المزمل ٧: تفاوت میان نسخه‌ها
(افزودن سال نزول) |
(QRobot edit) |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
<tabber> | <tabber> | ||
المیزان= | المیزان= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۷#link62 | آيات ۱ - ۱۹، سوره مزمّل]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۷#link62 | آيات ۱ - ۱۹، سوره مزمّل]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۷#link63 | مفاد خطاب ((يا اءيّها المزّمّل ))]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۷#link63 | مفاد خطاب ((يا اءيّها المزّمّل ))]] | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۳: | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۹#link76 | مراد از تبتّل به سوى خدا(و تبتّل اليه تبتيلا)]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۲۰_بخش۹#link76 | مراد از تبتّل به سوى خدا(و تبتّل اليه تبتيلا)]] | ||
}} | |||
|-|نمونه= | |-|نمونه= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:نمونه جلد۲۵_بخش۸#link83 | تفسیر آیات]] | *[[تفسیر:نمونه جلد۲۵_بخش۸#link83 | تفسیر آیات]] | ||
}} | |||
|-| تفسیر نور= | |||
===تفسیر نور (محسن قرائتی)=== | |||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا «9» | |||
همانا برخاستن در شب (براى عبادت) پايدارتر پابرجاتر و گفتار آن استوارتر است. همانا تو در روز حركت و تلاشى طولانى دارى (و كمتر به عبادت مى‌رسى) و نام پروردگارت را ياد كن و تنها به سوى او منقطع شو. او كه پروردگار مشرق و مغرب است، معبودى جز او نيست، پس او را وكيل خود ساز. | |||
---- | |||
«1». مدّثر، 2. | |||
جلد 10 - صفحه 267 | |||
===نکته ها=== | |||
مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» «برخاستن از خواب» است، چنانكه در روايتى از امام باقر و امام صادق عليهما السلام مى‌خوانيم: مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» قيام براى نماز شب است. «1» | |||
«وَطْئاً» به معناى زير پا گذاشتن و قدم نهادن بر چيزى است و در آيه به معناى قدم گذاشتن در راه عبادت است. امام صادق عليه السلام در تفسير «أَشَدُّ وَطْئاً» فرمود: منظور برخاستن از رختخواب است در حالى كه جز خداوند را اراده نكرده باشد. «2» | |||
«تَبَتَّلْ» به معناى بريدن از هواى نفس و توجه كردن به خداوند است. | |||
امام باقر عليه السلام فرمودند: مراد از «تَبَتَّلْ» بالا بردن دست ها در هنگام تكبير نماز است، و امام صادق عليه السلام فرمود: «تَبَتَّلْ»، حالت خضوع و خشوع به هنگام دعا در درگاه الهى است. «3» | |||
نماز شب در روايات | |||
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بهترين شما كسى است كه كلامش نيكو باشد، گرسنگان را سير كند و به هنگامى كه مردم در خوابند، نماز شب بخواند. «4» | |||
آن حضرت سه بار به على بن ابيطالب فرمود: بر تو باد به نماز شب. «عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل» «5» | |||
امام صادق عليه السلام فرمود: شرافت مؤمن به نماز شب است و در روايتى ديگر فرمود: زينت و افتخار مؤمن به خواندن نماز شب است. «6» | |||
شخصى به حضرت على عليه السلام گفت: من از توفيق خواندن نماز شب محروم شده‌ام! امام عليه السلام فرمود: «قَيَّدتك ذنوبك» گناهانت تو را بازداشته است. «7» | |||
خداوند به حضرت موسى عليه السلام خطاب كرد: اى موسى، دروغ مى‌گويد كسى كه خيال مى‌كند مرا دوست دارد ولى هنگامى كه شب فرا رسد، به جاى گفتگو با من، به خواب مى‌رود. «8» | |||
---- | |||
«1». تفسير مجمع البيان. | |||
«2». كافى، ج 3، ص 446. | |||
«3». تفسير نورالثقلين. | |||
«4». بحارالانوار، ج 87، ص 142. | |||
«5». وسائل‌الشيعه، ج 5، ص 268. | |||
«6». بحارالانوار، ج 87، ص 140. | |||
«7». بحارالانوار، ج 80، ص 128. | |||
«8». اعلام الدين ديلمى، ص 263. | |||
جلد 10 - صفحه 268 | |||
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو ركعت نماز در دل شب، از دنيا و آنچه در آن است نزد من محبوب‌تر است. «1» | |||
در روايات از نماز شب به عنوان عامل زياد شدن رزق، اداى دين، رفع همّ و غمّ و جلاى چشم ياد شده است. «2» | |||
براساس روايات، نماز شب، سبب بخشش گناهان روز مى‌شود. «3» | |||
همچنين، نماز شب، سبب سلامتى بدن و دريافت رحمت الهى شمرده شده است. «4» | |||
خداوند در قرآن پاداش بعضى از اعمال را بيان فرموده است ولى در مورد نماز شب مى‌فرمايد: هيچ كس نمى‌داند كه خداوند چه چيزى براى او ذخيره كرده است: «فلا تعلم نفس ما اخفى لهم ...» «5» | |||
===پیام ها=== | |||
1- در عبادت، عنصر زمان مؤثر است. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» | |||
2- بعضى از فيوضات و بركات، از شب نشأت و ريشه مى‌گيرد. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» | |||
3- تاريكى شب، زمينه بهترى براى عبادت بى‌ريا و همراه با خضوع و خشوع فراهم مى‌كند. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» | |||
4- عبادت شبانه تأثير ماندگارترى در روح دارد. «أَشَدُّ وَطْئاً» | |||
5- نمازشب، عامل ثبات‌قدم و تقويت عقيده مؤمن مى‌شود. «أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا» | |||
6- حتّى پيامبر، به ياد خدا و نيايش با او محتاج است. «اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ» | |||
7- موفقيّت در روز، نيازمند كسب قوّت در نيايش‌هاى شبانه است. قُمِ اللَّيْلَ ... إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا | |||
---- | |||
«1». علل الشرايع، ص 363. | |||
«2». سفينةالبحار، ج 2، ص 46. | |||
«3». فروع‌كافى، ج 3، ص 366. | |||
«4». بحار ج 84، ص 144. | |||
«5». سجده، 17. | |||
جلد 10 - صفحه 269 | |||
8- ربوبيّت خداوند اقتضا دارد كه همواره به ياد او باشيم. «وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ» | |||
9- در دستيابى به كمالات، بالاترين درجه را مدّ نظر قرار دهيد. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا» | |||
10- عبادت شبانه و ذكر روزانه، مقدّمه‌اى براى انقطاع كامل به سوى خداوند است. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا» | |||
11- ربوبيّت خداوند نسبت به مشرق و مغرب، دليل يكتايى او و لزوم توكّل بر او است. «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا» | |||
}} | |||
|-| | |||
اثنی عشری= | |||
===تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً «7» | |||
بعد از آن بيان تعليل فرمايد: | |||
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ: بدرستى كه مر تو را در روز، سَبْحاً طَوِيلًا: آمد و شد دراز در مهمات و تصرف در امور خلق و اشتغال به دعوت و تعليم فرائض و اصلاح معيشت خود و عيال است. پس در شبها توجه به اداى عبادت اولى باشد، زيرا مناجات با قاضى الحاجات، مستدعى است فراغت از جميع جهات را. | |||
}} | |||
|-| | |||
روان جاوید= | |||
===تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ | |||
يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ «1» قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً «2» نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً «3» أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً «4» | |||
إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً «5» إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلاً «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلاً «9» | |||
وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلاً «10» | |||
ترجمه | |||
اى جامه بر خود پيچيده | |||
برخيز در شب مگر اندكى | |||
كه نصفش باشد يا كم كن از آن اندكى | |||
يا بيفزا بر آن و شمرده بخوان قرآن را شمرده خواندنى | |||
همانا ما زود است كه نازل سازيم بر تو سخنى گران را | |||
همانا عبادت ناشى از بيدارى شب آن زحمتش زيادتر و راست و درست‌تر است در گفتار | |||
همانا براى تو در روز فراغتى طولانى است | |||
و ياد كن نام پروردگارت را و منقطع شو از خلق بسوى او منقطع شدنى | |||
پروردگار مشرق و مغرب نيست معبودى جز او پس بگير او را كار ساز | |||
و صبر كن بر آنچه ميگويند و دورى گزين از آنها دورى گزيدنى نيكو. | |||
تفسير | |||
قمّى ره نقل نموده كه خطاب به پيغمبر اكرم است كه جامه خود را بخود مى‌پيچيد و ميخوابيد و اصل مزّمّل متزمّل است تاء قلب بزاء و در زاء ادغام شده و گفته شده اين در ابتداء بعثت بوده كه هنوز آنحضرت ابلاغ وحى نفرموده بود و بعدا مخاطب بيا ايّها النّبى و الرّسول گرديد و بعد از خطاب خداوند او را امر فرموده به برخاستن از خواب براى تهجّد و نماز شب و قرائت قرآن و عبادت خدا و مناجات با قاضى الحاجات و امثال آن مگر در مقدار كمى از شب بر حسب آنچه | |||
---- | |||
جلد 5 صفحه 293 | |||
معتاد است در ميان مردم كه شب را بيشتر بخواب ميگذرانند و آن نيمى از شب است يا قدرى از نيم كمتر يا قدرى از آن زيادتر كه حق دارد بخوابد چنانچه در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از قليل نصف است كه ميتواند كم كند از قليل قليل را يا زياد كند بر قليل قليل را و قمّى ره هم قريب به اين معنى را نقل نموده و بنابر اين نصف بدل قليل است نه ليل كه بعضى از مفسّرين گفته‌اند و نيز امر فرموده كه آنحضرت قرآن را ملايم و شمرده و خوب و دلنشين با صوت حزين و مراعات تزيين و تحسين قرائت فرمايد چنانچه در تفسير اين جمله از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه مراد آنستكه واضح و مبيّن كن آنرا و شتاب منما در آن مانند شتاب نمودن در خواندن شعر و جدا از يكديگر ادا ننما كلمات را كه نتوان جمع آورى نمود مانند شنى كه پراكنده شده و نيز از آنحضرت نقل شده كه مراد از ترتيل حفظ وقوف و اداء حروف است و بقيّه خصوصيّات كه اجمالا بآن اشاره شد مستفاد از روايات متعدّده از ائمه اطهار است و فرموده ما در آتيه نزديكى القاء ميكنيم بتو سخن سنگين متين و محكم رزينى را كه وحى الهى باشد چون آنحضرت در حين نزول وحى حالش تغيير ميكرد بطوريكه عرق ميفرمود و از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه وقتى سوره مائده بر حضرت نازل شد سوار بر استرى بود و بدن مباركش سنگين شد بطوريكه آنحيوان از رفتار باز ماند و نزديك شد شكمش بزمين برسد و قمّى ره قولا ثقيلا را بقيام در شب و آيه بعد تفسير فرموده و بعضى گفته‌اند مراد قرآن است و سنگينى آن باعتبار اشتمالش بر تكاليف است كه بر مكلّفين سنگين است و در هر حال فرموده همانا نفسى كه قائم و ناشى ميشود از خوابگاه خود در نيمه شب براى عبادت خدا بيشتر در فشار و سختى است يا ثابت قدمتر است و قولش راست و درست‌تر است يا عبادت ناشى از عابد در نيمه شب زحمتش زيادتر است يا موافقت چنين عابد و چنين عبادتى از جهت توافق قلب با لسان بيشتر است چون وطاء بكسر واو و مدّ نيز قرائت شده كه بمعناى موافقت است چون حضور قلب و خلوص نيّت و فراغت بال و آرامش خيال در آنوقت بيشتر است و باين معانى در روايات اشاره شده است و نيز ميفرمايد همانا براى تو اى | |||
---- | |||
جلد 5 صفحه 294 | |||
پيغمبر در روز فراغت زياد بقدريكه بخوابى و بحوائج خود قيام نمائى هست چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده و بعضى بعكس اينمعنى گفته‌اند مراد آنستكه مشاغل تو در روز زياد است بقدريكه بعبادت نميرسى چون سبح در هر دو معنى استعمال ميشود و از لغات اضداد است ولى در همان معناى فراغ شايعتر است و اهل بيت ادرى بما في البيت ميباشند و نيز فرموده نام خدا را بر زبان جارى كن و منقطع شو از هر چه جز او است و با او پيوند نما و در بعضى از آثار تبتّل بتضرّع و بلند نمودن دو دست در نماز و دعا و حركت دادن دو انگشت سبّابه تفسير شده چون پروردگار و مدبّر امور از مشرق تا مغرب او است و جز او خداوندى نيست و بايد در امور به او توكّل نمود و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بايد صبر نمايد بر سخنان بيهوده قوم و نسبت‌هاى ناروائى كه باو ميدهند و دورى كند از آنها بخوبى بآنكه با آنان مدارا نمايد و آميزش ننمايد و دست از دعوت بر ندارد و انتقام از آنها را بخدا واگذار فرمايد. | |||
}} | |||
|-| | |||
اطیب البیان= | |||
===اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبحاً طَوِيلاً «7» | |||
خداوند ميفرمايد، وَ جَعَلنا نَومَكُم سُباتاً وَ جَعَلنَا اللَّيل‌َ لِباساً وَ جَعَلنَا النَّهارَ مَعاشاً نبأ آيه 9 الي 11، و ميفرمايد: وَ هُوَ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِباساً وَ النَّوم‌َ سُباتاً وَ جَعَل‌َ النَّهارَ نُشُوراً فرقان آيه 49، و ميفرمايد: هُوَ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ | |||
جلد 17 - صفحه 250 | |||
وَ النَّهارَ مُبصِراً يونس آيه 67، و نيز ميفرمايد: أَ لَم يَرَوا أَنّا جَعَلنَا اللَّيل‌َ لِيَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ النَّهارَ مُبصِراً نمل آيه 88، و ميفرمايد: اللّه‌ُ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ النَّهارَ مُبصِراً مؤمن آيه 63. و غير اينها از آيات و بالجمله روز را خدا براي معاشرت و كسب و تجارت و تحصيل امر معاش و ملاقات يكديگر و اصلاح امور و امثال اينها قرار داده اولا مجال عبادت در آن كم است و ثانيا خالي از رياء و سمعه نيست و ثالثا آن توجهي که در شب دارد روز نيست رابعا ستر در عبادت افضل از افشاء است حتي معصيت تنهايي عقوبتش كمتر است از اشاعه فحشاء حتي بقول شاعر: | |||
گناه كردن پنهان به از عبادت فاش. | |||
لذا ميفرمايد: | |||
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبحاً طَوِيلًا که گفتند: سبح تصرف در تحصيل معاش و مهام امور است انسان فراغت ندارد لكن در شب بالاخص وقت سحر فراغت بيشتر دارد که ميفرمايد: | |||
(يصلي بالليل و النّاس نيام. | |||
}} | |||
|-| | |||
برگزیده تفسیر نمونه= | |||
===برگزیده تفسیر نمونه=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
] | |||
(آیه 7)- در این آیه می‌افزاید: این به خاطر آن است که «در روز تلاش و کوشش مستمر و طولانی خواهی داشت» (ان لک فی النهار سبحا طویلا). | |||
دائما مشغول هدایت خلق و ابلاغ رسالت پروردگار، و حل مشکلات زندگی جمعی و فردی هستی، و مجال کافی برای عبادت و نیایش حاصل نمی‌شود، بنابراین عبادت شبانه را جانشین آن کن و آمادگی لازم برای این فعالیتهای بزرگ و گسترده را از آن قیام شب به دست آور. | |||
}} | |||
|-|تسنیم= | |-|تسنیم= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:تسنیم | تفسیر آیات]] | *[[تفسیر:تسنیم | تفسیر آیات]] | ||
}} | |||
|-|</tabber> | |-|</tabber> | ||
نسخهٔ ۲۳ مرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۷:۱۴
ترجمه
| المزمل ٦ | آیه ٧ | المزمل ٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«سَبْحاً»: تلاش و جنبش. مراد اشتغال به امور زندگی و حرکت در راه انجام کار تبلیغ و مأموریّت سنگین پیغمبری است. شنا. گوئی جامعه انسانی، دریای بیکرانی است که گروه زیادی در آن در حال غرق شدن هستند، و پیغمبر شناگر نیرومندی است که با کشتی قرآن، سرگرم نجات آنان است. لذا در پرتو نیایش شبانه باید این کشتی نجات را با دقّت بنگرد و خود را برای چنین مأموریّت و رسالت بزرگی آماده سازد.
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۹، سوره مزمّل
- مفاد خطاب ((يا اءيّها المزّمّل ))
- چند وحه در معناى آيه : ((قم اللّيل الّا قليلا...))
- بيان جهات مختلف سنگين بودن قرآن (انّا سنلقى عليك قولا ثقيلا) و چند وجه در اين باره
- اقوال ديگر مفسرين در بيان سنگينى قرآن
- چند قول در معناى دو آيه : ((ان ناشئة الليل اشد وطاء واقوم قيلا ان لك فى النهارسبحا طويلا
- مقصود از ((ذكر)) در خطاب : ((و اذكر اسم ربك ))
- معناى اينكه فرمود: خدا را وكيل بگير
- تهديد تكذيب كنندگان صاحب نعمت
- هشدار به كفّار بااشاره به هلاكت فرعون بر اثر نافرمانى از فرستاده خدا
- اشاره هايى به شدت عذاب روز قيامت
- رواياتى درباره نزول آيات : ((يا ايّها المزّمّل قماللّيل الّا قليلا...))
- چند روايت درباره مراد از ترتيل قرآن و آداب تلاوت قرآن
- رواياتى راجع به كيفيّت نزول وحى بر رسول اللّه (صلى الله عليه و آله )
- مراد از تبتّل به سوى خدا(و تبتّل اليه تبتيلا)
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا «9»
همانا برخاستن در شب (براى عبادت) پايدارتر پابرجاتر و گفتار آن استوارتر است. همانا تو در روز حركت و تلاشى طولانى دارى (و كمتر به عبادت مى‌رسى) و نام پروردگارت را ياد كن و تنها به سوى او منقطع شو. او كه پروردگار مشرق و مغرب است، معبودى جز او نيست، پس او را وكيل خود ساز.
«1». مدّثر، 2.
جلد 10 - صفحه 267
نکته ها
مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» «برخاستن از خواب» است، چنانكه در روايتى از امام باقر و امام صادق عليهما السلام مى‌خوانيم: مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» قيام براى نماز شب است. «1»
«وَطْئاً» به معناى زير پا گذاشتن و قدم نهادن بر چيزى است و در آيه به معناى قدم گذاشتن در راه عبادت است. امام صادق عليه السلام در تفسير «أَشَدُّ وَطْئاً» فرمود: منظور برخاستن از رختخواب است در حالى كه جز خداوند را اراده نكرده باشد. «2»
«تَبَتَّلْ» به معناى بريدن از هواى نفس و توجه كردن به خداوند است.
امام باقر عليه السلام فرمودند: مراد از «تَبَتَّلْ» بالا بردن دست ها در هنگام تكبير نماز است، و امام صادق عليه السلام فرمود: «تَبَتَّلْ»، حالت خضوع و خشوع به هنگام دعا در درگاه الهى است. «3»
نماز شب در روايات
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بهترين شما كسى است كه كلامش نيكو باشد، گرسنگان را سير كند و به هنگامى كه مردم در خوابند، نماز شب بخواند. «4»
آن حضرت سه بار به على بن ابيطالب فرمود: بر تو باد به نماز شب. «عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل» «5»
امام صادق عليه السلام فرمود: شرافت مؤمن به نماز شب است و در روايتى ديگر فرمود: زينت و افتخار مؤمن به خواندن نماز شب است. «6»
شخصى به حضرت على عليه السلام گفت: من از توفيق خواندن نماز شب محروم شده‌ام! امام عليه السلام فرمود: «قَيَّدتك ذنوبك» گناهانت تو را بازداشته است. «7»
خداوند به حضرت موسى عليه السلام خطاب كرد: اى موسى، دروغ مى‌گويد كسى كه خيال مى‌كند مرا دوست دارد ولى هنگامى كه شب فرا رسد، به جاى گفتگو با من، به خواب مى‌رود. «8»
«1». تفسير مجمع البيان.
«2». كافى، ج 3، ص 446.
«3». تفسير نورالثقلين.
«4». بحارالانوار، ج 87، ص 142.
«5». وسائل‌الشيعه، ج 5، ص 268.
«6». بحارالانوار، ج 87، ص 140.
«7». بحارالانوار، ج 80، ص 128.
«8». اعلام الدين ديلمى، ص 263.
جلد 10 - صفحه 268
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو ركعت نماز در دل شب، از دنيا و آنچه در آن است نزد من محبوب‌تر است. «1»
در روايات از نماز شب به عنوان عامل زياد شدن رزق، اداى دين، رفع همّ و غمّ و جلاى چشم ياد شده است. «2»
براساس روايات، نماز شب، سبب بخشش گناهان روز مى‌شود. «3»
همچنين، نماز شب، سبب سلامتى بدن و دريافت رحمت الهى شمرده شده است. «4»
خداوند در قرآن پاداش بعضى از اعمال را بيان فرموده است ولى در مورد نماز شب مى‌فرمايد: هيچ كس نمى‌داند كه خداوند چه چيزى براى او ذخيره كرده است: «فلا تعلم نفس ما اخفى لهم ...» «5»
پیام ها
1- در عبادت، عنصر زمان مؤثر است. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
2- بعضى از فيوضات و بركات، از شب نشأت و ريشه مى‌گيرد. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
3- تاريكى شب، زمينه بهترى براى عبادت بى‌ريا و همراه با خضوع و خشوع فراهم مى‌كند. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
4- عبادت شبانه تأثير ماندگارترى در روح دارد. «أَشَدُّ وَطْئاً»
5- نمازشب، عامل ثبات‌قدم و تقويت عقيده مؤمن مى‌شود. «أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا»
6- حتّى پيامبر، به ياد خدا و نيايش با او محتاج است. «اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ»
7- موفقيّت در روز، نيازمند كسب قوّت در نيايش‌هاى شبانه است. قُمِ اللَّيْلَ ... إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا
«1». علل الشرايع، ص 363.
«2». سفينةالبحار، ج 2، ص 46.
«3». فروع‌كافى، ج 3، ص 366.
«4». بحار ج 84، ص 144.
«5». سجده، 17.
جلد 10 - صفحه 269
8- ربوبيّت خداوند اقتضا دارد كه همواره به ياد او باشيم. «وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ»
9- در دستيابى به كمالات، بالاترين درجه را مدّ نظر قرار دهيد. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا»
10- عبادت شبانه و ذكر روزانه، مقدّمه‌اى براى انقطاع كامل به سوى خداوند است. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا»
11- ربوبيّت خداوند نسبت به مشرق و مغرب، دليل يكتايى او و لزوم توكّل بر او است. «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً «7»
بعد از آن بيان تعليل فرمايد:
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ: بدرستى كه مر تو را در روز، سَبْحاً طَوِيلًا: آمد و شد دراز در مهمات و تصرف در امور خلق و اشتغال به دعوت و تعليم فرائض و اصلاح معيشت خود و عيال است. پس در شبها توجه به اداى عبادت اولى باشد، زيرا مناجات با قاضى الحاجات، مستدعى است فراغت از جميع جهات را.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ «1» قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً «2» نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً «3» أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً «4»
إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً «5» إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلاً «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلاً «9»
وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلاً «10»
ترجمه
اى جامه بر خود پيچيده
برخيز در شب مگر اندكى
كه نصفش باشد يا كم كن از آن اندكى
يا بيفزا بر آن و شمرده بخوان قرآن را شمرده خواندنى
همانا ما زود است كه نازل سازيم بر تو سخنى گران را
همانا عبادت ناشى از بيدارى شب آن زحمتش زيادتر و راست و درست‌تر است در گفتار
همانا براى تو در روز فراغتى طولانى است
و ياد كن نام پروردگارت را و منقطع شو از خلق بسوى او منقطع شدنى
پروردگار مشرق و مغرب نيست معبودى جز او پس بگير او را كار ساز
و صبر كن بر آنچه ميگويند و دورى گزين از آنها دورى گزيدنى نيكو.
تفسير
قمّى ره نقل نموده كه خطاب به پيغمبر اكرم است كه جامه خود را بخود مى‌پيچيد و ميخوابيد و اصل مزّمّل متزمّل است تاء قلب بزاء و در زاء ادغام شده و گفته شده اين در ابتداء بعثت بوده كه هنوز آنحضرت ابلاغ وحى نفرموده بود و بعدا مخاطب بيا ايّها النّبى و الرّسول گرديد و بعد از خطاب خداوند او را امر فرموده به برخاستن از خواب براى تهجّد و نماز شب و قرائت قرآن و عبادت خدا و مناجات با قاضى الحاجات و امثال آن مگر در مقدار كمى از شب بر حسب آنچه
جلد 5 صفحه 293
معتاد است در ميان مردم كه شب را بيشتر بخواب ميگذرانند و آن نيمى از شب است يا قدرى از نيم كمتر يا قدرى از آن زيادتر كه حق دارد بخوابد چنانچه در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از قليل نصف است كه ميتواند كم كند از قليل قليل را يا زياد كند بر قليل قليل را و قمّى ره هم قريب به اين معنى را نقل نموده و بنابر اين نصف بدل قليل است نه ليل كه بعضى از مفسّرين گفته‌اند و نيز امر فرموده كه آنحضرت قرآن را ملايم و شمرده و خوب و دلنشين با صوت حزين و مراعات تزيين و تحسين قرائت فرمايد چنانچه در تفسير اين جمله از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه مراد آنستكه واضح و مبيّن كن آنرا و شتاب منما در آن مانند شتاب نمودن در خواندن شعر و جدا از يكديگر ادا ننما كلمات را كه نتوان جمع آورى نمود مانند شنى كه پراكنده شده و نيز از آنحضرت نقل شده كه مراد از ترتيل حفظ وقوف و اداء حروف است و بقيّه خصوصيّات كه اجمالا بآن اشاره شد مستفاد از روايات متعدّده از ائمه اطهار است و فرموده ما در آتيه نزديكى القاء ميكنيم بتو سخن سنگين متين و محكم رزينى را كه وحى الهى باشد چون آنحضرت در حين نزول وحى حالش تغيير ميكرد بطوريكه عرق ميفرمود و از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه وقتى سوره مائده بر حضرت نازل شد سوار بر استرى بود و بدن مباركش سنگين شد بطوريكه آنحيوان از رفتار باز ماند و نزديك شد شكمش بزمين برسد و قمّى ره قولا ثقيلا را بقيام در شب و آيه بعد تفسير فرموده و بعضى گفته‌اند مراد قرآن است و سنگينى آن باعتبار اشتمالش بر تكاليف است كه بر مكلّفين سنگين است و در هر حال فرموده همانا نفسى كه قائم و ناشى ميشود از خوابگاه خود در نيمه شب براى عبادت خدا بيشتر در فشار و سختى است يا ثابت قدمتر است و قولش راست و درست‌تر است يا عبادت ناشى از عابد در نيمه شب زحمتش زيادتر است يا موافقت چنين عابد و چنين عبادتى از جهت توافق قلب با لسان بيشتر است چون وطاء بكسر واو و مدّ نيز قرائت شده كه بمعناى موافقت است چون حضور قلب و خلوص نيّت و فراغت بال و آرامش خيال در آنوقت بيشتر است و باين معانى در روايات اشاره شده است و نيز ميفرمايد همانا براى تو اى
جلد 5 صفحه 294
پيغمبر در روز فراغت زياد بقدريكه بخوابى و بحوائج خود قيام نمائى هست چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده و بعضى بعكس اينمعنى گفته‌اند مراد آنستكه مشاغل تو در روز زياد است بقدريكه بعبادت نميرسى چون سبح در هر دو معنى استعمال ميشود و از لغات اضداد است ولى در همان معناى فراغ شايعتر است و اهل بيت ادرى بما في البيت ميباشند و نيز فرموده نام خدا را بر زبان جارى كن و منقطع شو از هر چه جز او است و با او پيوند نما و در بعضى از آثار تبتّل بتضرّع و بلند نمودن دو دست در نماز و دعا و حركت دادن دو انگشت سبّابه تفسير شده چون پروردگار و مدبّر امور از مشرق تا مغرب او است و جز او خداوندى نيست و بايد در امور به او توكّل نمود و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بايد صبر نمايد بر سخنان بيهوده قوم و نسبت‌هاى ناروائى كه باو ميدهند و دورى كند از آنها بخوبى بآنكه با آنان مدارا نمايد و آميزش ننمايد و دست از دعوت بر ندارد و انتقام از آنها را بخدا واگذار فرمايد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبحاً طَوِيلاً «7»
خداوند ميفرمايد، وَ جَعَلنا نَومَكُم سُباتاً وَ جَعَلنَا اللَّيل‌َ لِباساً وَ جَعَلنَا النَّهارَ مَعاشاً نبأ آيه 9 الي 11، و ميفرمايد: وَ هُوَ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِباساً وَ النَّوم‌َ سُباتاً وَ جَعَل‌َ النَّهارَ نُشُوراً فرقان آيه 49، و ميفرمايد: هُوَ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ
جلد 17 - صفحه 250
وَ النَّهارَ مُبصِراً يونس آيه 67، و نيز ميفرمايد: أَ لَم يَرَوا أَنّا جَعَلنَا اللَّيل‌َ لِيَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ النَّهارَ مُبصِراً نمل آيه 88، و ميفرمايد: اللّه‌ُ الَّذِي جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ النَّهارَ مُبصِراً مؤمن آيه 63. و غير اينها از آيات و بالجمله روز را خدا براي معاشرت و كسب و تجارت و تحصيل امر معاش و ملاقات يكديگر و اصلاح امور و امثال اينها قرار داده اولا مجال عبادت در آن كم است و ثانيا خالي از رياء و سمعه نيست و ثالثا آن توجهي که در شب دارد روز نيست رابعا ستر در عبادت افضل از افشاء است حتي معصيت تنهايي عقوبتش كمتر است از اشاعه فحشاء حتي بقول شاعر:
گناه كردن پنهان به از عبادت فاش.
لذا ميفرمايد:
إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبحاً طَوِيلًا که گفتند: سبح تصرف در تحصيل معاش و مهام امور است انسان فراغت ندارد لكن در شب بالاخص وقت سحر فراغت بيشتر دارد که ميفرمايد:
(يصلي بالليل و النّاس نيام.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 7)- در این آیه می‌افزاید: این به خاطر آن است که «در روز تلاش و کوشش مستمر و طولانی خواهی داشت» (ان لک فی النهار سبحا طویلا).
دائما مشغول هدایت خلق و ابلاغ رسالت پروردگار، و حل مشکلات زندگی جمعی و فردی هستی، و مجال کافی برای عبادت و نیایش حاصل نمی‌شود، بنابراین عبادت شبانه را جانشین آن کن و آمادگی لازم برای این فعالیتهای بزرگ و گسترده را از آن قیام شب به دست آور.
نکات آیه
۱ - شب، فرصتى مناسب براى عبادت و راز و نیاز به درگاه الهى و روز، زمانى شایسته براى تلاش و رسیدگى به امور زندگى (إنّ لک فى النهار سبحًا طویلاً) «سبح» در معانى متعددى به کار مى رود; از جمله سعى و تلاش براى معاش (قاموس المحیط). جمله «إنّ لک فى النهار»، تعلیل دیگرى براى «قم اللیل»است; یعنى، چون در روز به خاطر تلاش طولانى براى معاش، فرصت و فراغت براى مناجات و عبادت نیست، شب را براى این کار اختصاص بده.
۲ - پیامبر(ص)، داراى اشتغالات فراوان و تلاش گسترده در روز (إنّ لک فى النهار سبحًا طویلاً)
۳ - فراغت بال پیامبر(ص) در شب (إنّ لک فى النهار سبحًا طویلاً)
۴ - اشتغالات روزانه، مانع عبادت کامل و پیراسته از کاستى ها (إنّ ناشئة الّیل هى أشدّ وطًا ... إنّ لک فى النهار سبحًا طویلاً)
روایات و احادیث
۵ - «عن أبى جعفر(ع) فى قوله: «إنّ لک فى النهار سبحاً طویلاً» یقول: فراغاً طویلاً لنومک و لحاجتک;[۱] از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: «إنّ لک فى النهار سبحاً طویلاً» روایت شده که خدا [به رسول خود ]مى فرماید: تو در روز براى خواب و رفع نیازهایت، فراغت طولانى خواهى داشت».
موضوعات مرتبط
- اشتغالات: آثار اشتغالات روزانه ۴
- روز: فواید روز ۱
- شب: فواید شب ۱
- عبادت: بهترین وقت عبادت ۱; عبادت در شب ۱; موانع عبادت ۴
- کار: وقت کار ۱
- محمد(ص): کثرت اشتغالات محمد(ص) ۲; وقت تأمین نیاز محمد(ص) ۵; وقت خواب محمد(ص) ۵; وقت فراغت محمد(ص) ۳
منابع
- ↑ تفسیر قمى، ج ۲، ص ۳۹۲; نورالثقلین، ج ۵، ص ۴۴۹، ح ۲۰.
