البقرة ١٨١
| کپی متن آیه |
|---|
| فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ |
ترجمه
| البقرة ١٨٠ | آیه ١٨١ | البقرة ١٨٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَدَّلَ»: تغییر داد. دگرگون کرد. «إِثْمَ»: گناه.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«181» فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
پس هركس كه آن (وصيّت را) بعد از شنيدن، تغيير دهد، گناهش تنها بر كسانى است كه آن را تغيير مى‌دهند، همانا خداوند شنوا و داناست.
نکته ها
اين آيه نيز هشدارى است به كسانى كه در صدد تغيير و يا تبديل وصيّت ديگران برمى‌آيند. اگر كسى بعد از شنيدن و باخبر شدن از موضوع وصيّت و موارد مصرف آن، دست به تغيير يا تبديل آن بزند، گناه اين تغيير و تبديل به گردن همان كسى است كه اين عمل ناشايست را مرتكب شده است، ولى وصيّت كننده به پاداش خود مى‌رسد. مثلًا اگر كسى وصيّت كند كه به صد فقير كمك شود، ولى به جاى صد فقير، اموال او را به ديگران دهند و آنان نيز خبر نداشته و مال را مصرف كنند، در اين صورت وصيّت كننده كه از دنيا رفته، به پاداش كمك به فقرا مى‌رسد و گيرندگان بى‌خبر هم گنهكار نيستند، در اين ميان، گناه تنها به عهده‌ى كسى است كه وصيّت را تغيير داده است و بايد بداند كه خداوند شنوا و آگاه است و كيفر اين خيانت را در دنيا و آخرت به او خواهد داد.
در حديث مى‌خوانيم: وصيّت را اگر چه به نفع يهودى يا نصرانى باشد، تغيير ندهيد. «1»
پیام ها
1- تغيير وصيّت از سوى ديگران، حرام است. «فَمَنْ بَدَّلَهُ ... فَإِنَّما إِثْمُهُ»
«1». تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 159.
جلد 1 - صفحه 280
2- حقّ مالكيّت، بعد از مرگ نيز محترم است و كسى حقّ تغيير وصيّت را ندارد.
«فَمَنْ بَدَّلَهُ ... فَإِنَّما إِثْمُهُ»
3- گناه آگاهانه و مغرضانه، خطرناك‌تر است. «بَعْدَ ما سَمِعَهُ»
4- ايمان به اينكه ما در محضر خدا هستيم، بهترين عامل تقوا و دورى از تغيير و تبديل وصيّت مردم است. «فَمَنْ بَدَّلَهُ ... إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (181)
فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ: پس هر كه تبديل كند امر وصيت را از وصى و حاكم و شاهد بعد از آنكه شنيده باشد آن را، يعنى به او رسيده و ثابت شده نزد او، يا تغيير دهد قول موصى را يا وصيت را، فَإِنَّما إِثْمُهُ: پس جز اين نيست كه گناه تبديل آن يا وصيت نامه مبدل، عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ:
بر آنانست كه تبديل مى‌كنند حكم وصيت را، يا قول موصى را يا وصيت را و ذمّه موصى از آن برى باشد، زيرا ايشانند كه خيانت كرده‌اند و مخالفت شرع نموده. اگرچه وصيت مستحب است، لكن عمل به وصيت واجب باشد بدون تغيير و تبديل. پس تهديد فرمايد: إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ: بدرستى
«1» همان مدرك، صفحه 255، حديث اوّل.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 332
كه خداى تعالى شنواست كلام موصى را كه به حق است و قول تغيير دهنده را كه به غير حق است، دانا است به نيّت موصى و تبديل وصى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (181)
ترجمه
پس كسيكه تبديل كند آنرا بعد از آنكه شنيد آنرا پس جز اين نيست كه گناهش بر آن كسانى است كه تبديل مى‌كنند آنرا همانا خداوند شنواى دانا است.
تفسير
وعيد است از براى كسانيكه بدون حق وصيت را تبديل نمايند و در كافى از امام محمد باقر يا امام جعفر صادق عليهما السلام نقل نموده است كه مردى وصيت كرده بود كه مال او را در راه خدا صرف نمايند حضرت فرمودند بده بهر كس وصيت كرده كه بدهى اگرچه يهودى يا نصرانى باشد و اين آيه را تلاوت فرمود و اخبار بسيار در اين معنى وارد شده است كه در بعضى از آنها فرموده‌اند اگر تخلف نمايد بايد از غرامتش برآيد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَمَن بَدَّلَهُ بَعدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثمُه‌ُ عَلَي الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّه‌َ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (181)
(پس كسي که وصيّت را تغيير دهد بعد از آنكه آن را شنيد همانا گناه آن بر كساني است که آن را تغيير ميدهند محققا خداوند شنوا و داناست) فَمَن بَدَّلَهُ تبديل بمعني تغيير است و كلمه من عموم را شامل است از وصي‌ّ و وارث و شهود و غير اينها و تبديل و تغيير وصيّت باينست که يا اصلا آن را عمل نكند يا بر خلاف آن رفتار كند، يا در غير مصرفي که تعيين شده مصرف نمايد، و حرمت ترك عمل بوصيت از ضروريات دين اسلام و بر اثبات حرمت آن همين آيه كافي است چنانچه در اخبار بر حرمت آن باين آيه استشهاد شده و در اخباري که در وسائل روايت نموده بكبيره بودن آن تصريح شده و در مستدرك از پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم روايت كرده که فرمود «
من ضمن وصيّة الميت ثم عجز عنها من غير عذر لا يقبل منه صرف و لا عدل و لعنه کل ملك بين السماء و الارض و يصبح و يمسي في سخط اللّه و كلّما قال يا رب‌ّ نزلت عليه اللعنة و كتب اللّه ثواب حسناته كله لهذا الميت فان مات علي حاله دخل النار
» و از آن طرف انفاذ وصيّت واجب نيز واجب است باين معني که هر اندازه مي‌تواند وصيّت را مستحكم كند که هم وصي‌ّ بتواند انجام
جلد 2 - صفحه 323
دهد و هم ديگران نتوانند تبديل كنند.
بَعدَ ما سَمِعَهُ بعد از آنكه از خود موصي بشنوند يا بموازين شرعيه ثابت شود که موصي چنين وصيّتي نموده و گرنه بمجرد ظن‌ّ و احتمال نميتوان عمل كرد مگر امور واجبه که ثابت شود بر ذمّه ميّت بوده مانند حج‌ّ واجب و خمس و زكاة و ديون که اينها مقدم بر ارث است و چنانچه از اخبار و فتاوي علماء استفاده ميشود از ما ترك ميّت مقدم بر همه كفن براي او بايد تهيه شود و پس از آن ديون او اداء شود و بعد از آن بوصيّت عمل گردد و پس از آن حق وارث داده شود و در قرآن ميفرمايد مِن بَعدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِها أَو دَين‌ٍ«1» که ارث را مؤخر از همه قرار داده.
فَإِنَّما إِثمُه‌ُ عَلَي الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ گناه ترك وصيّت بر كساني است که آن را تبديل ميكنند از وصي‌ّ و ورثه و شهود و هر که مانع از انفاذ وصيت بشود و تعبير بكلمه انّما که از ادات حصر است براي اينست که اثم و گناه مخصوص مبدل است و بر ديگران چيزي نيست مثلا اگر ورثه مانع از انفاذ وصيت شوند و نگذارند وصي بوصيت عمل كند گناه بر ورثه است و بر وصي گناهي نيست و يا اگر ظلمه مانع شوند و مال موصي را ببرند ورثه تقصيري ندارند و نه اينكه مراد اينکه باشد که موصي يعني ميّت گناهي بر او نباشد و ديگر مسئوليتي ندارد بلكه او مسئول عمل خود از ترك واجبات و ديون خود و غير اينها است و بمجرد وصيّت ذمّه او بري نميشود و رفع ذمّه او موكول بعمل بوصيت است و تا عمل نشود ذمّه او مشغول است و اينكه در مجمع البيان از اينکه جمله استفاده نموده که ميّت برائت ذمّه مييابد تمام نيست بلي اگر تائب شود و واقعا متمكن هم نباشد اميد عفو هست.
1- سوره نساء آيه 12
جلد 2 - صفحه 324
إِنَّ اللّه‌َ سَمِيعٌ عَلِيمٌ خداوند بآنچه ميّت وصيت كرده و شهود شهادت داده شنواست چنانچه بهمه مسموعات شنوا ميباشد و بآنچه وصي يا ورثه عمل ميكنند يا تغيير و تبديل ميدهند داناست چنانچه بهمه چيز عالم است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 181)- هنگامی که وصیت جامع تمام ویژگیهای بالا باشد، از هر نظر محترم و مقدس است، و هر گونه تغییر و تبدیل در آن ممنوع و حرام است، لذا این آیه می‌گوید: «کسی که وصیت را بعد از شنیدنش تغییر دهد گناهش بر کسانی است که آن را تغییر می‌دهند» (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ).
و اگر گمان کنند که خداوند از توطئه‌هایشان خبر ندارد سخت در اشتباهند.
«خداوند شنوا و دانا است» (إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ).
آیه فوق اشاره به این حقیقت است که خلافکاریهای «وصی» (کسی که عهده دار انجام وصایا است) هرگز اجر و پاداش وصیت کننده را از بین نمی‌برد، او به اجر خود رسیده، تنها گناه بر گردن وصی است که تغییری در کمیت یا کیفیت و یا اصل وصیت داده است.
نکات آیه
۱ - تغییر و تبدیل وصیت میت، حرام و گناه است. (فمن بدله ... فإنما إثمه على الذین یبدلونه)
۲ - تغییر و تبدیل وصیتهاى غیر متعارف میت، گناه نیست. * (فمن بدله ... فإنما إثمه على الذین یبدلونه) مراد از ضمیر مفعولى در «بدله»، وصیت متعارف و عادلانه - که آیه قبل بر آن دلالت دارد - است.
۳ - گناه تغییر و تبدیل وصیتهاى میت، تنها بر تغییر دهندگان است نه بر وصیت کننده و نه کسانى که بر اثر آن از اموال میت بهره مند مى شوند. (فمن بدله ... فإنما إثمه على الذین یبدلونه) کلمه «إنما» دلالت بر حصر دارد و این حصر ناظر به وصیت کننده است و نیز کسانى که از وصیت اطلاعى نداشته و بر اثر تغییر آن، اموالى از میت نصیبشان مى شود.
۴ - وصیتهاى میت، با احتمال و گمان ثابت نمى شود و بدون علم به آنها، اعتبار قانونى ندارد. (فمن بدله بعد ما سمعه) شنیدن وصیت میت (بعد ما سمعه) کنایه از علم به مفاد وصیت است و این قید در حقیقت قید توضیحى است و اشاره به این دارد که: بدون علم به مضمون وصیت، وصیت ثابت نشده و موضوع براى تغییر و تبدیل به وجود نمى آید.
۵ - اعتبار وصیت، در گرو تلفظ وصیت کننده به مواد آن است. * (فمن بدله بعد ما سمعه) برداشت فوق را مى توان از به کارگیرى کلمه شنیدن (بعد ما سمعه) استفاده کرد.
۶ - خداوند، سمیع (شنوا) و علیم (دانا) است. (إن اللّه سمیع علیم)
۷ - خداوند، به وصیتهاى میت آگاه و به عملکرد وصى و بازماندگان او داناست. (فمن بدله ... فإنما إثمه على الذین یبدلونه إن اللّه سمیع علیم)
۸ - باور و توجّه به دانایى خداوند، بازدارنده انسان از تغییر و تبدیل وصیتهاى میت (فمن بدله ... إن اللّه سمیع علیم) هدف از بیان علم و آگاهى خداوند پس از بیان حرمت تغییر وصیت و گناه بودن آن، این است که: آدمى با توجّه به آن، در اندیشه تغییر و تبدیل وصیت برنیاید.
۹ - آدمى در صورت انجام وظیفه خویش در امر وصیت، در پیشگاه خدا مسؤول نبوده و مؤاخذه نخواهد شد، هر چند به وصیتهاى او عمل نشود. (فإنما إثمه على الذین یبدلونه)
روایات و احادیث
۱۰ - محمّد بن مسلم مى گوید: «سألت أباعبداللّه(ع) عن رجل أوصى بماله فى سبیل اللّه فقال: أعطه لمن أوصى به له و إن کان یهودیاً إن اللّه تبارک و تعالى یقول: فمن بدله بعد ما سمعه فإنما إثمه على الذین یبدلونه;[۱] از امام صادق(ع) سؤال کردم: شخصى وصیت کرده مالش در راه خدا مصرف شود امام فرمودند: مال را به هر کسى که وصیت کرده بدهید اگر چه آن شخص یهودى باشد. خداى تبارک و تعالى مى فرماید: هر کس تغییرى در وصیت بدهد بعد از آنکه آن را شنید، همانا گناهش بر کسانى است که آن را تغییر داده اند».
موضوعات مرتبط
- احکام: ۱، ۲، ۴، ۵، ۱۰
- اسماء و صفات: سمیع ۶; علیم ۶
- ایمان: آثار ایمان ۸; ایمان به علم خدا ۸; متعلق ایمان ۸
- تکلیف: آثار عمل به تکلیف ۹
- جهان بینى: جهان بینى و ایدئولوژى ۸
- خدا: علم خدا ۷ محرمات: ۱
- وصیت: آثار عمل به وصیت ۹; احکام وصیت ۱، ۲، ۴، ۵، ۱۰; تغییر جایز وصیت ۲; تغییر وصیت ۱۰; تلفظ به وصیت ۵; حرمت تغییر وصیت ۱; شرایط اثبات وصیت ۴; گناه تغییر وصیت ۱، ۳; مسؤول تغییر وصیت ۳; مصارف وصیت مالى ۱۰; ملاکهاى اعتبار وصیت ۴، ۵; موانع تغییر وصیت ۸; وصیت میت ۷
منابع
- ↑ کافى، ج ۷، ص ۱۴، ح ۱ و ۲; نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۵۹، ح ۵۳۲.
