الإسراء ٢٦

از الکتاب
نسخهٔ تاریخ ‏۳ خرداد ۱۴۰۳، ساعت ۱۰:۵۲ توسط Adel (بحث | مشارکت‌ها) (←‏تفسیر)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)
کپی متن آیه
وَ آتِ‌ ذَا الْقُرْبَى‌ حَقَّهُ‌ وَ الْمِسْکِينَ‌ وَ ابْنَ‌ السَّبِيلِ‌ وَ لاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيراً

ترجمه

و حقّ نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن،

ترتیل:
ترجمه:
الإسراء ٢٥ آیه ٢٦ الإسراء ٢٧
سوره : سوره الإسراء
نزول : ٨ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ١٤
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«آتِ»: بده. بپرداز. «ذَا الْقُرْبَی»: خویشاوند. نزدیک. «تَبْذِیراً»: زیاده‌روی در پراکندن مال. باد دستی.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

«شیخ طوسى» گوید: چنین روایت کنند وقتى که این آیة نازل گردید، رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم دختر خود فاطمه را خواند و فدک را به وى بخشید و تسلیم او فرمود و در مدت زندگى پیامبر در دست فاطمه علیهاالسلام بود. وقتى که رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت، ابوبکر از دست فاطمه گرفت.[۱][۲]

تفسیر


نکات آیه

۱- اداى حق خویشاوندان، امرى واجب و لازم است. (و ءات ذاالقربى حقّه)

۲- پیامبر(ص) موظف به اداى حقوق خویشاوندان، مساکین و در راه ماندگان با رعایت اعتدال و اجتناب از تبذیر (و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین و ابن السبیل و لاتبذّر تبذیرًا) برداشت فوق، مبتنى بر این است که مخاطب در آیه پیامبر(ص) باشد، هر چند دیگران را نیز شامل مى شود.

۳- پیوند خویشاوندى، منشأ پیدایش حقوقى ویژه میان انسانهاست. (و ءات ذاالقربى حقّه)

۴- رعایت حقوق خویشاوندان پس از اداى حق والدین، بر سایر حقوق اجتماعى، اولویت دارد. (و بالولدین إحسنًا ... و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین) فاصله شدن «حقّه» میان «ذاالقربى» و دو مورد بعد و نیز تقدمش بر آن دو، مى تواند إشعار به تمایز «ذى القربى» و اولویت مرتبه آن داشته باشد.

۵- دستورات دین در اداى حقوق دیگران، همخوان و همسو با عواطف طبیعى انسان است. (و بالولدین إحسنًا ... و ءات ذاالقربى حقّه) مقدم شمردن حق پدر و مادر و خویشان و رسیدگى به مشکلات آنان، گرایش طبیعى انسان است و خدا همین را مورد تأیید قرار داده است.

۶- پرداخت حق مساکین و در راه ماندگان، امرى لازم و واجب است. (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)

۷- فقر و در راه ماندگى، منشأ پیدایش حقوقى ویژه براى فقرا و در راه ماندگان (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)

۸- مسلمانان در قبال مسائل و نیازهاى جامعه خویش، مسؤولند. (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)

۹- رسیدگى به مشکلات خویشاوندان حتى در صورت عدم مسکنت و در راه ماندگى آنان، امرى لازم و واجب است. (و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین و ابن السبیل) ذکر «ذاالقربى» به صورت جداگانه، مى تواند إشعار به مطلب فوق داشته باشد.

۱۰- تبذیر (مصرف بیجا و ریخت و پاش) حرام و مورد نهى خداوند است. (و لاتبذّر تبذیرًا) اهل لغت در فرق بین «اسراف» و «تبذیر» آورده اند که: «تبذیر» به معناى «مصرف مال در جایى است که سزاوار نباشد» (فروق اللغة).

۱۱- انسانها در مصرف اموال خویش آزادى مطلق نداشته و محدودیت دارند. (و ءات ... و لاتبذّر تبذیرًا)

۱۲- رعایت اعتدال در انفاق و پرهیز از زیاده روى در آن، لازم و واجب است. (و ءات ... و لاتبذّر تبذیرًا) مورد برداشت فوق مبتنى بر این است که مقصود از تبذیر (زیاده روى) - به مناسبت مورد آیه - زیاده روى در انفاق به خویشاوندان و مستمندان باشد; چنان که در مورد مصرف اموال شخصى در زندگى و انفاق به دیگران در همین سوره (آیه ۲۹) چنین دستورى صادر شده است.

روایات و احادیث

۱۳- «عن أبى عبدالله(ع): ... «و ءات ذاالقربى حقّه» فکان على(ع) و کان حقّه الوصیة التى جعلت له و الإسم الأکبر و میراث العلم و آثار علم النبوة;[۳] از امام صادق(ع) در باره سخن خدا روایت شده است که فرمود: پس مراد از «ذاالقربى» على(ع) است و حق او، جانشینى پیامبر(ص) بود - که براى او قرار داده شده بود - و اسم اکبر و میراث علم و آثار علم نبوت است».

۱۴- «عن على بن الحسین(ع) فى قوله تعالى: «و ءات ذاالقربى حقّه» ... قال: نحن أُولئک الذین أمر الله (عزّوجلّ) نبیه(ص) أن یؤتیهم حقّهم ...;[۴] از امام سجاد(ع) درباره سخن خدا: «و ءات ذاالقربى حقّه» روایت شده است که فرمود: ما [اهل بیت ]همانانى هستیم که خداوند - عزّوجلّ - به پیامبرش فرمان داد حقشان را به آنان بدهد».

۱۵- «عن أبى الحسن موسى(ع): ... ان الله تبارک و تعالى لمّا فتح على نبیه(ص) فدک ... فأنزل الله على نبیه(ص) «و ءات ذاالقربى حقّه» فلم یدر رسول الله(ص) من هم ... فأوحى الله إلیه أن ادفع فدک إلى فاطمة(ع)...;[۵] از ابى الحسن موسى بن جعفر(ع) روایت شده است:... آنگاه که خداوند - تبارک و تعالى - فدک را براى پیامبرش فتح کرد ... پس بر او این آیه را نازل فرمود: «و ءات ذاالقربى حقّه». پس رسول خدا(ص) ندانست نزدیکان چه کسانى اند ... پس خداوند به او وحى کرد که فدک را به حضرت فاطمه(س) بدهد ...».

۱۶- «عبدالرحمان بن الحجاج قال: سألت أباعبدالله(ع) عن قوله: «و لاتبذّر تبذیراً» قال: من أنفق شیئاً فى غیر طاعة الله فهو مبذّر... ;[۶] عبدالرحمان بن حجاج گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خدا «و لاتبذّر تبذیراً» سؤال کردم، حضرت فرمود: کسى که چیزى را در غیر طاعت خدا خرج کند، اسراف کار است ...».

۱۷- «أبى بصیر قال: سألت أباعبدالله(ع) فى قوله «و لاتبذّر تبذیراً» قال: بذل الرجل ماله و یقعده لیس له مال قال: فیکون تبذیر فى حلال؟ قال: نعم;[۷] ابى بصیر گوید: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا «و لاتبذّر تبذیراً» سؤال کردم، حضرت فرمود: بخشش کردن مرد مالش را [به گونه اى] که این بخشش او را خانه نشین کند، در حالى که مالى براى او نباشد، سؤال کننده گفت: پس در خرج حلال هم اسراف هست؟ حضرت فرمود: آرى».

موضوعات مرتبط

  • ابن السبیل: اداى حقوق ابن السبیل ۲، ۶; منشأ حقوق ابن السبیل ۷
  • احکام ۱، ۶، ۹، ۱۰، ۱۲:
  • امام على(ع): فضایل امام على(ع) ۱۳
  • اموال: محدوده تصرف در اموال ۱۱
  • انسان: محدوده اختیارات انسان ۱۱
  • انفاق: احکام انفاق ۱۲; اعتدال در انفاق ۱۲
  • اهل بیت(ع): فضایل اهل بیت(ع) ۱۴
  • تبذیر: اجتناب از تبذیر ۲; احکام تبذیر ۱۰; حرمت تبذیر ۱۰; مراد از تبذیر ۱۷; نهى از تبذیر ۱۰
  • جامعه: تأمین نیازهاى جامعه ۸
  • حقوق: اعتدال در اداى حقوق ۲; اولویتها در حقوق ۴; عواطف در اداى حقوق ۵; منشأ پیدایش حقوق ۳
  • خدا: نواهى خدا ۱۰
  • خویشاوندان: اداى حقوق خویشاوندان ۱، ۲; اهمیت حقوق خویشاوندان ۴; رفع مشکلات خویشاوندان ۹
  • خویشاوندى: آثار خویشاوندى ۳; حقوق خویشاوندى ۳
  • دین: دین و عواطف ۵; ویژگیهاى تعالیم دین ۵
  • فدک: قصه فدک ۱۵
  • فقر: آثار فقر ۷
  • فقرا: منشأ حقوق فقرا ۷
  • مبذران ۱۶:
  • محرمات ۱۰:
  • محمد(ص): حقوق خویشاوندان محمد(ص) ۲، ۱۵; مراد از خویشاوندان محمد(ص) ۱۳، ۱۴; مسؤولیت محمد(ص) ۲
  • مساکین: اداى حقوق مساکین ۲، ۶
  • مسلمانان: مسؤولیت اجتماعى مسلمانان ۸
  • واجبات ۱، ۶، ۹، ۱۲:
  • والدین: اهمیت حقوق والدین ۴

منابع

  1. در تفسیر برهان از ابن بابویه و ایشان بعد از پنج واسطه از امام على بن موسى الرضا علیه‌السلام نقل نماید که هنگامى که این آیه نازل شد، پیامبر فرمود: دخترم فاطمه را نزد من بیاورید. حضرت فاطمه علیهاالسلام نزد پدر آمد، پیامبر فرمود: خداوند به من امر فرموده که فدک را به تو ببخشم و آن را مخصوص تو گردانم و نیز در تفسیر عیاشى از ابان بن تغلب نقل شده که گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم آیا بعد از نزول این آیه رسول خدا صلی الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید؟ فرمود: پیامبر نبخشید بلکه خداوند فدک را به فاطمه اعطاء نمود.
  2. طبرانى و دیگران از علماء عامه از ابوسعید الخدرى و نیز ابن مردویه یکى دیگر از علماء عامه در تفسیر خود از ابن عباس روایت کنند که وقتى که این آیة نازل گردید، رسول خدا صلی الله علیه و آله دختر خود فاطمه را خواند و فدک را به وى بخشید، ابن کثیر گوید: مشکل است که این حدیث درست باشد زیرا آیات این سوره مکیه است و قضیه اعطاء فدک اگر درست باشد در مدینه رخ داده است، در جواب ابن کثیر باید گفت که درست است که سوره اسراء مکیه است ولى تمام آیات آن مکیه نیست بلکه بنا به قول حسن بصرى که از بزرگان علماء عامه است. پنج آیه از این سوره که از زمره آن همین آیه است، مدنیه بوده و در مدینه نازل شده است. بنابراین نزول آیه در مدینه درست بوده و روى همین زمینه رویه ابوبکر بن ابى‌قحافه درباره گرفتن فدک از فاطمه نادرست بوده است زیرا چنان که می‌دانیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله در زمان حیات خود آن را به دخترش بخشیده بنابراین بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله عنوان ارث را نداشته است اگر چه تمسک ابوبکر به حدیث و خبرى که خود از پیامبر درباره ارث نقل نموده بود از طرف فاطمه با دلیل آیه قرآن رد شده بوده است.
  3. کافى، ج ۱، ص ۲۹۴، ح ۳; نورالثقلین، ج ۳ ، ص ۱۵۳- ، ح ۱۵۷.
  4. احتجاج طبرسى، ج ۲، ص ۳۳; نورالثقلین، ج ۳- ، ص ۱۵۵، ح ۱۶۰.
  5. کافى، ج ۱، ص ۵۴۳، ح ۵; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۴- ، ح ۱۵۸.
  6. تفسیرعیاشى، ج ۲، ص ۲۸۸، ح ۵۳; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۶، ح ۱۶۸.
  7. تفسیر عیاشى، ج ۲، ص ۲۸۸، ح ۵۴; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۶، ح ۱۶۹.