الجمعة ١٠

فَإِذَا قُضِيَتِ‌ الصَّلاَةُ فَانْتَشِرُوا فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ ابْتَغُوا مِنْ‌ فَضْلِ‌ اللَّهِ‌ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ‌ کَثِيراً لَعَلَّکُمْ‌ تُفْلِحُونَ‌

کپی متن آیه
فَإِذَا قُضِيَتِ‌ الصَّلاَةُ فَانْتَشِرُوا فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ ابْتَغُوا مِنْ‌ فَضْلِ‌ اللَّهِ‌ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ‌ کَثِيراً لَعَلَّکُمْ‌ تُفْلِحُونَ‌

ترجمه

و هنگامی که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید!

|و چون نماز پايان گرفت، در زمين پراكنده شويد و از فضل خدا [روزى‌] بجوييد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه رستگار شويد

و چون نماز گزارده شد، در [روى‌] زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه شما رستگار گرديد.

پس آن‌گاه که نماز پایان یافت (بعد از ظهر جمعه باز در پی کسب و کار خود رفته و) روی زمین منتشر شوید و از فضل و کرم خدا (روزی) طلبید، و یاد خدا بسیار کنید تا مگر رستگار و سعادتمند گردید.

و چون نماز پایان گیرد، در زمین پراکنده شوید و از فضل و رزق خدا جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید.

و چون نماز پايان يافت، در زمين پراكنده شويد و رزق خدا را طلب كنيد و فراوانش ياد كنيد. باشد كه رستگار شويد.

سپس چون نماز گزارده شود، در زمین پراکنده شوید [و به راه خود بروید] و [روزی خود] از بخشش الهی بجویید، و خداوند را بسیار یاد کنید، باشد که رستگار شوید

پس چون نماز گزارده شد، [مى‌توانيد] در زمين پراكنده شويد و از فضل خدا بجوييد- يعنى با كسب و كار روزى بجوييد- و خداى را بسيار ياد كنيد، شايد كه رستگار شويد.

آنگاه که نماز خوانده شد، در زمین پراکنده گردید و به دنبال رزق و روزی خدا بروید و خدای را (با دل و زبان) بسیار یاد کنید، تا این که رستگار شوید.

پس چون نماز گزارده شد در (روی) زمین (و زمینه‌ی کارتان) پراکنده گردید و از فضل خدا جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید، شاید شما رستگار کنید.

سپس گاهی که پایان یافت نماز پس پراکنده شوید در زمین و بجوئید از فضل خدا و یاد کنید خدا را بسیار شاید رستگار شوید

Then, when the prayer is concluded, disperse through the land, and seek Allah’s bounty, and remember Allah much, so that you may prosper.

ترتیل:

ترجمه:

الجمعة ٩	آیه ١٠	الجمعة ١١
سوره : سوره الجمعة نزول : ٢ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٧ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قُضِیَتْ»: اداء گردید و انجام پذیرفت. «إنتَشِرُوا»: پراکنده و متفرق شوید. «إبْتَغُوا»: جستجو کنید. بطلبید.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

شَهْرُ رَمَضَانَ‌ الَّذِي‌ أُنْزِلَ‌... (۰) لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ‌ لَهُمْ‌ وَ... (۱) وَ يَسْأَلُونَکَ‌ عَنِ‌ الْمَحِيضِ‌... (۰) وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْکَ‌ نَفَراً مِنَ‌... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۹ - ۱۱ سوره جمعه
• دستورات مربوط به نماز جمعه و شتاب در انجام آن
• معناى آیه: «بگو آنچه نزد خداست، بهتر از لهو و تجارت است ...»
• بحث روایتی: (رواياتى در باره نماز جمعه)

---

• آيه ۹-۱۱
• آيه و ترجمه
• شاءن نزول :
• تفسير:
• نكته ها:
• ۲ - اهميت نماز جمعه
• ۳ - فلسفه نماز عبادى سياسى جمعه
• ۴ - آداب نماز جمعه و محتواى خطبه ها
• ۵ - شرائط وجوب نماز جمعه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «10»

پس هنگامى كه نماز پايان يافت، در زمين پراكنده شويد و از فضل الهى طلب كنيد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه رستگار شويد.

نکته ها

در فرهنگ قرآن، مالِ دنيا فضل الهى است، لذا در اين آيه مى‌فرمايد: «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»، بعد از پايان نماز جمعه، به سراغ فضل خدا يعنى درآمد و تجارت برويد. چنانكه در جاى ديگر، آن را «خير» شمرده و مى‌فرمايد: «إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ» «1» اگر كسى خيرى باقى گذارده، وصيت كند كه در اينجا مراد از خير، مال دنياست.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: هركس در بازار و محل كسب و كار با اخلاص خدا را ياد كند، در حالى كه مردم از خدا غافلند و به كارهاى خود مشغولند، خداوند براى او هزار حسنه ثبت مى‌كند و روز قيامت او را مورد مغفرت ويژه خويش قرار مى‌دهد. «2»

نشاط انسان براى عبادت بايد بيش از نشاط او براى كسب درآمد باشد. درباره عبادت فرمود: «فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ» و در اين آيه درباره تجارت مى‌فرمايد: «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ» هر دو كلمه‌ «فَاسْعَوْا» و «ابْتَغُوا» به معناى تلاش و حركت است، ليكن در آيه اول واژه «سعى» و حرف «فاء» وجود دارد كه عشق و نشاط و سرعت در آن نهفته است.

فضل الهى گاهى مادّى و گاهى معنوى است. در آيه چهارم همين سوره درباره بعثت‌

---

«1». بقره، 180.

«2». تفسير مجمع البيان.

جلد 10 - صفحه 44

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ» و در اين آيه درباره كسب و كار و تجارت مى‌فرمايد: «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ».

پیام ها

1- زمان تعطيلى كسب و كار و تجارت به خاطر عبادت، نبايد زياد به درازا كشيده شود. (در آيه قبل، فرمان ترك داد و ستد صادر شد و در اين آيه بلافاصله پس از انجام عبادت آن منع برطرف شد). فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ‌ ...

2- خداوند، تعطيل بازار مسلمانان و رهاكردن كار، حتى در يك روز كامل را نمى‌پسندد. «فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا»

3- كسب درآمد و دريافت فضل الهى، نياز به هجرت و حركت و مسافرت در زمين دارد. «فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ»

4- در انجام عبادت سرعت بگيريد، «فَاسْعَوْا» ولى در كار مادى به سراغ آن رويد و نيازى به عجله نيست، زيرا رزق نزد خداوند مقدّر است. «وَ ابْتَغُوا»

5- لطف و فضل خداوند بسيار است ولى انسان بايد براى به دست آوردن آن تلاش كند. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»

6- در اسلام، تن‌پرورى ممنوع است. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»

7- دنيا، گوشه‌اى از فضل الهى است. «مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»

8- رستگارى، در سايه انجام فرمان‌هاى الهى است. فَاسْعَوْا ... ذَرُوا ... وَ ابْتَغُوا ... وَ اذْكُرُوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌

9- تلاش براى رسيدن به امور معنوى و مادى، هر دو فرمان خداست. در آيه قبل فرمود: «فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ» و در اين آيه مى‌فرمايد: «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»

10- اگر داد و ستد با اراده انسان باشد معامله‌اى بيش نيست، «وَ ذَرُوا الْبَيْعَ»، امّا اگر بعد از انجام عبادت به سراغ داد و ستد رفتيم، به فضل الهى تبديل مى‌شود. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ»

11- تلاش براى دنيا نبايد همراه با غفلت از ياد خدا باشد. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ‌

جلد 10 - صفحه 45

وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً»

12- اسلام هم خواهان كيفيّت در عبادت است، «فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ» «1» و هم به دنبال كمّيّت. «وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً»

13- آنجا كه زمينه غفلت و لغزش بيشتر است مثل بازار، ياد خدا ضرورى‌تر است. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً»

14- ياد خدا در همه حال لازم است، چه در حال عبادت، «فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ» و چه در حال تجارت. «وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ»

15- انسان با عملكرد و انتخاب خوب خود مى‌تواند زمينه رستگارى را فراهم آورد. فَاسْعَوْا ... وَ ابْتَغُوا ... وَ اذْكُرُوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌

16- ياد خدا، زمانى عامل رستگارى مى‌شود كه مداوم و مستمر باشد. «وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «10»

فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ: پس چون گزارده شود نماز جمعه، فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ‌: پس پراكنده شويد در زمين براى تجارت و تصرف در اعاشه و معاملات، وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ‌: و طلب كنيد از فضل خدا، يعنى طلب روزى خود كنيد به وسيله معاملات، وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً: و ياد نمائيد خداى را بر احسان، و شكر كنيد بر نعمت توفيق طاعت او بسيار ياد كردنى يا در وقت بسيار، يعنى در مجامع احوال؟؟؟، به ذكر او اشتغال نمائيد نه همين در وقت نماز، لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌: شايد كه شما رستگار شويد و به خير دارين فايز گرديد، چه اقدام به نماز جمعه، و طلب روزى كردن از او، و اكثر اوقات به ذكر خدا مشغول شدن، موجب جمعيت ظاهر و باطن، و سبب نجات دنيا و آخرت است.

امر به اكثار ذكر بعد از رخصت انتشار در وقت فراغ از نماز، به جهت آنست كه تا بندگان همت خود را در جميع حالات مصروف ندارند به طلب دنيا، و به سبب آن از ياد خدا غافل نشوند. نزد بعضى، مراد ذكر، فكر است. چنانچه فرموده: فكر ساعة خير من عبادة سنة. و ممكن است مراد به آن، ملاحظه اوامر و نواهى باشد در طلب رزق، يعنى قصد معيشت و ربح نكنيد مگر بر وجه حلال.

يا مراد ذكر الهى باشد در حال عقد، چه در حين عقد تكبير و شهادتين مستحب است. يا در حال رفتن به بازار، چنانچه از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است: من ذكر اللّه فى السّوق مخلصا عند غفلة النّاس و شغلهم بما فيه كتب له الف حسنة و يغفر اللّه له يوم القيمة مغفرة لم يخطر على قلب بشر: «1» هر كه به اخلاص ذكر خدا كند در بازار در وقتى كه مردم غافل و مشغولند به خريد و

---

«1» مدرك ياد شده.

جلد 13 - صفحه 173

فروش، حق تعالى هزار حسنه براى او بنويسد، و در قيامت او را بيامرزد به آمرزشى كه به قلبى خطور ننموده باشد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قُلْ يا أَيُّهَا الَّذِينَ هادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِياءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «6» وَ لا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَداً بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ «7» قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلى‌ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «8» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نُودِيَ لِلصَّلاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَيْعَ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ «9» فَإِذا قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «10»

وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَيْها وَ تَرَكُوكَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ «11»

ترجمه‌

بگو اى كسانيكه يهودى شديد اگر گمان ميكنيد كه شما دوستان‌

---

جلد 5 صفحه 203

خدائيد بدون ساير مردم پس آرزو كنيد مرگ را اگر هستيد راستگويان‌

و آرزو نميكنند آنرا هرگز بسبب آنچه پيش فرستاد دستهاشان و خدا دانا است به ستمكاران‌

بگو همانا مرگى كه ميگريزيد از آن پس همانا آن ملاقات كننده شما است پس بازگردانيده ميشويد بسوى داناى پنهان و آشكار پس خبر ميدهد شما را بآنچه بوديد كه عمل ميكرديد

اى كسانيكه ايمان آورديد چون ندا شود براى نماز در روز جمعه پس بشتابيد بسوى ذكر خدا و واگذاريد خريد و فروش را اين بهتر است براى شما اگر هستيد كه ميدانيد

پس چون بجا آورده شود نماز پس پراكنده شويد در زمين و طلب كنيد از فضل خدا و ياد كنيد خدا را بسيار شايد كه شما رستگار شويد

و چون به‌بينند مال التّجاره يا ساز و نوائى را پراكنده شوند و بروند بسوى آن و واگذارند تو را ايستاده بگو آنچه نزد خدا است بهتر است از ساز و نوا و از مال التجاره و خدا بهترين روزى دهندگان است.

تفسير

گفته‌اند يهود مدّعى بودند كه ما اولياء خدا و دوستان اوئيم نه غير ما و خداوند بمناسبت ذكر آنها بمثل در آيات سابقه به پيغمبر خود خطاب فرموده كه بآنها بفرمايد اگر راست ميگوئيد اولياء خدا منحصر بشما است آرزو و طلب مرگ كنيد چون دوست طالب ملاقات دوست است و لابد حال شما بعد از مرگ بهتر از زمان زندگى است ولى آنها بهيچ وجه چنين طلبى نخواهند نمود چون خودشان ميدانند چه اعمال ناشايسته‌اى داشته‌اند و مستحق عقابند و خدا هم ميداند كه آنها ستم نمودند بر خود بمعصيت و بر پيغمبر خاتم بانكار حق او با آنكه ديده و شنيده بودند اوصاف او را در تورية و غيرها و خدا از ستمكاران نميگذرد و بجزاى اعمالشان خواهد رسانيد ولى تحقيق حقّ و منقول از امام عليه السّلام همانستكه در سوره بقره ذيل آيه قل ان كانت لكم الدّار الآخرة گذشت و تكرار نميشود و چون معلوم شد تنفّر آنها از مرگ بترك طلب و تمنّا پيغمبر اكرم بايد بآنها تذكّر دهد كه همان مرگى كه از آن فرار ميكنيد و ميترسيد كه از خدا طلب كنيد مبادا بشما برسد البتّه بملاقات شما خواهد آمد در وقت مقدّر و بعد از آن در پيشگاه كسيكه عالم است به اعمال نهانى و آشكار شما حاضر كرده ميشويد پس‌

---

جلد 5 صفحه 204

او يادآورى ميكند شما را و پاداش آنرا از خير و شرّ خواهد داد و خداوند بعد از ملامت يهود بر عقائد و اعمال ناشايسته اهل ايمان را مخاطب قرار داده و مأمور فرموده به بهترين اعمال كه نماز است خصوصا نماز جمعه كه افضل افراد آنست باين تقريب كه چون نداى مؤذن براى نماز كه آن نماز در روز جمعه است بلند شود سعى نمائيد كه زودتر خود را بآن برسانيد كه ياد خدا و توجّه باو اعظم عبادات بنده است و البته هيچ امريرا از بيع و شرى و كارهاى ديگر نبايد مانع آن قرار داد چون حضور در نماز جمعه بهتر است براى شما از كارهاى ديگر و اگر شما بدانيد مصالح و مفاسد امور را ميدانيد كه آن بهتر است از هر كار و آداب و شرايط نماز جمعه و حكم آن از وجوب عينى يا تخييرى يا استحباب يا حرمت در زمان غيبت امام عليه السّلام موكول بكتب فقهيّه و رسائل عمليّه است و چون از نماز فراغت پيدا شود نهى از بيع و شرى و اقدام بامور ديگر برداشته ميشود و لذا خداوند تجويز فرموده بصيغه امر متفرّق شدن اهل ايمان را در هر جا باشند براى طلب روزى و ساير اعمال و البته اشتغال بأعمال عبادى و ذكر خدا در چنين روز شريفى كه ثواب اعمال بندگان بر حسب نقل از ائمه اطهار مضاعف است موجب رستگارى است و راجع بآيه اخيره آنچه از نقل قمّى ره و غيره استفاده ميشود آنستكه در يكى از روزهاى جمعه وقتى كه اذان نماز گفته شده بود و مردم براى اداء فريضه در مسجد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مجتمع شده بودند و آنحضرت ايستاده در منبر مشغول خطبه خواندن بود چون در نماز جمعه دو خطبه قبل از نماز كه دو ركعت است واجب ميباشد كاروانى كه حامل مال التجاره و ارزاق عمومى بود وارد مدينه شد و از مقابل مسجد گذشت با آنكه در جلو آن جمعى مشغول بساز زدن بودند يا ناى و نوائى داشتند لذا اصحاب از استماع خطبه منصرف شده براى تماشا يا معامله بيرون رفتند و بروايت جابر بن عبد اللّه دوازده نفر بيشتر باقى نماندند و حضرت از اين پيش آمد متأثر گرديد و اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر ملامت آنها براى اقبالشان بتجارت و صوت لهوى و اعراضشان از نفع اخروى و حفظ احترام كلام خدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با آنكه ثواب الهى بمراتب برتر و بهتر بود براى آنها و هر كس‌

---

جلد 5 صفحه 205

از استماع صوت لهوى و انتفاع از متاع دنيوى و ظاهرا عمده اقبال آنها بمال- التجاره بوده چون بضيق معاش مبتلا بودند لذا از اقبال آنها به آندو كه در خارج متّحد و يك واقعه بوده به انفضّوا اليها كه مشتمل بر ضمير مفرد مؤنّث و مناسب با تجارت است تعبير شده و در ذيل آيه فرموده خدا بهترين روزى دهندگان است پس بايد باو توكّل نمود و روزى را از او خواست نه آنكه مرتكب چنين بى‌ادبى شد براى تحصيل روزى يا طلب ازدياد آن و در بعضى از روايات است كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قسم ياد فرمود كه اگر همه رفته بودند همانجا بآتش غضب الهى ميسوختند و نكته تقديم تجارت بر لهو اولا و تأخير آن ثانيا شايد اشاره به اتّحاد واقعه باشد و شايد ملاحظه ترقّى در تقبيح عمل آنها و در خيريّت ثواب الهى شده باشد و اللّه اعلم در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه واجب است بر هر مؤمنى كه از ما پيروى مينمايد آنكه بخواند در شب جمعه سوره جمعه و سبّح اسم ربّك الاعلى را در نماز خود و در نماز ظهر سوره جمعه و منافقين را و چون چنين كند پس گويا عمل نموده بعمل پيغمبر خدا و ثواب و جزاى او بر خدا بهشت است وفقنا اللّه تعالى و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.

---

جلد 5 صفحه 206

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَإِذا قُضِيَت‌ِ الصَّلاةُ فَانتَشِرُوا فِي‌ الأَرض‌ِ وَ ابتَغُوا مِن‌ فَضل‌ِ اللّه‌ِ وَ اذكُرُوا اللّه‌َ كَثِيراً لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ «10»

‌پس‌ زماني‌ ‌که‌ نماز ادا شد و بجا آورده‌ شد ‌پس‌ منتشر شويد ‌در‌ زمين‌ و طلب‌ كنيد ‌از‌ فضل‌ الهي‌ و ياد ‌خدا‌ كنيد و ذكر الهي‌ بجا آوريد بسيار اميد ‌است‌ ‌که‌ ‌شما‌ رستگار شويد.

فَإِذا قُضِيَت‌ِ الصَّلاةُ فَانتَشِرُوا فِي‌ الأَرض‌ِ امر ترخيصي‌ ‌است‌ نه‌ واجب‌ ‌است‌ و نه‌ مستحب‌ّ چون‌ ‌در‌ موقع‌ نماز فرمود: وَ ذَرُوا البَيع‌َ و حرام‌ ‌بود‌ بيع‌ و اشتغال‌ بامور دنيوي‌ ميفرمايد: ‌پس‌ ‌از‌ فراغ‌ ‌از‌ نماز حرمت‌ برداشته‌ ‌شده‌ ميخواهيد مشغول‌ تجارت‌ و كسب‌ و كارهاي‌ شخصيه‌ ‌خود‌ شويد مانعي‌ ندارد لكن‌.

وَ ابتَغُوا مِن‌ فَضل‌ِ اللّه‌ِ ‌يعني‌ ‌به‌ معاملات‌ مشروعه‌ و استفادات‌ محلله‌ ‌که‌ شارع‌ ترخيص‌ كرده‌ نه‌ مثل‌ زمان‌ حاضر ‌که‌ عصر جمعه‌ كسب‌ و كار ‌را‌ تعطيل‌ ميكنند و ‌براي‌ تفريح‌ و تفرج‌ و ملاهي‌ ميروند ‌که‌ ميتوان‌ ‌گفت‌ ‌که‌ معاصي‌ ‌که‌ ‌در‌ جمعه‌ واقع‌ ميشود مضاعف‌ ‌است‌ ‌از‌ معاصي‌ ‌که‌ بقيه‌ ايام‌ مرتكب‌ ميشوند ‌از‌ سينما و تماشا خانه‌ و ساز و آواز و اموري‌ ‌که‌ همه‌ ميدانيد و ذكرش‌ خالي‌ ‌از‌ محذور نيست‌.

وَ اذكُرُوا اللّه‌َ كَثِيراً انسان‌ نبايد آني‌ ‌از‌ ذكر الهي‌ غافل‌ شود ‌حتي‌ ‌در‌ بيت‌ التخليه‌ و ‌در‌ حال‌ تخلي‌ ‌حتي‌ ‌در‌ فراش‌ خواب‌، و افضل‌ جميع‌ عبادات‌ ‌است‌ ‌که‌ فرمودند:

(ذكر

جلد 17 - صفحه 15

اللّه‌ حسن‌ ‌علي‌ ‌کل‌ حال‌)

‌حتي‌ ميفرمايد ايجاب‌ صلوة ‌براي‌ ذكر الهي‌ ‌شده‌: وَ أَقِم‌ِ الصَّلاةَ لِذِكرِي‌ طه‌ آيه 15. و ميفرمايد: اتل‌ُ ما أُوحِي‌َ إِلَيك‌َ مِن‌َ الكِتاب‌ِ وَ أَقِم‌ِ الصَّلاةَ إِن‌َّ الصَّلاةَ تَنهي‌ عَن‌ِ الفَحشاءِ وَ المُنكَرِ وَ لَذِكرُ اللّه‌ِ أَكبَرُ عنكبوت‌ آيه 44، و ميفرمايد:

فَاذكُرُونِي‌ أَذكُركُم‌ بقره‌ آيه 157، و ميفرمايد: يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا اذكُرُوا اللّه‌َ ذِكراً كَثِيراً وَ سَبِّحُوه‌ُ بُكرَةً وَ أَصِيلًا احزاب‌ آيه 41، و يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ قرآن‌ ذكر ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد: ذلِك‌َ نَتلُوه‌ُ عَلَيك‌َ مِن‌َ الآيات‌ِ وَ الذِّكرِ الحَكِيم‌ِ آل‌ عمران‌ آيه 51، و ‌در‌ كتب‌ اخبار كتاب‌ ذكر ‌است‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ اذكار ‌در‌ مثوبات‌ و فوائد دنيوي‌ و اخروي‌ بيان‌ فرموده‌اند.

لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ فلاح‌ رستگاري‌ ‌است‌ و رستگار كسي‌ ‌است‌ ‌که‌ هيچ‌ گونه‌ عذابي‌ نداشته‌ ‌باشد‌ و ‌از‌ هيچگونه‌ فيضي‌ محروم‌ نشود، و تعبير ‌به‌ لعل‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌به‌ مجرد ذكر فلاح‌ نيست‌ شرائط ديگري‌ ‌هم‌ دارد ‌که‌ ‌از‌ جمله ‌آنها‌ ايمان‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 10)- در این آیه می‌افزاید: «و هنگامی که نماز پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بطلبید و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید» (فاذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - جواز خرید و فروش، پس از تمام شدن نماز جمعه (فإذا قضیت الصلوة فانتشروا فى الأرض و ابتغوا من فضل اللّه)

۲ - رزق و روزى مردم، عطاى خداوند و فضل او است. (و ابتغوا من فضل اللّه)

۳ - تلاش براى کسب روزى، توصیه خداوند به مؤمنان (و ابتغوا من فضل اللّه)

۴ - مؤمنان، همواره باید به یاد خدا باشند. (و اذکروا اللّه کثیرًا)

۵ - ذکر و یاد فراوان خدا، به هنگام کسب و کار و خرید و فروش، توصیه الهى به مؤمنان (و ابتغوا من فضل اللّه و اذکروا اللّه کثیرًا)

۶ - وجود خطر غافل شدن از یاد خدا، در کسب و کار و خرید و فروش (و ابتغوا من فضل اللّه و اذکروا اللّه کثیرًا)

۷ - ذکر و یاد همیشگى خداوند، زمینه دستیابى انسان به سعادت و رستگارى است. (و اذکروا اللّه کثیرًا لعلّکم تفلحون)

۸ - مؤمنانِ همواره به یاد خدا، باید به سعادت و رستگارى خویش امیدوار باشند. (و اذکروا اللّه کثیرًا لعلّکم تفلحون)

۹ - امید به سعادت و رستگارى، ناسازگار با غفلت از یاد خدا و بیگانگى با آن (و اذکروا اللّه کثیرًا لعلّکم تفلحون)

روایات و احادیث

۱۰ - «عن أبى عبداللّه(ع) قال: إنّى أرکب فى الحاجة التى کفاها اللّه ما أرکب فیها إلاّ التماس أن یرانى اللّه أضحى فى طلب الحلال أما تسمع قول اللّه عزّوجلّ اسمه «فإذا قضیت الصلاة فانتشروا فى الأرض و ابتغوا من فضل اللّه...»; از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: من سوار مرکب مى شوم و در پى رفع حاجتى مى روم که خداوند کفایت آن را برعهده گرفته است و سوار نمى شوم، مگر براى این که خداوند مرا ببیند که در وسط روز به دنبال طلب حلال هستم. آیا نشینده اى قول خداى عزّوجلّ را که فرموده: ... فانتشروا فى الأرض و ابتغوا من فضل اللّه ...».

۱۱ - «روى عن أنس عن النبىّ(ص) قال: فى قوله: «فإذا قضیت الصلاة فانتشروا...» لیس لطلب دنیا و لکن عیادة مریض و حضور جنازة و زیارة أخ فى اللّه...; اَنَس از رسول خدا(ص) روایت نموده که آن حضرت درباره سخن خداوند «فإذا قضیت الصلاة فانتشروا...» فرموده: [این انتشار و پراکنده شدن در زمین] براى به دست آوردن دنیا نیست; بلکه براى عیادت بیمارى یا حضور بر جنازه اى و یا زیارت برادرى براى خداوند است...».

موضوعات مرتبط

• احکام :۱
• امیدوارى: آثار امیدوارى به رستگارى ۹; امیدوارى به رستگارى ۸
• بیع: آثار بیع ۶; آداب بیع ۵; احکام بیع ۱
• بیمار: اهمیت ملاقات بیمار ۱۱
• جنازه: اهمیت تشییع جنازه ۱۱
• خدا: توصیه هاى خدا ۳، ۵; عطایاى خدا ۲; فضل خدا ۲
• ذاکران خدا: امیدوارى ذاکران خدا ۸
• ذکر: آثار ذکر خدا ۷; اهمیت ذکر خدا ۴، ۵
• رستگارى: زمینه رستگارى ۷
• روزى: اهمیت تحصیل روزى ۳; اهمیت تلاش براى روزى ۱۰; منشأ روزى ۲
• غفلت: زمینه غفلت از خدا ۶; موانع غفلت ۹
• کار: آثار کار ۶; آداب کار ۵
• مؤمنان: امیدوارى مؤمنان ۸; توصیه به مؤمنان ۳، ۵; رستگارى مؤمنان۸; مسؤولیت مؤمنان ۴
• نمازجمعه: آداب نمازجمعه ۱۱; احکام نمازجمعه ۱; بیع بعد از نمازجمعه ۱