عَسَى
کلمه «عَسى» در لغت عرب، در مواردى گفته مى شود که، امید به تحقق چیزى مى رود، و از آنجا که این معنا احیاناً توأم با «جهل» یا «عجز» است، بسیارى از مفسران، آن را در قرآن مجید به معناى امید تفسیر کرده اند، اما چنان که سابقاً نیز گفته ایم، هیچ مانعى ندارد که این واژه در کلام خداوند، همان معناى اصلیش را داشته باشد; زیرا گاه براى وصول به یک هدف، شرائطى لازم است، و هر گاه بعضى از شرائط حاصل نباشد، این تعبیر به کار مى رود (دقت کنید).
تعبیر به «عَسى» (امید است) در سوره «قصص» با این که کسى که داراى ایمان و عمل صالح باشد، حتماً اهل فلاح و رستگارى است، ممکن است به خاطر این باشد که این رستگارى، مشروط به بقاء و دوام این حالت است، و از آنجا که دوام و بقاء در مورد همه توبه کنندگان، مسلّم نیست، تعبیر به «عَسى» شده است.
بعضى از مفسران نیز گفته اند: این تعبیر (عَسى) هنگامى که از شخص کریم صادر شود، مفهوم آن قطعى بودن مطلب است، و خداوند «أَکْرَمُ الأَکْرَمِین» است.
ریشه کلمه
- عسى (۳۰ بار)
قاموس قرآن
فعل جامد است ترجّى و اميدوارى در چيز محبوب و ترس در شىء مكروه آيد (اقرب). راغب گويد: عسى يعنى طمع كرد و اميدوار شد. آن در قرآن 28 بار به لفظ «عسى» و دو بار به لفظ «عسيتم» آمده: بقره:246 - محمد:22. [بقره:216]. شايد و اميد است چيزى را مكروه بداريد حال آن كه براى شما خير است [يوسف:21]. اقامت او را محترم بدار اميد است كه ما را بهره رساند. لفظ «عَسى» آن گاه كه به بشر نسبت داده شود معنايش صحيح و در جاى خود است كه بشر عالم به عواقب نيست مىشود اين كلمه را به كار برد و بگويد: اميد است فلان كار بشود يا فلان شخص بيايد، يا به فلان حاجت برسم ولى به کار رفتن آن درباره خدا که عالم به عواقب است روى چه ميزانى است؟. مثلا در آياتى نظير [نساء:84]، [نساء:99]، [مائده:52]. خدا مىداند كه كفّ حواهد كرد يا نه، عفو خواهد نمود يا نه، فتح و کار را خواهد آورد یا نه، پس علت به كار رفتن لفظ «عسى» كه معنى شايد مىدهد چيست؟. به نظر راغب استعمال آن براى ايجاد اميد در بندگان است يعنى اميدوار باشيد كه خدا چنين خواهد كرد طبرسى در ذيل آيه اول فرموده: «عسى» در اينگونه موارد به معنى جزم و قطع است مثل كسى كه به ديگرى گويد: پروردگارت را در همه امر و نهى اطاعت كن «عَسى اَنْ تَفْلَحَ بِطاعَتِهِ» شايد در اثر اطاعت خدا نجات يابى «عَسى» در اين جا معنى شك نيست بلكه قطع صرف است كه فلاح در طاعت خدا حتمى است. در الميزان ذيل آيه [نمل:72]. از تفسير ابى السعود نقل شده: عَسى، لَعَلَّ، سَوْفَ در وعدههاى پادشاهان در جاى قطع و حتم است و اين كلمات را براى اظهار وقار به كار برند و اشعار مىكنند كه رمز از آنها مانند تصريح از ديگران است بر اين مجرى است وعده و وعيد خداى تعالى آنگاه فرمود: اين وجهى است وجيه. نا گفته نماند: آن در بعضى آيات مثل قول طبرسى و ابى السعود براى جزم. حتم است مثل [قصص:67]. زيرا مفلح بودن اهل توبه و ايمان و عمل قطعى است ايضاً آيه [توبه:18]. و در بعضى ديگر براى ايجاد در جاء در قلب سامع مىباشد مثل [اعراف:129]. و مثل [ممتحنه:7]. در اين آيات اهلاك دشمن و جعل مودت جزمى نيست بلكه ظاهراً مقصود ايجاد اميد در شنونده است. حتى در آيه [نساء:99]. حتميّت عفو را مىشود از «عَفَوّاً غفوراً» استفاده كرد نه از «عَسى...» در الميزان ذيل آيه 84 نساء فرموده: گذشت كه «عسى» دلالت بر رجاء دارد اعم از آن كه قائم به نفس متكلم باشد يا مخاطب. و خلاصه: به نظر نگارنده «عسى» در بعضى جاها براى حتم و در بعضى براى ايجاد رجاء و صورت دوم جاهائى است كه اگر بنده به دستور خدا عمل كند وعده خدا جاى خويش را خواهد گرفت، به عبارت ديگر وعده خدا مشروط است مثلا در [اسراء:79]. براى ايجاد رجاء و تشويق است تا آن حضرت تهجّد بكند و خدايش به مقام محمود برساند كه رساندن به مقام محمود مشروط به تهجد است.
