المزمل ٦
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنَ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً |
ترجمه
| المزمل ٥ | آیه ٦ | المزمل ٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«نَاشِئَةَ»: قیام. برخاستن. مراد عبادت شبانه است. مصدر ثلاثی مجرّدی است همچون خَاتِمَة و فَاتِحَة و عَاقِبَة. «وَطْأً»: سنگینی. ثبات. اثر (نگا: أضواءالبیان).
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۹ سوره مزمّل
- مفاد خطاب «يَا أيّهَا المُزّمّل»
- چند وجه در معناى آيه: «قُم اللّيلَ إلّا قليلاً»
- بيان جهات مختلف سنگين بودن قرآن
- اقوال ديگر مفسران در بيان سنگينى قرآن
- چند قول در معناى آيه: «إنّ نَاشِئة اللّيل هِیَ أشدّ وَطئاً و أقوَمُ قِيلاً»
- مقصود از «ذكر» در خطاب: «وَ اذكُر اسمَ رَبّك»
- معناى اين كه فرمود: خدا را وكيل بگير
- تهديد تكذيب كنندگان صاحب نعمت
- هلاكت فرعون بر اثر نافرمانى فرستاده خدا، هشداری برای کافران
- نمونه هايى از شدّت عذاب روز قيامت
- بحث روایی: (رواياتى درباره آيات سوره مزّمّل)
- چند روايت درباره مراد از ترتيل قرآن و آداب تلاوت قرآن
- رواياتى راجع به كيفيّت نزول وحى بر رسول خدا «ص»
- مراد از تبتّل به سوى خدا، در آیه: «وَ تَبتّل إليه تبتيلاً»
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا «9»
همانا برخاستن در شب (براى عبادت) پايدارتر پابرجاتر و گفتار آن استوارتر است. همانا تو در روز حركت و تلاشى طولانى دارى (و كمتر به عبادت مى‌رسى) و نام پروردگارت را ياد كن و تنها به سوى او منقطع شو. او كه پروردگار مشرق و مغرب است، معبودى جز او نيست، پس او را وكيل خود ساز.
«1». مدّثر، 2.
جلد 10 - صفحه 267
نکته ها
مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» «برخاستن از خواب» است، چنانكه در روايتى از امام باقر و امام صادق عليهما السلام مى‌خوانيم: مراد از «ناشِئَةَ اللَّيْلِ» قيام براى نماز شب است. «1»
«وَطْئاً» به معناى زير پا گذاشتن و قدم نهادن بر چيزى است و در آيه به معناى قدم گذاشتن در راه عبادت است. امام صادق عليه السلام در تفسير «أَشَدُّ وَطْئاً» فرمود: منظور برخاستن از رختخواب است در حالى كه جز خداوند را اراده نكرده باشد. «2»
«تَبَتَّلْ» به معناى بريدن از هواى نفس و توجه كردن به خداوند است.
امام باقر عليه السلام فرمودند: مراد از «تَبَتَّلْ» بالا بردن دست ها در هنگام تكبير نماز است، و امام صادق عليه السلام فرمود: «تَبَتَّلْ»، حالت خضوع و خشوع به هنگام دعا در درگاه الهى است. «3»
نماز شب در روايات
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بهترين شما كسى است كه كلامش نيكو باشد، گرسنگان را سير كند و به هنگامى كه مردم در خوابند، نماز شب بخواند. «4»
آن حضرت سه بار به على بن ابيطالب فرمود: بر تو باد به نماز شب. «عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل، عليك بصلاة الليل» «5»
امام صادق عليه السلام فرمود: شرافت مؤمن به نماز شب است و در روايتى ديگر فرمود: زينت و افتخار مؤمن به خواندن نماز شب است. «6»
شخصى به حضرت على عليه السلام گفت: من از توفيق خواندن نماز شب محروم شده‌ام! امام عليه السلام فرمود: «قَيَّدتك ذنوبك» گناهانت تو را بازداشته است. «7»
خداوند به حضرت موسى عليه السلام خطاب كرد: اى موسى، دروغ مى‌گويد كسى كه خيال مى‌كند مرا دوست دارد ولى هنگامى كه شب فرا رسد، به جاى گفتگو با من، به خواب مى‌رود. «8»
«1». تفسير مجمع البيان.
«2». كافى، ج 3، ص 446.
«3». تفسير نورالثقلين.
«4». بحارالانوار، ج 87، ص 142.
«5». وسائل‌الشيعه، ج 5، ص 268.
«6». بحارالانوار، ج 87، ص 140.
«7». بحارالانوار، ج 80، ص 128.
«8». اعلام الدين ديلمى، ص 263.
جلد 10 - صفحه 268
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو ركعت نماز در دل شب، از دنيا و آنچه در آن است نزد من محبوب‌تر است. «1»
در روايات از نماز شب به عنوان عامل زياد شدن رزق، اداى دين، رفع همّ و غمّ و جلاى چشم ياد شده است. «2»
براساس روايات، نماز شب، سبب بخشش گناهان روز مى‌شود. «3»
همچنين، نماز شب، سبب سلامتى بدن و دريافت رحمت الهى شمرده شده است. «4»
خداوند در قرآن پاداش بعضى از اعمال را بيان فرموده است ولى در مورد نماز شب مى‌فرمايد: هيچ كس نمى‌داند كه خداوند چه چيزى براى او ذخيره كرده است: «فلا تعلم نفس ما اخفى لهم ...» «5»
پیام ها
1- در عبادت، عنصر زمان مؤثر است. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
2- بعضى از فيوضات و بركات، از شب نشأت و ريشه مى‌گيرد. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
3- تاريكى شب، زمينه بهترى براى عبادت بى‌ريا و همراه با خضوع و خشوع فراهم مى‌كند. «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»
4- عبادت شبانه تأثير ماندگارترى در روح دارد. «أَشَدُّ وَطْئاً»
5- نمازشب، عامل ثبات‌قدم و تقويت عقيده مؤمن مى‌شود. «أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا»
6- حتّى پيامبر، به ياد خدا و نيايش با او محتاج است. «اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ»
7- موفقيّت در روز، نيازمند كسب قوّت در نيايش‌هاى شبانه است. قُمِ اللَّيْلَ ... إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا
«1». علل الشرايع، ص 363.
«2». سفينةالبحار، ج 2، ص 46.
«3». فروع‌كافى، ج 3، ص 366.
«4». بحار ج 84، ص 144.
«5». سجده، 17.
جلد 10 - صفحه 269
8- ربوبيّت خداوند اقتضا دارد كه همواره به ياد او باشيم. «وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ»
9- در دستيابى به كمالات، بالاترين درجه را مدّ نظر قرار دهيد. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا»
10- عبادت شبانه و ذكر روزانه، مقدّمه‌اى براى انقطاع كامل به سوى خداوند است. «تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلًا»
11- ربوبيّت خداوند نسبت به مشرق و مغرب، دليل يكتايى او و لزوم توكّل بر او است. «رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً «6»
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ: بدرستى كه ساعتى كه ناشى است در شب، يا عبادتى كه حادث شود در آن، هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً: آن سخت‌تر است از روى ثبات قدم و زحمت از عبادت روز، چه ترك خواب و راحت، بر نفس به غايت شاق است. يا از روى موافقت دل به لسان، چه دلها در روز به تصرف در باب معيشت مشغولند، و در شب از مشاغل فارغ متوجه عبادت مى‌توان شد با خضوع و خشوع. وَ أَقْوَمُ قِيلًا: و درست‌تر و ثابت‌تر از روى مقال، يعنى خواندن قرآن در آن اصوات باشد، زيرا در آن ساعت، دل فارغ و زبان با دل موافق، و حواس از شنيدن اصوات ساكن، پس به زبان مى‌خواند و به دل تفكر مى‌كند. از حضرت صادق عليه السّلام فرمود: ناشئه بر خواستن بنده است از فراش خود كه قصد نداشته
جلد 13 - صفحه 361
باشد، مگر طاعت خدا. «1»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ «1» قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً «2» نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً «3» أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً «4»
إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً «5» إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً «6» إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلاً «7» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَيْهِ تَبْتِيلاً «8» رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلاً «9»
وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلاً «10»
ترجمه
اى جامه بر خود پيچيده
برخيز در شب مگر اندكى
كه نصفش باشد يا كم كن از آن اندكى
يا بيفزا بر آن و شمرده بخوان قرآن را شمرده خواندنى
همانا ما زود است كه نازل سازيم بر تو سخنى گران را
همانا عبادت ناشى از بيدارى شب آن زحمتش زيادتر و راست و درست‌تر است در گفتار
همانا براى تو در روز فراغتى طولانى است
و ياد كن نام پروردگارت را و منقطع شو از خلق بسوى او منقطع شدنى
پروردگار مشرق و مغرب نيست معبودى جز او پس بگير او را كار ساز
و صبر كن بر آنچه ميگويند و دورى گزين از آنها دورى گزيدنى نيكو.
تفسير
قمّى ره نقل نموده كه خطاب به پيغمبر اكرم است كه جامه خود را بخود مى‌پيچيد و ميخوابيد و اصل مزّمّل متزمّل است تاء قلب بزاء و در زاء ادغام شده و گفته شده اين در ابتداء بعثت بوده كه هنوز آنحضرت ابلاغ وحى نفرموده بود و بعدا مخاطب بيا ايّها النّبى و الرّسول گرديد و بعد از خطاب خداوند او را امر فرموده به برخاستن از خواب براى تهجّد و نماز شب و قرائت قرآن و عبادت خدا و مناجات با قاضى الحاجات و امثال آن مگر در مقدار كمى از شب بر حسب آنچه
جلد 5 صفحه 293
معتاد است در ميان مردم كه شب را بيشتر بخواب ميگذرانند و آن نيمى از شب است يا قدرى از نيم كمتر يا قدرى از آن زيادتر كه حق دارد بخوابد چنانچه در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از قليل نصف است كه ميتواند كم كند از قليل قليل را يا زياد كند بر قليل قليل را و قمّى ره هم قريب به اين معنى را نقل نموده و بنابر اين نصف بدل قليل است نه ليل كه بعضى از مفسّرين گفته‌اند و نيز امر فرموده كه آنحضرت قرآن را ملايم و شمرده و خوب و دلنشين با صوت حزين و مراعات تزيين و تحسين قرائت فرمايد چنانچه در تفسير اين جمله از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه مراد آنستكه واضح و مبيّن كن آنرا و شتاب منما در آن مانند شتاب نمودن در خواندن شعر و جدا از يكديگر ادا ننما كلمات را كه نتوان جمع آورى نمود مانند شنى كه پراكنده شده و نيز از آنحضرت نقل شده كه مراد از ترتيل حفظ وقوف و اداء حروف است و بقيّه خصوصيّات كه اجمالا بآن اشاره شد مستفاد از روايات متعدّده از ائمه اطهار است و فرموده ما در آتيه نزديكى القاء ميكنيم بتو سخن سنگين متين و محكم رزينى را كه وحى الهى باشد چون آنحضرت در حين نزول وحى حالش تغيير ميكرد بطوريكه عرق ميفرمود و از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده كه وقتى سوره مائده بر حضرت نازل شد سوار بر استرى بود و بدن مباركش سنگين شد بطوريكه آنحيوان از رفتار باز ماند و نزديك شد شكمش بزمين برسد و قمّى ره قولا ثقيلا را بقيام در شب و آيه بعد تفسير فرموده و بعضى گفته‌اند مراد قرآن است و سنگينى آن باعتبار اشتمالش بر تكاليف است كه بر مكلّفين سنگين است و در هر حال فرموده همانا نفسى كه قائم و ناشى ميشود از خوابگاه خود در نيمه شب براى عبادت خدا بيشتر در فشار و سختى است يا ثابت قدمتر است و قولش راست و درست‌تر است يا عبادت ناشى از عابد در نيمه شب زحمتش زيادتر است يا موافقت چنين عابد و چنين عبادتى از جهت توافق قلب با لسان بيشتر است چون وطاء بكسر واو و مدّ نيز قرائت شده كه بمعناى موافقت است چون حضور قلب و خلوص نيّت و فراغت بال و آرامش خيال در آنوقت بيشتر است و باين معانى در روايات اشاره شده است و نيز ميفرمايد همانا براى تو اى
جلد 5 صفحه 294
پيغمبر در روز فراغت زياد بقدريكه بخوابى و بحوائج خود قيام نمائى هست چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده و بعضى بعكس اينمعنى گفته‌اند مراد آنستكه مشاغل تو در روز زياد است بقدريكه بعبادت نميرسى چون سبح در هر دو معنى استعمال ميشود و از لغات اضداد است ولى در همان معناى فراغ شايعتر است و اهل بيت ادرى بما في البيت ميباشند و نيز فرموده نام خدا را بر زبان جارى كن و منقطع شو از هر چه جز او است و با او پيوند نما و در بعضى از آثار تبتّل بتضرّع و بلند نمودن دو دست در نماز و دعا و حركت دادن دو انگشت سبّابه تفسير شده چون پروردگار و مدبّر امور از مشرق تا مغرب او است و جز او خداوندى نيست و بايد در امور به او توكّل نمود و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بايد صبر نمايد بر سخنان بيهوده قوم و نسبت‌هاى ناروائى كه باو ميدهند و دورى كند از آنها بخوبى بآنكه با آنان مدارا نمايد و آميزش ننمايد و دست از دعوت بر ندارد و انتقام از آنها را بخدا واگذار فرمايد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيل‌ِ هِيَ أَشَدُّ وَطئاً وَ أَقوَم‌ُ قِيلاً «6»
بدرستي که نشؤ شب اينکه شديدتر است در قيام و محكمتر است در گفتار.
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيل‌ِ ساعت بعد ساعت که نشو و نما دارد و در خبر است از حضرت باقر و حضرت صادق عليهما السلام فرمودند:
(هي القيام في آخر الليل الي صلوة الليل).
هِيَ أَشَدُّ وَطئاً سخترين اوقات است براي قيام از فراش، خواب بالاخص در شبهاي كوتاه زيرا در آن ساعت هوا بسيار لطيف و نوم بسيار عزيز بيرون رفتن از فراش خواب و قيام براي صلوة ليل أشد وطئا است.
وَ أَقوَم‌ُ قِيلًا و بهترين اوقات است براي عبادت و نماز و ذكر و مناجات و تلاوت آيات بالاخص اگر متصل شود بين الطلوعين که هم كتبه ليل ثبت ميكنند و هم كتبه نهار سپس خداوند علت اقوم قيلا را بيان ميفرمايد چون در روز اشتغالات زيادي دارند ميفرمايد:
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 6)- تأثیر نیایش در دل شب: این آیه ادامه بحث پیرامون عبادت شبانه، و آموزشهای معنوی در پرتو تلاوت قرآن در دل شب است و در حقیقت به منزله بیان دلیلی است برای آنچه در آیات قبل آمده است، می‌فرماید: «مسلما نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌تر است» (ان ناشئة اللیل هی اشد وطئا و اقوم قیلا).
آیه فوق از آیاتی است که با تعبیرات پرمحتوایش رساترین سخن را در باره «عبادت شبانه» و نیایش سحرگاهان، و راز و نیاز با محبوب، در ساعاتی که اسباب فراغت خاطر از هر زمان فراهمتر است، و همچنین تأثیر آن در تهذیب نفس، و پرورش روح و جان انسانی، بیان کرده است، و نشان می‌دهد که روح آدمی در آن ساعات آمادگی خاصی برای نیایش و مناجات و ذکر و فکر دارد.
نکات آیه
۱ - شب، بهترین زمان براى برگزارى نماز و انجام دادن عبادت (قم الّیل ... إنّ ناشئة الّیل ... و أقوم قیلاً) «ناشئة» مشتق از «نَشْأ» (حادث شدن، پدید آمدن) و به معناى حادثه و پدیده است (مصباح المنیر). اضافه «ناشئة» به «اللیل»، مى تواند اضافه بیانیه و یا اضافه ظرفیه باشد. گفتنى است که آیه یاد شده تعلیل براى «قم اللیل...» مى باشد; یعنى، شب را به پاخیز چون شب... .
۲ - ایستادن در پیشگاه خدا با گامى استوارتر و گفتوگو در محضر او با سخنانى راست تر و ریشه دارتر، دو امتیاز برجسته نماز و عبادت شبانه (هى أشدّ وطًا و أقوم قیلاً) ضمیر «هى» به «ناشئة» بازمى گردد. «أشدّ» معادل «أثبت» (با ثبات تر، استوارتر) و «وطىء» مرادف «قیام» (ایستادن) است (لسان العرب). «أقوم» نیز به معناى «أسدّ» (محکم تر) و «قیلاً» همتاى «مقال» (سخن گفتن) است; یعنى، آن (پدیده شب) از حیث ایستادن (ایستادن در پیشگاه خدا) استوارتر و از حیث سخن (سخن گفتن در محضر خدا) محکم تر است.
۳ - نماز شب، پدیده اى بس ارزشمند و والا در پیشگاه خداوند (إنّ ناشئة الّیل هى أشدّ) در صورتى که اضافه «ناشئة اللیل» ظرفیه باشد; مقصود از پدیده، عبادت شبانه بوده و معناى «إنّ ناشئة اللیل» چنین خواهد بود: «به راستى پدیده اى (عبادتى) که در شب واقع مى شود...». گفتنى است که آیه شریفه در مقام تمجید و ستایش از عبادت شبانه است.
۴ - قیام و قرائت، اساسى ترین ارکان عبادت و نماز (هى أشدّ وطًا و أقوم قیلاً) اختصاص به ذکر یافتن دو رکن قیام (أشدّ وطئًا) و قرائت (أقوم قیلاً) از میان ارکان پنجگانه نماز، بیانگر مطلب یاد شده است.
۵ - لزوم پرداختن به تهّجد، پس از استراحت (إنّ ناشئة الّیل هى أشدّ وطًا) برخى از اهل لغت «ناشئة اللیل» را به برخاستن پس از خوابیدن (القومة بعد النومة) معنا کرده اند (قاموس المحیط).
۶ - برگزارى نماز شب، اختصاص به ساعتى مشخص ندارد. (إنّ ناشئة الّیل) «ناشئة اللیل»، به معناى هر ساعتى از شب نیز آمده است (قاموس المحیط).
۷ - بخش نخست شب، زمان مناسب براى عبادت و نماز (إنّ ناشئة الّیل هى أشدّ وطًا) یکى از معانى «ناشئة اللیل»، ساعات اول شب است (قاموس المحیط).
۸ - انسان هاى اهل تهّجد، استوارتر و با صلابت تر از دیگران در کردار و گفتار (إنّ ناشئة الّیل هى أشدّ وطًا) یکى از احتمالات مطرح در آیه شریفه، این است که «ناشئة» صفت براى موصوف محذوف است; یعنى، «إنّ النفس الناشئة فى اللیل». گفتنى است که برداشت یاد شده بر این اساس است که مفضل علیه «أشدّ» و «أقوم»، انسان هاى غیر متهجد باشند; یعنى، «النفس الناشئة فى اللیل هى أشدّ وطئاً... من النفس الغیر الناشئة فیه».
روایات و احادیث
۹ - «عن هِشام بن سالم عن أبى عبداللّه(ع) فى قول اللّه عزّوجلّ: إنّ ناشئة اللیل هى أشدّ وطئاً و أقوم قیلاً» قال: یعنى بقوله: «و أقوم قیلاً» قیامَ الرّجل عن فِراشه یرید به اللّهَ لایرید به غیرَه;[۱] هشام بن سالم از امام صادق(ع) درباره سخن خداى عزّوجلّ: «إنّ ناشئة اللیل هى أشد وطئاً و أقوم قیلاً» روایت نموده که فرمود: مقصود از «و أقوم قیلاً» برخاستن شخص از رختخواب خود است در حالى که قصدش خدا باشد و غیر او را اراده نکند».
۱۰ - «عن أبى جعفر و أبى عبداللّه (علیهماالسلام) إنّهما قالا: هى القیامُ فى آخر اللیل إلى صلاة اللیل;[۲] از امام باقر و امام صادق(علیهماالسلام) روایت شده که فرموده اند: [مراد از] آن [«ناشئة اللیل»] برخاستن در آخر شب براى نماز شب است».
موضوعات مرتبط
- احکام :۶
- تهجد: آداب تهجد ۵; اخلاص در تهجد ۹; تهجد پس از استراحت ۵; وقت تهجد ۵
- خدا: تکلم با خدا ۲
- شب: فواید اول شب ۷; فواید شب ۱
- عبادت: ارکان عبادت ۴; بهترین وقت عبادت ۱; عبادت در اول شب ۷; وقت عبادت ۷
- متهجدان: استقامت متهجدان ۸; فضایل متهجدان ۸
- نماز: احکام نماز شب ۶; اخلاص در نماز شب ۲; ارکان نماز۴; اهمیت نماز شب ۱۰; بهترین وقت نماز ۱; صداقت در نماز شب ۲; فضیلت نماز شب ۲، ۳; قرائت در نماز ۴; قیام در نماز ۴; قیام در نماز شب ۲; نمازدر اول شب ۷; وقت نماز ۷; وقت نماز شب ۶
منابع
