الأحزاب ٦
ترجمه
| الأحزاب ٥ | آیه ٦ | الأحزاب ٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَلنَّبِیُّ أَوْلی ...»: مراد این است که پیغمبر اسلام در جان و مال امّت محمّدی، حق تصرّف بیشتری از خود تصرّف مؤمنان در جان و مال خود دارد، و پیغمبر همیشه باید عزیزتر از جان و مال مؤمن در نزد مؤمن باشد، و فرمان و فرموده او مقدم بر اراده و خواست خود انسان (نگا: نساء / ). «أَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ»: همسران پیغمبر مادران امت محمّدی هستند، و لذا مؤمنان باید برابر فرمان آسمانی حرمت مقام مادری ایشان را رعایت کنند و یکایک مادران آسمانی را گرامی‌دارند (نگا: احزاب / ). «أُولُوا الأرْحَامِ، بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعضٍ ...»: این قسمت از آیه، بیانگر این واقعیّت است که مؤاخات و برادری موجود میان مهاجرین و انصار مدینه در صدر اسلام، و مؤاخات و برادری منعقد در هر زمانی، موجب ارث بردن نمی‌باشد. «کِتَابِ اللهِ»: مراد لوح محفوظ یا قضا و قدر الهی است و یا مراد قرآن کلام آفریدگار است که قوانین ارث در آن مقرّر است (نگا: بقره / نساء / و و و . «إِلاّ أَن تَفْعَلُوا ...»: اشاره بدین نکته است که اگر انسان در حق دوستان نیکی کرد و از دارائی به جای مانده، قسمتی را برابر وصیّت، به آنان دهد، بلامانع است. «الْکِتَابِ»: مثل بالا. «مَسْطُوراً»: مکتوب. نوشته شده.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ لِکُلٍ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا... (۲) فَلاَ وَ رَبِّکَ لاَ يُؤْمِنُونَ... (۳) مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ... (۲) وَ اعْلَمُوا أَنَ فِيکُمْ رَسُولَ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱ - ۸، سوره احزاب
- اشاره به زمينه نزولآيه : ((يا ايهاا النبى اتق الله و لا تطع الكافرين و المنافقين ...))
- معناى جمله : ((ما جعل الله من قلبين فى جوفه )) و ارتباط آن را باقبل و بعد
- الغاء رسم و سنت ((ظهار)) و ((دعاء و تبنى - فرزند خواندگى
- توضيح مفاد و مراد از اينكه فرمود: ((النبى اولى بالمؤ منين من انفسهم و ازواجه امهاتهم))
- بيان الويت در توراث صاحبان رحم از مؤ منين
- الغاء سنت توراث غير ارحام از يكديگر - مراد از ميثاقى كه خداوند از پيامبران گرفت
- وجوهى كه درباره مراد از اينكه فرمود: ((تا از راستى راستگويان بپرسد)) گفته اند
- بيان اينكه مراد از راستى در جمله : ((ليسئل الصادقين عن صدقهم )) انطباق پيمان الهىدر عالم ذربا كردار و عمل در اين عالم است
- بحث روايتى
- چند روايت حاكى از اينكه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود هر كه را من مولايمعلى (عليه السلام ) مولا است در ذيل جمله : ((النبى اولى بالمؤ منين من انفسهم ))
نکات آیه
۱ - پیامبراکرم(ص)، داراى ولایتى تام بر مؤمنان است. (النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم)
۲ - ولایت پیامبر(ص) بر مؤمنان، از ولایت خود آنان بر امورشان، برتر است. (النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم)
۳ - مؤمنان، داراى ولایت و حق تصمیم گیرى درباره امور مختلف خودند. (النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم)
۴ - مقام نبوّت، براى پیامبر(ص) حق ولایت و تصمیم گیرى ایجاد کرده است. (النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم)
۵ - همسران پیامبر(ص)، در حکم مادر مؤمنان اند. (و أزوجه أُمّهتهم)
۶ - رعایت احترام همسران پیامبر(ص) بر مؤمنان، لازم است. (و أزوجه أُمّهتهم) به منزله مادر معرفى شدن همسران پیامبر(ص) در آیه، به قرینه آیه پنجاه و سه - که در آن، ازدواج با همسران پیامبر(ص) حرام شده است - همان حرمت ازدواج است. این که از حرمت ازدواج با آنان، از چنین تعبیرى استفاده شده است، به خاطر یادآورى حرمت ویژه اى همانند مادران، براى همسران پیامبر است.
۷ - پیامبر(ص) همسران متعددى داشته است. (و أزوجه)
۸ - خویشاوندان نَسبى، در حقوق مقرر شده، بر دیگران ترجیح دارند. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه)
۹ - خویشاوندان نَسبى، در ارث بردن از هم، بر مؤمنان و مهاجران اولویت دارند. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه من المؤمنین و المهجرین) نوع مفسران برآن اند که مراد از اولویت خویشاوندان بر دیگران، اولویت در ارث است.
۱۰ - اولویت خویشان در ارث بردن، حکمى ثابت در کتاب خدا است. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه) «فى کتاب» مى تواند خبر مبتداى محذوف مثل «هذا الحکم» باشد. در این صورت، استفاده مى شود که حکم اولویت یاد شده جزء احکام کتاب خداوند است.
۱۱ - خویشاوندى و حفظ آن، امرى مورد توجه صاحب شریعت است. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض)
۱۲ - قرآن، به عنوان کتاب الهى، منبعى براى تشریع قوانین مربوط به حقوق خویشاوندى است. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه)
۱۳ - مهاجران و برادران دینى (انصار) در صدراسلام، از هم ارث مى بردند. (و أُولوا الأرحام... أولى... من المؤمنین و المهجرین) ذکر مفضلٌ علیه «المؤمنین» و «المهاجرین» نشان دهنده این است که مؤمنان به عنوان برادران دینى و مهاجران هجرت کرده از مکّه، از هم ارث مى بردند.
۱۴ - مؤمنان، و همسران پیامبر(ص) با وجود حکم مادرى داشتن آنها براى مؤمنان، از هم، ارث نمى برند. (و أزوجه أُمّهتهم وأُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض) احتمال دارد ذکر «أُولوا الأرحام...» پس از بیان مادر بودن همسران پیامبر براى مؤمنان، به خاطر دفع این شبهه باشد که حکم مادرى، ممکن است موجب ارث هم بشود. آیه، جواب مى دهد که خویشاوندى نَسبى، موجب ارث مى شود.
۱۵ - آنچه باعث ارث بردن مى شود، خویشاوندى نَسبى است و نه شبه خویشاوندى، مانند فرزند خواندگى، مادرى همسران پیامبر(ص)، برادرى دینى و... (ادعوهم لأباءهم ... و أزوجه أمّهتهم و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه من المؤمنین و المهجرین)
۱۶ - خویشاوندان مؤمنان و مهاجران، به ارث بردن از آنها نسبت به دیگران، اولویت دارند. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض ... من المؤمنین و المهجرین) برداشت بالا، بنابراین است که «من المؤمنین» متعلق به عامل مقدر و وصف «أُولواالأرحام» باشد.
۱۷ - خویشاوندان نَسبى داراى ایمان، از مؤمنان ارث مى برند و نه خویشاوندان کافر آنان. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض ... من المؤمنین) واژه «من» ممکن است بیانى باشد; یعنى، أُولوا الأرحام مؤمن و مهاجر، در ارث، بر خویشان کافر اولویت دارند.
۱۸ - مؤمنان، مجازند تا وصیت کنند که بخشى از مال شان، به غیر خویشاوندان نَسبى، داده شود. (إلاّ أن تفعلوا إلى أولیائکم معروفًا) مراد از «أن تفعلوا...معروفاً» به قرینه این که سخن از ارث بردن خویشاوندان نَسبى است، تصمیم شخص به اِعطاى بخشى از مال اش، پس از مرگ، به غیر وارثان است. لازم به ذکر است که «تفعلوا» به تأویل مصدر مى رود و مبتدا است و خبرش - که چیزى مانند «حسن و...» - مى باشد محذوف است.
۱۹ - وصیت به اِعطاى بخشى از مال، به کسى، باید بر اساس متعارف باشد. (إلاّ أن تفعلوا إلى أولیائکم معروفًا)
۲۰ - اولویت خویشاوندان نَسبى براى ارث بردن، امرى است که در لوح محفوظ ثبت است. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه ... کان ذلک فى الکتب مسطورًا) احتمال دارد که مراد از «الکتاب» لوح محفوظ باشد و احتمال دارد که منظور، کتاب هایى باشد که به انبیا(ع) داده شده است. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.
۲۱ - اولویت خویشاوندان نَسبى براى ارث بردن، از جمله تعالیم آسمانى نازل شده در قرآن است. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض ... کان ذلک فى الکتب مسطورًا) «ال» در «الکتاب» مى تواند عهد و اشاره به قرآن باشد.
۲۲ - قرآن کریم، حتى قبل از نزول همه آیات آن، کتاب نامیده مى شده است. (کان ذلک فى الکتب مسطورًا) در صورتى که مراد از «الکتاب» قرآن باشد، اطلاق کتاب بر آن، در این سوره - که بى شک آخرین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) نیست - نکته یاد شده را مى رساند.
۲۳ - وصیت به اِعطاى بخشى از اموال به غیر وارثان، امرى ثبت شده در کتاب (تشریع الهى) است. (إلاّأن تفعلوا إلى أولیائکم معروفًا کان ذلک فى الکتب مسطورًا)
۲۴ - در صورت وصیت مورّث به اِعطاى بخشى از مال اش به غیر وارث، وارثان، نسبت به آن مال، از اولویت برخوردار نخواهند بود. (و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه ... إلاّأن تفعلوا إلى أولیائکم معروفًا)
روایات و احادیث
۲۵ - «عن أبى جعفر(ع) فى قول اللّه «و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتاب اللّه» إنّ بعضهم أولى بالمیراث من بعض لأنّ أقربهم إلیه[رحما] أولى به...;[۱] از امام باقر(ع) درباره این سخن خداوند « و أُولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتاب اللّه» روایت شده که فرمود: بعضى از خویشاوندان، در ارث بردن بر دیگران مقدم اند، چون هر کس از نظر نَسبى نزدیک تر است، در ارث بردن مقدم است...».
۲۶ - «عن حنّان قال: قلت لأبى عبداللّه(ع) أىّ شىء للموالى؟ فقال: لیس لهم من المیراث إلاّ ما قال اللّه عزّوجلّ «إلاّ أن تفعلوا إلى أولیاءکم معروفاً;[۲] حنّان مى گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: چه چیز (از ارث) براى موالى مقرّر شده است؟ حضرت فرمود: براى آنان از میراث، چیزى نیست، مگر آنچه خداى عزّوجلّ در این آیه فرموده است: إلاّ أن تفعلوا إلى أولیائکم معروفاً».
۲۷ - «عن النبىّ(ص) قال: ما من مؤمن إلاّ و أنا أولى الناس به فى الدنیا و الأخرة اقرأوا إن شئتم: «النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم» فأیّما مؤمن ترک مالاً فلیرثه عصبته من کانوا . فإنْ ترک دیناً أو ضیاعاً فلیأتنى فأنا مولاه;[۳] از نبى اکرم(ص) روایت شده است که فرمود: هیچ مؤمنى نیست مگر این که من به ولایت بر او از مردم دیگر در دنیا و آخرت سزاوارترم. اگر خواستید، بخوانید: «النبىّ أولى بالمؤمنین من أنفسهم» پس هر مؤمنى که مالى را بعد از خود بگذارد، خویشان اش هر که باشند، آن را به ارث مى برند. اگر بدهى برجا گذاشته باشد و یا نان خوران فقیرى از او باقى مانده اند، باید به من رجوع کند; زیرا من ولىّ او هستم».
موضوعات مرتبط
- ارث: احکام ارث ۹، ۱۰، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۲۰، ۲۱، ۲۴، ۲۵، ۲۶; ارث در صدراسلام ۱۳; اولویت در ارث ۹، ۱۰، ۲۰، ۲۱، ۲۴، ۲۵; خویشاوندى در ارث ۱۷، ۲۰، ۲۱، ۲۵، ۲۷; شرایط ارث ۱۷; موجبات ارث ۱۵
- ایمان: آثار ایمان ۱۷
- حقوق: منابع تشریع حقوق ۱۲
- خویشاوندان: ارث خویشاوندان نسبى ۹; اولویت خویشاوندان ۱۰; اولویت خویشاوندان نسبى ۸، ۹; حقوق خویشاوندان نسبى ۸
- خویشاوندى: آثار خویشاوندى نسبى ۱۵; اهمیت خویشاوندى ۱۱; حقوق خویشاوندى ۱۲
- قانونگذارى: منابع قانونگذارى ۱۲
- قرآن: تاریخ قرآن ۲۲; قرآن در صدراسلام ۲۲; نقش قرآن ۱۲
- مؤمنان: ارث خویشاوندان مؤمنان ۱۶; ارث مؤمنان ۱۳; حقوق مؤمنان ۳; مادر مؤمنان ۵; مسؤولیت مؤمنان ۶; مؤمنان و همسران محمد(ص) ۱۴; ولایت بر مؤمنان ۱، ۲، ۲۷; ولایت مؤمنان ۲، ۳
- محمد(ص): احترام همسران محمد(ص) ۶; اختصاصات محمد(ص) ۵; اولویت محمد(ص) ۲; چند همسرى محمد(ص) ۷; حقوق محمد(ص) ۴; مادرى همسران محمد(ص) ۵، ۱۴; ولایت محمد(ص) ۱، ۲، ۴، ۲۷
- ملاکهاى عرفى :۱۹
- موالى: ارث موالى ۲۶
- مهاجران: ارث خویشاوندان مهاجران ۱۶; ارث مهاجران ۱۳
- نبوت: آثار نبوت ۴
- وصیت: احکام وصیت ۱۸، ۱۹; وصیت به انفاق ۱۹، ۲۳، ۲۴; وصیت به انفاق مال ۱۸
