الأعراف ١٥

قَالَ‌ إِنَّکَ‌ مِنَ‌ الْمُنْظَرِينَ‌

ترجمه

فرمود: «تو از مهلت داده شدگانی!»

گفت: همانا تو از مهلت يافتگانى

فرمود: «تو از مهلت‌يافتگانى.»

خدا فرمود: البته مهلت خواهی داشت.

خدا فرمود: البته تو از مهلت یافتگانی.

گفت: تو از مهلت‌يافتگانى.

فرمود تو از مهلت یافتگانی‌

گفت: تو از مهلت‌يافتگانى.

(خداوند) گفت: شما از زمره‌ی مهلت یافتگانی (و مدّتهای مدید در زمین ماندگار می‌مانی).

فرمود: «همانا تو از مهلت‌یافتگانی.»

گفت همانا توئی از مهلت‌دادگان‌

الأعراف ١٤	آیه ١٥	الأعراف ١٦
سوره : سوره الأعراف نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الْمُنظَرِینَ»: مهلت‌یافتگان. مهلت داده‌شدگان.

تفسیر

---

• آيات ۱۰ - ۲۵، سوره اعراف
• معناى تمكين انسان در زمين در جمله : (( و لقد مكناكم فى الارض ))
• سجده ملائكه براى جميع بنى آدم و براى عالم بشريت بوده است .
• بيان اين كه خلقت آدم در حقيقت ، خلقت جميع بشر بوده است و اشاره بهاقوال ديگرى كه در توجيه نسبت دادن خلقت آدم به همگان گفته شده است .
• ابليس با ملائكه بوده و فرقى با آنان نداشته و او و همه فرشتگان در مقامى قرارداشتند كه آن مقام ماءمور به سجده شده است .
• بيان اينكه مراد از امتثال و تمرد در امر ملائكه به سجود براى آدم و تمرد ابليس ، امورتكوينى است .
• تكبر و خودخواهى سرچشمه تمامى گناهان است .
• ملاك برترى در تكوينيات بستگى دارد به بيشتر بودن عنايات الهى واستدلال ابليس به برترى آتش غلط بوده است .
• وجوب امتثال امر الهى از جهت اين است كه امر، امر او است و دائر مدار مصالح و جهات خيرنيست
• توضيح در مورد اينكه امر ملائكه به سجده امرى تكوينى بوده است .
• كبريا خاص خداى سبحان است و از غير او تكبر پسنديده نيست .
• درخواست مهلت از خدا توسط ابليس
• محاصره انسان توسط شيطان از چهار طرف !
• مراد از (( مخلصين (( و (( شاكرين (( كه شيطان نمى تواند ايشان را بفريبد و اشارهبه طريقه گمراه كردن شيطان
• مراد از جمله (( الّا اءن تكوناملكين (( در خطاب به آدم و هوا
• اشاره به اهمال و قصور مفسرين در بحث از شيطان و شناختن او
• چند مطلب كه بايد در بحث از مساءله شيطان و حقايق دينى و تكوينى مربوط به آن بيانشود
• ۲- مراتب مختلف موجودات مقتضاى الهى است .
• ۳- آيات مربوط به داستان سجده آدم تصويرى است از روابط بين نوع انسانى و نوعملائكه و ابليس
• بهشت قبل از هبوط بهشت برزخى بوده نه بهشت جاويدان !
• قلمرو اغوا و اضلال شيطان ، ادراك انسانى و ابزار كار او عواطف و احساسات بشرى است .
• نحوه تصرفات ابليس در ادراك انسان
• ولايت شيطان بر آدميان در ظلم و گناه و ولايت ملائكه بر آدميان در اطاعت و عبادت
• بعضى از لشكريان ابليس از جنس بشرند
• خلاصه بحث درباره شيطان و وسوسه اندازى او
• بحث عقلى و قرآنى (مناظره اى كه شارح اناجيلنقل كرده و در تورات ذكر شده كه بين ابليس و ملائكه واقع شده است )
• در آفريدن خلايق و مخصوصا كفارى كه نتيجه خلقتشان خلود در آتش است چه حكمتى است ؟
• تكليف بندگان براى خدا چه سودى دارد؟!
• چرا خداوند انسان را بدون اينكه مكلف نمايدكامل نساخت و چرا او را كامل نيافريد؟
• تكليف ابليس و ملائكه به سجده بر آدم براى چه بود و لعن و عقاب ابليس بعد ازنافرمانى چرا؟
• پاسخ به دو شبهه ديگر
• بيان و توضيح جمله : (( لايسئل عما يفعل و هم يسئلون (( از نظر فلسفه و برهان و وحى
• اشاره به ابحاث ممتدّ متكلمان اشاعره و معتزله دربارهافعال خدا
• تقسيم علوم و مدركات انسان به : علوم كاشف از خارج و علوم اعتبارى و ذهنى
• فرق بين اين دو قسم از علوم
• جميع احكام عقلى از فعل خداوند اتخاذ شده است
• اشكالاتى كه بر راءى اشاعره در احكام نظرىعقل وارد است
• جريان احكام عقلى عملى در افعال خداى تعالى
• عقل نظرى در تشخيصهاى خود درباره معارف مربوط به خدا مصيب است .
• عقل عملى : جستجوى مصالح و مفاسد و حسن و قبحافعال در احكام تشريعى
• آياتى كه جريان عقل نظرى و عقل عملى را در ناحيه پروردگار تاءييد مى كند
• بحث روايتى (رواياتى در مورد شيطان و تمرد تو از سجده بر آدم و وساوس وتصرفات او...)
• بهشت آدم از باغهاى دنيا بوده است
• رد اينكه ملائكه و شياطين به تغيير ذات خود قدرت داشته باشند و به صور مختلفه درآيند.
• دو دسته روايات مربوط به تصرفات ابليس و كيفيت تصرف او در شعور آدمى
• ماجراى شگفت انگيز گفتگوى حضرت يحيى با ابليس
• بررسى گفتگوى ابليس با پيامبران الهى

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ «15»

---

«1». محجّةالبيضاء، ج 6، ص 215.

«2». كافى، ج 2، باب اصول الكفر.

جلد 3 - صفحه 30

نکته ها

خواسته‌ى ابليس، مهلت تا روز قيامت بود و اين آيه مشخّص نمى‌كند كه تا چه زمانى به او مهلت داده شد؛ امّا از آيه 38 سوره‌ى حجر و آيات 80 و 81 سوره‌ى «ص» استفاده مى‌شود كه تنها براى مدّتى طولانى به او مهلت داده شد، نه تا روز قيامت: «إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ. إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» برخى مى‌گويند: شيطان تا وقتى كه خدا صلاح بداند، زنده است. «1»

سؤال: چرا خداوند به ابليس مهلت داد؟

پاسخ: مهلت دادن به بدكاران، از سنّت‌هاى الهى و در مسير آزمايش و امتحان انسان است، علاوه بر آنكه بايد اسباب خير و شر فراهم باشد و انسان با اختيار، راهى را انتخاب كند. زيرا ابليس انسان را مجبور به انحراف نمى‌كند و تنها وسوسه مى‌كند، چنانكه در آيه‌ى 22 سوره‌ى ابراهيم آمده است. «وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي»

گفت أنظرنى الى يوم الجزاء

كاشكى گفتى كه تب يا ربّنا

پیام ها

1- ابليس هم از خواسته‌ى خود مأيوس نبود. «قالَ أَنْظِرْنِي»

2- شيطان نيز مى‌داند كه عمر، به اراده و به خواست خداست. «قالَ أَنْظِرْنِي»

3- هر عمر طولانى ارزشمند نيست، شيطان هم عمر طولانى دارد. «أَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»

4- ابليس، هم آفريدگار را مى‌شناخت، «خَلَقْتَنِي» هم معاد را قبول داشت. «يَوْمِ يُبْعَثُونَ»

5- گاهى خواسته‌ى كافران هم پذيرفته مى‌شود. «قالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ»

---

«1». تفسير عيّاشى.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌3، ص: 31

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ «15»

قالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ‌: فرمود خداى تعالى بدرستى كه تو از مهلت داده شدگانى تا نفخه صور، يا تا وقتى كه خدا مى‌داند. در علل- حضرت صادق عليه السّلام فرمايد: مى‌ميرد شيطان بين نفخه اولى و ثانيه. و عياشى- از آن حضرت روايت نموده: مهلت داده شد تا روزى كه مبعوث شود در آن روز قائم ما عليه السّلام.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

سوره الأعراف «7»: آيات 14 تا 15

قالَ أَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ «14» قالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ «15»

ترجمه‌

گفت مهلت ده مرا تا روز كه مبعوث ميشوند

فرمود همانا تو از مهلت داده شدگانى.

تفسير

پس از حكم الهى بخروج ابليس از آسمان آنملعون مهلت خواست از خداوند كه او را مرگ ندهد و عقاب نفرمايد تا روز قيامت و خداوند حاجت او را برآورد بپاداش عبادات او تا آنزمان ولى نه تا حديكه مطلوب او بود بلكه تا وقت معلوم كه بعد از صور اوّل اسرافيل باشد چون روز قيامت بعد از صور دوّم است و در علل از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه شيطان بين نفخه اولى و ثانيه ميميرد و عياشى ره از آنحضرت نقل نموده كه خداوند شيطان را مهلت داد تا روز ظهور امام قائم و اين مهلت براى امتحان بندگان و تكميل ثواب آنها بود در مخالفت شيطان.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قال‌َ إِنَّك‌َ مِن‌َ المُنظَرِين‌َ «15»

خداوند فرمود محققا تو ‌را‌ ‌از‌ مهلت‌دهندگان‌ قرار داديم‌.

‌در‌ اينجا بنحو اطلاق‌ فرموده‌ و لكن‌ ‌در‌ سوره‌ ص‌ آيه 81 تقييد فرمود ‌به‌ إِلي‌ يَوم‌ِ الوَقت‌ِ المَعلُوم‌ِ و مراد ‌از‌ وقت‌ معلوم‌ مفسرين‌ گفتند مراد نفخه‌ اولي‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ ميميرند و ابليس‌ تقاضاي‌ عدم‌ موت‌ كرده‌ ‌تا‌ قيامت‌ ‌که‌ ديگر موتي‌ نيست‌ لكن‌ ‌در‌ اخبار شيعه‌ دارد ‌که‌ ‌در‌ زمان‌ رجعت‌ امير المؤمنين‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌با‌ شياطين‌ جنگ‌ ميكند و شيطان‌ كشته‌ ميشود و شياطين‌ بكلي‌ ‌از‌ ‌بين‌ ميروند.

جلد 7 - صفحه 285

اشكال‌ و دفع‌

اما الاشكال‌‌-‌ چرا خداوند ‌او‌ ‌را‌ مهلت‌ داد ‌که‌ ‌اينکه‌ همه‌ بندگان‌ ‌خدا‌ ‌را‌ اغواء كند و بجهنم‌ سوق‌ دهد.

اما الدفع‌‌-‌ خداوند احدي‌ ‌را‌ مجبور بايمان‌ و عمل‌ صالح‌ ‌ يا ‌ كفر و عمل‌ فاسد نميكند بلكه‌ ‌هر‌ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ ميكند بالاختيار ‌است‌ و لذا اسباب‌ اطاعت‌ و معصيت‌ ‌هر‌ دو ‌را‌ فراهم‌ فرموده‌ ‌که‌ حجة تمام‌ ‌باشد‌ لِيَهلِك‌َ مَن‌ هَلَك‌َ عَن‌ بَيِّنَةٍ وَ يَحيي‌ مَن‌ حَي‌َّ عَن‌ بَيِّنَةٍ انفال‌ ‌آيه‌ 44، و شيطان‌ ‌هم‌ يكي‌ ‌از‌ اسباب‌ ‌است‌ ‌که‌ وسوسه‌ ميكند ‌در‌ مقابل‌ ملك‌ ‌که‌ الهام‌ ميكند مثل‌ نفس‌ و عقل‌ و دعات‌ باطله‌ و داعيان‌ حق‌، ‌خود‌ انسان‌ ‌هر‌ طرفي‌ ‌را‌ بخواهد اختيار ميكند چنانچه‌ ‌خود‌ شيطان‌ ميگويد فرداي‌ قيامت‌ إِن‌َّ اللّه‌َ وَعَدَكُم‌ وَعدَ الحَق‌ِّ وَ وَعَدتُكُم‌ فَأَخلَفتُكُم‌ وَ ما كان‌َ لِي‌ عَلَيكُم‌ مِن‌ سُلطان‌ٍ إِلّا أَن‌ دَعَوتُكُم‌ فَاستَجَبتُم‌ لِي‌ فَلا تَلُومُونِي‌ وَ لُومُوا أَنفُسَكُم‌ ما أَنَا بِمُصرِخِكُم‌ وَ ما أَنتُم‌ بِمُصرِخِي‌َّ الاية ابراهيم‌ ‌آيه‌ 26 و 27، و بالجمله‌ حق‌ و باطل‌، آخرت‌ و دنيا هميشه‌ مقابل‌ يكديگر ‌است‌.

صالح‌ و طالح‌ متاع‌ خويش‌ نمايند

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 15)- این تقاضای او به اجابت رسید و خداوند «فرمود: تو از مهلت داده شدگانی» (قالَ إِنَّکَ مِنَ الْمُنْظَرِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- خداوند درخواست ابلیس (مهلت خواهى تا قیامت) را اجابت کرد. (أنظرنى ... قال إنک من المنظرین) برداشت فوق بر این اساس است که متعلق کلمه «المنظرین»، «إلى یوم یبعثون» باشد که به قرینه آیه قبل حذف شده است. گفتنى است که برخى مهلت دهى به ابلیس را بنابر ظاهر آیه استجابت درخواست ابلیس دانسته اند و برخى دیگر جمله «إنک ...» را اخبار از تقدیر الهى به زنده ماندن ابلیس شمرده اند. یعنى چه وى درخواست مى کرد و یا درخواست نمى کرد، چنین مقدر شده بود.

۲- ابلیس از موجودات داراى عمر طولانى و زنده تا روز رستاخیز آدمیان (أنظرنى إلى یوم یبعثون ... قال إنک من المنظرین)

۳- خداوند، ابلیس را در پى درخواست زنده ماندن تا رستاخیز، عمرى طولانى داد. (أنظرنى إلى یوم یبعثون. قال إنک من المنظرین) ذکر نکردن متعلق «المنظرین» مى تواند اشاره به این باشد که خواسته ابلیس تنها در اصل «انظار» اجابت شده است، و نه در مدت آن; یعنى تا روز قیامت.

موضوعات مرتبط

• ابلیس: اجابت استمهال ابلیس ۱، ۳; حیات طولانى ابلیس ۲; عمر ابلیس ۲، ۳
• خدا: عطایاى خدا ۱، ۳