الممتحنة ٧

عَسَى‌ اللَّهُ‌ أَنْ‌ يَجْعَلَ‌ بَيْنَکُمْ‌ وَ بَيْنَ‌ الَّذِينَ‌ عَادَيْتُمْ‌ مِنْهُمْ‌ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ‌ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ‌ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

کپی متن آیه
عَسَى‌ اللَّهُ‌ أَنْ‌ يَجْعَلَ‌ بَيْنَکُمْ‌ وَ بَيْنَ‌ الَّذِينَ‌ عَادَيْتُمْ‌ مِنْهُمْ‌ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ‌ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ‌ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

ترجمه

امید است خدا میان شما و کسانی از مشرکین که با شما دشمنی کردند (از راه اسلام) پیوند محبّت برقرار کند؛ خداوند تواناست و خداوند آمرزنده و مهربان است.

اميد است كه خدا ميان شما و كسانى از آنان كه [ايشان را] دشمن داشتيد [با اسلام آوردنشان‌] دوستى برقرار كند، و خدا تواناست، و خدا آمرزنده‌ى مهربان است

اميد است كه خدا ميان شما و ميان كسانى از آنان كه [ايشان را] دشمن داشتيد، دوستى برقرار كند، و خدا تواناست، و خدا آمرزنده مهربان است.

امید است که خدا دوستی میان شما و دشمنانتان (به فتوحات اسلام و ایمان کفّار) برقرار گرداند و خدا قادر و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

امید است خدا میان شما و کسانی از کافران که با آنان دشمنی داشتید [به وسیله اسلام آوردنشان] دوستی قرار دهد، و خدا تواناست، و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

شايد خدا ميان شما و كسانى كه با آنها دشمنى مى‌ورزيد دوستى پديد آورد. خدا قادر است و خدا آمرزنده و مهربان است.

چه بسا خداوند در میان شما و کسانی از آنان که باهم دشمنی دارید، مهربانی پدید آورد، و خداوند تواناست، و خداوند آمرزگار مهربان است‌

اميد است كه خدا ميان شما و كسانى از آنان كه با آنها دشمنى داريد دوستى پديد آرد- با اسلام‌آوردن آنها- و خدا تواناست- كه دشمنى را به دوستى بدل كند-، و خدا آمرزگار و مهربان است.

امید است خدا میان شما و میان دشمنانتان (با توفیق دادن آنان به ایمان و پذیرش اسلام) پیوند محبّت برقرار سازد، چرا که خدا بسیار توانا است، و او آمرزنده‌ی مهربان است.

شاید خدا میان شما و میان کسانی از آنان که (ایشان را) دشمن داشتید، نوعی دوستی برقرار کند، و خدا تواناست و خدا پوشنده‌ای رحمتگر بر ویژگان است.

امید است خدا نهد میان شما و میان آنان که دشمنی کردید از ایشان دوستیی و خدا توانا است و خدا است آمرزنده مهربان‌

Perhaps Allah will plant affection between you and those of them you consider enemies. Allah is Capable. Allah is Forgiving and Merciful.

ترتیل:

ترجمه:

الممتحنة ٦	آیه ٧	الممتحنة ٨
سوره : سوره الممتحنة نزول : ١٠ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«عَسی»: امید است. یعنی باید امیدوار باشید که. «عَادَیْتُمْ»: دشمنی ورزیده‌اید.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ‌ اللَّهِ‌... (۳)

وَ إِنْ‌ يُرِيدُوا أَنْ‌ يَخْدَعُوکَ‌... (۰) وَ أَلَّفَ‌ بَيْنَ‌ قُلُوبِهِمْ‌ لَوْ... (۲)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۹ سوره ممتحنه
• بيان آياتى كه به سختى از دوستى مؤمنان با كفار و مشركان نهى مى كند
• دوستى كردن با كفار، از دشمنی آن ها نسبت به شما نمى كاهد
• مراد از اين كه: «خداوند بين شما و ارحام و اولادتان در قيامت، جدايى مى اندازد»
• اسوه بودن ابراهيم «ع» و پيروانش در تبرّى از مشركان
• توضيحی درباره استغفار ابراهيم «ع» براى پدر
• نهى از دوستى با كفار، به معناى نهى از عدالت و خوشرفتارى با كفار غير حربى نيست
• بحث روایتی
• نقد روايت: «شايد خداوند به شركت كنندگان در جنگ بدر گفته باشد هرچه مى خواهيد، بكنيد...»
• چند روايت درباره معاشرت و خوشرفتارى با كفار غير حربی

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «7»

اميد است كه خدا ميان شما و كسانى كه با آنان دشمنى داشتيد، (به واسطه‌ى اسلام آوردن آنان در فتح مكّه) دوستى برقرار كند و خداوند توانا است و خداوند بخشنده مهربان است.

جلد 9 - صفحه 584

نکته ها

اين آيه به مسلمانان كه به خاطر قطع رابطه با خويشاوندان كافر احساس كمبود و خلاء عاطفى مى‌كردند، پيام مى‌دهد كه در آينده جبران خواهد شد و بسيارى از آنان به اسلام گرايش پيدا مى‌كنند.

با توجّه به اين كه عداوت قبلى بر اساس برائت از كفر بوده است، پس تبديل آن به مودّت بايد از طريق ايمان آوردن كفّار باشد، نه آن كه تكليف برائت ساقط شود.

پیام ها

1- از هدايت كفّار مأيوس نشويد. «عَسَى اللَّهُ»

2- عداوت، اصل نيست، بلكه يك ضرورت عارضى است و بايد شرايط را عادّى كنيم. أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ‌ ... مَوَدَّةً

3- دگرگونى دلها و ايجاد مودّت‌ها به دست خداست. عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ‌ ... مَوَدَّةً

4- شما از دوستى و مودّت مخفيانه با كفّار دست برداريد، خداوند مودّت واقعى را جايگزين مى‌كند. تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ ... يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ‌ ... مَوَدَّةً

5- از تبديل عداوت به مودّت تعجب نكنيد كه خداوند بر هر كارى قادر است.

«وَ اللَّهُ قَدِيرٌ»

6- بد رفتارى‌هاى گذشته كفّار نسبت به مسلمانان قابل عفو و اغماض است.

«وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»

7- بخشش خداوند برخاسته از رحمت اوست. «وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «7»

عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ‌: اميد است خدا قرار دهد ميان شما، وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ‌: و ميان آنانكه دشمن داشتيد از كفار مكه كه خويشان شمايند، مَوَدَّةً: دوستى و يارى؛ و آنچنان بود كه جمعى از صناديد قريش، در عام الفتح ايمان آوردند و كسان ايشان را با ايشان محبتى تمام پيدا شد به بركت اسلام. وَ اللَّهُ قَدِيرٌ: و خداى تعالى تواناست به همه مقدورات، پس قادر است بر آنكه دشمنى را به دوستى مبدل، و اسباب مودت را بر ايشان آسان فرمايد. وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌: و خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده است كسى را كه موالات كرده‌

جلد 13 - صفحه 131

باشد با كفار پيش از نهى، مهربان است بر آنكه بعد از نهى، قطع مودت كرده باشد. يا آمرزنده و بخشاينده است كسى را كه اسلام آورد از مشركان.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ «6» عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «7» لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ «8» إِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‌ إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ «9»

ترجمه‌

بتحقيق باشد براى شما در ايشان اقتدائى نيكو براى كسيكه‌

---

جلد 5 صفحه 187

اميدوار ميباشد بخدا و روز بازپسين و هر كه روى گرداند پس همانا خدا او است بى‌نياز ستوده‌

اميد است آنكه خدا قرار دهد ميان شما و آنانكه دشمن داشتيد از ايشان دوستى را و خدا توانا است و خدا آمرزنده مهربان است‌

نهى نميكند شما را خدا از آنانكه كارزار نكردند با شما در دين و بيرون نكردند شما را از خانه‌هاتان كه نيكى كنيد بآنان و بعدالت رفتار كنيد با آنها همانا خدا دوست ميدارد عدالت كنندگان را

جز اين نيست كه نهى ميكند شما را خدا از آنان كه كارزار كردند با شما در دين و بيرون كردند شما را از خانه‌هاتان و هم پشت شدند بر بيرون كردن شما كه دوست داريدشان و هر كه دوست بدارد آنها را پس آن گروه آنانند ستمكاران.

تفسير

خداوند متعال براى تأكيد حسن تأسى و اقتداء بحضرت ابراهيم و پيروان او در معادات با كفّار و اشعار بآن كه اين از لوازم ايمان بخدا و روز جزا است خوبى اين تبعيّت را براى مسلمانان با قسم تكرار فرموده و تذكر داده كه اين تأسى نافع بحال خودتان است و خدا بى‌نياز از خلق و افعال آنها ميباشد و اميد است در آتيه نزديكى كه فتح مكّه پيش آمد كند كفّار آنجا بشرف اسلام مشرّف شوند و اقارب و ارحام شما از جمله آنها باشند و اين عداوت مبدّل بمودّت گردد چون خداوند قادر است و وعده نصرت بمسلمانان داده و البته از گناهان گذشته شما راجع بمودّت با كفّار بمقتضاى مغفرت و رحمت خود خواهد گذشت در صورتى كه از كرده سابق پشيمان و عازم بر اداء وظيفه خودتان در آتيه بوده باشيد و ظاهرا بعد از اين آيات مسلمانان تصور نموده باشند كه بايد با كفار معادات نمايند اگر چه با مسلمانان معاهده نموده باشند بر ترك تعرّض و بى‌طرف بودن لذا خداوند فرموده كفاريكه با شما مقاتلت و معاندت ننموده‌اند اگر بآنها احسانى كنيد براى تأليف قلوبشان باسلام و بعدالت با آنها سلوك نمائيد مانعى ندارد بلكه خوب است چون خداوند نيكوكاران و عدالت شعاران را دوست دارد آنچه ممنوع است مودت و دوستى و اعانت و مساعدت با كسانى است كه كفار حربى هستند و سابقه سوء با شما دارند از قبيل مشركين مكّه كه موالات و دوستى با آنها ظلم و تجاوز از حق و

---

جلد 5 صفحه 188

بيجا و بى‌مورد است و ظاهرا أن تبرّوهم و تقسطوا اليهم بدل اشتمال است از الّذين لم يقاتلوكم و أن تولّوهم بدل است از الّذين قاتلوكم في الدّين و حقيقت ظلم وضع شى‌ء است در غير موضع خود مانند وضع دوستى بجاى دشمنى كه بعضى از مسلمانان با مشركين مكّه مينمودند.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

عَسَي‌ اللّه‌ُ أَن‌ يَجعَل‌َ بَينَكُم‌ وَ بَين‌َ الَّذِين‌َ عادَيتُم‌ مِنهُم‌ مَوَدَّةً وَ اللّه‌ُ قَدِيرٌ وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ «7»

اميد ‌است‌ خداوند جعل‌ فرمايد ‌بين‌ ‌شما‌ مسلمين‌ و ‌بين‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌شما‌ عداوت‌ دارند ‌از‌ كفّار و مشركين‌ و ‌شما‌ ‌با‌ ‌آنها‌ عداوت‌ داريد مودّت‌ و محبّت‌ و خداوند قدرت‌ دارد، و خداوند ‌هم‌ ميآمرزد و ‌هم‌ رحمت‌ ميفرمايد ‌به‌ اينكه‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شوند ‌ يا ‌ آنكه‌ ‌با‌ ‌شما‌ عداوت‌ نورزند، چنانچه‌ ‌در‌ آيه ‌بعد‌ بيان‌ مي‌فرمايد.

عَسَي‌ اللّه‌ُ ‌از‌ خداوند امر محقّق‌ الوقوع‌ ‌است‌ تخلف‌ پذير نيست‌.

أَن‌ يَجعَل‌َ جعل‌ الهي‌ توفيق‌ و تأييد ‌است‌.

بَينَكُم‌ وَ بَين‌َ الَّذِين‌َ عادَيتُم‌ مِنهُم‌ مَوَدَّةً نظر ‌به‌ اينكه‌ بسياري‌ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌که‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرّف‌ شدند و مهاجرت‌ كردند هميشه‌ اقرباء ‌آنها‌ مثل‌ آباء و امّهات‌ و ابناء و بنات‌ و اخوان‌ و اخوات‌ و اعمام‌ و اخوال‌ و عمّات‌ و خالات‌ و ساير اقرباء و اصدقاء ‌آنها‌ ‌در‌ مكّه‌ بشرك‌ و كفر باقي‌ بودند و آيه معادات‌ ‌که‌ نازل‌ شد نگران‌ شدند خداوند ‌براي‌ رفع‌ نگراني‌ ‌آنها‌ مي‌فرمايد: ‌که‌ ‌من‌ ‌بين‌ ‌شما‌ و ‌آنها‌ القاء محبّت‌ و مودّت‌ مي‌كنم‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ مثل‌ ‌شما‌ مشرف‌ بدين‌ اسلام‌ ميشوند و ‌در‌ زمره مؤمنين‌ داخل‌ مي‌گردند، و ‌اينکه‌ ‌پس‌ ‌از‌ فتح‌ مكّه‌ ‌بود‌ ‌که‌ بسياري‌ ايمان‌ آوردند ‌که‌ مي‌فرمايد: بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ إِذا جاءَ نَصرُ اللّه‌ِ وَ الفَتح‌ُ وَ رَأَيت‌َ النّاس‌َ يَدخُلُون‌َ فِي‌ دِين‌ِ اللّه‌ِ أَفواجاً الآيات‌ و مي‌فرمايد: هُوَ الَّذِي‌ أَيَّدَك‌َ بِنَصرِه‌ِ وَ بِالمُؤمِنِين‌َ وَ أَلَّف‌َ بَين‌َ قُلُوبِهِم‌ الاية انفال‌ آيه 64 و 65.

وَ اللّه‌ُ قَدِيرٌ قدرت‌ دارد قلب‌ قلوب‌ كند كافر و مشرك‌ مسلم‌ و مؤمن‌ گردد و البته‌ ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و جعل‌ احكام‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ بندگان‌ ‌را‌ ‌از‌ تيه‌ ضلالت‌ بشاهراه‌ هدايت‌ رساند ‌از‌ ظلمات‌ جهل‌ بنور علم‌ و ‌از‌ كفر و شرك‌ بشرف‌ اسلام‌ و ايمان‌ رساند كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ قابل‌ هدايت‌ باشند، بلي‌ كساني‌ ‌که‌ بواسطه قساوت‌ قلب‌

جلد 16 - صفحه 497

و سياهي‌ دل‌ ‌از‌ قابليت‌ افتاد ‌آنها‌ خارج‌ هستند لذا تعبير ‌به‌ منهم‌ فرموده‌ اشاره‌ ببعض‌ ‌است‌.

وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ ‌از‌ تقصيرات‌ ‌آنها‌ گذشت‌ مي‌كند و ‌هم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مشمول‌ رحمت‌ ‌خود‌ مي‌فرمايد:

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 7)- محبت به کفاری که سر جنگ ندارند: در اینجا همچنان بحث پیرامون قطع رابطه با مشرکان ادامه می‌یابد، و از آنجا که این قطع رابطه یک نوع خلأ عاطفی برای جمعی از مسلمانان ایجاد می‌کرد، خداوند برای پاداش آنها و رفع این کمبود به آنها بشارت داده، می‌فرماید: «امید است خدا میان شما و کسانی از مشرکین که با شما دشمنی کردند (از راه اسلام) پیوند محبت برقرار کند» (عسی الله ان یجعل بینکم و بین الذین عادیتم منهم مودة).

و این امر سر انجام تحقق یافت، سال هشتم هجری فرا رسید و مکّه فتح شد و اهل مکّه به مصداق (یدخلون فی دین الله افواجا) گروه گروه مسلمان شدند، و آفتاب ایمان با گرمی محبت و دوستی تابیدن گرفت.

ج5، ص163

به هر حال اگر کسانی که مورد علاقه مسلمانان هستند از خط مکتبی آنان جدا شوند نباید از بازگشت آنها مأیوس شد، چرا که خداوند بر همه چیز قادر است، اوست که می‌تواند دلها را دگرگون سازد، و اوست که گناهان و خطاهای بندگانش را می‌بخشد، لذا در پایان آیه می‌افزاید: «و خداوند تواناست و آمرزنده و مهربان است» (و الله قدیر و الله غفور رحیم).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - امیدبخشى خداوند به مؤمنان مدینه، درباره اصلاح روابط آنان و اهل مکه (عسى اللّه أن یجعل بینکم و بین الذین عادیتم منهم مودّة)

۲ - نویدبخشى خداوند، به منتهى شدن برائت مؤمنان از مشرکان، به فرجامى نیک و مودّت آفرین (عسى اللّه ... مودّة) با توجه به این که آیاتِ برائت از مشرکان، نگرانى تداوم جنگ و ستیز با ایشان را تداعى مى کند; این آیه مى تواند زداینده این نگرانى باشد.

۳ - رفع نگرانى از مؤمنان مدینه از سوى خداوند، نسبت به آینده بازماندگان ایشان در مکه (عسى اللّه ... مودّة) با توجه به این که شأن نزول آیات پیشین، حرکتى بود که از حاطب بن أبى بلتعه - به انگیزه مصونیت دادن خانوده اش در مکه - صورت گرفته بود; خداوند پس از نفى شیوه وى، با این نوید به او و امثالش، نوعى اطمینان بخشیده است.

۴ - اخبار ضمنى خداوند، از فتح مکه به دست مسلمانان * (عسى اللّه ... مودّة) برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که این مودّت، عملاً با فتح مکه تحقق یافت.

۵ - مودّت فراگیر اجتماعى، در پرتو ایمان و حاکمیت توحیدى، فرجام تلاش، مجاهدت ها و مقاومت هاى اهل ایمان در برابر مشرکان (عسى اللّه أن یجعل بینکم ... مودّة)

۶ - خداوند، قادر به ایجاد تحوّل در روابط ملت ها و تبدیل خصومت ها به مودّت (عسى اللّه ... و اللّه قدیر)

۷ - خداوند، «قدیر» (تواناى مطلق) و «غفور» (بسیار آمرزنده) و «رحیم» (مهربان) است. (و اللّه قدیر و اللّه غفور رحیم)

۸ - قدرت خداوند، همراه با غفران و رحمت است. (و اللّه قدیر و اللّه غفور رحیم)

۹ - بخشایش و رحمت الهى نسبت به خلق، در اوج قدرت و توانمندى او بر مجازات گنه کاران و عنادورزان (و اللّه قدیر و اللّه غفور رحیم) تقدم «قدیر» بر صفت «غفور رحیم»، مى تواند اشاره به مطلب بالا داشته باشد.

۱۰ - رحمت و غفران گسترده الهى، پشتوانه بخشایش گناه اهل مکه و پیدایش مودّت میان آنان و مؤمنان (عسى اللّه أن یجعل بینکم ... و اللّه غفور رحیم) از ارتباط میان «واللّه غفور رحیم» با صدر آیه - که نوید به اصلاح روابط مؤمنان مدینه و مکیان ستیزه جو را دربردارد - استفاده مى شود که آن عداوت ها، پایان خواهد یافت و معاندان به سوى توبه روى خواهند آورد و رحمت و غفران گسترده الهى آنان را دربرخواهد گرفت و در پرتو این رحمت و آمرزش، مودّت حاصل خواهد شد.

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: رحیم ۷; غفور ۷; قدیر ۷
• ایمان: آثار ایمان ۵
• تبرى: فرجام تبرى از مشرکان ۲
• تحولات اجتماعى: منشأ تحولات اجتماعى ۶
• جهاد: آثار جهاد ۵
• خدا: آثار آمرزشهاى خدا ۱۰; آثار رحمت خدا ۱۰; آمرزشهاى خدا ۸، ۹; افعال خدا ۳; بشارتهاى خدا ۱، ۲; رحمت خدا ۸، ۹; قدرت خدا ۶، ۹; ویژگیهاى قدرت خدا۸
• قرآن: پیشگوییهاى قرآن ۴
• مؤمنان: آثار استقامت مؤمنان ۵; تبرى مؤمنان ۲; عوامل محبت مؤمنان ۵
• مؤمنان مدینه: امیدوارى مؤمنان مدینه ۱; رفع نگرانى از مؤمنان مدینه ۳
• مدینه: دوستى اهل مدینه و اهل مکه ۱
• مکه: پیشگویى فتح مکه ۴; خانواده مهاجران به مکه ۳; زمینه آمرزش اهل مکه ۱۰; زمینه محبت اهل مکه ۱۰; محبت اهل مکه به مؤمنان ۱۰