التوبة ٧٢
ترجمه
| التوبة ٧١ | آیه ٧٢ | التوبة ٧٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«طَیِّبَةً»: پاکیزه و قشنگ و دلپسند. «عَدْنٍ»: جای اقامت و ماندگاری. مراد بهشت جاویدان است که سرای ماندن و زیستن واقعی و همیشگی است. «رِضْوَانٌ»: رضایت و خوشنودی. «ذلِکَ»: همه اینهائی که گذشت، یا این که خوشنودی خدا.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قُلْ أَ أُنَبِّئُکُمْ بِخَيْرٍ مِنْ... (۶) قَالَ اللَّهُ هٰذَا يَوْمُ يَنْفَعُ... (۹) مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ... (۴)
تفسیر
- آيات ۷۴ - ۶۴، سوره توبه
- بيان اين دسته از آيات مربوط به منافقين و توطئه آنها براى قتل پيامبر (ص ) در راه تبوك
- نگرانى منافقين از جهت افشاء توطئه پليدشان توسط رسول الله (ص )
- اشكالاتي كه بر أيه : يحذر المنافقون ... ايراد شده و جواب أنها
- اشكال دوم در ارتباط با آيه (يحذر المنافقون ...) و پاسخ هايى كه به آن داده شده است
- جواب منافقين به سؤ ال از رفتار توطئه گرانه شان
- معناى كلمه (طائفة )
- مراد از ايمان منافقين در جمله : (( لقد كفرتم بعد ايمانكم ))
- اشكالى به آيه در مورد عفو بعضى منافقين و عذاب بعضى ديگر و پاسخ به آن
- اوصاف عمومى و جامع منافقين
- بيان حال عامه مؤ منين
- رضوان خدا، حقيقت رستگارى است و حتى در بهشت رضاى خدا نباشد بهشت هم عذاب خواهد بود
- مراد از جهاد با منافقين مقاومت و خشونت در برابر آنها است
- روايات مختلفى كه در ذيل آيه : (( يحذر المنافقون ... )) و شاءن نزول آن نقل شده اند
- كداميك از روايات با آيات مورد بحث تطبيق مى كند؟
- چند روايت در بيان مقصود از جمله : (( نسواالله فنسيهم ))
- رواياتى در مورد خشنودى و رضاى الهى در ذيل جمله : (( و رضوان من الله اكبر ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ «72»
خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغهايى (از بهشت) كه از پاى (درختان) آن، نهرها جارى ودر آن جاودانند و (نيز) مسكن‌هايى دلپسند در بهشت برين را وعده داده است، ولى رضايت و خرسندى خداوند، برتر و والاتر (از اينها) است. اين همان رستگارى‌بزرگ است.
نکته ها
اين آيه چگونگى تحقّق رحمتى را كه در آيه‌ى قبل بود، «سَيَرْحَمُهُمُ» بيان مى‌كند.
«جَنَّاتِ عَدْنٍ»، طبق روايات، بهترين و شريف‌ترين منطقه‌ى بهشت و جايگاه پيامبران و صدّيقان و شهداست، منطقه‌اى كه از نظر خوبى، به خيال كسى خطور نكرده است. «1»
«1». تفسير كنزالدقائق.
جلد 3 - صفحه 465
مقايسه‌ى اهل نفاق با اهل ايمان
(آيات 67 و 68 با 71 و 72)
1. اهل نفاق، «بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ»، امّا اهل ايمان «بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ»
2. اهل نفاق، «يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ»، امّا اهل ايمان «يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ»
3. اهل نفاق، «نَسُوا اللَّهَ»، امّا اهل ايمان «يُقِيمُونَ الصَّلاةَ»
4. اهل نفاق، «يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ»، امّا اهل ايمان «يُؤْتُونَ الزَّكاةَ»
5. اهل نفاق، «فاسقون»، امّا اهل ايمان «يُطِيعُونَ اللَّهَ»
6. خداوند به اهل نفاق، «نارَ جَهَنَّمَ» وعده داده، امّا به اهل ايمان «جَنَّاتٍ، مَساكِنَ»
7. براى اهل نفاق، «لَعَنَهُمُ اللَّهُ»، امّا براى اهل ايمان «رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ»
8. براى اهل نفاق، «عَذابٌ مُقِيمٌ»، امّا براى اهل ايمان «فوز عظيم»
پیام ها
1- زن و مرد، در برخوردارى از پاداش الهى، برابرند «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ»
2- بزرگ‌ترين امتياز بهشت، خلود در آن و جاودانگى نعمتهاى آن است.
«خالِدِينَ فِيها»
3- زندگى آخرت تنها معنوى نيست، بلكه مادّى و جسمانى است. «جَنَّاتٍ، مَساكِنَ طَيِّبَةً»
4- مسكن خوب، وقتى ارزشمند است كه در منطقه‌ى خوب باشد. «مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ»
5- از تمايلات طبيعى انسان به آب، سرسبزى، باغ، بوستان و منزل، در جهت گرايش به معنويت استفاده كنيم. وَعَدَ اللَّهُ ... جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ...
6- لذّت‌هاى معنوى، بالاتر از لذّت‌هاى مادّىِ بهشت است. «رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ»
7- بهشت نيز درجات ومراتبى دارد. «جَنَّاتٍ تَجْرِي، جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ»
8- رسيدن به پاداش اخروى ورضايت الهى، رستگارى بزرگ است «الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»
تفسير نور(10جلدى)، ج3، ص: 466
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (72)
و چون حق تعالى در آيه سابقه بيان وعد را نسبت به مؤمنين به اجمال فرمود، در اين آيه تفصيل آن را مى‌فرمايد:
وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ: وعده فرموده حق تعالى مردان مؤمن و زنان مؤمنه را در آخرت. جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ: بهشتها و بوستانهاى پر نعم كه از جمله آن جارى است از جلو آنها نهرها. يا جارى است از زير درختان نهرهاى آب. خالِدِينَ فِيها: در حالتى كه مخلد و دائمند و جاويد باشند در آن بهشتها. وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً: و ديگر منازل پاكيزه و خوش كه نفوس آنان از آنها مستطيب شوند و زندگانى با طيب نفس و منزه از شوائب آزردگى خاطر باشد. مفسرين خاصه و عامه روايت نموده از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله كه: آن قصورى است از لؤلؤ سفيد و ياقوت سرخ و زمرد سبز. فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ: در بهشتهاى بادوام و خلود و با اقامت. نزد ابن مسعود جنات عدن وسط بهشت است. و نزد ضحاك مدينه بهشت است و در آن انبياء و رسل و شهداء و ائمه هدى و مردم اطراف آنها هستند. و نزد بعضى اعلا درجه بهشت باشد.
روى عن النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله انّه قال: عدن دار اللّه الّتى لم ترها عين و لم تخطر على قلب بشر لا يسكنها غير ثلثة النّبيين و الصّدّيقين و الشّهداء يقول اللّه عزّ و جلّ طوبى لمن دخلك.
ج5، ص 147
روايت مرسله در مجمع حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمايد: جنات عدن، خانه رحمت و نعمت الهى است كه هيچ چشمى آن را نديده و بر قلب هيچ بشرى خطور ننموده، ساكن نفرمايد در آن مگر سه طايفه را: پيغمبران و ائمه هدى و شهداء.
تبصره- بدانكه حق تعالى به فضل عميم و لطف عظيم خود در اين آيه اول مؤمنان را وعده فرموده به احسن اماكن تا طباع ايشان بر آن ميل نمايد، بعد وصف فرموده به آنكه محفوف است به طيب عيش و معرى از شوائب كدورات كه منازل دنيا خالى از آن نيست، و آنگاه توصيف نمود به دار اقامت و ثبات در جوار عليّين كه گرد فنا به گرد آن نمى‌گردد، تا همگى همت خود را از تعلقات حطام دنيا گردانيده، به طاعت و عبادت رغبت نمايند، و بدان وسيله به درجات عاليه عقبى نائل شوند.
بعد از آن ايشان را به وعده بزرگتر و شريفتر از آن فرمايد: وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ: و رضا و خشنودى از جانب حضرت حق تعالى بزرگتر و شريفتر است از جنات عدن و انواع نعم آن، زيرا مبدأ جميع سعادات و منشأ تمام كرامات، رضاى الهى است و قرب رحمت سبحانى.
در تفسير برهان: عياشى از حضرت سيد الساجدين عليه السّلام روايت نموده كه فرمود: وقتى اهل بهشت در آن قرار، و محبان خدا به مساكن خود وارد، و هر مؤمنى بر تخت خود تكيه نمايد؛ خدام، اطراف او، شاخه‌اى بر او منبسط، و چشمه‌ها به اطرافش، و انهار در جلو جارى، و بساطهاى مخمل منبسط و مخده‌ها بر آن گذاشته، و خدمه هر چه خواهد پيش از سؤال بياورند، و حور العين بر او وارد؛ پس مكث نمايد به مدتى كه خدا بخواهد. بعد از جانب حق تعالى خطاب شود: اى محبان من و اهل طاعت من و اهل جنت، مى‌خواهيد خبر دهم شما را به بهتر چيزى كه شما در آن هستيد؟ عرض كنند: پروردگار ما، بهتر از مشتهيات نفس، و لذت اعين از نعم در جوار كريم چه باشد؟ خداى تعالى فرمايد: رضاى من از شما، و محبت من براى شما بهتر و عظيمتر است از آنچه درآيند. عرض كنند: بلى، اى پروردگار ما، رضا و محبت تو بهتر و شريفتر است
ج5، ص 148
براى ما. بعد حضرت اين آيه تلاوت فرمود «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ».
ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ: آن رضوان با جميع نعم بهشت آن رستگارى بزرگى است در دنيا و آخرت، زيرا اگر به تعقل و تأمل، شخص مؤمن فكر نمايد، هر آينه نعم دنيا و آخرت را در مقابل رضاى الهى حقير و خفيف و اندك يابد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ يُطِيعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (71) وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ (72)
ترجمه
مردان مؤمن و زنان مؤمنه بعضى از آنها دوستان بعض ديگرند امر مى‌كنند بكار خوب و نهى مى‌كنند از كار بد و بپا ميدارند نماز را و ميدهند زكوة را و اطاعت مى‌كنند خدا و پيغمبرش را آنگروه زود باشد كه رحمت كند ايشان را خدا همانا خداوند غالب درست كردار است
وعده داد خدا مردان مؤمن و زنان مؤمنه را بهشتهائيكه ميرود در آنها نهرها جاودانيانند در آن و منزلهاى پاكيزه در باغهاى جاويدان و خوشنودى از خدا بزرگتر است اين است آن كاميابى بزرگ.
تفسير
در مقابل سنخيّت اهل نفاق و كفر با يكديگر كه در آيات سابقه بيان شد سنخيّت و اتّحاد و دوستى اهل ايمان است از مرد و زن با يكديگر بدليل آنكه همه طالب و مروّج يك مقصودند امر ميكنند بكار خوب شرعى و عقلى و نهى ميكنيد از كار بد عقلى و شرعى و سعى مى‌كنند در اقامه نماز و از دادن زكوة بخل نمى‌كنند و اطاعت پيغمبر را اطاعت خدا ميدانند و از حكم او تخلّف نمى‌نمايند و خداوند هم مسلّما رحمت خود را در دنيا و آخرت از ايشان دريغ نميفرمايد چون سين مؤكّد وقوع فعل مضارع است و خدا داراى عزّت تامّه است كسى نميتواند مانع از نفوذ اراده او شود و افعالش محكم و متين و مطابق باصلاح عامّه است و در مجمع از پيغمبر (ص) نقل نموده كه عدن خانه خدا است كه كسى آنرا نديده و بقلب بشرى خطور نكرده سكونت نميكنند در آن مگر سه گروه انبياء و صدّيقان و شهداء خداوند ميفرمايد خوشا بحال كسانيكه داخل در آن خانه ميشوند و در خصال از آنحضرت نقل نموده كه كسيكه خوش داشته باشد كه زندگى كند مانند زندگى من و بميرد مانند مردن من و سكونت كند در بهشت من آن بهشتيكه خدا كه پروردگار من است بمن وعده فرموده كه باغهاى جاودان سبز و خرّمى است كه درخت هاى آنرا خداوند بدست خود كاشته و بعد فرموده بشو آنطور كه من ميخواهم و شده پس بايد دوست بدارد على بن أبي طالب و ذرّيّه او را بعد از او و از امير المؤمنين (ع) روايت شده است كه يك نفر يهودى پرسيد از آن حضرت كه مسكن پيغمبر شما از بهشت كجا است جواب فرمود اعلى درجات و اشرف مقامات آن كه جنّات عدن است و يهودى قسم خورد كه راست است و همان است كه موسى املاء نمود و هرون نوشت رزقنا اللّه بولايتهم
جلد 2 صفحه 601
انشاء اللّه تعالى و با همه اين تفصيلات ذرّه از خوشنودى خدا برتر و بالاتر و بزرگتر از تمام اين مراتب و مقامات و درجات است چون آن وسيله تمام سعادات و موجب هر فوز و فلاح و كاميابى و نجاح است و سبب وصول بدار كرامت اوست كه اكبر و اعظم ثواب‌هاى آخرت است ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَعَدَ اللّه‌ُ المُؤمِنِين‌َ وَ المُؤمِنات‌ِ جَنّات‌ٍ تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِينَ فِيها وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنّات‌ِ عَدن‌ٍ وَ رِضوان‌ٌ مِنَ اللّه‌ِ أَكبَرُ ذلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظِيم‌ُ (72)
وعده داده خداوند مؤمنين و مؤمنات را بهشتهايي که از پاي قصرهاي آنها نهرهايي جاري است هميشه در آن بهشتها هستند و منزلهاي پاكيزه در بهشتهاي عدن و خوشنودي خداوند از آنها بزرگتر از بهشت و آن منازل است و اينکه رستگاري عظيمي است.
وَعَدَ اللّه‌ُ المُؤمِنِين‌َ وَ المُؤمِنات‌ِ خلف وعد از قبايح عقليه است و محال است از خدا صادر شود و نص‌ّ قرآن است إِنَّ اللّه‌َ لا يُخلِف‌ُ المِيعادَ آل عمران آيه 7 و مؤمن و مؤمنة كسي را گويند که با عقائد حقّه از دنيا رود و كاري نكند که باعث سلب ايمان شود از انكار ضروري يا اهانت بمقدسات ديني يا ارتكاب عملي که باعث سلب ايمان شود که در اخبار تصريح شده مثل ترك صلوة از روي بي‌اعتنايي که گفتند كافر است يا تضييع صلوة که بدون ايمان از دنيا ميرود يا ترك زكاة و حج و امر بمعروف و نهي از منكر و اعراض از علماء و غير اينها مگر اينكه موفق بتوبه شود و ما در مجلد سوم كلم الطيب چهارده دليل از اخبار در باب بشارات شيعه اقامه كرده‌ايم که اگر كسي با ايمان از دنيا برود اهل نجات است و لو غرق گناه باشد و خطر معاصي اينست که باعث ميشود که بدون ايمان از دنيا رود و همين آيه شريفه خود يك دليل بارزي است زيرا جمع محلي بالف و لام افاده عموم دارد شامل جميع مؤمنين و مؤمنات ميشود (اللهم اجعل عاقبة امرنا خيرا) جنات يك بهشت و دو بهشت نيست جنات عديدة است تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ معني اينکه نيست که از زير قصرها نهر جاري شود مراد پاي قصرها است بدليل قول فرعون که گفت قال‌َ يا قَوم‌ِ أَ لَيس‌َ لِي مُلك‌ُ مِصرَ وَ هذِه‌ِ الأَنهارُ
جلد 8 - صفحه 269
تَجرِي مِن تَحتِي زخرف آيه 50، مسلما از زير پاي او جاري نبوده و انهار بهشت چهار نهر است بدليل قوله تعالي فِيها أَنهارٌ مِن ماءٍ غَيرِ آسِن‌ٍ وَ أَنهارٌ مِن لَبَن‌ٍ لَم يَتَغَيَّر طَعمُه‌ُ وَ أَنهارٌ مِن خَمرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِين‌َ وَ أَنهارٌ مِن عَسَل‌ٍ مُصَفًّي محمّد صلّي اللّه عليه و آله و سلّم آيه 71 خالِدِينَ فِيها ابد الاباد انتهي ندارد وَ مَساكِنَ طَيِّبَةً منزلها و قصرهاي عاليه فِي جَنّات‌ِ عَدن‌ٍ که يكي از هشت بهشت جنة عدن است.
وَ رِضوان‌ٌ مِنَ اللّه‌ِ که راضية مرضية باشد اكبر مقامي بالاتر از اينکه نيست حتي دارد که اهل بهشت بعد از آني که در بهشت متنعم ميشوند خطاب ميرسد آيا توقع ديگري داريد عرض ميكنند (ربّنا رضاك) ذلِكَ هُوَ الفَوزُ العَظِيم‌ُ اي فوز اعظم من رضا الرب حتي در خبر است
(اذا اشتغل اهل الجنة بالجنة اشتغل اهل اللّه باللّه).
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 72)- این آیه قسمتی از این رحمت واسعه الهی را که شامل حال افراد با ایمان می‌شود، در دو جنبه «مادی» و «معنوی» شرح می‌دهد.
ج2، ص229
نخست می‌فرماید: «خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایی از بهشت وعده داده است که از زیر درختانش نهرها جریان دارد» (وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ).
از ویژگیهای این نعمت بزرگ این است که زوال و جدایی در آن راه ندارد و «آنان جاودانه در آن می‌مانند» (خالِدِینَ فِیها).
دیگر از مواهب الهی به آنها این است که خداوند «مسکنهای پاکیزه و منزلگاههای مرفّه در قلب بهشت عدن در اختیار آنها می‌گذارد» (وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ).
از احادیث اسلامی چنین استفاده می‌شود که «جنّات عدن» باغهای مخصوصی است از بهشت که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و جمعی از خاصان پیروان او در آنها مستقر خواهند شد.
سپس اشاره به نعمت و پاداش معنوی آنها کرده، می‌فرماید: «رضایت و خشنودی خدا (که نصیب این مؤمنان راستین می‌شود) از همه برتر و بزرگتر است» (وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ).
هیچ کس نمی‌تواند آن لذت معنوی و ا͘ӘǘӠروحانی را که به یک انسان به خاطر توجه رضایت و خشنودی خدا از او، دست می‌دهد، توصیف کند.
و در پایان آیه اشاره به تمام این نعمتهای مادی و معنوی کرده، می‌گوید: «این پیروزی بزرگی است» (ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ).
نکات آیه
۱ - حیات جاودان در باغهاى بهشت با نهرهاى روان، وعده الهى به زنان و مردان مؤمن (وعد اللّه المؤمنین ... تحتها الأنهر)
۲ - باغهاى بهشت پوشیده از درختان (جنت تجرى) «جنة» (مفرد جنات) به بوستانى گفته مى شود که زمین آن پوشیده از درخت باشد.
۳ - تساوى زن و مرد در پاداشهاى اخروى (وعد اللّه المؤمنین و المؤمنت جنت تجرى من تحتها الأنهر)
۴ - تمایل طبیعى و غریزى انسان به بوستان، آب، خانه هاى دلپذیر و جاودانگى، وسیله اى در جهت گرایش دادن وى به ارزشهاى معنوى (وعد اللّه المؤمنین و المؤمنت جنت تجرى) با توجّه به اینکه خداوند، همین گرایشهاى طبیعى را وسیله هدایت انسانها و سوق دادن آنان به کسب ارزشها قرار داده است، برداشت فوق به دست مى آید.
۵ - حیات انسان در آخرت، حیاتى مادى و جسمانى است نه صرفاً معنوى و روحانى. (وعد اللّه المؤمنین ... جنت تجرى ... مسکن طیبة) بهره گیرى از لذایذ مادى، چون باغهاى پوشیده از درخت و خانه هاى دلپذیر، در سراى آخرت، مستلزم وجود مادى و جسمانى انسان نیز مى باشد.
۶ - وجود خانه هاى عالى و پاکیزه براى مؤمنان نیک کردار در «جنات عدن» (و مسکن طیبة فى جنت عدن) «جنات عدن» مى تواند نامى خاص باشد و غیر از «جنات تجرى ... » به شمار آید. برداشت فوق برگرفته از این احتمال است.
۷ - بهشت داراى مراتب، و پاداشهاى اخروى، داراى گونه هاى متکامل (جنت تجرى ... جنت عدن و رضون من اللّه أکبر) در برداشت فوق، از تمایز «جنات تجرى» و «جنات عدن» از یکدیگر مراتب بهشت، و از «رضوان من اللّه أکبر» تفاوت کمالى نعمتهاى آن استفاده شده است.
۸ - پرتوى از خشنودى و رضوان الهى، برتر از همه لذتهاى دیگر براى مؤمنان در بهشت* (و رضون من اللّه أکبر) نکره آمدن «رضوان» مى تواند براى تقلیل باشد ; یعنى، حتى شمه اى و نسیمى از رضوان الهى، برتر از سایر لذتهاست.
۹ - رضوان خداوند و خشنودى او از بهشتیان، بالاترین لذت و نعمت براى آنان (و رضون من اللّه أکبر)
۱۰ - وجود نعمتها و لذایذ مادى و معنوى در بهشت (جنت ... مسکن ... و رضون من اللّه)
۱۱ - ایمان همراه با عمل نیک، شرط دستیابى انسان به نعمتهاى جاودان بهشت و رستگارى عظیم (وعد اللّه المؤمنین و المؤمنت ... الفوز العظیم) مراد از «المؤمنین و المؤمنت»، با توجّه به آیه پیش، زنان و مردان مؤمنى هستند که اهل عمل صالحند.
۱۲ - رستگارى و سعادت حقیقى انسان، تنها در پرتو دستیابى به رضا و خشنودى خداوند است. (و رضون من اللّه ... ذلک هو الفوز العظیم) بنابر اینکه «ذلک» صرفاً اشاره به «رضوان من اللّه» باشد، این برداشت استفاده مى گردد.
۱۳ - برخوردارى انسان از نعمتهاى مادى و معنوى بهشت جاودان، همان رستگارى و سعادت عظیم و بى بدیل است. (جنت ... مسکن طیبة ... و رضون من اللّه ... ذلک هو الفوز العظیم) با توجّه به اینکه «ذلک» مى تواند اشاره به تمام فرازهاى پیشین باشد (جنات تجرى ... خالدین فیها ... مساکن طبیة ... جنات عدن و رضوان من اللّه)، برداشت فوق به دست مى آید.
۱۴ - برترین لذتها براى اهل بهشت، لذت معنوى و روحانى است. (و رضون من اللّه أکبر)
۱۵ - بهشت جاودان، بوستانهاى پوشیده از درخت، خانه هاى دلپذیر و خشنودى خدا، پاداش الهى به مؤمنان در برابر امر به معروف و نهى از منکر، اقامه نماز، پرداخت زکات و اطاعت از خدا و رسول (ص) (و المؤمنون و المؤمنت ... یأمرون بالمعروف ... و یطیعون اللّه و رسوله ... وعد اللّه المؤمنین ... ذلک هو الفوز العظیم)
روایات و احادیث
۱۶ - از رسول خدا (ص) روایت شده که فرمود: «عدن، داراللّه التى لم ترها عین و لم تخطر على قلب بشر لا یسکنها غیر ثلاثة النبیین و الصدیقین و الشهدا ... ;[۱] «عدن» خانه [ویژه]خداست که هیچ چشمى آن را ندیده و به قلب هیچ بشرى خطور نکرده است. در آن خانه ساکن نمى شود مگر سه دسته: پیامبران، صدیقان و شهیدان ... ».
۱۷ - از امام سجاد (ع) روایت شده که فرمود: «إذا صار اهل الجنة فى الجنة ... فیقول لهم تبارک و تعالى: رضاى عنکم و محبّتى لکم خیر و اعظم مما انتم فیه ... ثم قرء على بن الحسین هذه الآیة «وعد اللّه المؤمنین و المؤمنات جنات تجرى من تحتها الانهار ... و رضوان من اللّه اکبر ...»;[۲] آن گاه که بهشتیان در بهشت قرار گیرند ... خداى تبارک و تعالى به آنان مى فرماید: رضایت و محبّت من درباره شما بهتر و بزرگتر است از نعمتهاى بهشتى که غرق در آن هستید. سپس امام (ع) این آیه را قراءت فرمود: خداوند به مردان و زنان با ایمان، باغهایى از بهشت وعده داده که نهرهایى از زیر درختانش جارى است ... و رضایت و خشنودى خدا [از همه اینها ]بزرگ تر است ».
موضوعات مرتبط
- اطاعت: پاداش اطاعت از خدا ۱۵ ; پاداش اطاعت از محمّد (ص) ۱۵
- امر به معروف: پاداش امر به معروف ۱۵
- انسان: حیات اخروى انسان ۵; گرایشهاى انسان ۴
- ایمان: آثار ایمان ۱۱; ایمان و عمل صالح ۱۱
- بهشت: باغهاى بهشت ۲، ۱۵; بهشت عدن ۶; جاودانگى بهشت ۱۵; خانه هاى بهشت ۶; درختان بهشت ۲، ۱۵; فضیلت بهشت عدن ۱۶; لذایذ مادى بهشت ۱۰; لذایذ معنوى بهشت ۱۰، ۱۴; مراتب بهشت ۷; مراد از بهشت عدن ۱۶; موجبات بهشت ۱۱، ۱۵; نعمتهاى مادى بهشت ۶، ۱۰، ۱۳; نعمتهاى معنوى بهشت ۱۰، ۱۳; وعده بهشت ۱; ویژگیهاى نعمتهاى بهشت ۷
- بهشتیان: بهترین لذایذ بهشتیان ۸، ۹، ۱۴; نعمتهاى بهشتیان ۹; رضایت از بهشتیان ۱۷
- پاداش: تساوى در پاداش ۳; مراتب پاداش هاى اخروى ۷
- حیات: جاودانگى حیات اخروى ۱; حیات جسمانى اخروى ۵; حیات معنوى اخروى ۵
- خدا: آثار رضایت خدا ۱۲; اهمیّت رضایت خدا ۱۷; برترى رضایت خدا ۸، ۹; پاداشهاى خدا ۱۵; وعده هاى خدا ۱، ۱۷
- رستگارى: عوامل رستگارى ۱۱، ۱۲، ۱۳
- رضایت خدا: مشمولان رضایت خدا ۱۷
- زکات: پاداش زکات ۱۵
- زن: پاداش اخروى زن ۳; تساوى زن و مرد ۳; فرجام زنان مؤمن ۱
- سعادت: عوامل سعادت ۱۲، ۱۳
- صالحان: پاداش اخروى صالحان ۶
- عمل صالح: آثار عمل صالح ۱۱
- گرایشها: زمینه گرایش به ارزشهاى معنوى ۴; گرایش به آب ۴; گرایش به امکانات مادى ۴; گرایش به جاودانگى ۴; گرایش به طبیعت ۴
- مؤمنان: بهترین لذایذ مؤمنان ۸; پاداش اخروى مؤمنان ۶; پاداش مؤمنان ۱۵; جاودانگى مؤمنان در بهشت ۱; فضایل مؤمنان ۱; مؤمنان در بهشت ۱۵; مؤمنان صالح در بهشت ۶; مؤمنان و رضایت خدا ۸; وعده به مؤمنان ۱
- مرد: پاداش اخروى مرد ۳
- نظام جزایى: ۳
- نماز: پاداش برپایى نماز ۱۵
- نهى از منکر: پاداش نهى از منکر ۱۵
