البقرة ١٨٠
ترجمه
| البقرة ١٧٩ | آیه ١٨٠ | البقرة ١٨١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«خَیْراً»: مایه سود و صلاح حال، که در اینجا مراد دارائی و مالی است که برابر عرف محلّ فراوان بشمار آید. «الْوَصِیَّةُ»: نائب فاعل (کُتِبَ) است. «الْوَالِدَیْنِ»: پدر و مادر، که از یک سوم دارائی می‌توان سهم بیشتری بدانان داد. یا مراد پدربزرگ و نیاها و مادربزرگ و ننه‌هائی است که کافرند، و یا به سبب وجود دیگران از سهم‌الإرث محروم می‌گردند. به این دسته نیز فقط از یک سوم دارائی داده می‌شود. «الأقْرَبِینَ»: خویشاوندان وارث یا غیروارث به شرحی که در (وَالِدَیْنِ) گذشت. «بِالْمَعْرُوفِ»: به گونه متعارف میان مردم. دادگرانه. زیبا. «حَقّاً»: مفعول مطلق فعل (حَقَّ) است که محذوف است. یا صفت مصدر محذوفی است که تقدیر آن چنین است: إیصَاءً حَقّاً.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
نکات آیه
۱ - وجوب وصیت به هنگام فرا رسیدن مرگ و پیدایش آثار آن (کتب علیکم إذا حضر أحدکم الموت ... الوصیة)
۲ - داشتن دارایى فراوان از شرایط وجوب وصیتهاى مالى است. (کتب علیکم ... إن ترک خیراً الوصیة) مراد از «خیر» مال و دارایى است. برخى از مفسّران فراوانى آن را نیز قید کرده و گفته اند: به دارایى اندک کلمه خیر اطلاق نمى شود. مناسبت حکم و موضوع; یعنى، وصیت براى پدر و مادر و همه خویشان و نیز نکره آوردن کلمه «خیراً» مؤید این معنا در آیه شریفه است.
۳ - ثروت و دارایى خیر است. (إن ترک خیراً)
۴ - آدمى باید اموالى را براى پرداخت به پدر و مادر و خویشان نزدیک وصیت کند. (کتب علیکم ... الوصیة للولدین و الأقربین)
۵ - وصیتهاى مالى باید در حد متعارف بوده و به گونه اى که مردم آن را نابه جا و ناروا نشمارند. (الوصیة للولدین و الأقربین بالمعروف) معروف مقابل منکر به معناى شناخته شده است و مراد از آن، چیزى است که مردم در جامعه دینى آن را شایسته بدانند و مورد انکار قرار ندهند.
۶ - نقش معیارهاى عرفى در احکام دین (الوصیة للولدین و الأقربین بالمعروف)
۷ - وصیتهاى مالى میت نافذ و داراى ارزش حقوقى است. (کتب علیکم إذا حضر أحدکم الموت إن ترک خیراً الوصیة) تأکید بر امر وصیت و نیز حرمت تغییر و تبدیل مفاد آن - که آیه بعد دلالت بر آن دارد - مستلزم این معناست که: وصیتهاى میت داراى اعتبار قانونى و حقوقى است و عمل به آنها واجب است.
۸ - وصیت از اسباب ملکیت است. (إن ترک خیراً الوصیة للولدین و الأقربین)
۹ - وصیتهاى ناعادلانه و غیر متعارف فاقد اعتبار و ارزش حقوقى است. * (الوصیة للولدین و الأقربین بالمعروف)
۱۰ - وصیت براى پرداخت مال به وارثان، جایز و داراى اعتبار قانونى است. (الوصیة للولدین و الأقربین)
۱۱ - اولویت پدر و مادر نسبت به دیگر خویشاوندان در امر وصیت (الوصیة للولدین و الأقربین) برداشت فوق از تقدیم کلمه «والدین» بر «الأقربین» استفاده شده است.
۱۲ - توصیه به پرداخت اموالى به پدر، مادر و خویشان، مقتضاى تقوا و پرهیزگارى است. (کتب علیکم ... الوصیة للولدین و الأقربین بالمعروف حقاً على المتقین)
۱۳ - ترک وصیتهاى مالى نشانه بى تقوایى است. (کتب علیکم ... الوصیة ... حقاً على المتقین)
۱۴ - مسؤولیت انسان بالاخص دارندگان ثروت، درباره پدر و مادر و سایر خویشاوندان * (الوصیة للولدین و الأقربین بالمعروف حقاً على المتقین)
۱۵ - تقوا، زمینه ساز انجام تکالیف الهى است. (کتب علیکم ... حقاً على المتقین)
روایات و احادیث
۱۶ - «عن محمّد بن مسلم عن ابى جعفر(ع) قال: سألته عن الوصیة للوارث، فقال: تجوز، قال: ثم تلا هذه الآیة إن ترک خیراً الوصیة للوالدین و الأقربین;[۱] محمّد بن مسلم از امام باقر(ع) از حکم وصیت براى وارث سؤال کرد، حضرت فرمود: وصیت جایز است و سپس آیه فوق را تلاوت نمود».
۱۷ - عروه گوید: «إن على بن أبى طالب دخل على مولى لهم فى الموت، و له سبعمأئة درهم أو ستمأئة درهم، فقال: ألا أوصى، قال: لا إنما قال اللّه «إن ترک خیراً» و لیس لک کثیر مال فدع مالک لورثتک;[۲] على (ع) بر بالین یکى از موالى بنى هاشم به هنگام مرگش حاضر شد در حالى که آن شخص هفتصد یا ششصد درهم داشت. به على(ع) گفت: در مال خود وصیت ننمایم؟ حضرت فرمود: نه! خداوند فرموده: «إن ترک خیراً»; یعنى، اگر مال فراوان به جاى گذاشته اید وصیت کنید در حالى که تو مال فراوانى ندارى پس بگذار این مقدار مال براى ورثه باشد».
موضوعات مرتبط
- احتضار: آثار احتضار ۱
- احکام: ۱، ۲، ۴، ۵، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۶، ۱۷
- تقوا: آثار تقوا ۱۲، ۱۵; نشانه هاى بى تقوایى ۱۳
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۵
- ثروت: آثار ثروت ۲; خیریت ثروت ۳
- ثروتمندان: مسؤولیت ثروتمندان ۱۴
- خویشاوندان: حقوق خویشاوندان ۱۴
- خیر: موارد خیر ۳
- عرف: عرف و دین ۶; عرف و قوانین ۶; عرف و موضوع شناسى ۵; ملاکهاى عرفى ۶
- فرزند: مسؤولیت فرزند ۱۴
- مالکیت: احکام مالکیت ۸; اسباب مالکیت ۸
- واجبات: ۱
- وارث: مالکیت وارث ۱۰
- والدین: حقوق والدین ۱۴
- وصیت: آثار وصیت ۸; آثار وصیت تملیکى ۷، ۱۰; احکام وصیت ۱، ۲، ۴، ۵، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۶، ۱۷; ارزش وصیت مالى ۷; اولویتها در وصیت ۱۱; ترک وصیت مالى ۱۳; شرایط وجوب وصیت ۲; مالکیت موصى له ۷; محدوده وصیت مالى ۵; وصیت براى خویشاوندان ۴، ۱۱، ۱۲; وصیت براى والدین ۴، ۱۱، ۱۲; وصیت بى اعتبار ۹; وصیت غیر متعارف ۹; وصیت مالى ۱۰، ۱۲، ۱۷; وصیت معتبر ۱۰; وقت وجوب وصیت ۱
