زمینه تکذیب توحید ربوبى ۸; زمینه توحید ۶
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۷، ۱۰، ۱۴
- خدا: اختصاصات خدا ۴، ۱۰; تنزیه خدا ۷، ۱۴; خالقیت خدا ۳، ۴، ۵، ۱۲; خدا و شریک ۷، ۱۴; ربوبیت خدا ۱۲; روش خدا شناسى ۶; مکذبان ربوبیت خدا ۱۳
- ذکر: زمینه ذکر خالقیت خدا ۳
- زمین: آثار مطالعه مراحل خلقت زمین ۶; خالق زمین ۱۰; خلقت زمین ۳; مدت خلقت زمین ۴; مراحل خلقت زمین ۵
- شرک: آثار شرک ۸; بطلان شرک ۱۴; شگفتى شرک ۱
- عقیده: عقیده به خالقیت خدا ۱۳
- کفر: شگفتى کفر ۱; عوامل کفر ۸
- محمد(ص): معلم محمد(ص) ۲
- مشرکان: احتجاج با مشرکان ۲; روش برخورد با مشرکان ۲; عقیده مشرکان صدراسلام ۹، ۱۳
منابع
