محمد ٣١

وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ‌ حَتَّى‌ نَعْلَمَ‌ الْمُجَاهِدِينَ‌ مِنْکُمْ‌ وَ الصَّابِرِينَ‌ وَ نَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ‌

ترجمه

ما همه شما را قطعاً می‌آزمائیم تا معلوم شود مجاهدان واقعی و صابران از میان شما کیانند، و اخبار شما را بیازماییم!

|و البته شما را مى‌آزماييم تا مجاهدان و صابران شما را بشناسيم و گزارش‌هاى [مربوط به‌] شما را رسيدگى و برملا كنيم

و البته شما را مى‌آزماييم تا مجاهدان و شكيبايان شما را باز شناسانيم، و گزارشهاى [مربوط به‌] شما را رسيدگى كنيم.

و البته ما (به حکم جهاد) شما را در مقام امتحان می‌آوریم تا (مقام) آن را که در راه خدا جهاد و مجاهده و کوشش دارد و (بر رنج آن) صبر می‌کند معلوم سازیم و اخبار و اظهارات شما (منافقان) را نیز (به مقام عمل) بیازماییم.

به یقین ما شما را امتحان می کنیم تا مجاهدان از شما و صابران را مشخص نماییم، و اخبار شما را نیز [که اعمال و اسرار شماست] می آزماییم [تا صدق و کذب شما را در همه امور معلوم بداریم.]

و شما را مى‌آزماييم تا مجاهدان و صابرانتان را معلوم داريم و حديثتان را آشكار كنيم.

و همه گونه می‌آزماییمتان تا از میان شما مجاهدان و صابران را معلوم بداریم، و احوالتان را بشناسانیم‌

و هر آينه شما را بيازماييم تا مجاهدان و شكيبايان- پايداران- شما را معلوم كنيم و خبرهاى شما- اعمالتان- را بيازماييم.

ما همه‌ی شما را (با وجود آگاهی از اعمالتان) قطعاً آزمایش می‌کنیم، تا معلوم شود مجاهدان (واقعی) و صابران شما کیانند (و مجاهدنماها و ناشکیبایان سست‌عنصر کیان). و اخبار شما را بیازمائیم (که آیا در راه اسلام صادقانه سخن گفته‌اید یا خیر. دعوت مستمرّ و خستگی‌ناپذیر داشته‌اید و از اسلحه‌ی گفتار در قلع و قمع کفّار سود برده‌اید، یا از لوم لائم ترسیده‌اید).

و به‌راستی شما را بی‌گمان می‌آزماییم، تا مجاهدان و شکیبایانِ از شما را نشانه نهیم و گزارش‌هایتان را ارزیابی کنیم.

هر آینه بیازمائیم شما را تا بدانیم کوششگران را از شما و شکیبایان را و بیازمائیم داستانها (یا آگهیهای) شما را

محمد ٣٠	آیه ٣١	محمد ٣٢
سوره : سوره محمد نزول : ١ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«حَتّی نَعْلَمَ»: (نگا: بقره / آل‌عمران / سبأ / ). «نَبْلُوَ»: الف زائدی در رسم‌الخط قرآنی در آخر دارد. «أَخْبَارَکُمْ»: مراد از اخبار، هنرنمائی در شیوه بیان در کار تبلیغ و دعوت مردم به راه حق، و ضعف و قوت در این امر، و دوام و یا عدم دوام و فداکاری و یا عدم فداکاری در راه نشر دین است (نگا: تفسیر قاسمی). خبرهای اطاعت یا عدم اطاعت در جهاد. یا این که مراد از اخبار، اعمال بطور کلی است، اعم از خوب و بد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ‌ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ‌... (۲) وَ لَيَعْلَمَنَ‌ اللَّهُ‌ الَّذِينَ‌... (۲) لِيَجْزِيَ‌ اللَّهُ‌ الصَّادِقِينَ‌... (۰)

الَّذِينَ‌ أُخْرِجُوا مِنْ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۶ - ۲۳ سوره محمد
• اثر متفاوت استماع قرآن در كفار مهر بر دل خورده و در مؤ منان هدايت يافته
• مقصود از اشراط ((علامات )) قيامت و اينكه فرمود: علامتهاى قيامت آمده است
• معناى اينكه خدا متقلب و مثواى شما را مى داند
• معناى جمله ((المغشى عليه من الموت )) و تطبيق آن بر گروهى از افراد ضعيف الايمان
• معناى آيه : ((طاعة و قول معروف ...)) كه درباره مؤ منان مريض القلبى است كه ازعمل به وظيفه قتال و جهاد سرباز مى زند
• احتمالات ديگرى كه در كلمه ((طاعة ....)) وجود دارد
• مقصود از كسانى كه مرتدين به آنها وعده اطاعت مى دادند
• معناى اينكه منافقان بيمار دل به سيمايشان و در لحن قولشان شناخته مى شوند
• (رواياتى در ذيل آيه : ((و منهم من يسمع اليك ...)) و درباره علائم قيامت ، استغفار وصلهرحم )
• رواياتى راجع به اينكه در زمان پيامبر (ص ) دشمنى با على (ع ) علامت نفاق بوده است

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ «31»

ما قطعاً شما را مى‌آزماييم تا از ميان شما مجاهدان و صابران را نشان دهيم و اخبار (و اعمالتان) را آزمايش خواهيم كرد.

---

«1». نهج‌البلاغه، حكمت 26.

«2». تفسير برهان.

جلد 9 - صفحه 96

نکته ها

«ابتلاء»، گاهى به معناى آزمايش افراد براى كشف حقيقت است، مانند: «إِذِ ابْتَلى‌ إِبْراهِيمَ رَبُّهُ» «1» و گاهى به معناى ايجاد زمينه‌هاى مختلف براى بروز حالات درونى است، مانند اين آيه. «2» «نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ»

جمله‌ «حَتَّى نَعْلَمَ» به معناى «معلوم داريم» از ماده «علم» به معناى نشانه و علامت است نه از ماده «عِلم» در برابر جهل. يعنى آزمايش الهى، علامت شناسايى آنان است.

در آيه قبل خوانديم كه خداوند عملكرد ما را مى‌داند، «وَ اللَّهُ يَعْلَمُ أَعْمالَكُمْ» و براى علم و آگاهى خود نياز به آزمايش ندارد. بنابراين آزمايش براى آن است كه مردم كارى انجام دهند و بر اساس آن استحقاق پاداش يا كيفر را پيدا نمايند. همان گونه كه ما شغل افراد را مى‌دانيم، ولى بر اساس دانستن شغل به آنان مزد نمى‌دهيم، بلكه بايد از آنان كارى انجام پذيرد تا استحقاق دريافت مزد را داشته باشند.

تفكيك انسان‌ها از يكديگر مراحلى دارد: در مرحله اول، انسان‌ها با كفر و ايمان جداسازى مى‌شود و در مرحله دوم، اهل ايمان با جهاد و فرار از جهاد تفكيك مى‌يابند و در مرحله سوم، جهادگران با صبر و مقاومت بيشتر. بنابراين آزمايش‌هاى الهى يكى پس از ديگرى ادامه دارد.

از آيه 16 تا اينجا، بارها سخن از منافقان و بيماردلان به ميان آمد و سيمايى از آنان ترسيم شد كه به جمع بندى آن اشاره مى‌كنيم:

1. تحقير گفته‌هاى پيامبر. «ما ذا قالَ آنِفاً» (آيه 16)

2. ترس از فرمان جهاد. «ذُكِرَ فِيهَا الْقِتالُ رَأَيْتَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ نَظَرَ الْمَغْشِيِّ عَلَيْهِ» (آيه 20)

3. فساد در زمين و قطع رحم. «تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَكُمْ» (آيه 22)

4. ارتداد و برگشت از حق. «ارْتَدُّوا عَلى‌ أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ» (آيه 25)

---

«1». بقره، 124.

«2». مفردات راغب.

جلد 9 - صفحه 97

5. به وعده‌هاى شيطان فريفته مى‌شوند. «الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى‌ لَهُمْ» (آيه 25)

6. توطئه‌گرى و اعلام همكارى با ساير مخالفان. «سَنُطِيعُكُمْ فِي بَعْضِ الْأَمْرِ» (آيه 26)

7. پيروى از كارهايى كه سبب خشم الهى است. «اتَّبَعُوا ما أَسْخَطَ اللَّهَ» (آيه 28)

8. ناخشنودى از كارهايى كه سبب رضاى الهى است. «كَرِهُوا رِضْوانَهُ» (آيه 28)

9. كينه توزى. «أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ» (آيه 29)

در برابر اين همه خباثت، خداوند نيز آنان را با مُهر زدن بر دلها، لعنت و دورى از رحمت خويش، عذاب و ضربه به صورت و پشت هنگام جان دادن و تباه و حبط شدن اعمالشان تهديد مى‌نمايد.

پیام ها

1- آزمايش مردم، امرى حتمى و همگانى و يكى از سنّت‌هاى الهى است. «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ» (حرف لام و نون تأكيد، نشانه قطعى بودن آن است)

2- يكى از بسترهاى آزمايش و شناسايى انسان‌ها، ميدان جنگ است. منافقان در جبهه رسوا مى‌شوند. «حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ»

3- در جهاد، صبر واستقامت نقش بسيار مهمى دارد. «الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ»

4- ادّعاها و سخنان انسان، در صحنه عمل مورد آزمون الهى قرار مى‌گيرند. «نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ»

5- معيار ارزيابى الهى، موفقيّت در آزمون‌هاى عملى است. «نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ (31)

و ليبلونّكم: و هر آينه البته البته آزمايش نمايد خدا شما را، يعنى معامله آزمايش كنندگان با شما نمايد در امر جهاد و ساير تكاليف شاقه، حتّى يعلم المجاهدين منكم: تا بداند خدا جهاد كنندگان شما را، يعنى تعلق يابد علم الهى به معلوم كه عمل بندگان باشد، وَ الصَّابِرِينَ‌: و صبر كنندگان بر مشقت جهاد، يعنى تا مميز سازد مجاهدان و صابران را از غير ايشان و بر آن ثواب عطا

---

«1» مناقب ابن مغازلى (چ اسلاميه 1394 ق) ص 190- 195 (8 روايت همراه با مدارك آن از شيعه و سنى)

«2» منهج الصادقين (چ سوم، تهران) ج 8 ص 353. و نيز كشاف زمخشرى ج 3 ص 459.

«3» كشاف (چ مصر 1354 ق) ج 3 ص 459.

جلد 12 - صفحه 130

فرمايد، يا تا ظاهر سازد بر خلقان كه مجاهدان و صابران كدامند. نزد بعضى معنى آنكه (يعلم اوليائنا المجاهدين) يعنى تا بدانند دوستان ما مجاهدان را (بنابراين اضافه علم بخود به جهت تعظيم و تشريف اولياء باشد).

و يبلو اخباركم: و بيازمايد خبرهاى شما را، يعنى تا معامله آزمايندگان كند با شما در آن چيزهائى كه به آن خبر مى‌دهيد از آن و حكايت مى‌كنيد از اعمال خوب و بد، يا چيزهائى كه صادر مى‌شود در باب ايمان و دوستى با مؤمنان تا صدق و كذب همه آشكارا شود.

تذكره: به قرائت حفص، در اين افعال ثلاثه به نون قرائت شده كه صيغه متكلم باشد، يعنى ما امتحان كنيم ايشان را تا بدانيم مجاهدان و صابران را و بيازمائيم خبرهاى ايشان را. قرائت اول مروى از حضرت باقر عليه السّلام است‌ «1».

تنبيه: اين مطلب محقق است كه ذات سبحانى عالم به تمام مخلوقات و افعال بندگان از ظاهر و باطن و كلى و جزئى مى‌باشد، و علم الهى قبل از خلقت و بعد از خلقت مساوى و تغيير و تبديلى نخواهد بود، بنابراين آزمايش خداى تعالى بندگان را به سبب تكاليف و اوامر و نواهى، به جهت امتياز مؤمن از كافر و مطيع از عاصى و ترتب ثواب و عقاب است، لذا فرموده‌اند: (فى الامتحان يكرم الرّجل اويهان).

و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: فى تقلّب الاحوال علم جواهر الرّجال: «2» در زير و رو شدن حالها (به سبب عوارضات دنيا) دانسته شود جوهره اشخاص: ابراهيم اشعث گويد: هرگاه فضيل عياض اين آيه خواندى گريستى و گفتى (اللهم لا تبلنا فانك ان بلوتنا فضحتنا و هتكت استارنا و عذبتنا): يعنى خداوندا ما را ابتلا مكن كه اگر ما را به ابتلا مبتلا گردانى پرده ما دريده شود و رسوا گرديم و به عذاب تو گرفتار شويم‌ «3».

---

«1» نور الثقلين ج 5 ص 45. شماره 82.

«2» نهج البلاغه فيض الاسلام ص 1183، حديث 208.

«3» منهج الصادقين ج 8 ص 354. ص 354. (با اندكى تفاوت)

جلد 12 - صفحه 131

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدِينَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرِينَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ (31) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدى‌ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيُحْبِطُ أَعْمالَهُمْ (32) يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ (33) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ ماتُوا وَ هُمْ كُفَّارٌ فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ (34) فَلا تَهِنُوا وَ تَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَ اللَّهُ مَعَكُمْ وَ لَنْ يَتِرَكُمْ أَعْمالَكُمْ (35)

ترجمه‌

و هر آينه مى‌آزمائيم البته شما را تا بدانيم جهاد كنندگانرا از شما و صبر كنندگان را و تا بيازمائيم دعاوى و اظهارات شما را

همانا آنانكه كافر شدند و باز داشتند از راه خدا و معاندت ورزيدند با پيغمبر بعد از آنكه ظاهر شد براى آنها هدايت هرگز زيان نميرسانند بخدا چيزى و بزودى باطل ميگرداند كارهاشانرا

اى كسانيكه ايمان آورده‌ايد اطاعت كنيد خدا و اطاعت كنيد پيغمبر را و باطل نكنيد كردارهاتانرا

همانا آنانكه كافر شدند و باز داشتند از راه خدا پس مردند با آنكه بودند كافران پس هرگز نميآمرزد خدا آنها را

پس سستى مكنيد و مخوانيد بسوى صلح با آنكه شما برترى و غلبه داريد و خدا با شما است و هرگز كم و جدا نكند شما را از ثمرات كارهاتان.

تفسير

خداوند متعال آزمايش ميفرمايد مسلمانانرا بتكاليف زحمت‌دارى از قبيل جهاد در راه خدا تا ظاهر شود براى خودشان و سائر خلق حال آنها و مشهود گردد براى حقّ در خارج يعنى از علم غيب بشهود برسد و مجاهد از متقاعد و صبور از جزوع ممتاز گردد و صدق و كذب آنها در ادّعاء ايمان و شجاعت و محبّت اولياء حق ظاهر شود همانا كسانى كه كافر شدند و باز داشتند مردم را از قبول اسلام و تمكين از ولايت مولى و معاندت و ضدّيت نمودند با خاندان نبوّت بعد از وضوح حق و حقيقت براى آنها ضررى بدستگاه الهى از قبل آنها وارد نميشود و خداوند اعمال سابقه و لاحقه آنها را بى‌ثمر خواهد فرمود و ثوابى در قيامت بآنها نخواهد داد و اهل ايمان بايد اوامر خدا و پيغمبر و امام را اطاعت نمايند و اعمال خيريّه مدّت عمر خودشان را بمخالفت و ارتداد و شك و نفاق و هتك حرمت اولياء خدا و معاصى‌

---

جلد 5 صفحه 15

كبيره و غيرها باطل و بى‌ثمر ننمايند از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه كسى كه بگويد سبحان اللّه يا الحمد للّه يا لا اله الا اللّه يا اللّه اكبر خداوند براى او در بهشت درختى غرس فرمايد مردى عرض كرد يا رسول اللّه از اين قرار درختان بهشتى ما زياد است فرمود بلى ولى مبادا آتشى بفرستيد كه درختان شما را بسوزاند و باين آيه تمسّك فرمود و البته معلوم است كسيكه با حال كفر و نفاق و شقاق با اولياء خدا باقى باشد و توبه نكند و بميرد مشمول مغفرت الهيّه نخواهد شد و هرگز بسعادت نخواهد رسيد و مسلمانان نبايد در مقابل كفّار ابراز سستى و ضعف نمايند و پيشنهاد صلح و سازش كنند با آنكه خداوند ايشان را برتر و بالاتر از آنها قرار داده و بالاخره غلبه با مسلمانان است چون خدا يار و ياور ايشان است ولى استقامت و ثبات قدم ميخواهد و هيچوقت خدا اعمال اهل ايمان را بى‌نتيجه نميگذارد و از ثوابش نميكاهد و ايشانرا از آثار خيريّه اعمالشان منفرد و جدا نمينمايد بلكه نتايج آنها را در دنيا و آخرت بايشان خواهد رسانيد و فرموده‌اند اين آيه ناسخ قول خداوند است و ان جنحوا للسّلم فاجنح لها و بنظر حقير ظاهرا نباشد چون مفاد آن آيه قبول پيشنهاد صلح از آنها است كه ناشى از مسالمت و عزّت نفس است بخلاف تقاضاى صلح كه ناشى از ضعف نفس و ابراز مذلّت و خوارى در برابر دشمن است و اللّه تعالى اعلم بمراده و افعال ثلاثه در آيه اولى بصيغه مغايب براى موافقت با ما قبل نيز قرائت شده و در مجمع آنرا بامام باقر عليه السّلام نسبت داده و بعضى و نبلو بسكون واو خوانده‌اند و بنابراين خبر مبتداء محذوف است و تقدير نحن نبلو ميباشد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَنَبلُوَنَّكُم‌ حَتّي‌ نَعلَم‌َ المُجاهِدِين‌َ مِنكُم‌ وَ الصّابِرِين‌َ وَ نَبلُوَا أَخبارَكُم‌ (31)

و ‌هر‌ آينه‌ امتحان‌ مي‌كنيم‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌تا‌ معلوم‌ شود و بدانيم‌ مجاهدين‌ ‌شما‌ ‌را‌ و صبر كنندگان‌ ‌را‌ و امتحان‌ مي‌كنيم‌ اسرار و بواطن‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌که‌ ظاهر مينمائيم‌.

وَ لَنَبلُوَنَّكُم‌ امر جهاد بزرگترين‌ امتحان‌ ‌است‌ چه‌ جهاد اصغر ‌باشد‌ مجاهده‌ ‌با‌ كفار و مشركين‌ ‌که‌ جانبازي‌ ‌است‌ و چه‌ اكبر ‌باشد‌ مجاهده‌ ‌با‌ نفس‌.

حَتّي‌ نَعلَم‌َ المُجاهِدِين‌َ مِنكُم‌ خداوند ميدانست‌ ‌بر‌ ‌او‌ مخفي‌ نبود اينكه‌ نسبت‌ بخود ميدهد ‌يعني‌ معلوم‌ كنيم‌ ‌بر‌ ‌خود‌ و ‌بر‌ سايرين‌، و مجاهدين‌ مثل‌ امير‌-‌ المؤمنين‌ و عده معدودي‌ ‌که‌ ثبات‌ قدم‌ داشتند چه‌ كشتند و چه‌ كشته‌ شدند ‌در‌ مقابل‌ آنهايي‌ ‌که‌ فرار كردند ‌ يا ‌ اصلا تقاعد كردند ‌از‌ آمدن‌ ‌براي‌ جهاد ‌ يا ‌ سستي‌ كردند ‌در‌ امر جهاد ‌اينکه‌ دو دسته‌ ‌از‌ ‌هم‌ امتياز پيدا كنند و جدا شوند.

وَ الصّابِرِين‌َ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ امر مشكل‌تر ميشد صبر ‌آنها‌ بيشتر مي‌شد، و مكرر گفته‌ايم‌ سه‌ قسم‌ صبر داريم‌: صبر ‌بر‌ بلايا و مصائب‌ سيصد درجه‌. صبر ‌بر‌ عبادات‌ ششصد درجه‌، صبر ‌بر‌ ترك‌ معاصي‌ نهصد درجه‌. و ‌در‌ موضوع‌ جهاد ‌هر‌ سه‌ صبر موجود ‌است‌ اما بلا و مصيبت‌ آزاري‌ ‌که‌ ‌از‌ كفار و مشركين‌ مي‌رسيد ‌حتي‌ گفتند بامير المؤمنين‌ نود زخم‌ وارد شد، و چه‌ بسيار ‌از‌ مجاهدين‌ ‌که‌ بدرجه‌ رفيعه شهادت‌

جلد 16 - صفحه 189

نائل‌ شدند، اما عبادت‌ ‌که‌ جهاد ‌از‌ واجبات‌ مهمه‌ و ‌از‌ فرائض‌ عظيمه‌ ‌است‌، و اما ترك‌ معصيت‌ ‌که‌ فرار ‌از‌ زحف‌ ‌از‌ گناهان‌ كبيره‌ ‌است‌.

وَ نَبلُوَا أَخبارَكُم‌ دو نحو تفسير ‌شده‌ يكي‌ گفتگوهاي‌ ‌بين‌ خودشان‌ و قرارداد هايي‌ ‌که‌ كرده‌اند مخفيانه‌ و بطريق‌ نجوي‌، ديگر چيزهايي‌ ‌که‌ پيش‌ ‌خود‌ گفتند ‌که‌ چه‌ ميكنيم‌ و چه‌ ميكنيم‌ تمام‌ مكشوف‌ شود.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 31)- در این آیه برای تأکید بیشتر و نشان دادن طرق شناخت مؤمنان از منافقان می‌افزاید: «ما همه شما را قطعا می‌آزمائیم، تا معلوم شود مجاهدان واقعی و صابران از میان شما کیانند» و مجاهد نماها و سست عنصران منافق کیان؟! (وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ).

و در ذیل آیه می‌فرماید: علاوه بر این «اخبار شما را می‌آزماییم» (وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ).

به این ترتیب خداوند هم اعمال انسانها را می‌آزماید و هم گفتار و اخبار آنها را.

و این نخستین بار نیست که خداوند به مردم اعلام می‌کند که شما را می‌آزمائیم تا صفوفتان از هم مشخص شود، و مؤمنان راستین از ضعیف الایمانها و منافقان شناخته شوند، در آیات فراوانی از قرآن مسأله ابتلاء و امتحان مطرح شده است- مسائل مربوط به آزمایش الهی در ذیل آیه 155 سوره بقره و همچنین در آغاز سوره عنکبوت مشروحا آمده است.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- همه مؤمنان، در معرض آزمایشى حتمى از سوى خداوند (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) ضمیر «کم» به اهل ایمان و یا مدعیان ایمان بازمى گردد و نه به همه انسان ها; زیرا تفکیک مجاهد از غیر مجاهد در قلمرو دین، معنا دارد و گرنه در مورد همه انسان هاملاکِ تفکیک، ایمان و کفر است.

۲- تکلیف جهاد، وسیله آزمایش مؤمنان و تمایز مجاهدان و صابران از دیگران (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) با توجه به واژه «المجاهدین» معلوم مى شود که موضوع اصلى آزمایش «جهاد» است. به علاوه محور اصلى این آیات فرمان قتال با کافران و جهاد در راه خدا مى باشد (إذا أنزلت سورة محکمة و ذکر فیها القتال ...).

۳- آزمایش انسان ها در صحنه عمل، از سنت هاى الهى است. (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) فعل مضارع، افاده استمرار مى کند و تأکید آن سنتى تخلف ناپذیر را مى رساند.

۴- اراده خداوند به تعیین مراتب مؤمنان، براساس عمل ایشان و نه علم ازلى خود (و اللّه یعلم أعملکم . و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین) روشن است که خداوند، عالم به تمامى غیب است و اعمال آدمیان را قبل از وقوع آن مى داند و چه بسا تعبیر «واللّه یعلم أعمالکم» نظر به علم قبل از عمل نیز داشته باشد. از این رو «حتّى نعلم ...» را بدان معناگرفت که خداوند، حقیقتاً نمى داند و پس از فعل انسان علم پیدا مى کند. بنابر این جمع بین «واللّه یعلم» و «لنبلونّکم حتّى نعلم...» مى تواند این باشد که خداوند، مراتب مؤمنان را براساس علم ازلى معین نمى سازد; بلکه پس از آزمایش داورى مى کند.

۵- جهاد و صبر در مسیر فرمان هاى وحى، ملاک امتیاز و از مهم ترین ارزش ها است. (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) اهمیت، از تخصیص به ذکر یافتن جهاد و صبر استفاده مى شود.

۶- تفاوت مرتبه مجاهدان، در پرتو صبر و شکیبایى آنان در میدان جهاد * (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) برداشت یاد شده بدان احتمال است که وصف «الصابرین» صرفاًتوضیح و تفسیر «المجاهدین» نباشد; بلکه ملاک دوم به شمار آید; یعنى، مدعیان ایمان در پرتو جهاد از یکدیگر متمایز مى شوند و مجاهدان در پرتو صبر و شکیبایى بر یکدیگر شرافت مى یابند.

۷- مؤمنان راستین، اهل جهاد و شکیبا در برابر همه مشکلات زندگى (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) وصف «الصابرین» علاوه بر صبر در جهاد، مى تواند به همه زمینه هاى صبر و شکیبایى نظر داشته باشد.

۸- جهاد، بارزترین نمود صبر مؤمنان در راه خدا* (و لنبلونّکم حتّى نعلم المجهدین منکم و الصبرین) مى توان گفت: ملاک اصلى در تمایز مؤمنان، صبر و شکیبایى آنان، در انجام وظایف الهى است و تقدم «المجاهدین» بر «الصابرین» از آن جهت است که مجاهدان، سرآمد صابران اند و جهاد بارزترین نمونه صبر است.

۹- اقرارها و سخنان انسان، مورد آزمون الهى در صحنه عمل (جهاد و صبر) (و نبلوا أخبارکم) از جمله مصادیقِ «أخبار» اقرارها، ادعاها و سخنانى است که مردم در مقام اظهار ایمان و بندگى بر زبان جارى مى کنند و از درون خویش خبر مى دهند.

۱۰- اعمال مؤمنان، چونان سخنان و اقرارهاى آنان، مورد آزمون الهى است.* (و نبلوا أخبارکم) کلمه «أخبار» مى تواند به معناى اعمال مؤمنان باشد که معمولاً در منظر دید همگان قرار مى گیرد. در این صورت از ارتباط «نبلوا أخبارکم» با صدر آیه، استفاده مى شود که اولاً مدعیان ایمان، آزمایش مى شوند تا اهل عمل و صبر شناخته شوند و ثانیاً اهل عمل و جهاد و صبر نیز آزمایش مى شوند تا مراتب خلوص و ارزش هر عمل مشخص گردد.

۱۱- اعمال، بازگو گننده سرّ درون و باورهاى راسخ انسان * (و نبلوا أخبارکم) کلمه «أخبار» مى تواند به معناى اعمال باشد; از آن جهت که عمل، خبر از اسرار نهفته باطن انسان مى دهد. از اطلاق خبر بر عمل به این عنوان، مطلب بالا استفاده مى شود.

موضوعات مرتبط

• ارزشها: ملاک ارزشها ۵
• امتحان: ابزار امتحان ۲، ۹، ۱۰; امتحان با اقرار ۹; امتحان با جهاد ۲; امتحان با سخن ۹، ۱۰; امتحان با عمل ۱۰
• انسان: امتحان انسان ها ۳
• تکلیف: صبر در تکلیف ۵
• جهاد: آثار جهاد ۵، ۸; صبر در جهاد ۶; فلسفه جهاد ۲
• خدا: آثار اراده خدا ۴; امتحانهاى خدا ۱، ۳، ۹، ۱۰; سنتهاى خدا ۳; علم خدا ۴
• رازها: زمینه افشاى رازها ۱۱
• سختى: صبر در سختى ۷
• سنتهاى خدا: سنت امتحان ۳
• صابران :۷ زمینه تشخیص صابران ۲ ۷
• صبر: آثار صبر ۵، ۶; موارد صبر ۸
• عقیده: زمینه افشاى عقیده ۱۱
• عمل: آثار عمل ۴، ۱۱
• مؤمنان: امتحان مؤمنان ۲، ۱۰; جهاد مؤمنان ۷; حتمیت امتحان مؤمنان ۱; سخن مؤمنان ۱۰; صبر مؤمنان ۷; عمل مؤمنان۱۰; فضایل مؤمنان ۷; ملاک تعیین مراتب مؤمنان ۴
• مجاهدان :۷ زمینه تشخیص مجاهدان ۲ ۷; مراتب مجاهدان ۶ ۷