الأنفال ١٥
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ |
ترجمه
| الأنفال ١٤ | آیه ١٥ | الأنفال ١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«زَحْفاً»: در حال لشکرکشی. مراد جمعیّت فراوان و ساز و برگ زیاد دشمن است. این واژه مصدر است و در معنیِ اسم فاعل، یعنی (زاحِفینَ) به کار رفته است و حال فاعل فعل (کَفَرُوا) می‌باشد. «فَلا تُوَلُّوهُمُ الأدْبَارَ»: بدانان پشت نکنید. مراد این است که فرار ننمائید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۲۹ - ۱۵، سوره انفال
- بيان آيات شريفه متضمن دستوراتى راجع به جهاد اسلامى و نهى از فرار از جنگ
- پيروزى مسلمين در جنگ بدر مرهون عنايت الهى و امدادهاى غيبى بوده است (...و ما رميت اذا رمين...)
- معناى (( الذين قالوا سمعنا و هم لا يسمعون )) و اينكه مراد از آن در آيه شريفه چه كسانى است
- بدترين جنبندگان ، كر و لالهايى هستند كه تعقل نمى كنند
- شرحى در مورد (( حيات )) و اقسام آن از نظر قرآن ، در ذيل آيه شريفه : (( استجيبوا لله وللرسول اذا دعاكم و لما يحييكم ))
- آيه شريفه ناظر به زندگى حقيقى انسان است كه اشرف واكمل از حيات دنيوى است و با علم و عمل درك مى شود
- وجوهى كه درباره مراد از آنچه رسول الله (ص ) بدان دعوت مى كند و موجب احياء است گفته شده است
- معناى (( قلب )) در قرآن كريم و توضيح درباره جمله : (( ان اللهيحول بين المرء و قبله ))
- از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است
- براى ترك اجابت دعوت پيامبر (ص ) هيچ عذرى مقبولنيست
- از آنجا كه دلها مسخر خداوند است ، غرور به خاطر تمايل قلب به صلاح و تقوا، و ياءس و نوميدى از عدم اقبال قلب به خيرات و صالحات بى مورد است
- اشاره به اينكه آيه شريفه : (( ان الله يحول بين المرء و قبله )) از جامع ترين آيات قرآنى است
- فتنه اى كه دامنه آن همه را (ظالمين وفتنه اى كه دامنه آن همه را (ظالمين و غير ظالمين )فرا مى گيرد و از آن زنهار داده شده است عبارتست از اختلاف داخلى بين امت
- معناى آيه شريفه : (( واتقوا فتنة لاتصيبن الذين ظلموا منكم خاصه )) بنابر قرائت مشهورو بنابر قرائت (( لتصيبن ))
- روزگار استضعاف و نگرانى خود و تاءييد و يارى خدا را بياد آوريد
- معناى : (( و تخونوا اماناتكم و انتم تعلمون )) در آيه شريفه كه از خيانت به خدا و رسول (ص ) نهى مى كند
- نهى از خيانت به خدا و رسول (ص ) ناظر به عمل بعضى از مسلمين بوده است كه تصميمات سرى را به دشمن اطلاع مى داده اند
- (در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر)
- عدم اختصاص نهى از فرار از جنگ به جنگ بدر و سخن صاحب المنار در اين باره
- اشكال سخن صاحب المنار
- رواياتى در مورد شاءن نزول آيه : (( و ما رميت اذ رميت و لكن اله رمى ))
- چند روايت در معناى : (( واعملوا ان الله يحول بين المرء و قبله ))
- رواياتى در ذيل آيه شريفه : (( واتقوا فتنة لا تصيبن الذين ظلموا منكم خاصه ))
- چند روايت در مورد شاءن نزول آيه : (( يا ايها الذين آمنوا لاتخوفوا اللهوالرسول ... ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ «15»
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هرگاه با (لشگركشى و) انبوه كافران برخورد كرديد، به آنان پشت نكنيد و مگريزيد.
نکته ها
«زَحف»، به معناى غلتيدن و روى زمين كشيدن است، به لشكركشى و حركت يك لشكر انبوه هم از اين جهت كه از دور چنين به نظر مى‌رسد كه روى زمين مى‌غلتند و پيش مى‌آيند، زحف گفته مى‌شود.
امام رضا عليه السلام فرمود: «فرار از جهاد، موجب وهن دين، استخفاف رهبر حقّ، جرأت يافتن دشمن و محو مذهب است». «1»
در فضائل حضرت على عليه السلام آمده است: «وى در تمام عمر، حتّى يك بار هم از جبهه و جنگ فرار نكرد». «2» و آن حضرت فرمودند: «پسنديده‌ترين مرگ، شهادت است، سوگند به آن كسى كه جان فرزند ابى‌طالب به‌دست اوست، براى من كشته شدن با هزار ضربه‌ى
«1». تفسير نورالثقلين.
«2». تفاسير نمونه و نور الثقلين.
جلد 3 - صفحه 284
شمشير، راحت‌تر و آسان‌تر از مرگ در بستر است». «1»
پیام ها
1- خداوند از مؤمنان انتظار ويژه‌اى دارد. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ...
2- تعداد زياد دشمن، مجوّز فرار از جبهه نمى‌شود. إِذا لَقِيتُمُ ... زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ
3- در هنگام نبرد، فرار از جنگ جايز نيست. إِذا لَقِيتُمُ ... فَلا تُوَلُّوهُمُ
(البتّه فرار، آنگاه ممنوع است كه دو گروه، با آمادگى جنگ كنند، ولى اگر دشمن مسلّح غافلگيرانه شبيخون زد و مسلمانان آمادگى نداشتند، عقب‌نشينى مانعى ندارد. «2»)
4- جنگ‌هاى اسلامى، مكتبى است، نه استعمارى و از روى هوا و هوس. الَّذِينَ آمَنُوا ... الَّذِينَ كَفَرُوا
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ «15»
چون حق تعالى ملائكه را به مدد مسلمانان فرستاد، در تعقيب آن ايشان را نهى مى‌فرمايد:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً: چون ملاقات كنيد كفار را در حالى كه انبوه و مجتمع باشند براى حرب شما به طورى كه از غايت كثرت نتوان ميان آنها تردد نمود، فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ: پس پشت مكنيد به هزيمت و فرار، اگرچه اندك باشيد.
جلد 4 صفحه 306
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ «15» وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ «16»
ترجمه
اى كسانيكه ايمان آورديد چون ملاقات نموديد آنانرا كه كافر شدند زياد و متصل بيكديگر پس مگردانيد بر آنها پشتها را
و هر كس بگرداند بر ايشان در
جلد 2 صفحه 518
آنروز پشت خود را مگر كنار گيرنده باشد براى جنگ يا پناه جوينده باشد بسوى گروهى پس بتحقيق بازگشته است بغضبى از خداوند و جايگاه او دوزخ است و بد باز- گشت گاهى است.
تفسير
ملاقات با كفار تلاقى با آنها و رسيدن است و زحف نزديك شدن بيكديگر است كم كم گويا بواسطه كثرت نمى‌توانند بآزادى حركت نمايند و مراد از پشت كردن فرار است كه از معاصى كبيره شمرده شده است و در دو صورت مستثنى است يكى آنكه فرار مقدمه براى حمله باشد چون اين يكى از حيله‌هاى جنگى است كه فرار مى‌كنند براى آنكه دشمن بى‌پروا از آنها تعقيب نمايد ناگاه حمله مى‌كنند و دشمن را مستأصل مينمايند ديگر آنكه فرار براى ملحق شدن بدسته ديگر از مسلمانان باشد تا بكمك آنها موفق بجهاد شوند و عياشى ره از حضرت كاظم (ع) صورت اول را نقل نموده كه آن متحرّف است و متحيّز كسى است كه عقب نشينى كند بسوى اصحاب خودش بدون هزيمت و فرموده كسيكه هزيمت كند تا خارج شود از صف اصحابش مشمول غضب الهى شده است و بنظر حقير صورت اول شامل است كرّ و فرّ جنگى را و ادبار براى اعانت دسته ديگر از مسلمانانرا و بدست آوردن مكان بهترى را براى جنگ بلكه ميتوان گفت اين قبيل پشت كردنها فرار از جنگ نيست لذا تجويز شده است و فرار مطلقا ممنوع است و مراد از روز وقت جنگ است اگر چه شب باشد و بايد عدّه دشمن زيادتر از دو برابر نباشد چنانچه در آيات بعد ذكر ميشود انشاء اللّه تعالى.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الأَدبارَ «15» وَ مَن يُوَلِّهِم يَومَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَو مُتَحَيِّزاً إِلي فِئَةٍ فَقَد باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه‌ِ وَ مَأواه‌ُ جَهَنَّمُ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ «16»
اي كساني که ايمان آورده‌ايد زماني که ملاقات كرديد كساني را که كافر شدند يعني مقابل كفار شديد در ميدان جنگ و با آنها روبرو شديد پشت بآنها نكنيد و رو از آنها برنگردانيد که فرار از زحف يكي از گناهان كبيره است و پشت بدشمن اگر براي رفتن بمكانيست که تسلط بر آنها بيشتر است يا براي واصل شدن بمسلمين باشد که تنها جنگ نكند مانعي ندارد و اما اگر فرار باشد حرام است و خود را
جلد 8 - صفحه 89
در معرض غضب الهي در آورده و جايگاه او جهنم است و بد بازگشتي است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا بعضي گفتند اينکه خطاب مختص بمؤمنين در بدر بوده زيرا فرار آنها باعث زوال دين اسلام ميشد و در غير اينکه مورد حرام نيست لكن اينکه توهم فاسد است و لو شأن نزولش در آن موقع بوده و خطاب عام است شامل تمام مؤمنين ميشود و مورد مخصص نيست بلكه جملات بعد هم شاهد بر عموم است إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا اينکه هم شامل جميع كفار ميشود و مراد از ملاقات تلاقي فئتين است براي قتال با يكديگر لذا ميفرمايد زحفا زحف اجتماع جماعت است که نزديك شده باشند براي قتال فَلا تُوَلُّوهُمُ الأَدبارَ پشت بآنها نكنيد كنايه از اينكه فرار نكنيد و در مقابل آنها ثابت قدم باشيد و ايستادگي كنيد وَ مَن يُوَلِّهِم يَومَئِذٍ دُبُرَهُ كسي که فرار كرد إِلّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ که بخواهد جاي ديگري اختيار كند که تسلطش بر آنها بيشتر باشد أَو مُتَحَيِّزاً إِلي فِئَةٍ که خود را بجماعتي از مجاهدين برساند که با هم همدست شوند در جهاد در اينکه دو صورت اشكالي ندارد و او را فرار از زحف نميگويند اما در غير اينکه دو صورت که فرار از زحف است فَقَد باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّه‌ِ باء بمعني انصراف بطرف شرّ است مثل أَن تَبُوءَ بِإِثمِي وَ إِثمِك‌َ مائده آيه 32، و توجه بغضب الهي يعني خود را در معرض غضب درآورده و البته كسي که مشمول غضب الهي شود وَ مَأواه‌ُ جَهَنَّمُ جايگاه او جهنم است وَ بِئس‌َ المَصِيرُ بد جايگاه و بازگشتي است تنبيه- مراجعه كنيد بتواريخ و كتب ارباب سير و غزوات نبي‌ّ اغلب موارد شيخين و من هو مثلهما فرار از زحف داشتند و فقط ايستادگي در حروب مثل علي وجود پيدا نكرده.
90
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 15)- فرار از جهاد ممنوع! این آیه روی سخن را به مؤمنان کرده و یک دستور کلّی جنگی را به آنها توصیه و تأکید می‌کند، می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که با کافران در میدان جهاد رو برو شدید به آنها پشت مکنید و فرار اختیار ننمایید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ).
نکات آیه
۱- اهل ایمان وظیفه دار پایدارى و استقامت به هنگام هجوم و لشکرکشى دشمنان دین (جهاد دفاعى) (یأیها الذین ءامنوا إذا لقیتم الذین کفروا زحفا فلاتولوهم الأدبار) کلمه «زحفا» (که به معناى لشکرکشى است) مى تواند حال براى «الذین کفروا» باشد ; یعنى آنگاه که کافران به سوى شما لشکرکشى مى کنند. و همچنین مى تواند حال براى فاعل «لقیتم» باشد ; یعنى آنگاه که شما براى جهاد به سوى کافران حرکت مى کنید. در برداشت فوق وجه اول ملاحظه شده است.
۲- اهل ایمان به هنگام حرکت به سوى دشمن و رویارویى با آنان (جهاد ابتدایى) نباید صحنه کارزار را ترک کنند. (إذا لقیتم الذین کفروا زحفا فلاتولوهم الأدبار) برداشت فوق بر این اساس است که کلمه «زحفا» حال براى فاعل «لقیتم» باشد.
۳- جهاد و نبرد اهل ایمان همواره بر اساس ایمان و عقیده است. (یأیها الذین ءامنوا إذا لقیتم الذین کفروا) قید «الذین کفروا» به جاى مثلا «عدوکم»، بیانگر این نکته است که درگیرى اهل ایمان ریشه در کشورگشایى و مانند آن ندارد، بلکه عقاید آنان مایه جهاد آنان و یا هجوم دشمنان به سوى ایشان است.
۴- حرمت پشت کردن به دشمن و فرار از میدان جنگ (فلاتولوهم الأدبار)
روایات و احادیث
۵- عن ابى الحسن الرضا(ع): ... و حرّم اللّه تعالى الفرار من الزحف لما فیه من الوهن فى الدین و الاستخفاف بالرسل و الائمة العادلة و ترک نصرتهم على الأعداء ... .[۱] از امام رضا(ع) روایت شده است: خداى تعالى فرار از جنگ را حرام کرد به علت اینکه موجب سستى دین و سبک شمردن پیامبران و امامان عادل و ترک یارى آنان علیه دشمنان است ... .
موضوعات مرتبط
- ایمان: آثار ایمان ۳
- جهاد: احکام جهاد ۱، ۲، ۴ ; استقامت در جهاد ۱ ; اقسام جهاد ۱، ۲ ; ترک جهاد ۲ ; جهاد ابتدایى ۲ ; جهاد دفاعى ۱ ; حرمت فرار از جهاد ۴
- دشمنان: تهاجم دشمنان ۱
- مؤمنان: جهاد مؤمنان ۳ ; مسؤولیت مؤمنان ۱
- مجاهدان: مسؤولیت مجاهدان ۲
- محرمات:۴
منابع
- ↑ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۹۲، ح ۱، ب ۳۳ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۳۸، ح ۳۶.
