النساء ١٧١

يَا أَهْلَ‌ الْکِتَابِ‌ لاَ تَغْلُوا فِي‌ دِينِکُمْ‌ وَ لاَ تَقُولُوا عَلَى‌ اللَّهِ‌ إِلاَّ الْحَقَ‌ إِنَّمَا الْمَسِيحُ‌ عِيسَى‌ ابْنُ‌ مَرْيَمَ‌ رَسُولُ‌ اللَّهِ‌ وَ کَلِمَتُهُ‌ أَلْقَاهَا إِلَى‌ مَرْيَمَ‌ وَ رُوحٌ‌ مِنْهُ‌ فَآمِنُوا بِاللَّهِ‌ وَ رُسُلِهِ‌ وَ لاَ تَقُولُوا ثَلاَثَةٌ انْتَهُوا خَيْراً لَکُمْ‌ إِنَّمَا اللَّهُ‌ إِلٰهٌ‌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ‌ أَنْ‌ يَکُونَ‌ لَهُ‌ وَلَدٌ لَهُ‌ مَا فِي‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ مَا فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ کَفَى‌ بِاللَّهِ‌ وَکِيلاً

ترجمه

ای اهل کتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روی) نکنید! و در باره خدا، غیر از حق نگویید! مسیح عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا، و کلمه (و مخلوق) اوست، که او را به مریم القا نمود؛ و روحی (شایسته) از طرف او بود. بنابر این، به خدا و پیامبران او، ایمان بیاورید! و نگویید: «(خداوند) سه‌گانه است!» (از این سخن) خودداری کنید که برای شما بهتر است! خدا، تنها معبود یگانه است؛ او منزه است که فرزندی داشته باشد؛ (بلکه) از آن اوست آنچه در آسمانها و در زمین است؛ و برای تدبیر و سرپرستی آنها، خداوند کافی است.

اى اهل كتاب! در دين خود غلو نكنيد و در باره‌ى خدا جز حق نگوييد. مسيح، عيسى ابن مريم فقط فرستاده‌ى خدا و كلمه او بود كه آن را به مريم القا نمود و روحى از طرف او بود. پس به خدا و پيامبران او ايمان بياوريد و نگوييد: [خداوند] سه تا است. بس كنيد كه براى

اى اهل كتاب، در دين خود غلوّ مكنيد، و در باره خدا جز [سخن‌] درست مگوييد. مسيح، عيسى بن مريم، فقط پيامبر خدا و كلمه اوست كه آن را به سوى مريم افكنده و روحى از جانب اوست. پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد و نگوييد [خدا ]سه‌گانه است. باز ايستيد كه براى شما بهتر است. خدا فقط معبودى يگانه است. منزّه از آن است كه براى او فرزندى باشد. آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است از آنِ اوست، و خداوند بس كارساز است.

ای اهل کتاب، در دین خود اندازه نگه دارید، و درباره خدا جز به راستی سخن نگویید؛ در حق مسیح عیسی بن مریم جز این نشاید گفت که او رسول خداست و کلمه الهی است که به مریم فرستاده و روحی از عالم الوهیت است؛ پس به خدا و همه فرستادگانش ایمان آورید و به تثلیث قائل نشوید (اب و ابن و روح القدس را خدا نخوانید)، از این گفتار شرک باز ایستید که برای شما بهتر است، جز خدای یکتا خدایی نیست و منزّه و برتر از آن است که او را فرزندی باشد، هر چه در آسمان و زمین است همه ملک او است و خدا تنها به نگهبانی (همه موجودات) کافی است.

ای اهل کتاب! در دین خود غلوّ [و افراط] نورزید، [و از چهارچوب آیات نازل شده از سوی خدا و آنچه پیامبران به شما آموخته اند، خارج نشوید] و نسبت به خدا جز حق مگویید. جز این نیست که مسیح عیسی بن مریم فرستاده خدا و کلمه اوست که به مریم القا کرد و [این بنده پاک و خالص] روحی از سوی اوست؛ پس به خدا و فرستادگانش ایمان آورید، و مگویید: [خدا] ترکیبی از سه حقیقت [اَب، اِبن و روح القدس] است. [از این عقیده باطل] خودداری کنید که به خیر شماست. جز این نیست که خدا معبودی یگانه است. منزّه و پاک است از اینکه فرزندی برای او باشد. آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است فقط در سیطره مالکیّت و فرمانروایی اوست، و خدا از نظر کارسازی [همه امور آفرینش] کافی است.

اى اهل كتاب، در دين خويش غلوّ مكنيد و درباره خدا جز سخن حق مگوييد. هر آينه عيسى پسر مريم پيامبر خدا و كلمه او بود كه به مريمش افكند و روحى از او بود. پس به خدا و پيامبرانش ايمان بياوريد و مگوييد كه سه است. از اين انديشه‌ها بازايستيد كه خير شما در آن خواهد بود. جز اين نيست كه اللّه خدايى است يكتا. منزه است از اينكه صاحب فرزندى باشد. از آن اوست آنچه در آسمانها و زمين است، و خدا كارسازى را كافى است.

ای اهل کتاب در دینتان از حد و حق نگذرید و جز حق بر خداوند نگویید، جز این نیست که مسیح عیسی بن مریم پیامبر خدا و کلمه او و روح اوست که آن را به مریم فراداد، پس به خداوند و پیامبرانش ایمان بیاورید، و نگویید که [خدا] سه‌گانه است، از این بازآیید که به خیر [و صلاح‌] شماست، همانا خداوند خدای یگانه است، که منزه و مبرا از داشتن فرزند است، او راست آنچه در آسمانها و در زمین است، و خداوند کارسازی را کافی است‌

اى اهل كتاب، در دين خود از اندازه فراتر مرويد و بر خدا جز راست مگوييد، همانا مسيح عيسى پسر مريم پيامبر خدا و كلمه اوست كه آن را به سوى مريم افكند و روحى است از او، پس به خدا و فرستادگان او ايمان آوريد و مگوييد [خدا] سه است- اب، ابن، روح القدس-، [از اين گفته‌] باز ايستيد كه براى شما بهتر است. جز اين نيست كه «اللّه» خدايى يكتاست، پاك و منزه است از اينكه او را فرزندى باشد، او راست آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، و خدا كارسازى بسنده است.

ای اهل کتاب! در دین خود غلوّ مکنید (و درباره‌ی عیسی راه افراط و تفریط نپوئید) و درباره‌ی خدا جز حق مگوئید (و او را به اوصاف ناشایستی همچون حلول و اتّحاد و اتّخاذ همسر و انتخاب فرزند، نستائید). بیگمان عیسی مسیح پسر مریم، فرستاده‌ی خدا است (و او یکی از پیغمبران است، و پسر خدا نیست آن گونه که شما می‌پندارید) و او واژه‌ی خدا (یعنی پدیده‌ی فرمانِ: کُنْ) است که خدا آن را به مریم رساند (و بدین وسیله عیسی را در شکم مریم پروراند) و او دارای روحی است (که) از سوی خدا (به کالبدش دمیده شده است) پس به خدا و پیغمبرانش ایمان بیاورید (و الوهیّت را خاصّ خدا بدانید و هیچ یک از انبیاء را در الوهیّت انباز خدا نسازید) و مگوئید که (خدا) سه تا است (بلکه خدا یکتا است و جز الله خدای دیگری وجود ندارد. از این سخن پوچ) دست بردارید که به سود شما است. خدا یکی بیش نیست که الله است و حاشا که فرزندی داشته باشد. (چگونه به انباز و زن و فرزند نیازی خواهد داشت) و حال آن که از آن او است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، و کافی است (که تنها) خدا مدبّر (مخلوقات خود) باشد.

هان ای اهل کتاب! در دین خود غلوّ [:زیاده‌روی] مکنید و درباره‌ی خدا جز (سخن) حق مگویید. مسیح، عیسی‌بن‌مریم، تنها پیامبر خدا و کلمه [:نشانه‌ی] اوست (که) آن را سوی مریم افکنده و روحی (بزرگ و آفریده‌ای ممتاز) از جانب اوست. پس به خدا و پیامبرانش ایمان بیاورید و نگویید (خدا اقنوم‌های) سه‌گانه است. (از این کفر) فراسوی خیری برای خودتان باز ایستید. خدا فقط معبودی یگانه، و منزّه از آن است که برای او فرزندی باشد. آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از اوست و کارسازی خدا کافی است.

ای اهل کتاب فزون نروید در کیش خود و نگوئید بر خدا مگر حقّ جز این نیست که مسیح عیسی ابن مریم فرستاده خدا است و سخن او که افکندش به سوی مریم و روحی است از او پس ایمان آرید به خدا و پیمبرانش و نگوئید سه تا بس کنید بهتر است شما را جز این نیست که خداوند خدای یکتا است منزّه است او از آنکه وی را فرزندی باشد او را است آنچه در آسمانها است و زمین و بس است خداوند وکیل‌

النساء ١٧٠	آیه ١٧١	النساء ١٧٢
سوره : سوره النساء نزول : ٦ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٦١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«کَلِمَتُهُ»: آفریده خدا، که خداوند او را با واژه (کُنْ) و همانند آن پدید می‌آورد. جمع (کلمه)، کلمات است که به معنی مخلوقات است (نگا: کهف / و لقمان / ). در این آیه مراد عیسی - علیه‌السلام - است (نگا: آل‌عمران / و ) و اطلاق سبب بر مسبّب شده است. امام محمّدغزالی می‌فرماید: برای پیدایش هر فرزندی دو سبب قریب و بعید لازم است. یکی منی و دومی فرمان (کُنْ). چون سبب نخستین در حق عیسی - علیه‌السلام - منتفی است، خداوند او را به سبب دوم اضافه فرموده است. «رُوحٌ»: موجود ناشناخته‌ای که قوام حیات تن بدان است (نگا: اسراء / ، حجر / ، ص / ، سجده / ...). «رُوحٌ مِّنْهُ»: روحی که آفریده او است (نگا: سجده / حجر / ، ص / ، تحریم / ). «مِنْهُ»: از آن او. ساخته او. واژه (مِنْ) در اینجا حرف ابتدائیّه است؛ نه تبعیض (نگا: جاثیه / ، و سوره‌های حجر، ص، سجده، و تحریم، آیات مذکور در فوق). «ثَلاثَة»: خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است: آلِهَتُنَا ثَلاثَة ... «وَکِیلاً»: حافظ. نگهبان (نگا: نساء / ، اسراء / فرقان / ، احزاب / ، مزّمّل / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِذْ قَالَتِ‌ الْمَلاَئِکَةُ يَا... (۵) إِنَ‌ مَثَلَ‌ عِيسَى‌ عِنْدَ اللَّهِ‌... (۳) لَقَدْ کَفَرَ الَّذِينَ‌ قَالُوا إِنَ‌... (۵) لَقَدْ کَفَرَ الَّذِينَ‌ قَالُوا إِنَ‌... (۶) مَا الْمَسِيحُ‌ ابْنُ‌ مَرْيَمَ‌ إِلاَّ... (۴) وَ إِذْ قَالَ‌ اللَّهُ‌ يَا عِيسَى‌... (۷) بَدِيعُ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضِ‌... (۴) اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ‌ وَ... (۴) وَ قَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمٰنُ‌ وَلَداً (۳) لَقَدْ جِئْتُمْ‌ شَيْئاً إِدّاً (۰) وَ مَا يَنْبَغِي‌ لِلرَّحْمٰنِ‌ أَنْ‌... (۱) وَ الَّتِي‌ أَحْصَنَتْ‌ فَرْجَهَا... (۲) إِنْ‌ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنَا... (۱) وَ مَرْيَمَ‌ ابْنَةَ عِمْرَانَ‌ الَّتِي‌... (۵)

تَکَادُ السَّمَاوَاتُ‌ يَتَفَطَّرْنَ‌... (۲) أَنْ‌ دَعَوْا لِلرَّحْمٰنِ‌ وَلَداً (۱) إِنْ‌ کُلُ‌ مَنْ‌ فِي‌ السَّمَاوَاتِ‌... (۲) لَقَدْ أَحْصَاهُمْ‌ وَ عَدَّهُمْ‌ عَدّاً (۰) وَ کُلُّهُمْ‌ آتِيهِ‌ يَوْمَ‌... (۰) وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ‌... (۱) وَ يَا قَوْمِ‌ هٰذِهِ‌ نَاقَةُ اللَّهِ‌... (۱) وَ مَا کُنْتَ‌ تَرْجُو أَنْ‌ يُلْقَى‌... (۳) وَ سَخَّرَ لَکُمْ‌ مَا فِي‌... (۲)

تفسیر

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- خداوند، اهل کتاب را از غلو در دینشان نهى کرده است. (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم) «غلو» به معناى تجاوز است، و غلو در دین به معناى خارج شدن از حدود و معارفى است که در کتب آسمانى آمده و یا پیامبران الهى تعلیم داده اند.

۲- قرآن، فراخوان اهل کتاب به خوددارى از گفتار باطل درباره خداوند (یاهل الکتب ... لاتقولوا على اللّه الا الحق)

۳- یهود و نصارا مردمى آلوده به غلو و گزافه گویى در دین (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم) با توجه به سیاق آیه معلوم مى شود، غلو و تجاوز تحقق پیدا کرده نه اینکه نهى از غلو تنها براى پیشگیرى باشد.

۴- حرمت غلو در دین، و لزوم کنترل احساسات مذهبى (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم)

۵- پیروان ادیان الهى، در معرض خطر غلو و گزافه گویى در دین (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم)

۶- ضرورت پرهیز از هرگونه سخن نابحق درباره خداوند (و لاتقولوا على اللّه الا الحق)

۷- لزوم محور قرار دادن حق، در عقاید و گفتار (و لاتقولوا على اللّه الا الحق)

۸- حضرت عیسى (ع)، فرزند مریم و پیامبر خداست. (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه)

۹- پندار مسیحیان درباره مسیح، پندارى غلوآمیز (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم ... انما المسیح عیسى ابن مریم)

۱۰- مسیح، لقب حضرت عیسى، و عیسى، اسم او* (انما المسیح عیسى ابن مریم) معمولا اسم را توصیف به «ابن» مى کنند بنابراین «عیسى» اسم آن حضرت و در نتیجه «مسیح» لقب او خواهد بود.

۱۱- عظمت حضرت مریم (ع) در پیشگاه الهى (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم)

۱۲- خلقت حضرت عیسى (ع)، خلقتى خارق العاده و بدون پدر (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم) انتساب مسیح (ع) به مادرش مریم (ع) دلالت بر خلقت او بدون واسطه پدر دارد.

۱۳- اراده خداوند حاکم بر قوانین تکوینى جهان (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم و روح منه)

۱۴- حضرت عیسى (ع)، مخلوق و مملوک خداست، نه خدا و فرزند خدا. (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته) برخى بر آنند که مراد از «کلمة اللّه» همان کلمه «کن» است که خداوند با آن مخلوقات را ایجاد مى کند و از جمله با این کلمه، حضرت مسیح (ع) را ایجاد کرد.

۱۵- حضرت عیسى (ع)، هدایتگر و احیاگر انسانها* (انما المسیح ... رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم و روح منه) گفته شده مسیح را از آن جهت خداوند کلمه خویش خوانده که همانند کلامش مایه هدایت مردمان است. و از آن جهت او را روح نامید که عامل حیات معنوى و نیز حیات مادى انسانها مى شود.

۱۶- حضرت عیسى (ع)، روحى از ناحیه خداوند. (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه ... و روح منه)

۱۷- حضرت عیسى (ع)، نفخه الهى است که در حضرت مریم دمیده شد.* (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم و روح منه) کلمه «روح» عطف بر «کلمته» است و به مقتضاى عطف، «روح منه» مى تواند به جمله «القها الى مریم» توصیف گردد ; یعنى «... و روح منه القها الى مریم» و در این صورت چنانچه برخى از مفسران گفته اند «روح» به معناى نفخه است.

۱۸- پاک بودن دامن حضرت مریم (ع) از تهمتهاى نارواى یهودیان (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم و روح منه) جملات «انما المسیح ... روح منه» علاوه بر اینکه رد عقیده غلوآمیز مسیحیان درباره حضرت عیسى (ع) است، مى تواند اشاره به ناروایى اتهام یهودیان نسبت به مریم (ع) نیز باشد.

۱۹- عظمت و ارزش والاى حضرت عیسى (ع) در پیشگاه خداوند (انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم) از اینکه خداوند عیسى (ع) را به مسیح (مبارک) لقب داده، و نیز او را کلمه و روح خود شمرده، عظمت و قداست او نزد خداوند به دست مى آید.

۲۰- شخصیت فوق العاده حضرت عیسى (ع) زمینه غلو و گزافه گویى مسیحیان در مورد ایشان (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم ... انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه)

۲۱- اهل کتاب، مأمور به ایمان به خدا و پیامبران و پرهیز از سه گانه پرستى (تثلیث) (یاهل الکتب ... فامنوا باللّه و رسله و لاتقولوا ثلثة)

۲۲- لزوم ایمان به تمامى پیامبران (فامنوا باللّه و رسله)

۲۳- مسیحیان معتقد به تثلیث، غلو کنندگان در دین هستند. (یاهل الکتب لاتغلوا فى دینکم ... و لاتقولوا ثلثة)

۲۴- اعتقاد به تثلیث، اعتقاد و سخنى نابحق درباره خداوند (و لاتقولوا على اللّه الا الحق ... و لاتقولوا ثلثة) جمله «و لاتقولوا ثلثة» مى تواند مصداق مورد نظر براى سخن نابحق بر خداوند باشد.

۲۵- ناسازگارى ایمان به پیامبران با عقیده تثلیث (یاهل الکتب ... فامنوا باللّه و رسله و لاتقولوا ثلثة) جمله «و لاتقولوا ثلثة» به منزله بیان و توضیحى است براى جمله «ءامنوا باللّه و رسله».

۲۶- خیر و سعادت مسیحیان در گرو پرهیز از تثلیث و سه گانه پرستى (یاهل الکتب ... و لاتقولوا ثلثة انتهوا خیراً لکم) در برداشت فوق کلمه «خیراً» خبر براى فعل محذوف (یکن) گرفته شده است و جمله با تقدیر آن چنین است: «انتهوا ان تنتهوا یکن خیراً لکم».

۲۷- پرهیز از شرک، زمینه خیر و سعادت انسان (و لاتقولوا ثلثة انتهوا خیراً لکم)

۲۸- بازگشت سودِ یگانه پرستى به خود انسان (و لاتقولوا ثلثة انتهوا خیراً لکم) کلمه «لکم» اشاره به این است که گرایش به توحید به سودِ خود آدمى است نه اینکه نفعى را براى خدا و یا رسولان وى داشته باشد.

۲۹- اللّه، تنها خداى یگانه و معبود حقیقى انسانها (انما اللّه اله وحد)

۳۰- ناسازگارى اعتقاد به تثلیث با اعتقاد به خدا و یگانگى او (توحید) (فامنوا باللّه و رسله و لاتقولوا ثلثة ... انما اللّه اله وحد)

۳۱- باور به یگانگى خداوند و اقرار به آن، اعتقاد و سخنى حق درباره خداوند (لاتقولوا على اللّه الا الحق ... انما اللّه اله وحد)

۳۲- اعتقاد به تثلیث، شرک است. (و لاتقولوا ثلثة ... انما اللّه اله وحد)

۳۳- مسیحیان، معتقد به فرزندى حضرت عیسى (ع) براى خداوند (یاهل الکتب ... انما المسیح عیسى ابن مریم رسول اللّه و کلمته القها إلى مریم و روح منه فامنوا باللّه و رسله و لاتقولوا ثلثة انتهوا خیراً لکم)

۳۴- اعتقاد به فرزند داشتن خداوند، پندارى نابحق درباره وى و هتک حرمت اوست. (لاتقولوا على اللّه الا الحق ... سبحنه ان یکون له ولد)

۳۵- آسمانها، متعدد هستند. (له ما فى السموت)

۳۶- مالکیت مطلق خداوند بر هستى، دلیل فرزند نداشتن او (سبحنه ان یکون له ولد له ما فى السموت و ما فى الأرض) جمله «له ما فى السموت ...» دلیل و برهانى است براى جمله «سبحنه ان یکون له ولد» یعنى آنچه غیر خداست و از جمله حضرت مسیح، مملوک و عبد اوست و کسى که مالک تمام هستى است، نیازى به داشتن فرزند ندارد.

۳۷- خداوند، تنها مالک و فرمانرواى تمامى هستى (له ما فى السموت و ما فى الارض)

۳۸- خداوند براى وکالت و سرپرستى و تدبیر جهان، کافى است. (و کفى باللّه وکیلا) وکیل به کسى گفته مى شود که کارى را به عهده بگیرد و تدبیر کند و چون سخن از جهان هستى بود، مراد از وکیل، سرپرست و مدبر جهان هستى است.

۳۹- کفایت خداوند براى تدبیر هستى، دلیل وحدانیت او و منزه بودنش از داشتن شریک و فرزند (انما اللّه اله وحد سبحنه ان یکون له ولد ... کفى باللّه وکیلا) جمله «کفى ...» دلیل دیگرى است براى مطالب گذشته.

۴۰- توجه به قدرت و مالکیت مطلق خداوند، زمینه ساز باور آدمى به کفایت خداوند در تدبیر هستى (له ما فى السموت و ما فى الارض و کفى باللّه وکیلا) جمله «له ما فى السموت ...» مى تواند اشاره به علت کفایت خداوند در وکالت و تدبیر هستى داشته باشد ; یعنى چون مالک و فرمانروایى مطلق است، براى وکالت و تدبیر هستى کافى است.

موضوعات مرتبط

• آسمان: تعدد آسمان ۳۵
• آفرینش: تدبیر آفرینش ۳۸، ۳۹، ۴۰ ; حاکم آفرینش ۱۳ ; قانونمندى آفرینش ۱۳ ; مالک آفرینش ۳۶، ۳۷
• احکام:۴
• اسماء و صفات: صفات جلال ۳۶، ۳۹
• اقرار: به توحید ۳۱
• انبیا: نقش انبیا ۱۵
• اهل کتاب: غلوّ اهل کتاب ۱ ; مسؤولیت اهل کتاب ۲۱
• ایمان: به انبیا ۲۱، ۲۲، ۲۵ ; ایمان به توحید ۳۱ ; ایمان به خدا ۲۱، ۳۰ ; ایمان و شرک ۳۰ ; زمینه ایمان ۴۰ ; متعلق ایمان ۲۱، ۲۲، ۲۵، ۳۰
• پیروان ادیان:۵
• تثلیث: اجتناب از تثلیث ۲۱، ۲۶ ; عقیده به تثلیث ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۳۰، ۳۲
• تعصب دینى: کنترل تعصب دینى ۴
• توحید: آثار توحید ۳۰ ; آثار توحید عبادى ۲۸ ; توحید عبادى ۲۹ ; دلایل توحید ۳۹
• حق: اهمیّت حق ۷
• خدا: اختصاصات خدا ۳۷ ; اراده خدا ۱۳ ; افترا به خدا ۲، ۶ ; اهانت به خدا ۳۴ ; تدبیر خدا ۳۸ ; خدا و فرزند ۳۳، ۳۴، ۳۶، ۳۹ ; ربوبیّت خدا ۳۹ ; روح خدا ۱۶ ; قدرت خدا ۴۰ ; مالکیت خدا ۳۶، ۳۷، ۴۰ ; نفخه خدا ۱۷ ; نواهى خدا ۱ ; ولایت خدا ۳۸
• دین: حرمت غلو در دین ۴ ; غلو در دین ۱، ۳، ۵، ۲۳
• ذکر: آثار ذکر ۴۰
• سخن: اجتناب از سخن باطل ۲ ; اجتناب از سخن ناپسند ۶ ; ملاک سخن ۷
• سعادت: زمینه سعادت ۲۷ ; عوامل سعادت ۲۶
• شرک: اجتناب از شرک ۲۷ ; موارد شرک ۳۲
• عقیده: باطل ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۳۲، ۳۴ ; عقیده پسندیده ۳۱ ; ملاک درستى عقیده ۷
• عیسى (ع): الوهیّت عیسى (ع) ۱۴ ; خلقت عیسى (ع) ۱۴، ۱۷ ; شخصیّت عیسى (ع) ۲۰ ; عظمت عیسى (ع) ۱۹ ; عیسى (ع) مسیح ۱۰ ; فضایل عیسى (ع) ۱۶، ۱۷، ۱۹ ; لقب عیسى (ع) ۱۰ ; مقامات عیسى (ع) ۲۰ ; نام عیسى (ع) ۱۰ ; نبوّت عیسى (ع) ۸ ; ویژگى خلقت عیسى (ع) ۱۲ ; هدایتگرى عیسى (ع) ۱۵
• غلو: خطر غلو ۵ ; زمینه غلو ۲۰
• قرآن: دعوت قرآن ۲
• محرمات:۴
• مریم (ع): پاکى مریم (ع) ۱۸ ; تهمت به مریم (ع) ۱۸ ; عظمت مریم (ع) ۱۱ ; فرزند مریم (ع) ۸ ; فضایل مریم (ع) ۱۱
• مسیحیان: سعادت مسیحیان ۲۶ ; شرک مسیحیان ۳۳ ; عقیده مسیحیان ۹، ۲۳، ۳۳ ; غلو مسیحیان ۳، ۹، ۲۰، ۲۳ ; مسیحیان و عیسى (ع) ۹
• معبود: حقیقى ۲۹
• مقربان:۱۱، ۱۹
• یهود: افتراهاى یهود ۱۸ ; غلو یهود ۳ ; یهود و مریم (ع) ۱۸