الأعراف ٤٩
ترجمه
| الأعراف ٤٨ | آیه ٤٩ | الأعراف ٥٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَقْسَمْتُمْ»: سوگند خوردید. «أُدْخُلُوا الْجَنَّةَ ...»: این عبارت می‌تواند فرموده خدا خطاب به اصحاب اعراف یا سائر مؤمنان باشد؛ و یا گفته اصحاب اعراف خطاب به مؤمنان بشمار آید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۳۷ - ۵۴، سوره اعراف
- مراد از افترا بر خدا به كذب در آيه (( فمن اظلم ممن افترى ...(( شرك ورزيدن به خداو انكار توحيد است .
- مشاجره و گفتگوى دوزخيان با يكديگر
- جمله : (( لاتكلّف نفسا الّا وسعها(( مفيد رفع نگرانى از عدم قدرت بر انجام دادن جميعاعمال صالح است .
- معناى (( غل (( و اشاره به اينكه غل از بزرگترين ناملايمات است .
- توضيحى در مورد تعبير به اينكه مؤ منين بهشت را به ارث مى برند.
- وجه اختلاف تعبير در (( وعدنا ربنا(( و (( وعد ربكم (( در آيه شريفه
- اشاره به نفوذ حكم و امر انسان در قيامت
- معناى (( اعراف (( و مراد از آن در آيه شريفه
- رجال اعراف از طايفه جن يا ملك نيستند
- مراد از رجال اعراف ، مستضعفين نيستند
- اصحاب اعراف از جنس بشر هستند و خصوصياتى كه براى آنان ذكر شده با جمله : (( والامر يومئذ للّه (( منافات ندارد
- اشاره به اقوال متعددى كه درباره معناى اعراف و مراد از اصحاب اعراف گفته شده است .
- روايتى از آلوسى درباره مراد از رجال اعرافنقل كرده و صاحب المنار آن را بى اعتبار دانسته است .
- سخن ما با صاحب المنار كه با مقايسه مسائل قيامت با نظام جارى در دنيا روايت مذكور رامردود دانسته است .
- دو قول ديگر در معناى اعراف و بيان اصول اقوال در مسئله اعراف
- معناى اعراف در قرآن
- دلالت جمله : (( الذين اتّخذوا دينهم لهوا و لعبا(( بر اينكه انسان ناچار از تدين به ديناست .
- بحث روايتى (در ذيل آيات شريفه )
- روايتى از پيغمبر اكرم (ص ) درباره كيفيت مرگ مؤ من و كافر
- چند روايت ديگر درباره جهنم كافر و اهل دوزخ
- رواياتى در اين باره كه مراد از (( مؤ ذن (( در (( و اذّن مؤ ذن بينهم ...(( على (ع ) مىباشد
- مؤ ذن بودن على عليه السلام و اعلام حكم خداوند توسط او در آخرت ازفضائل آن حضرت به حساب مى آيد.
- رواياتى درباره اصحاب اعراف
- اشكال وارد بر رواياتى كه اصحاب اعراف را به كسانى كه داراى حسنات و سيئاتمساوى هستند تفسير مى كنند.
- چند روايت در مورد اينكه ائمه اهل بيت عليهم السلام اصحاب اعراف هستند.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ «49»
(به مستكبران خطاب مى‌شود:) آيا اينان (بهشتيان)، همان كسانند كه (شما در دنيا) سوگند ياد كرديد رحمت الهى شامل حالشان نمى‌شود؟
(اكنون ببينيد كه به آنان گفته مى‌شود:) وارد بهشت شويد، بى‌آنكه خوفى بر شما باشد يا اندوهگين شويد.
نکته ها
در دنيا كافران مغرور، مؤمنان را تحقير مى‌كنند و مى‌گويند كه رحمت خدا شامل اينان نمى‌شود. غافل از آنكه ايمان و اعمال صالح، آنان را مشمول رحمت الهى قرار مى‌دهد و خطابِ «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ» را دريافت مى‌كنند.
دريافت رحمت الهى، ايمان و عمل صالح لازم دارد، نه مال و مقام. علاوه بر آنكه رحمت
«1». بحار، ج 8، ص 337.
«2». تفسير اثنى‌عشرى.
«3». حاقّه، 28.
جلد 3 - صفحه 74
خدا به دست مستكبران نيست تا ميان هر كس‌كه بخواهند تقسيم كنند. «أَ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ» «1»
پیام ها
1- فقر و گمنامى مؤمنان در دنيا، نشانه‌ى محروميّت آنان در قيامت نيست.
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ ...
2- نسبت به اينكه چه كسانى شايسته‌ى دريافت رحمت الهى هستند يا نيستند، زود قضاوت نكنيم. «أَقْسَمْتُمْ لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ»
3- در بهشت، حزن و اندوه نيست. «وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ (49)
بعد حكام اعراف، به اهل جهنم و مجرمين گويند: معاينه كنيد اين جماعت را. بعد از نظاره، حكام مى‌پرسند:
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ: آيا اين جماعت، همان مردمند كه سخريه و استهزاء مى‌كرديد به ايشان در دنيا و قسم مى‌خورديد كه: لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ: نمى‌رساند خدا ايشان را به هيچ نعمتى و داخل نمى‌سازد اين ضعفاء و فقراى عرب و عجم و حبشه را- كه به لات و عزّى كاذبند- در بهشت به رحمت خود، و ما رؤساء و اعزّه و اهل ثروت و جاه را محروم مى‌نمايد؟
ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ: (اين كلام تلوين به خطاب است) پس رغما لانف كافرين و مجرمين به امر الهى گويند داخل شويد بهشت را به فضل و رحمت الهى كه خوفى نيست بر شما و محزون نشويد ابدا. و يا انبياء و ائمه معصومين به عصات مذنبين محبوسين شيعيان و دوستان
جلد 4 صفحه 79
خود گويند: داخل جنت شويد، خوف و حزنى نيست بر شما.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لا يَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ (49)
ترجمه
آيا اينها كسانى هستند كه سوگند ياد مينموديد كه نرساندشان خدا برحمتى داخل شويد بهشت را نيست ترسى بر شما و نه شما اندوهناك شويد.
تفسير
تتمه قول انبيا و اوصيا است براى ملامت كفار و منافقين آنانكه چون ميديدند در دنيا ضعفاء اهل ايمان و فساق شيعه را قسم ياد مينمودند كه هرگز اينها مشمول رحمت الهى نمى‌شوند لذا على رغم آن كفار عنود اولا شفاعت ميكنند از ايشان بعد اشاره ميكنند بآنها و بكفار براى مزيد ملامت و شماتت ميفرمايند اينها آنانند كه شما بچشم حقارت بآنها نظر ميكرديد و در باره آنها قسم ميخورديد كه از رحمت خدا بى‌نصيبند پس از آن امر ميفرمايند بضعفاء از اهل ايمان و فساق شيعيان كه با ايشان در اعرافند كه داخل بهشت شويد ديگر جاى خوف و حزن و تشويش خاطرى براى شما نيست ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ بَينَهُما حِجاب‌ٌ وَ عَلَي الأَعراف‌ِ رِجال‌ٌ يَعرِفُون‌َ كُلاًّ بِسِيماهُم وَ نادَوا أَصحاب‌َ الجَنَّةِ أَن سَلام‌ٌ عَلَيكُم لَم يَدخُلُوها وَ هُم يَطمَعُون‌َ (46) وَ إِذا صُرِفَت أَبصارُهُم تِلقاءَ أَصحاب‌ِ النّارِ قالُوا رَبَّنا لا تَجعَلنا مَع‌َ القَوم‌ِ الظّالِمِين‌َ (47) وَ نادي أَصحاب‌ُ الأَعراف‌ِ رِجالاً يَعرِفُونَهُم بِسِيماهُم قالُوا ما أَغني عَنكُم جَمعُكُم وَ ما كُنتُم تَستَكبِرُون‌َ (48) أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقسَمتُم لا يَنالُهُمُ اللّه‌ُ بِرَحمَةٍ ادخُلُوا الجَنَّةَ لا خَوف‌ٌ عَلَيكُم وَ لا أَنتُم تَحزَنُون‌َ (49)
چهار آيه است راجع باعراف و از آيات مشكله قرآن است و مفسرين هم حق‌ّ تفسير اينها را اداء نكردند و برخورد بنكات آنها نكردند و ما در مجلد سوم كلم الطيب توضيح داده‌ايم و در اينجا هم ناچاريم مقدمة توضيح دهيم سپس بشرح آيات بپردازيم بحول و قوّه و تأييد الهي.
توضيح كلام- اينكه اعراف مكان مرتفعي است بين بهشت و جهنم و مشرف بر آنها که هم اهل بهشت مشاهده ميشوند و هم اهل جهنم و آنها هم مشاهده ميكنند كساني را که در اعراف هستند و اصحاب اعراف دو دسته هستند يك دسته فسّاق و عصات مؤمنين هستند که اينها بواسطه ايمانشان در جهنم نرفتند و بواسطه كثرت معاصي داخل بهشت نشدند اينها چون نظر باهل بهشت ميكنند بآنها سلام ميكنند چون در عقيده با آنها مشتركند و طمع و اميدوار هستند که رحمت و مغفرت الهي شامل حال آنها بشود و شفعائي بيابند و آنها را شفاعت كنند و چون نظر باهل جهنم ميكنند ميگويند خداوندا ما را با اينها قرار مده زيرا اينها كفار هستند و ما مؤمنين هستيم.
دسته دوم شفعاء هستند مثل ائمه اطهار (ع) مخصوصا امير المؤمنين (ع) که اينها اهل بهشت و اهل جهنم و اهل اعراف را بسيما و علامات ميشناسند که اگر ايمان دارند در صورت آنها ظاهر است و اگر ندارند كفر در صورت آنها
جلد 7 - صفحه 327
ظاهر است اينها تشريف ميآوردند و رو باهل جهنم ميكنند و ميفرمايند که شما اموالي را که جمع آوري كرديد شما را بي‌نياز نكرد و آنچه تكبر ميورزيديد و ايمان نياورديد ديديد که گرفتار عذاب شديد و خيال ميكرديد که اينکه مؤمنين در اعراف هم بواسطه معاصي بهشت نخواهند رفت و قسم بر طبق آن ياد كرديد سپس خطاب باين مؤمنين معصيت‌كار که در اعراف هستند ميكنند که ما شما را شفاعت كرديم داخل بهشت شويد که هيچگونه حزني نداشته باشيد که چيزي از نعم بهشتي را از شما دريغ نخواهند داشت و هيچگونه خوفي هم نداشته باشيد که از عذاب و جهنم معاف شديد اينست خلاصه مفاد آيات و اللّه العالم، بپردازيم بشرح آيات:
وَ بَينَهُما حِجاب‌ٌ بين اهل بهشت و جهنم حجابي است که در جاي ديگر ميفرمايد فَضُرِب‌َ بَينَهُم بِسُورٍ لَه‌ُ باب‌ٌ باطِنُه‌ُ فِيه‌ِ الرَّحمَةُ وَ ظاهِرُه‌ُ مِن قِبَلِه‌ِ العَذاب‌ُ سوره حديد آيه 13.
وَ عَلَي الأَعراف‌ِ رِجال‌ٌ اعراف مقام مرتفعي است و از همين معني است عرف فرس که كاكل اسب است و اينکه مكان بين جنّت و نار است و مراد از رجال انبياء و ائمه اطهار سلام اللّه عليهم هستند چنانچه از حضرت صادق عليه السّلام مرويست در مجمع و برهان حديث مفصلي که فرمود
موقف عليها كل‌ّ نبي‌ّ و کل خليفة نبي‌ّ مع المذنبين من اهل زمانه کما تقف صاحب الجيش مع الضعفاء من جنده و قد سبق المحسنون الي الجنة فيقول ذلک الخليفة للمذنبين الواقفين معه انظروا الي اخوانكم المحسنين قد سبقوا الي الجنة فيسلّم المذنبون عليهم و ذلک قوله و نادوا اصحاب الجنة ان سلام عليكم ثم‌ّ اخبر سبحانه انّهم لم يدخلوها و هم يطمعون يعني هؤلاء المذنبين لم يدخلوا الجنة و هم يطمعون ان يدخلهم اللّه ايّانا بشفاعة النبي و الامام و ينظر هؤلاء المذنبون الي اهل النار فيقولون ربّنا لا تجعلنا مع القوم الظالمين
جلد 7 - صفحه 328
ثم‌ّ ينادي اصحاب الاعراف و هم الانبياء و الخلفاء اهل النار مقرعين لهم ما اغني عنكم جمعكم و ما كنتم تستكبرون به أ هؤلاء المستضعفين الّذين كنتم تحقرونهم و تستطيلون بدنياكم عليهم اقسمتم لا ينالهم اللّه برحمة و لا يدخلون الجنة ثم يقولون لهؤلاء المستضعفين من امر من اللّه لهم بذلك ادخلوا الجنة لا خوف عليكم و لا انتم تحزنون
و از حضرت باقر عليه السّلام مرويست که تفسير فرمود رجال را بآل محمّد (ص) فرمود
هم آل محمّد لا يدخل الجنة الّا من عرفهم و عرفوه و لا يدخل النار الّا من انكرهم و انكروه.
و در روايت اصبغ إبن نباته از امير المؤمنين عليه السّلام سؤال شد از اينکه آيه فرمود
نحن نوقف يوم القيمة بين الجنة و النار فمن ينصرنا عرفناه بسيماه فادخلناه الجنة و من ابغضنا عرفناه بسيماه فادخلناه النار
و مؤيّد اينکه اخبار است اخباري که دلالت دارد که علي (ع) قسيم الجنة و النار است و بدست او است عصاي عوج (يسوق قوما الي الجنة و آخرين الي النار).
يَعرِفُون‌َ كُلًّا بِسِيماهُم معلوم است سيماء اهل بهشت بيضاء است و سيماء اهل جهنم سوداء يَوم‌َ تَبيَض‌ُّ وُجُوه‌ٌ وَ تَسوَدُّ وُجُوه‌ٌ آل عمران آيه 102، يعني انبياء و ائمه عليهم السّلام اهل بهشت و جهنم را بسيماء آنها ميشناسند بخصوص شيعيان امير المؤمنين (ع) که در پيشاني آنها نوشته ميشود و همچنين دشمنان او، در دعاي ندبه
و شيعتك علي منابر من نور مبيضّة وجوههم حولي في الجنة و هم جيراني.
وَ نادَوا أَصحاب‌َ الجَنَّةِ يعني اينکه ضعفاء مؤمنين که در اعراف هستند و بواسطه كثرت معاصي داخل بهشت نشدند دوستان و رفقاء خود را در بهشت مشاهده ميكنند آنها را نداء ميكنند أَن سَلام‌ٌ عَلَيكُم بآنها سلام ميكنند لَم يَدخُلُوها اينکه ضعفاء مؤمنين هنوز داخل بهشت نشدند و در اعراف هستند وَ هُم يَطمَعُون‌َ
جلد 7 - صفحه 329
لكن اميد بهشت را دارند که انبياء و ائمه عليهم السّلام آنها را شفاعت كنند بواسطه ايماني که دارند.
وَ إِذا صُرِفَت أَبصارُهُم تِلقاءَ أَصحاب‌ِ النّارِ و چون اينکه مؤمنين عصات رو ميكنند بطرف اصحاب آتش در جهنم و آنها را معذب بعذابهاي سخت مي‌بينند قالُوا از خداوند خود درخواست ميكنند رَبَّنا لا تَجعَلنا مَع‌َ القَوم‌ِ الظّالِمِين‌َ چون اينها بواسطه كفر و ظلم بخود و بانبياء و ائمه (ع) و بساير مردم که نگذاردند ايمان بياورند در جهنم معذب شدند ما که ايمان داريم غاية الامر گنهكاريم ما را با اينها قرار مده.
وَ نادي أَصحاب‌ُ الأَعراف‌ِ انبياء و ائمه (ع) که تشريف آورده‌اند براي شفاعت اعرافيها ندا ميكنند رِجالًا كساني را که در آتش هستند و يَعرِفُونَهُم بِسِيماهُم آنها را بعلامت كفر و عناد و ضلالت ميشناسند قالُوا بآنها ميگويند ما أَغني عَنكُم جَمعُكُم ديديد که بما ايمان نياورديد و مخالفت كرديد مال و منال و عدّه و عدّه که دور خود گرد كرده بوديد بي‌نياز نكرد شما را از عذاب جهنم و گرفتار عذاب شديد وَ ما كُنتُم تَستَكبِرُون‌َ بزرگي‌ها و تكبرهاي شما که باعث كفر و عناد شما بر انبياء و ائمه (ع) شد براي شما نتيجه بخش نشد.
أَ هؤُلاءِ الَّذِينَ أَقسَمتُم لا يَنالُهُمُ اللّه‌ُ بِرَحمَةٍ آيا اينکه هايي که در اعراف هستند شما اهل جهنم قسم ياد كرديد که رحمت الهي شامل آنها نميشود و با شما در عذاب شركت ميكنند با اينكه ايمان دارند ادخُلُوا الجَنَّةَ انبياء و ائمه عليهم السّلام باين مؤمنين که در اعراف هستند خطاب ميكنند که برغم انف كفار و مخالفين ما شما را شفاعت كرديم داخل بهشت شويد لا خَوف‌ٌ عَلَيكُم ديگر ترس از عذاب و جهنم نداشته باشيد که نجات پيدا كرديد وَ لا أَنتُم تَحزَنُون‌َ و محزون نباشيد که در بهشت هيچ موهبتي از شما دريغ نخواهد داشت متنعم باشيد بجميع نعم الهيه ابد الاباد.
330
برگزیده تفسیر نمونه
اشاره
(آیه 49)- بار دیگر با همان زبان ملامت و سرزنش در حالی که اشاره به جمعی از ضعفای مؤمنان که بر اعراف قرار گرفته‌اند می‌کنند، می‌گویند: «آیا اینها همان کسانی هستند که شما سوگند یاد کردید هیچ گاه خداوند آنان را مشمول رحمت خود قرار نخواهد داد» (أَ هؤُلاءِ الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لا یَنالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ).
سر انجام رحمت الهی شامل حال این دسته از ضعفای مؤمنان شده و به آنها خطاب می‌شود که: «وارد بهشت شوید نه ترسی بر شماست و نه در آنجا غم و اندوهی دارید» (ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ).
«اصحاب اعراف» چه کسانی هستند؟
از مجموع آیات و روایات چنین استفاده می‌شود که «اعراف» گذرگاه سخت و صعب العبوری بر سر راه بهشت سعادت جاویدان است، طبیعی است که افراد نیرومند و قوی یعنی صالحان و پاکان با سرعت از این گذرگاه عبور می‌کنند اما افرادی که خوبی و بدی را به هم آمیختند در این مسیر وا می‌مانند.
همچنین طبیعی است که سرپرستان جمعیت و پیشوایان قوم در گذرگاههای سخت همانند فرماندهانی که در این گونه موارد در آخر لشکر راه می‌روند تا همه سپاهیان بگذرند، در آنجا توقف می‌کنند تا به کمک ضعفای مؤمنان بشتابند و آنها که شایستگی نجات را دارند در پرتو امدادشان رهایی یابند.
بنابراین در اعراف، دو گروه وجود دارند، ضعیفان و آلودگانی که در رحمتند و پیشوایان بزرگ (یعنی انبیاء، امامان و صالحان) که در همه حال یار و یاور ضعیفانند.
نکات آیه
۱- کفرپیشگان مستکبر در دنیا سوگند یاد مى کنند که خداوند مؤمنان را در آخرت مشمول هیچ رحمتى نخواهد کرد. (أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمة) کلمه «رحمة» نکره است و چون پس از نفى واقع شده، معناى عموم از آن استفاده مى شود. قابل ذکر است که مراد کافران از «رحمت»، رحمتهاى اخروى است. یعنى بر فرض اینکه آخرتى باشد، خداوند رحمتش را شامل حال مؤمنان نخواهد کرد. فعل مضارع «لا ینال» و نیز معقول نبودن نفى تمامى رحمتها در دنیا این معنا را تأیید مى کند.
۲- اهل ایمان، در دنیا مورد تحقیر کفرپیشگان مستکبر هستند. (أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمة)
۳- مستکبران کفرپیشه مدعى برخوردارى خویش از رحمتهاى الهى در آخرت (أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمة) زیرا سوگند مستکبران به محرومیت مؤمنان از رحمت الهى، از موضع کسى است که تنها خود را بهره مند از مواهب الهى مى داند.
۴- مؤمنان راهى بهشت با فرمان اصحاب اعراف به آن جایگاه رفیع وارد خواهند شد. (ادخلوا الجنة) ظاهر این است که جمله «اهؤلاء الذین ... » دنباله سخنان اصحاب اعراف با کافران مستکبر باشد. یعنى: قالوا ... اهؤلاء الذین ... بر این تقدیر جمله «ادخلوا ... » نیز سخن اعرافیان است.
۵- اصحاب اعراف در صحنه قیامت بشارت دهنده راهیان بهشت به زندگانى آکنده از امنیت و به دور از حزن (ادخلوا الجنة لا خوف علیکم و لا أنتم تحزنون)
۶- بهشت، جایگاهى أمن، بى خطر و به دور از حوادث حزن آور (لا خوف علیکم و لا أنتم تحزنون)
۷- زندگانى مؤمنان نیک کردار در دنیا، همراه با ایجاد ناامنى از سوى مستکبران و اندوهبار از سرزنش آنان* (أهؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم اللّه برحمة ادخلوا الجنة لا خوف علیکم) مطرح ساختن تحقیر مؤمنان از سوى کافران و سپس بیان دو موهبت از میان تمامى مواهب بهشتى اشاره به این دارد که اولاً زندگانى مؤمنان در دنیا آمیخته به ناامنى و حزن است و ثانیاً این حزن عمدتاً از سوى کافران مستکبر ایجاد مى شده است.
۸- بهشت و مواهب آن از برترین جلوه هاى رحمت خداوند (لاینالهم اللّه برحمة ادخلوا الجنة)
۹- اصحاب اعراف داراى مرتبه اى والا در پیشگاه خداوند و از کارگزاران صحنه قیامت هستند. (قالوا ... ادخلوا الجنة لا خوف علیکم و لا أنتم تحزنون)
موضوعات مرتبط
- اصحاب اعراف: در قیامت ۵ ; اصحاب اعراف و بهشتیان ۵ ; اصحاب اعراف و مؤمنان ۴ ; بشارت اصحاب اعراف ۵ ; مقامات اصحاب اعراف ۹
- بهشت: امنیت در بهشت ۵، ۶ ; اندوه در بهشت ۵، ۶ ; زندگى در بهشت ۵ ; نعمتهاى بهشت ۸ ; ورود به بهشت ۴
- بهشتیان: بشارت به بهشتیان ۵
- خلد: رحمت اخروى خلد ۱، ۳ ; رحمت خلد ۸
- قیامت: کارگزاران قیامت ۹
- کافران: ادعاى کافران مستکبر ۳ ; بینش کافران ۱ ; بینش کافران مستکبر ۳ ; روش برخورد کافران مستکبر ۲ ; سوگند کافران مستکبر ۱ ; کافران و مؤمنان ۱، ۲
- مؤمنان: اندوه مؤمنان ۷ ; تحقیر مؤمنان ۲ ; زندگى دنیوى مؤمنان ۷ ; سرزنش مؤمنان ۷ ; مشکلات دنیوى مؤمنان ۷ ; مقامات مؤمنان ۴ ; ناامنى مؤمنان ۴
- مستکبران: سرزنشهاى مستکبران ۷ ; مستکبران و کافران ۷
- مشمولان رحمت:۱، ۳
- مقربان:۹
