النور ٦٣

لاَ تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ‌ بَيْنَکُمْ‌ کَدُعَاءِ بَعْضِکُمْ‌ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ‌ اللَّهُ‌ الَّذِينَ‌ يَتَسَلَّلُونَ‌ مِنْکُمْ‌ لِوَاذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ‌ يُخَالِفُونَ‌ عَنْ‌ أَمْرِهِ‌ أَنْ‌ تُصِيبَهُمْ‌ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ أَلِيمٌ‌

کپی متن آیه
لاَ تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ‌ بَيْنَکُمْ‌ کَدُعَاءِ بَعْضِکُمْ‌ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ‌ اللَّهُ‌ الَّذِينَ‌ يَتَسَلَّلُونَ‌ مِنْکُمْ‌ لِوَاذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ‌ يُخَالِفُونَ‌ عَنْ‌ أَمْرِهِ‌ أَنْ‌ تُصِيبَهُمْ‌ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ‌ عَذَابٌ‌ أَلِيمٌ‌

ترجمه

صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهی؛ خداوند کسانی از شما را که پشت سر دیگران پنهان می‌شوند، و یکی پس از دیگری فرار می‌کنند می‌داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت می‌کنند، باید بترسند از اینکه فتنه‌ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آنها برسد!

|صدا كردن پيامبر را ميان خود مانند صدا كردن [معمولى‌] يكديگر قرار ندهيد. خدا كسانى از شما را كه در پناه يكديگر دزدانه در مى‌روند خوب مى‌شناسد. پس كسانى كه خلاف امر او مى‌كنند، بايد بترسند كه يا بلايى به ايشان برسد، يا عذابى دردناك

خطاب كردن پيامبر را در ميان خود، مانند خطاب كردن بعضى از خودتان به بعضى [ديگر] قرار مدهيد. خدا مى‌داند [چه‌] كسانى از شما دزدانه [از نزد او] مى‌گريزند. پس كسانى كه از فرمان او تمرّد مى‌كنند بترسند كه مبادا بلايى بديشان رسد يا به عذابى دردناك گرفتار شوند.

(ای مؤمنان) شما دعای رسول (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) و ندا کردن او را مانند ندای بین یکدیگر (بدون حفظ ادب مقام رسالت) قرار مدهید (یا دعای او را مانند دعای خود نامستجاب مپندارید)، خدا به حال آنان که (برای سرپیچی از حکمش) به یکدیگر پناه برده و از میان شما رخ پنهان می‌دارند آگاه است. پس باید کسانی که امر خدا را مخالفت می‌کنند و از آن روی می‌گردانند بترسند که مبادا به فتنه‌ای بزرگ (تسلط سلطان جور) یا عذاب دردناک دیگر (مانند قتل و اسارت) گرفتار شوند.

دعوت پیامبر را [به ایمان، عمل صالح و امور اجتماعی] در میان خود مانند دعوت بعضی از شما از بعضی دیگر قرار ندهید، خدا کسانی از شما را که برای [بی اعتنایی به دعوت پیامبر] با پنهان شدن پشت سر دیگران آهسته از نزد او بیرون می روند می شناسد. پس باید کسانی که از فرمانش سرپیچی می کنند، برحذر باشند از اینکه بلایی [در دنیا] یا عذابی دردناک [در آخرت] به ایشان رسد.

آنچنان كه يكديگر را صدا مى‌زنيد، پيامبر را صدا مزنيد. خدا مى‌داند چه كسانى از شما در پناه ديگرى خود را پنهان مى‌سازند و آهسته آهسته بيرون مى‌روند. آنان كه از فرمان او سرپيچى مى‌كنند بايد بترسند كه مباد به آنها فتنه‌اى يا عذابى دردآور برسد.

خواندن پیامبر را در میان خودتان همانند خواندن بعضی از شما بعضی دیگر را مشمارید، به راستی که خداوند کسانی را از شما که پنهانی و پناه‌جویانه خود را بیرون می‌کشند می‌شناسد، باید کسانی که از فرمان او سرپیچی می‌کنند بر حذر باشند از اینکه بلایی یا عذابی دردناک به آنان برسد

فراخواندن پيامبر را ميان خود مانند فراخواندن برخى از شما برخ ديگر را مسازيد براستى خدا كسانى را كه خود را از ميان شما پنهانى و در پناه يكديگر بيرون مى‌كشند مى‌شناسد. پس آنان كه از فرمان او

(ای مؤمنان!) دعوت پیغمبر را در میان خویش (برای اجتماع و شرکت در کارهای مهمّ) همسان دعوت برخی از برخی از خود بشمار نیاورید (چرا که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است). خداوند آگاه از کسانی است که در میان شما خویشتن را می‌دزدند و پشت سر دیگران خود را پنهان می‌دارند (تا پیغمبر آنان را نبیند و از انصراف و گریز ایشان نپرسد و کاری بدانان حوالت نکند). آنان که با فرمان او مخالفت می‌کنند، باید از این بترسند که بلائی (در برابر عصیانی که می‌ورزند) گریبانگیرشان گردد، یا این که عذاب دردناکی دچارشان شود (اعم از قحطی و زلزله و دیگر مصائب دنیوی، و دوزخ و دیگر شکنجه‌های اخروی).

خطاب کردن پیامبر را در میان خود، مانند خطاب کردن بعضی از خودتان به بعضی (دیگرتان) قرار مدهید. خدا به‌درستی می‌داند (و نشانه می‌نهد) کسانی از شما را (که) دزدانه (از نزد او) می‌گریزید. پس کسانی که از فرمان او تمرّد می‌کنند بپرهیزند؛ مبادا بلایی آتشین بدیشان در رسد، یا عذابی درناک بدیشان رسد.

نگردانید خواندن پیمبر را میان شما مانند خواندن برخی از شما برخی را همانا داند خدا آنان را که می‌خزند از شما به پناهگاهی پس باید بترسند آنان که سرپیچند از فرمانش که برسدشان آزمایشی یا برسدشان شکنجه‌ای دردناک‌

Do not address the Messenger in the same manner you address one another. Allah knows those of you who slip away using flimsy excuses. So let those who oppose his orders beware, lest an ordeal strikes them, or a painful punishment befalls them.

ترتیل:

ترجمه:

النور ٦٢	آیه ٦٣	النور ٦٤
سوره : سوره النور نزول : ١٠ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٧ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«دُعَآءَ»: دعوت. فراخواندن برای کار مهمّی. «یَتَسَلَّلُونَ»: خود را می‌دزدند. خویشتن را کنار می‌کشند و پشت دیوار و پشت سر مردم خویش را پنهان می‌سازند. آهسته و پنهانی راه خود را در پیش می‌گیرند. «لِوَاذاً»: پناه بردن. یکی در پشت دیگری خویشتن را قائم کردن. مصدر باب مفاعله است و حال بوده و به معنی (مُلاوِذینَ) است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۲)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۲) إِنَ‌ الَّذِينَ‌ يُنَادُونَکَ‌ مِنْ‌... (۰) وَ لَوْ أَنَّهُمْ‌ صَبَرُوا حَتَّى‌... (۰) أَلاَ إِنَ‌ لِلَّهِ‌ مَا فِي‌... (۲) وَ مَا کَانَ‌ لِمُؤْمِنٍ‌ وَ لاَ... (۵) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۲)

نزول

از طریق ضحاک از ابن عباس روایت شده که مسلمین هنگامى که پیامبر را صدا می‌زدند و یا با او تکلم می‌نمودند، وى را به یا محمد و یا ابا القاسم صدا می‌زدند سپس این آیه نازل گردید و به آن‌ها دستور داد که در موقع بر خوردن به پیامبر او را به یا نبى‌الله و یا رسول الله صدا بزنند.

و گویند وقتى که دختر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم، حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام پدر بزرگوارش را می‌خواند به یا رسول الله خطاب می‌نمود.

ابومنصور زید بن طاهر و بشار البصرى بعد از هفت واسطه از امام حسین علیه‌السلام و ایشان از مادر گرامى خود حضرت صدیقه کبرى علیهاالسلام نقل نمایند که فرمود: بعد از نزول این آیه نزد پدر بزرگوارم رفتم، خواستم مطابق معمول وى را به (یا اباه) خطاب نمایم ولى به این جمله خطاب نکرده بلکه به (یا رسول الله) خطاب کردم. پیامبر فرمود: اى دختر عزیز من این آیه درباره تو اهل تو نازل نشده زیرا تو از منى و من از تو بلکه این آیه درباره کسانى که ادب و احترام را مراعات نمى کنند، نازل گردیده و اگر تو مرا به کلمه (یا اباه) صدا بزنى من بیشتر خوشحال می‌شوم و قلب من خشنودتر می‌گردد سپس بر روى من بوسه زد.

تفسیر

---

• آيات ۵۸ - ۶۴، سوره نور
• بيان آياتى كه متضمن پاره اى از احكام و آداب معاشرت است
• بيان يك استثنا از عموم حكم حجاب
• معناى اينكه فرمود: ((فاذا دخلتم بيوتن فسلموا على انفسكم ))
• نهى از بى اعتنايى كردن به دعوت و فراخوانىرسول اللّه (صلى اللّه عليه و آله ) و شانه خالى كردن از احضار و تكليف او (لا تجعلوادعاء الرسول ...)
• (رواياتى در باره مفاد و شاءن نزول پاره از از آيات گذشته )

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِواذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ «63»

آن گونه كه يكديگر را صدا مى‌زنيد پيامبر را صدا نزنيد. خدا مى‌داند چه كسانى از شما مخفيانه و با پنهان شدن پشت سر ديگرى از صحنه مى‌گريزد. پس كسانى كه از فرمان او سرپيچى مى‌كنند، بايد از اين كه فتنه‌اى دامنشان را بگيرد، يا به عذاب دردناكى گرفتار شوند، بترسند.

نکته ها

«تسلل»، خارج شدن پنهانى و «لواذ» پنهان شدن پشت‌سر ديگرى است كه اين كار منافقان بود.

در مورد معناى اين آيه، چهار احتمال وجود دارد:

1- پيامبر را مثل ديگران، به اسم صدا نزنيد. در روايت مى‌خوانيم: «يا محمّد»، «يا ابالقاسم» نگوييد، بلكه «يا رسول اللّه» و «يا نبىّ اللّه» بگوييد. «1» در روايت ديگر آمده است كه اين آيه درباره‌ى جانشينان معصوم آن حضرت نيز جريان دارد. «2»

2- پيامبر را مثل ديگران، با صداى بلند صدا نزنيد. «3» 3- دعوت پيامبر را مثل دعوت ديگران نشمريد. اگر پيامبر صلى الله عليه و آله شما را به كارى مثل رفتن به جبهه و خواندن نماز دعوت كرد، حتماً اطاعت كنيد و دعوت او را ساده نگيريد.

4- دعاى پيامبر را مثل ديگران ندانيد، نفرين و دعاى پيامبر مستجاب است، مواظب باشيد. «4»

---

«1». تفسير نورالثقلين.

«2». بحار، ج 23، ص 301.

«3». تفسير مجمع‌البيان.

«4». تفسير كبير فخررازى.

جلد 6 - صفحه 220

پیام ها

1- رهبرى الهى، حريم دارد. هم نام او را با احترام ببريد و هم با تمام وجود تسليم او باشيد. لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ‌ ...

2- ساده گرفتن پيام‌هاى رهبر و بى‌توجّهى به آنها، فتنه و عذاب به دنبال دارد.

فِتْنَةٌ أَوْ ... عَذابٌ أَلِيمٌ‌

3- مخالفت فرمان خدا و رسول، يا فتنه‌ى دنيوى به دنبال دارد يا كيفر اخروى.

يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ‌ ... فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِواذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (63)

بعد از آن جميع مكلفين را امر مى‌فرمايد:

لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ‌: قرار ندهيد خواندن پيغمبر را ميان خود، كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً: مثل خواندن بعض شما بعض ديگر را.

---

«1». تفسير على بن ابراهيم قمى، ج 2، ص 110 و نيز تفسير برهان، ج 3، ص 153.

«2». سوره نساء، آيه 80.

جلد 9 - صفحه 292

مفسرين را در بيان آن چند وجه است:

وجه 1- نخوانيد و ندا نكنيد پيغمبر را مانند ندا كردن شما يكديگر را، يعنى چنانكه شما يكديگر را به اسم و لقب صدا زنيد، پيغمبر را نيز به اسم و لقب خطاب منمائيد و نگوئيد: يا محمد صلّى اللّه عليه و آله يا ابا القاسم، بلكه بگوئيد: يا رسول اللّه، يا نبىّ اللّه. «1» بنابراين آيه شريفه بيان تعظيم و تفخيم شأن حضرت نبوى باشد، و اين وجه اصح و اقوى است؛ چنانچه حضرت باقر عليه السّلام در تفسير اين آيه فرمايد: لا تقولوا يا محمدّ و يا ابا القاسم لكن قولوا يا نبىّ اللّه و يا رسول اللّه. «2».

در مناقب از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه حضرت فاطمه سلام اللّه عليها گويد: زمانى كه اين آيه نازل شد، ترسيدم از آنكه پيغمبر صلى اللّه عليه و آله را «يا ابة» گويم، پس بودم من كه مى‌گفتم: يا رسول اللّه.

پس اعراض فرمود از من يك مرتبه و دو مرتبه و سه مرتبه، بعد پيش آمد و فرمود:

اى فاطمه، بدرستى كه آيه نازل نشده در حق تو و نه در اهل تو و نه در نسل تو، تو از منى و من از تو هستم، اينست و جز اين نيست كه نازل شده در حق اهل جفا و غلظت از قريش كه صاحب نخوت و تكبرند؛ بگو مرا يا ابة، زيرا آن زنده سازد قلب راى و خشنود نمايد پروردگار را. «3» وجه 2- مراد از دعا، دعوت آن حضرت و امر او باشد، يعنى امر پيغمبر را مانند امر بعض از شما به بعضى ديگر قرار ندهيد، زيرا امر آن حضرت واجب و لازم است بر شما به قرينه‌ «فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ».

وجه 3- بلند نكنيد صداى خود را در خواندن آن حضرت.

وجه 4- حذر كنيد دعاى پيغمبر را بر شما، زير دعاى آن حضرت مستجاب و محقق باشد نه مثل دعاهاى شما.

---

«1». تفسير ابو الفتوح رازى، ج 8، ص 247.

«2». تفسير ابو الفتوح رازى، ج 8، ص 247.

«3». تفسير برهان، ج 3، ص 154 و نيز تفسير صافى، ج 3، ص 451.

جلد 9 - صفحه 293

قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِواذاً: بتحقيق مى‌داند خدا كسانى را كه خارج مى‌شوند يكى يكى از شما در حالتى كه پناه مى‌برند بعضى به بعضى و پنهان مى‌شوند به هم. ابن عباس نقل نموده كه دشوار مى‌آمد بر منافقين خطبه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله در روز جمعه، پس پناه مى‌بردند به بعض اصحاب و خارج مى‌شدند از مسجد به پنهانى بدون استيذان؛ آيه شريفه در شأن آنها نازل شد و در آن اشاره است به تهديد مجازات: «1» فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ‌: پس بايد بترسند و بيانديشند آنانكه مخالفت مى‌كنند و اعراض نمايند از امر پيغمبر يا امر خدا. أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ:

اينكه برسد ايشان را فتنه يعنى بليه‌اى كه ظاهر كند آنچه در قلبهاى ايشان است از نفاق، يا برسد ايشان را عقوبتى در دنيا. أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌: يا برسد ايشان را عذابى دردناك در آخرت.

تنبيه: آيه شريفه تهديد و وعيد بزرگى است نسبت به كسانى كه مخالفت كنند و اعراض نمايند از فرامين الهى و دستورات حضرت رسالت پناهى كه حذر كنند از آنكه به سبب مخالفت، مورد سخط سبحانى واقع شوند و ناگهان عذاب قهر الهى آنها را فرا گيرد كه پشيمانى در آن موقع سودى نخواهد داشت. بنابراين عاقل را لازم است كه انديشه نمايد از نافرمانى خداى تعالى. و اگر اتفاقا خطائى از او سرزند، آن را به توبه و تدارك محو نمايد، و مبادا غفلت او را دريابد و بواسطه غرور و هواى نفس و شهوات و دنيا، بكلى فراموش نمايد؛ زيرا در نامه عمل ثبت، و جزا و پاداش آن محقق باشد، و از حكومت عدل الهى فرار و گريزگاهى نخواهد بود؛ نعوذ باللّه.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى‌ أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ أُولئِكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (62) لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِواذاً فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (63) أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ يَعْلَمُ ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ وَ يَوْمَ يُرْجَعُونَ إِلَيْهِ فَيُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ (64)

ترجمه‌

جز اين نيست كه مؤمنان آنانند كه گرويدند بخدا و رسولش و چون باشند با او بر كارى جمع آورنده نميروند تا آنكه دستور خواهند از او همانا آنانكه دستور خواهند از تو آنگروه آنانند كه ميگروند بخدا و رسولش پس چون رخصت خواستند از تو براى بعضى كارهاشان پس رخصت ده به هر كه خواهى از ايشان و آمرزش خواه براى ايشان از خدا همانا خدا آمرزنده مهربانست‌

قرار ندهيد خواندن رسول را ميانتان چون خواندن برخى از شما برخى را بتحقيق ميداند خدا آنانرا كه ميروند آهسته و پنهان از شما به پناه يكديگر پس بايد بترسند آنانكه مخالفت ميورزند از فرمانش كه برسد آنها را بلائى يا برسد آنها را عذابى دردناك‌

آگاه باشيد همانا خدا را است آنچه در آسمانها و زمين است بتحقيق ميداند آنچه را شما بر آنيد و روزى را كه برگردانيده ميشوند بسوى او پس خبر ميدهد آنانرا بآنچه كردند و خدا بهر چيزى دانا است.

تفسير

خداوند تبارك و تعالى پس از بيان شمه‌ئى از آداب معاشرت اهل ايمان با يكديگر آداب معاشرت ايشانرا با پيغمبر اكرم بيان فرموده باين تقريب كه اهل ايمان كامل منحصرند در كسانيكه از صميم قلب باور كردند توحيد خدا و نبوت محمد صلّى اللّه عليه و اله و سلّم رسول او را و علامت آن آنستكه وقتى با آنحضرت در محلى براى امرى از امور اجتماعى باشند بيرون نروند از جماعت تا اذن بگيرند از او آن كسانيكه اذن ميگيرند از پيغمبر آن جماعت كسانى هستند كه ايمان بخدا و پيغمبرش دارند نه غير ايشان پس وقتى كه اذن خواستند از تو اى پيغمبر كه خارج شوند از محل اجتماع براى بعضى از امور لازمه خودشان اذن بده بهر كس بخواهى و صلاح بدانى از ايشان و چون اين بيرون رفتن خالى از تقصير يا قصورى نيست طلب مغفرت نما از خدا براى آنها كه خدا آمرزنده و مهربان است قمى ره فرموده نازل شد در باره قومى كه چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم جمع ميفرمود آنها را براى امرى از امور كه فرمانى بآنها بدهد يا بجهاد بفرستد متفرق ميشدند بدون اذن لذا خداوند آنها را نهى فرمود از اين امر و ظاهرا امر جامع امرى است كه بدون اجتماع صورت نپذيرد و نفع آن راجع بعموم باشد مانند جمعه و جماعت و

---

جلد 4 صفحه 55

جهاد و مشورت و امثال اينها از امور اجتماعى هر چه باشد كه مسلمانان بعد از اعلام پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم بحضور بايد حاضر شوند و تا آخر باشند كه تكليف آنها معلوم شود و نبايد قبل از اخذ تصميم بدون اجازه آنحضرت متفرق گردند كه آن علامت نفاق و بى اعتنائى باصلاح امور مسلمانان است و لذا استيذان با آنكه آنهم چندان حسنى ندارد چون ترجيح امر انفرادى دنيوى است بر امر اجتماعى اخروى مگر آنكه براى امر ضرورى اهمّى باشد علامت ايمان بخدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم قرار داده شده براى آنكه هر چه باشد بهتر از كفر و نفاق است و چون محتمل است در واقع براى امر ضرورى مهمى ناچار از بيرون رفتن باشند به پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم دستور داده شده كه بهر كس بخواهد و احراز فرمايد واقعا معذور از توقف است رخصت خروج بدهد و از خدا بخواهد كه از تقصير يا قصور او بگذرد و نيز قمى ره فرموده كه نازل شد در باره حنظلة بن ابى عيّاش كه شب زفافش مصادف شده بود با شبى كه فرداى آن بايد مسلمانان در احد جنگ نمايند پس از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم اجازه خواست كه شب را بماند و خداوند اين آيه را نازل فرمود و به پيغمبر رخصت داده شد كه بهر كس بخواهد اذن بدهد و شب را نزد اهلش بسر برد و صبح جنب بود كه در جنگ شركت نمود و شهيد شد پس پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم فرمود ديدم ملائكه را كه غسل ميدادند حنظله را در بين آسمان و زمين و از آنروز ملقّب شد حنظله بغسيل الملائكه و ظاهرا اين دو شأن نزول هم چون با يكديگر منافاتى ندارند مانند آيه سابقه راجع بصدر و ذيل اين آيه است و راجع بآيه بعد در مناقب از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه حضرت زهرا سلام اللّه عليها فرمود چون نازل شد اين آيه من ترسيدم از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم كه باو يا ابه يعنى اى پدر بگويم پس يا رسول اللّه ميگفتم و چند مرتبه گفتم و پيغمبر اعراض فرمود بعد رو كرد بمن و فرمود اى فاطمه اين آيه در باره تو و اهلت و نسلت نازل نشده تو از منى و من از توام جز اين نيست كه نازل شده است در اهل جفاء و غلظت از قريش صاحبان گردن‌كشى و تكبر بگو يا ابه آن گفتار تو بيشتر زنده ميكند قلب مرا و زيادتر خوشنود مينمايد خدا را و قمى ره نقل فرموده كه نخوانيد پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم را چنانچه ميخوانيد بعضى از شما بعضى را و از امام باقر عليه السّلام‌

---

جلد 4 صفحه 56

نقل شده كه مراد آنستكه نگوئيد يا محمد و نه يا ابا القاسم ولى بگوئيد يا نبى اللّه و يا رسول اللّه ولى بعضى گفته‌اند مراد آنستكه قرار ندهيد دعوت و احضار پيغمبر شما را براى امر اجتماعى مانند دعوت بعضى از شما بعضى را چون تخلف از فرمان او تخلف از فرمان خدا است خدا ميداند و ميشناسد اشخاصى را كه بتدريج و مخفيانه از شما در پناه و به تبع يكديگر از مجمع بدون اذن خارج ميشويد چون تسلّل خروج در خفيه و آهسته است و لو اذا مصدر است كه در موضع حال قرار گرفته يعنى بيرون ميروند مخفيانه و بتدريج در حاليكه جاى داده‌اند خودشان را در پناه يكديگر يا در پناه كسانيكه اذن گرفته‌اند بى اذن پس بايد حذر كنند و بترسند كسانيكه مخالفت و اعراض مينمايند از امر خدا كه فرمان پيغمبر او است از آنكه برسد آنها را محنت و بليّتى در دنيا كه ظاهر شود نفاقشان و رسوا و خوار گردند يا برسد آنها را عذاب اليم قتل يا آتش جهنم و در جوامع فتنه بتسلط سلطان جائر و عذاب اليم بعقوبت اخروى از امام صادق عليه السّلام تفسير شده و آگاه باشيد كه مملوك و مخلوق حق است هر موجودى كه در آسمانها و زمين وجود دارد و خالق آنها اطلاع كامل بر ضمائر و سرائر آنها دارد از نفاق و وفاق و تجافى از تكليف و استقامت در آن و بر روز رجوع و بازگشت همه كه به پيشگاه او است براى جزاى اعمالشان از خير و شر پس آگاه ميكند آنها را باعمال خودشان و توابع آن از ثواب و عقاب و چيزى بر او مخفى و پوشيده نخواهد بود در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه حفظ كنيد اموال و فروج خودتان را بتلاوت سوره نور و حفظ كنيد بآن زنهاى خودتان را همانا كسيكه مداومت نمايد بقرائت آن در هر روز يا در هر شب زنا نميكند احدى از اهل خانه‌اش هرگز تا بميرد و بعد از مردن مشايعت ميكند او را هفتاد هزار ملك كه تمام استغفار ميكنند براى او از خدا تا داخل شود در قبر و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه زنها را در بالاخانه‌ها جا ندهيد و بآنها خط نياموزيد و بياموزيد بآنها بافتن و سوره نور را و الحمد للّه اولا و آخرا و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.

---

جلد 4 صفحه 57

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

لا تَجعَلُوا دُعاءَ الرَّسُول‌ِ بَينَكُم‌ كَدُعاءِ بَعضِكُم‌ بَعضاً قَد يَعلَم‌ُ اللّه‌ُ الَّذِين‌َ يَتَسَلَّلُون‌َ مِنكُم‌ لِواذاً فَليَحذَرِ الَّذِين‌َ يُخالِفُون‌َ عَن‌ أَمرِه‌ِ أَن‌ تُصِيبَهُم‌ فِتنَةٌ أَو يُصِيبَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ (63)

قرار ندهيد دعوت‌ ‌رسول‌ ‌را‌ ‌بين‌ خودتان‌ مثل‌ دعوت‌ بعض‌ ‌شما‌ بعض‌ ديگر ‌را‌ محققا ‌خدا‌ ميداند كساني‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌شما‌ ‌که‌ ‌از‌ خدمت‌ ‌رسول‌ بطور خفا بيرون‌ ميروند بدون‌ استيذان‌ ‌به‌ پناهگاه‌، ‌پس‌ بايد حذر كنند كساني‌ ‌که‌ مخالفت‌ مي‌كنند اوامر ‌رسول‌ ‌را‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ اصابت‌ كند ‌آنها‌ ‌را‌ بلائي‌ ‌ يا ‌ اصابه‌ كند ‌آنها‌ ‌را‌ عذاب‌ دردناكي‌.

(لا تَجعَلُوا دُعاءَ الرَّسُول‌ِ بَينَكُم‌ كَدُعاءِ بَعضِكُم‌ بَعضاً) ‌اينکه‌ جمله‌ ‌را‌ مفسرين‌ چند وجه‌ تفسير كرده‌اند لكن‌ آنچه‌ ‌به‌ نظر مي‌رسد و شاهد خبري‌ دارد اينست‌ ‌که‌ ‌رسول‌ ‌را‌ ‌به‌ اسم‌ صدا نزنيد نگوئيد ‌ يا ‌ محمّد ‌ يا ‌ ‌إبن‌ ‌عبد‌ اللّه‌ ‌ يا ‌ ابا القاسم‌ چنانچه‌ يكديگر ‌را‌ مي‌خوانيد بلكه‌ ‌به‌ القاب‌ شريفه‌ ‌ يا ‌ ‌رسول‌ اللّه‌ ‌ يا ‌ نبي‌ اللّه‌، ‌ يا ‌ خيرة خلق‌ اللّه‌

جلد 13 - صفحه 567

‌ يا ‌ صفوة اللّه‌ ‌ يا ‌ حبيب‌ اللّه‌ و امثال‌ اين‌ها و شاهد ‌بر‌ ‌اينکه‌ معني‌ ‌است‌ حديثي‌ ‌که‌ سيد رضي‌ (قده‌) ‌در‌ كتاب‌ (مناقب‌ الفاخرة ‌في‌ العترة الطاهرة) مسندا ‌از‌ صديقه طاهره‌ نقل‌ فرمود. ‌که‌ موقعي‌ ‌که‌ امير المؤمنين‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ ‌را‌ ‌براي‌ صديقه طاهره‌ تلاوت‌ فرمود و حضرت‌ صديقه‌ قبل‌ ‌از‌ نزول‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ پدر بزرگوارش‌ ‌را‌ ‌ يا ‌ ابتاه‌ خطاب‌ مي‌كرد.

‌پس‌ ‌از‌ نزول‌ ‌ يا ‌ ‌رسول‌ اللّه‌ خطاب‌ كرد حضرت‌ فرمود ‌اينکه‌ ‌آيه‌ نسبت‌ ‌به‌ ‌شما‌ نيست‌ ‌شما‌ همان‌ ‌ يا ‌ ابتاه‌ بگوئيد قلب‌ ‌من‌ خوشنود مي‌شود، ‌اينکه‌ ‌آيه‌ راجع‌ ‌به‌ كساني‌ ‌است‌ ‌که‌ اهل‌ جفاء هستند.

سپس‌ صورت‌ مرا بوسيد و آب‌ دهان‌ مبارك‌ ‌را‌ ‌به‌ صورت‌ ‌من‌ ماليد ديگر احتياج‌ ‌به‌ عطر پيدا نكردم‌.

(قَد يَعلَم‌ُ اللّه‌ُ الَّذِين‌َ يَتَسَلَّلُون‌َ مِنكُم‌ لِواذاً) سلة خروج‌ شيئي‌ ‌است‌ ‌از‌ شيئي‌ ‌به‌ لينت‌ و ملايمت‌ و تدريجا ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ اولاد و احفاد ‌را‌ سلاله‌ مي‌گويند، سلالة النبيين‌، سلالة الأئمه‌، سلالة السادات‌ و نحو اينها و ‌در‌ اينجا مراد خروج‌ ‌آنها‌ ‌است‌ واحدا واحدا ‌از‌ ميدان‌ جنگ‌ بطور خفا ‌ يا ‌ ‌از‌ پاي‌ خطبه پيغمبر ‌ يا ‌ ‌از‌ مجمع‌ جماعت‌ و نحو اينها بدون‌ استيذان‌ و بيك‌ پناه‌ گاهي‌ پناه‌ مي‌برند.

(فَليَحذَرِ الَّذِين‌َ يُخالِفُون‌َ عَن‌ أَمرِه‌ِ) اوامر ‌رسول‌ اللّه‌ واجب‌ الاطاعة ‌است‌ و عين‌ اطاعة اللّه‌ ‌است‌ و مخالفت‌ ‌او‌ مخالفة اللّه‌ ‌است‌ چنانچه‌ اطاعت‌ اوصياء عين‌ اطاعت‌ ‌رسول‌ و اطاعت‌ خداوند ‌است‌.

(أَن‌ تُصِيبَهُم‌ فِتنَةٌ) بليات‌ و مصائب‌ دنيوي‌.

(أَو يُصِيبَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ) ‌در‌ آخرت‌ ‌به‌ عقوبات‌ الهي‌.

568

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 63)- سپس دستور دیگری در ارتباط با فرمانهای پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله بیان کرده، می‌گوید: صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید» (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً).

او هنگامی که شما را برای مسأله‌ای فرا می‌خواند حتما یک موضوع مهم الهی و دینی است، باید آن را با اهمیت تلقی کنید، و بطور جدی روی آن بایستید، که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است.

سپس ادامه می‌دهد، «خداوند کسانی از شما را که (برای جدا شدن از برنامه‌های مهم پیامبر) پشت سر دیگران پنهان می‌شوند، و یکی پس از دیگری فرار می‌کنند می‌داند» و می‌بیند (قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً).

«پس آنها که فرمان او را مخالفت می‌کنند باید بترسند از این که فتنه‌ای دامنشان را بگیرد، یا عذاب دردناک به آنها برسد» (فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - فراخوانى پیامبر(ص) را، نباید همسنگ با فراخوانى دیگران دانست. (لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا) برداشت فوق، مبتنى بر این است که اضافه «دعا» به «الرسول» اضافه مصدر به فاعلش باشد; یعنى، دعوت پیامبر(ص) شما را... .

۲ - اجابت دعوت پیامبر(ص)، امرى لازم و فراخوانى او، برتر از هر فراخوانى دیگر (لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا)

۳ - پاسخ به فراخوانى پیامبر(ص) براى حضور در کنار او، جهت حل و فصل مسائل اجتماعى و مشاوره و کنکاش در آنها، امرى لازم و برتر از هر کارى (و إذا کانوا معه على أمر جامع لم یذهبوا حتّى یستئذنوه ... لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا) مقصود از فراخوانى پیامبر(ص) - با توجه به آیه پیش که درباره فراخوانى آن حضرت براى امر جامع و عمومى بود - مى تواند فراخوانى براى حل و فصل امور اجتماعى و مشاوره پیرامون آنها باشد.

۴ - مسلمانان صدراسلام به نگه دارى حرمت پیامبر(ص) در گفتارشان موظف و از صدا زدن آن حضرت، همچون صدا زدن دیگر مردمان، ممنوع بودند. (لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا) برداشت یاد شده، مبتنى بر این است که اضافه «دعا» به «الرسول» اضافه مصدر به مفعول باشد; یعنى، دعوت و صدا زدن شما پیامبر(ص) را... .

۵ - نگه دارى حرمت رهبر جامعه اسلامى و رعایت ادب در گفتار با آنان، امرى لازم و بایسته (لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضًا) آیه شریفه، درباره پیامبراسلام(ص) است; ولى چون نام ایشان به عنوان ولّى امر مسلمین یاد شده است (و إذا کانوا معه على أمر جامع..) مى توان آن را درباره تمامى رهبران جامعه اسلامى تسرى داد و شامل کسانى دانست که ولایت امرى مسلمین را برعهده دارند.

۶ - برخى از منافقان صدراسلام، براى شانه خالى کردن از مسؤولیت حل و فصل مسائل اجتماعى، در پناه دیگران و مخفیانه از محضر پیامبر(ص) مى گریختند. (قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا) «تسلّل» به معناى خروج پنهانى است و «لواذ» به معناى پنهان شدن در پشت سر کسى و در پناه او فرار کردن است. «لواذاً» نیز حال براى فاعل «یتسلّلون» مى باشد. گفتنى است که آیه شریفه با توجه به مضمون آن - به ویژه جمله «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره» - و نیز مطابق بعضى از شأن نزول ها، درباره منافقان است.

۷ - هشدار خداوند، به کسانى که براى شانه خالى کردن از مسؤولیت حل و فصل مسائل اجتماعى و حضور در کنار پیامبر(ص)، پناه جویانه و پنهانى گریختند. (قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا)

۸ - خداوند، به نهان و اسرار درونى انسان آگاه است. (قد یعلم اللّه الذین یتسلّلون منکم لواذًا)

۹ - خداوند، مردم را از پیامد ناگوار و هلاکت بار سرپیچى از فرمان هاى پیامبر(ص) بر حذر مى دارد. (فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم) برداشت یاد شده، مبتنى بر این است که ضمیر «أمره» به پیامبر(ص) بازگردد و با توجه به آیه قبل که سخن از فراخوانى پیامبر(ص) براى امر جامع به میان آورده و نیز مسأله فراخوانى ایشان را مطرح کرده است ظاهر آیه شریفه نیز مطابق همین مبنا مى باشد.

۱۰ - مبتلا شدن به فتنه و بلا و یا عذاب دردناک الهى، پیامد سرپیچى از فرمان هاى رسول خدا است. (فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم)

۱۱ - سرپیچى از فرمان هاى پیامبر(ص)، گناه و حرام است. (فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم)

۱۲ - خداوند، مردم را از پیامد ناگوار و هلاکت بار سرپیچى از فرمان هاى الهى، برحذر داشت. (فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم) برداشت فوق، براساس این احتمال است که ضمیر «أمره» به خدا بازگردد و مقصود از «أمر» همان چیزى است که جمله «لاتجعلوا دعاء الرسول» بازگو کننده آن است; زیرا نهى از چیزى مستلزم امر به ضد آن (امر) است.

۱۳ - شانه خالى کردن از بار مسؤولیت اجتماعى و حل و فصل امور مسلمین، پیامددار فتنه و بلا و یا عذاب دردناک الهى است. (و إذا کانوا معه على أمر جامع لم یذهبوا ... فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم)

۱۴ - «عن أبى جعفر(ع) فى قوله «لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضاً» یقول: لاتقولوا: یا محمّد(ص) و لا یا أباالقاسم لکن قولوا یا نبى اللّه و یا رسول اللّه ...; از امام باقر(ع) درباره قول خدا «لاتجعلوا دعاء الرسول کدعاء بعضکم بعضاً» روایت شده است که [رسول خدا(ص)] را با اسم و کنیه نخوانید و نگویید «یا محمد»، «یا أباالقاسم» ولکن [با احترام ]بگویید: «یا نبى اللّه» و «یا رسول اللّه» ...». ۱- تفسیر قمى، ج ۲، ص۱۱۰; نورالثقلین، ج ۳، ص ۶۲۸، ح ۲۶۴.

۱۵ - «عن أبى جعفر(ع) فى هذه الآیة من قول اللّه(تعالى) «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» قال: الفتنة الکفار قال: یا أباجعفر حدثنىفیمن (فیما) نزلت؟ قال: نزلت فى رسول اللّه(ص) و جرى مثلها من النبى(ص) فى الأوصیاء فى طاعتهم; از امام باقر(ع) روایت شده است که در مورد آیه یاد شده، فرمود: مقصود از فتنه کافران است. راوى به امام(ع) گفت: به فرمایید که این آیه در باره چه کسى نازل شده است؟ فرمود: در مورد رسول خدا(ص) نازل شده و سپس در مورد اطاعت از جانشینیان آن حضرت جارى گشته است». ۱- تفسیر فرات کوفى، ص ۲۸۹، ح ۱۰، مسلسل ۳۹۲; بحارالأنوار، ج ۲۳، ص ۳۰۱، ح ۵۸.

۱۶ - «عن عبدالأعلى قال: سألت أباعبداللّه عن قول اللّه عزّوجلّ «فلیحذر الذین یخالفون عن أمره أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» قال: فتنة فى دینه أو جراحة لایأجره اللّه علیها; عبدالاعلى مى گوید: از امام صادق(ع) از معناى قول خداى - عزّوجل - «...أن تصیبهم فتنة أو یصیبهم عذاب ألیم» پرسیدم؟ حضرت فرمود: مراد فتنه در دین است یا جراحتى [در بدن] که خدا در برابر آن اجرى به او نمى دهد». ۱- کافى، ج ۸، ص ۲۲۳، ح ۲۸۱; تفسیربرهان، ج ۳، ص ۱۵۴، ح ۳.

موضوعات مرتبط

• احکام ۱۱:
• اسلام : تاریخ صدر اسلام ۶
• انسان: راز انسان ها ۸
• بلا: موجبات بلا ۱۰، ۱۳
• خدا: انذارهاى خدا ۷; علم غیب خدا ۸; نواهى خدا ۹، ۱۲
• رهبران دینى : آداب گفتگو با رهبران دینى ۵; اهمیت احترام رهبران دینى ۵
• عذاب: عذاب دردناک ۱۰، ۱۳; مراتب عذاب ۱۰، ۱۳; موجبات عذاب ۱۰، ۱۳
• عصیان: آثار عصیان از محمد(ص) ۱۰، ۱۶; حرمت عصیان از محمد(ص) ۱۱; کیفر عصیان از خدا ۱۲; کیفر عصیان از محمد(ص) ۹; گناه عصیان از محمد(ص) ۱۱
• محرمات ۱۱:
• محمد(ص) : آداب گفتگو با محمد(ص) ۴، ۱۴; احترام محمد(ص) ۱۴; انذار تارکان همکارى با محمد(ص) ۷; اهمیت احترام محمد(ص) ۴; اهمیت دعوت محمد(ص) ۱،۲; اهمیت قبول دعوت محمد(ص)۳; اهمیت مشاوره با محمد(ص)۳; پناهجویى تارکان همکارى با محمد(ص) ۷; قبول دعوت محمد(ص) ۲
• مسؤولیت: کیفر فرار از مسؤولیت ۱۳
• مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان صدراسلام ۴
• مشارکت اجتماعى: اهمیت مشارکت اجتماعى ۳
• معاشرت: آداب معاشرت ۴، ۵، ۱۴
• منافقان: روش برخورد منافقان صدراسلام ۶; مسؤولیت گریزى منافقان صدراسلام ۶
• هلاکت: عوامل هلاکت ۹، ۱۲