الرعد ١٣
ترجمه
| الرعد ١٢ | آیه ١٣ | الرعد ١٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الرَّعْدُ»: رعد. صدائی که از برخورد دو توده ابر، با بار الکتریکی متفاوت به وجود می‌آید. «یُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ»: (نگا: إسراء / ، نور / ، حشر / ). «الصَّوَاعِقَ»: جمع صاعِقَة، آذرخش. آتشی که بر اثر رعد و برق شدید پدید می‌آید. «الِْمحَالِ»: اگر مصدر باب مفاعله بشمار آید، به معنی مُکایَدَه، یعنی چاره‌جوئی و چاره‌سازی است، و اگر اسم باشد، به معنی قوّت و قدرت است. اصل آن (محلّ) به معنی حیله و نیرنگ است. برخی هم آن را از (حَوْل) و هم‌ریشه با (حیلَة) می‌دانند، و قوّت و نقمت معنی می‌کنند. (نگا: اعراف / طارق / و ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ... (۰) تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ... (۳) وَ مَکَرُوا مَکْراً وَ مَکَرْنَا مَکْراً... (۰) فَانْظُرْ کَيْفَ کَانَ عَاقِبَةُ... (۰) اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ کُلُ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱۶ - ۷، سوره رعد
- تعريض و توهين كفار به قرآن
- خطاب (انما انت منذر) در پاسخ به كفار
- اشاره به سه تا از كارهاى رحم در ايام حملدر آيه شريفه
- وجوهى كه مفسرين در معناى (آنچه رحم ها كم و زياد مى كنند) گفته اند
- هر موجودى به امر و حكم خدا محدود به حد و مقدارى است
- معناى غيبت و شهادت و اينكه خداوند عالم الغيب و الشهادة است
- معناى ((كبير)) و ((متعال )) بودن خداى تعالى
- مراد از اينكه انسان نگهبانانى دارد كه او را از امر خداوند حفظ مى كنند
- ((معقبات )) همانگونه كه به امر خدا حفظ مى كنند از امر خدا نيز حفظ مى كنند
- مقصود از جمله : ((ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ))
- فقط بين اعمال خير و آثار نيك خارجى ملازمه هست
- پنج مساءله كه از توضيح آيه (له معقبات ...) روشن مى شود
- جهت و حكمت وجود تلازم بين اعمال صالح و نعمت ها و بهره مندى ها
- اختلاف شديد مفسرين در معناى آيه شريفه ((له معقبات ...))
- معناى دعا و بيان اينكه حق دعا (دعاى مستجاب ) براى خدا است و در برابر او نه غير او
- تمثيلى كه حال كسى را كه غير خدا را مى خواند بيان مى كند
- سه مطلب از تفسير آيه روشن گرديد
- ذلت حقيقى همه چيز در برابر خداى تعالى
- تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتى است
- وجه فساد گفتار بعضى مفسرين در مراد از سجده
- وجه اسناد سجود به سايه ها
- وجه اختصاص سجود موجودات به صبح و شام
- جهت اختصاص جمله : ((و يسبح الرعد بحمده )) به بيان تسبيح رعد
- توحيد خالق به معناى توحيد رب است
- اعتقاد به وحدانيت خالق اعتقاد به ربوبيت ارباب و آله
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل جمله : ((انما انت منذر و لكل قوم هاد)) كه بر طبق آنها ((هادى )) على(عليه
- رواياتى در معناى : ((الله يعلم ما تحملكل اثنى و ما تغيض الارحام و ما تزداد))
- داستان عامر و اربد به نقل از ابن عباس
- چند روايت در ذيل آيه شريفه : ((له معقبات من بين يديه ...))
- رواياتى در بيان مراد از: ((ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ...))
- روايتى در مورد سجود هر كه در آسمانها و زمين است براى خدا
نکات آیه
۱- غرش آسمان تسبیح گوى خداوند و ستایش کننده اوست. (و یسبّح الرعد بحمده) «رعد» به صدایى که از ابرها شنیده مى شود اطلاق مى گردد که در فارسى به آن تندر و یا غرش آسمان مى گویند.
۲- فرشتگان تسبیح گوى خداوند و ستایش کننده اویند. (و یسبّح ... و الملئکة) «الملائکة» عطف بر «الرعد» است ; یعنى: «یسبح الملائکة بحمده من خیفته».
۳- رعدهاى آسمانى داراى نوعى شعور و ادراک (و یسبّح الرعد بحمده)
۴- هراس و خوف فرشتگان از خداوند (و الملئکة من خیفته)
۵- هراس و خوف رعد از خداوند (و یسبّح الرعد ... من خیفته) برداشت فوق بر اساس این احتمال است که «من خیفته» همان گونه که تعلیل براى تسبیح ملائکه است ، علت براى تسبیح رعد نیز باشد.
۶- خداوند منزه از هر عیب و نقص و شایسته حمد و ستایش است. (و یسبّح الرعد بحمده و الملئکة من خیفته) «تسبیح» (مصدر یسبح) به معناى منزّه دانستن از هر عیب و نقص است.
۷- فرشتگان و رعدهاى آسمانى به وسیله حمد و ستایش خدا اورا تسبیح مى کنند. (و یسبّح الرعد بحمده) «باء» در «بحمده» مى تواند براى مصاحبت باشد و ممکن است براى استعانت باشد. برداشت یاد شده بر اساس احتمال دوم است.
۸- تسبیح خداوند همراه ستایش او ، روشى نیکو در تسبیح خدا (و یسبّح الرعد بحمده والملئکة من خیفته)
۹- در ستایش خداوند باید سخنى گفته شود و معنایى در نظر گرفته شود که مستلزم کمترین عیب و نقصى براى او نباشد. (و یسبّح الرعد بحمده والملئکة من خیفته) برداشت فوق، مبتنى بر این وجه است که «باء» در «بحمده» براى استعانت باشد. بر این مبنا «یسبّح الرعد بحمده والملئکة» ; یعنى، رعد و فرشتگان به وسیله حمد و ستایش خدا وى را تسبیح مى کنند. روشن است حمد و ستایش آن گاه درپى دارنده تسبیح و تنزیه است که الفاظ انتخاب شده و معانى قصد شده براى ستایش خدا، مستلزم هیچ گونه نقص و عیبى براى او نباشد.
۱۰- خوف فرشتگان از خداوند ، آنان را به تسبیح و ستایش خداوند سوق مى دهد. (و یسبّح ... والملئکة من خیفته) «من» در «من خیفته» براى تعلیل است.
۱۱- توجه به جلال و هیبت خداوند ، وادار کننده موجودات به تسبیح و ستایش او (و یسبّح الرعد بحمده والملئکة من خیفته)
۱۲- خداوند فرستنده صاعقه هاى آسمانى است. (هو الذى یریکم ... و یرسل الصوعق) «صواعق» جمع صاعقه است و صاعقه را برخى از اهل لغت به آتشى که از رعد پدید مى آید معنا کرده اند و برخى گفته اند: صداى شدیدى است که از جو شنیده مى شود و برخى آن را به غرشى از رعد که آتشى همراه آن فرو ریزد ، تفسیر کرده اند.
۱۳- گرفتار شدن به صاعقه ها برخاسته از مشیّت خداوند است. (یرسل الصوعق فیصیب بها من یشاء) «اصابة» (مصدر یصیب) به معانى رسیدن، فرو ریختن و نیز مصیبت وارد کردن آمده است. بنابر معناى اول و دوم حرف «باء» در «بها» براى تعدیه است و بنابر معناى سوم حرف «باء» براى بیان آلت و وسیله است. و جمله «یصیب بها من یشاء» بر اساس معانى مذکور چنین معنا مى شود: «خداوند صاعقه ها را به هر کسى که بخواهد مى رساند»، «خداوند صاعقه هارا بر هر کس که بخواهد فرو مى ریزد» و «خداوند به وسیله صاعقه ها به هر کس که بخواهد مصیبت وارد مى سازد».
۱۴- مشیّتهاى خداوند نافذ و تخلف ناپذیر است. (فیصیب بها من یشاء)
۱۵- کفرپیشگان على رغم مشاهده نشانه هاى ربوبیت خدا بر سراسر جهان ، با موحدان درباره خداوند و ربوبیت او به جدال و جرّ و بحث مى پردازند. (هو الذى یریکم البرق ... و هم یجدلون فى الله) جمله حالیه «و هم یجادلون فى الله» قید براى همه جمله هایى است که در آیات پیشین آمده است ; یعنى، با آنکه آثار وجودى خدا و ربوبیت او نمایان است و اوست که برق، رعد، ابر و صاعقه را پدید مى آورد و همه امور را تحقق مى بخشد، آنان درباره وى به جرّوبحث مى پردازند.
۱۶- عقوبتها و عذابهاى الهى بسى سخت و کوبنده است. (و هو شدید المحال) محال (از ماده محل) در لغت به چند معنا آمده است: ۱- عذاب و عقوبت ، ۲- کید کردن و امرى را با برنامه هاى پنهانى دنبال کردن ، ۳- قدرت و توانایى.
۱۷- مکرها و برنامه هاى پنهانى خدا بسى پیچیده و دست نایافتنى است. (و هو شدید المحال) بر این مبنا که «محال» به معناى مکر و کید باشد ، تناسب اقتضا مى کند که مراد از شدت ، شدت در پنهان بودن آن مکر و کید باشد.
۱۸- خداوند کفرپیشگانى که على رغم مشاهده آیات خدا ، ربوبیت او را منکر شوند ، به عذاب شدید و مکرى سخت تهدید کرده است. (و هم یجدلون فى الله و هو شدید المحال)
۱۹- خداوند ، بسیار مقتدر و تواناست. (و هو شدید المحال)
روایات و احادیث
۲۰- «قال رسول الله(ص): إنما الرعد وعید من الله ... ;[۱] از رسول خدا(ص) روایت شده است: همانا رعد تهدیدى از جانب خداست».
۲۱- «عن النبى(ص) ...: ان ربکم سبحانه یقول: لو أن عبادى أطاعونى ... لم أسمعهم صوت الرعد ;[۲] از پیامبر(ص) روایت شده است: ... پروردگار شما مى فرماید: اگر بندگان من مرا اطاعت مى کردند ... صداى رعد را به گوش آنان نمى رساندم».
۲۲- «عن أبى جعفرالباقر(ع): ان الصواعق تصیب المسلم و غیر المسلم و لاتصیب ذاکراً ;[۳] از امام باقر(ع) روایت شده است: صاعقه ها [ممکن است] به مسلمان و یا غیر مسلمان اصابت کند ; ولى به کسى که مشغول ذکر خداست اصابت نمى کند».
۲۳- «عن أبى عبدالله(ع) انه قال: لاتملّوا من قراءة إذا زلزلت الأرض زلزالها فإنه من کانت قراءته بها فى نوافله لم یصبه الله عزوجل بزلزلة أبداً و لم یمت بها و لا بصاعقة ;[۴] از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: از خواندن سوره «إذا زلزلت الأرض زلزالها» خسته نشوید ; زیرا کسى که آن را در نافله هاى خود بخواند، خداى عزوجل هیچ گاه او را با زلزله آسیب نمى رساند و به وسیله زلزله و صاعقه به هلاکت نمى رساند».
۲۴- «عن على(ع): ... قوله: «و هو شدید المحال» قال: یرید المکر ;[۵] از على(ع) درباره سخن خدا: «و هو شدید المحال» روایت شده است که فرمود: خداوند از «مِحال» مکر را اراده کرده است».
۲۵- «فى مجمع البیان فى قوله: «شدید المحال» أى شدید الأخذ ، عن على(ع) ;[۶] در مجمع البیان درباره سخن خدا: «شدیدالمحال» از على(ع) روایت شده: مراد سخت عقوبت کردن اوست».
موضوعات مرتبط
- ابتلا: ابتلا به صاعقه آسمانى ۱۳
- اسماء و صفات: شدیدالمحال ۱۶، ۱۹; صفات جلال ۶; مراد از شدیدالمحال ۲۴، ۲۵
- اطاعت: آثار اطاعت از خدا ۲۱
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۱ ترس: ترس از خدا ۴، ۵، ۱۰
- تسبیح: آداب تسبیح خدا ۸; تسبیح خدا ۷; زمینه تسبیح خدا ۱۰; عوامل تسبیح خدا ۱۱
- تسبیح گویان خدا: ۱، ۲، ۷
- حمد: حمدخدا ۱، ۲، ۶، ۷، ۸; روش حمد خدا ۹; زمینه حمد خدا ۱۰; عوامل حمد خدا ۱۱
- خدا: افعال خدا ۱۲; تنزیه خدا ۶، ۹; تهدید به مکر خدا ۱۸; حتمیت مشیت خدا ۱۴; خدا و عیب ۶; خدا و نقص ۶; ربوبیت خدا ۱۵; عذابهاى خدا ۱۶، ۱۸; قدرت خدا ۱۹; مشیت خدا ۱۳; مکر خدا ۲۴; وعیدهاى خدا ۲۰; ویژگیهاى مکر خدا ۱۷
- ذاکران: فضایل ذاکران ۲۲
- ذکر: آثار ذکر خدا ۱۱، ۲۲; ذکر عظمت خدا ۱۱
- ربوبیت خدا: عذاب مکذبان ربوبیت خدا ۱۸
- رعد: تحمید رعد ۱، ۷; ترس رعد ۵; تسبیح رعد ۱، ۷; شعور رعد ۳; صداى رعد ۲۱; نقش رعد ۲۰
- زلزله: عوامل مصونیت از زلزله ۲۳
- ستایش کنندگان خدا: ۱، ۲، ۷
- سوره زلزال: آثار تلاوت سوره زلزال ۲۳
- صاعقه آسمانى: عوامل مصونیت از صاعقه آسمانى ۲۳; محدوده صاعقه آسمانى ۲۲; منشأصاعقه آسمانى۱۲
- عذاب: تهدید به عذاب ۱۸; عذاب سخت ۱۶; مراتب عذاب ۱۶، ۱۸
- کافران: تهدید کافران لجوج ۱۸; عذاب کافران لجوج ۱۸; لجاجت کافران ۱۵; مجادله کافران ۱۵
- کیفر: مراتب کیفر ۲۵
- مجادله: مجادله درباره خدا ۱۵
- ملائکه: آثار ترس ملائکه ۱۰; تحمید ملائکه ۲، ۷; ترس ملائکه ۴; تسبیح ملائکه ۲، ۷; زمینه تحمید ملائکه ۱۰; زمینه تسبیح ملائکه ۱۰
- موحدان: مجادله با موحدان ۱۵
