الرعد ١٦
ترجمه
| الرعد ١٥ | آیه ١٦ | الرعد ١٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أوْلِیَآءَ»: جمع وَلیّ، سرپرستان. مراد معبودهای دروغین است. «أَمْ»: بلکه آیا؟ استفهام انکاری است. «أَمْ جَعَلُوا لِلّهِ شُرَکَآءَ خَلَقُوا کَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَیْهِمْ»: این عبارت می‌تواند جنبه تهکّم و ریشخند را داشته باشد. یعنی: بلکه آنان برای خدا انبازهائی قرار داده‌اند که چه بسا همچون خدا دست به آفرینش یازیده‌اند و این است که جدائی آنها از خدا برایشان دشوار شده است؟! یا این که استفهام انکاری باشد که ترجمه آن در معنی آیه مذکور است. «خَلَقُوا کَخَلْقِهِ»: آیا همچون خدا دست به کار آفرینش زده‌اند و مخلوقاتی را آفریده‌اند؟ آیا مخلوقاتی همچون مخلوقات خدا را پدیدار کرده‌اند؟ «فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ»: به سبب آن، آفریده‌ها برای آنان یکسان و مشتبه گشته است. لذا آفرینش خدا و آفرینش چنین معبودهائی، ایشان را دچار مشکل و اشتباه ساخته است. «الْقَهَّارُ»: بسیار چیره و توانا. بسیار غالب و قاهر.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ وُضِعَ الْکِتَابُ فَتَرَى... (۷) إِنْ کُلُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ... (۳) لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَ عَدَّهُمْ عَدّاً (۰) وَ کُلُّهُمْ آتِيهِ يَوْمَ... (۱) وَ لاَ تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِنْدَهُ... (۷) أَلاَ لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَ... (۳) وَ کَمْ مِنْ مَلَکٍ فِي... (۳)
تفسیر
- آيات ۱۶ - ۷، سوره رعد
- تعريض و توهين كفار به قرآن
- خطاب (انما انت منذر) در پاسخ به كفار
- اشاره به سه تا از كارهاى رحم در ايام حملدر آيه شريفه
- وجوهى كه مفسرين در معناى (آنچه رحم ها كم و زياد مى كنند) گفته اند
- هر موجودى به امر و حكم خدا محدود به حد و مقدارى است
- معناى غيبت و شهادت و اينكه خداوند عالم الغيب و الشهادة است
- معناى ((كبير)) و ((متعال )) بودن خداى تعالى
- مراد از اينكه انسان نگهبانانى دارد كه او را از امر خداوند حفظ مى كنند
- ((معقبات )) همانگونه كه به امر خدا حفظ مى كنند از امر خدا نيز حفظ مى كنند
- مقصود از جمله : ((ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ))
- فقط بين اعمال خير و آثار نيك خارجى ملازمه هست
- پنج مساءله كه از توضيح آيه (له معقبات ...) روشن مى شود
- جهت و حكمت وجود تلازم بين اعمال صالح و نعمت ها و بهره مندى ها
- اختلاف شديد مفسرين در معناى آيه شريفه ((له معقبات ...))
- معناى دعا و بيان اينكه حق دعا (دعاى مستجاب ) براى خدا است و در برابر او نه غير او
- تمثيلى كه حال كسى را كه غير خدا را مى خواند بيان مى كند
- سه مطلب از تفسير آيه روشن گرديد
- ذلت حقيقى همه چيز در برابر خداى تعالى
- تذلل و تواضع همه موجودات در برابر خدا ذاتى است
- وجه فساد گفتار بعضى مفسرين در مراد از سجده
- وجه اسناد سجود به سايه ها
- وجه اختصاص سجود موجودات به صبح و شام
- جهت اختصاص جمله : ((و يسبح الرعد بحمده )) به بيان تسبيح رعد
- توحيد خالق به معناى توحيد رب است
- اعتقاد به وحدانيت خالق اعتقاد به ربوبيت ارباب و آله
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل جمله : ((انما انت منذر و لكل قوم هاد)) كه بر طبق آنها ((هادى )) على(عليه
- رواياتى در معناى : ((الله يعلم ما تحملكل اثنى و ما تغيض الارحام و ما تزداد))
- داستان عامر و اربد به نقل از ابن عباس
- چند روايت در ذيل آيه شريفه : ((له معقبات من بين يديه ...))
- رواياتى در بيان مراد از: ((ان الله لايغير ما بقوم حتى يغيروا ما بانفسهم ...))
- روايتى در مورد سجود هر كه در آسمانها و زمين است براى خدا
نکات آیه
۱- خداوند ، مالک و مدبر آسمانها و زمین است. (قل من رب السموت و الأرض قل الله)
۲- جهان دربردارنده آسمانهایى متعدد (رب السموت)
۳- باور به نقش خدا در جهان آفرینش و علم همه جانبه او و فرمانبرى همگان از وى ، آدمى را به پذیرش ربوبیت مطلق او بر جهان هستى هدایت مى کند. (الله یعلم ... هو الذى یریکم البرق ... لله یسجد ... قل من رب السموت و الأرض) بیان ربوبیّت خدا بر هستى با طرح سؤال از مشرکان، پس از آیاتى که صفات و ویژگیهاى خداوند را مطرح کرد، مى رساند که مضمون آیه مورد بحث به منزله نتیجه اى براى آیات گذشته است ; یعنى، آگاهى همه جانبه خدا (الله یعلم ...)، دخل و تصرف او در هستى (هو الذى یریکم ...) و خضوع همگان در برابر او (لله یسجد ...) هر اندیشمندى را به این نتیجه مى رساند که: اوست رب و مالک همه هستى و غیر او ربوبیتى ندارد.
۴- امتناع مشرکان عصر بعثت از اقرار به ربوبیت خدا بر تمام هستى على رغم مشاهده نقش او در جهان آفرینش (قل من رب السموت و الأرض قل الله) از اینکه خداوند خود به پرسشى که از مشرکان کرده (من رب السموت) پاسخ مى دهد (قل الله) معلوم مى شود آنان از اعتراف و اقرار به ربوبیّت خداوند خوددارى مى کردند.
۵- بیان حقایق و معارف در قالب پرسش و پاسخ از روشهاى قرآن براى توجه دادن مردم به آن حقایق (قل من رب السموت و الأرض قل الله)
۶- خداوند راهنماى پیامبر(ص) در چگونه بیان کردن معارف و تبلیغ کردن دین (قل من رب السموت و الأرض قل الله قل أفاتخذتم)
۷- مشرکان با وجود دلایل روشن بر ولایت خداوند ، دیگران را ولىّ و سرپرست خویش مى پنداشتند و به آنان روى مى آوردند. (أفاتخذتم من دونه أولیاء) تفریع جمله «اتخذتم ...» به وسیله حرف «فاء» بر بیان کارها و شؤونى که براى خداوند برشمرده شد - که مشرکان نیز آنها را باور دارند - مى رساند که ولایت بر انسانها تنها از آنِ خداست و پندار ولایت غیر او ، پندارى ناموجّه و بدون دلیل است.
۸- تنها خداوند ولىّ و اختیاردار امور انسانهاست. (أفاتخذتم من دونه أولیاء)
۹- آنان که ولایت خداوند را نپذیرند ، اسیر ولایتهاى متعدد و گوناگون مى شوند. (أفاتخذتم من دونه أولیاء) برداشت فوق از جمع آوردن «أولیاء» استفاده شده است.
۱۰- معبودهاى اهل شرک حتى از نفع رسانى به خویشتن و از دفع ضرر از خود ناتوانند. (لایملکون لأنفسهم نفعًا و لا ضرًّا)
۱۱- تنها کسى شایسته ولایت و سرپرستى است که بر نفع رسانى و دفع ضرر توانا باشد. (لایملکون لأنفسهم نفعًا و لا ضرًّا)
۱۲- تنها مدبّر هستى ، بر نفع رسانى و دفع ضرر تواناست. (من رب السموت و الأرض قل الله قل أفاتخذتم من دونه أولیاء لایملکون لأنفسهم نفعًا و لا ضرًّا)
۱۳- آنان که ولایت خدا و ربوبیت او را بر هستى پذیرفته اند بینایند و کسانى که براى غیر خدا ولایت و تدبیرى در جهان معتقدند ، کوردلانند. (قل هل یستوى الأعمى والبصیر أم هل تستوى الظلمت والنور) کلمات «أعمى» (کور)، «بصیر» (بینا) و نیز «ظلمات» (تاریکیها) و «نور» (روشنى) محتمل است مثالها و نظیرهایى براى مشرکان و موحدان باشد و محتمل است صفات و ویژگیهاى معبودهاى اهل شرک و خداوند متعال باشد. برداشت فوق مبتنى بر احتمال نخست است.
۱۴- هرگز موحدان بصیر با مشرکان کوردل برابر نیستند. (قل هل یستوى الأعمى والبصیر)
۱۵- نابرابرى مشرکان با موحدان بسان نابرابرى انبوه تاریکیها با روشنایى است. (أم هل تستوى الظلمت والنور)
۱۶- پذیرش ولایت و ربوبیت غیر خدا ، فرو رفتن در تاریکیهاست و پذیرش ولایت و ربوبیت خدا ، راهیابى به نور است. (قل من رب السموت ... أم هل تستوى الظلمت والنور)
۱۷- خداوند ، حقیقتى بصیر و پرفروغ است و معبودهاى اهل شرک کور و تاریکند. (قل هل یستوى الأعمى والبصیر أم هل تستوى الظلمت والنور) برداشت فوق بر این مبناست که «أعمى» و «ظلمات» اوصاف معبودهاى اهل شرک و «بصیر» و «نور» وصف خداوند باشد.
۱۸- راه حق یکى است و بیراهه هاى باطل متعدد است. (أم هل تستوى الظلمت والنور) جمع آوردن «ظلمات» و در مقابل مفرد آوردن «نور» گویاى برداشت فوق است.
۱۹- مشرکان على رغم سراغ نداشتن مخلوقى براى خدایان خویش ، به ولایت و تدبیر آنان معتقد بودند. (أفاتخذتم من دونه أولیاء ... أم جعلوا لله شرکاء خلقوا کخلقه فتشبه الخلق علیهم) جمله «خلقوا کخلقه» صفت براى «شرکاء» است. «خلق» در هر دو مورد («کخلقه» و «الخلق») مصدر و به معناى اسم مفعول (مخلوقات) است. «تشابُه» (مصدر تشابَه) به قرینه کلمه «على» به معناى مشتبه شدن به خاطر مشابهت است. «أم» در جمله فوق أم منقطعه و حاوى استفهام انکارى است و مى رساند که خود مشرکان نیز براى شرکا و معبودهاى پندارى، آفرینشى را باور نداشتند تا با آفریده هاى خدا مشتبه شود.
۲۰- خداوند در آفریدن موجودات هیچ شریکى ندارد. (أم جعلوا لله شرکاء خلقوا کخلقه)
۲۱- غیر خدا هیچ آفرینش و آفریده اى ندارد. (أم جعلوا لله شرکاء خلقوا کخلقه)
۲۲- پذیرش سرپرستى و ولایت غیر خدا شرک است. (أفاتخذتم من دونه أولیاء ... أم جعلوا لله شرکاء)
۲۳- مشرکان عصر بعثت معتقد به وجود خداوند (أم جعلوا لله شرکاء خلقوا کخلقه)
۲۴- خداوند خالق و آفریننده همه پدیده هاست. (قل الله خلق کل شىء)
۲۵- خداوند آفریننده چیزهایى که اهل شرک آنها را معبودها و خدایان خویش پنداشته اند. (أم جعلوا لله شرکاء ... قل الله خلق کل شىء) از مصداقهاى مورد نظر براى «شىء» معبودهاى اهل شرک است.
۲۶- تنها خداوند واحد (یکتا) و قهّار (بسیار غلبه کننده) است. (و هو الوحد القهّ-ر)
۲۷- موجودى که خود مخلوق خداوند است نمى تواند شریک خدا در ربوبیت بوده و به خدایى پذیرفته شود. (أم جعلوا لله شرکاء ... قل الله خلق کل شىء)
۲۸- ربوبیّت و ولایت تنها برازنده خالق هستى است. (أفاتخذتم من دونه أولیاء ... قل الله خلق کل شىء)
۲۹- یکتایى خدا و غلبه و تسلط او بر هستى ، دلیل ربوبیت و ولایت اوست. (أفاتخذتم من دونه أولیاء ... و هو الوحد القهّ-ر)
موضوعات مرتبط
- آسمان: تعدد آسمان ۲; مالک آسمان ها۱; مدبر آسمان ها ۱
- آفرینش: حاکم آفرینش ۲۹; ربوبیت خالق آفرینش ۲۸; ولایت خالق آفرینش ۲۸; ویژگیهاى مدبر آفرینش ۱۲
- اسماء و صفات: خالق ۲۴; قهّار ۲۶; واحد ۲۶
- الوهیت: ملاک الوهیت ۲۷ انسان: ولى انسان ها ۸
- ایمان: آثار ایمان ۳; ایمان به علم خدا ۳
- باطل: تعدد راههاى باطل ۱۸
- بصیرت: اهل بصیرت ۱۳; عوامل بصیرت ۱۶; فضایل اهل بصیرت ۱۴
- پرسش: فواید پرسش ۵
- تشبیهات قرآن: تشبیه به تاریکى ۱۵; تشبیه به روشنایى ۱۵; تشبیه مشرکان ۱۵; تشبیه موحدان ۱۵
- توحید: آثار توحید ۲۹; توحید افعالى ۲۰، ۲۱ ، ۲۴; توحید در خالقیت ۲۰، ۲۱، ۲۴; دلایل توحید ربوبى ۲۷
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۸، ۲۰، ۲۱، ۲۴
- حق: وحدت راه حق ۱۸
- حقایق: روش تبیین حقایق ۵
- خالقیت: غیر خدا و خالقیت ۲۱
- خدا: آثار اعراض از ولایت خدا ۹; آثار حاکمیت خدا ۲۹; آثار قبول ربوبیت خدا ۱۶; آثار قبول ولایت خدا ۱۶; اختصاصات خدا ۸، ۲۶،۲۱; اهمیت ولایت خدا ۱۳; بصیرت خدا ۱۷; تدبیر خدا ۱; تعالیم خدا ۶; خالقیت خدا ۲۴، ۲۵; دلایل ربوبیت خدا ۲۹ ; دلایل ولایت خدا ۲۹; عظمت خدا ۱۷; قبول ربوبیت خدا ۳; مالکیت خدا ۱; نورانیت خدا ۱۷; ولایت خدا ۷، ۸; هدایتهاى خدا ۶
- دین: روش تبیین دین ۵
- ربوبیت: ملاک ربوبیت ۲۷، ۲۸
- روانشناسى: تربیتى ۵
- زمین: مالک زمین ۱; مدبر زمین ۱
- شرک: رد شرک ۲۷; موارد شرک ۲۲
- ظلمت: عوامل ظلمت ۱۶
- عقیده: عقیده به تدبیر معبودان باطل ۱۹; عقیده به خدا ۲۳ ; عقیده به ولایت معبودان باطل ۱۹
- قرآن: تشبیهات قرآن ۱۵; روش تعالیم قرآن ۵
- کوردلان: ۱۳
- محمد(ص): روش تبلیغ محمد(ص) ۶; معلم محمد(ص) ۶; هدایت محمد(ص) ۶
- مشرکان: بینش مشرکان ۷; عقیده باطل مشرکان ۱۹; عقیده مشرکان صدراسلام ۲۳; کفر مشرکان صدراسلام ۴; لجاجت مشرکان ۷، ۱۹; لجاجت مشرکان صدراسلام ۴; مشرکان صدراسلام و ربوبیت خدا ۴; مشرکان کوردل ۱۴; مشرکان و موحدان ۱۵; ولایت بر مشرکان ۷; ولىّ مشرکان ۷
- معبودان باطل: خالق معبودان باطل ۲۵; ظلمت معبودان باطل ۱۷; عجز معبودان باطل ۱۰; کوردلى معبودان باطل ۱۷; معبودان باطل و خلقت ۱۹
- موجودات: انقیاد موجودات ۳; خالق موجودات ۲۴; عجز موجودات ۲۱
- موحدان: فضایل موحدان ۱۴، ۱۵
- ولایت: آثار قبول ولایت غیر خدا ۱۶; سرزنش قبول ولایت غیر خدا ۱۳; قبول ولایت غیر خدا ۲۲; ملاک ولایت ۱۱، ۲۸; ولایت غیر خدا ۹
- ولىّ: دفع ضرر در ولىّ ۱۱; منفعت رسانى در ولىّ ۱۱
- هدایت: عوامل هدایت ۳
