ابراهيم ٥

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى‌ بِآيَاتِنَا أَنْ‌ أَخْرِجْ‌ قَوْمَکَ‌ مِنَ‌ الظُّلُمَاتِ‌ إِلَى‌ النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ‌ بِأَيَّامِ‌ اللَّهِ‌ إِنَ‌ فِي‌ ذٰلِکَ‌ لَآيَاتٍ‌ لِکُلِ‌ صَبَّارٍ شَکُورٍ

کپی متن آیه
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى‌ بِآيَاتِنَا أَنْ‌ أَخْرِجْ‌ قَوْمَکَ‌ مِنَ‌ الظُّلُمَاتِ‌ إِلَى‌ النُّورِ وَ ذَکِّرْهُمْ‌ بِأَيَّامِ‌ اللَّهِ‌ إِنَ‌ فِي‌ ذٰلِکَ‌ لَآيَاتٍ‌ لِکُلِ‌ صَبَّارٍ شَکُورٍ

ترجمه

ما موسی را با آیات خود فرستادیم؛ (و دستور دادیم:) قومت را از ظلمات به نور بیرون آر! و «ایّام اللّه» را به آنان یاد آور! در این، نشانه‌هایی است برای هر صبر کننده شکرگزار!

و همانا موسى را با آيات خود فرستاديم كه: قوم خود را از تاريكى‌ها به سوى روشنايى بيرون آور، و روزهاى [عبرت انگيز] الهى را به آنان يادآورى كن كه قطعا در اين [يادآورى‌] براى هر صبر پيشه شكرگزارى عبرت‌هاست

و در حقيقت، موسى را با آيات خود فرستاديم [و به او فرموديم‌] كه قوم خود را از تاريكيها به سوى روشنايى بيرون آور، و روزهاى خدا را به آنان يادآورى كن، كه قطعاً در اين [يادآورى‌]، براى هر شكيباىِ سپاسگزارى عبرتهاست.

و ما موسی عمران را با آیات خود (با تورات و معجزات، بر فرعونیان) فرستادیم که قومت را از ظلمات (جهل و گمراهی) بیرون آور و به عالم نور رسان و روزهای خدا را به یاد آنها آور، که در این یادآوری بر هر شخصی که صبور و شکرگزار است دلایل روشنی نهفته است (ایّام اللّه را برخی به ایام عهد الست و روزگار عالم ذر، و برخی به ایام ظهور پیغمبران و برخی حوادث عظیم لطف بر مؤمنان و قهر بر کافران تفسیر کرده‌اند).

و همانا موسی را با نشانه های خود فرستادیم [و به او وحی کردیم] که قوم خود را از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون آور و روزهای خدا را [که روزهای رحمت، عذاب، پیروزی و شکست است] به آنان یادآوری کن، بی تردید در این روزهای خدا برای هر شکیبای سپاس گزاری نشانه هایی [از توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] است.

موسى را با آيات خود فرستاديم كه: قوم خود را از تاريكى به روشنايى بيرون آر، و روزهاى خدا را به يادشان بياور. و در اين براى هر شكيباى شكرگزار، عبرتهايى است.

و به راستی که موسی را با معجزات خویش فرستادیم که قومت را از تاریکیها به سوی روشنایی باز بر، و آنان را به یاد ایام الله بینداز، که در این برای هر شکیبای شاکری عبرتهاست‌

و هر آينه موسى را با نشانه‌هاى خويش فرستاديم كه: قوم خود را از تاريكيها به روشنايى بيرون بر، و روزهاى خدا را به يادشان آر همانا در اين [يادآورى‌] براى هر شكيباى سپاسگزارى نشانه‌هاست.

موسی را همراه با آیات (و مؤیّد به معجزات) خود فرستادیم (و بدو دستور دادیم) که قوم خویش را از تاریکیهای (کفر و جهل) بیرون بیاور (و) به سوی نور (ایمان و دانش رهنمود گردان) و روزهای خوشی و ناخوشی و نعمت و نقمتی را به یاد ایشان بیاور که خدا بر سرِ گذشتگان آورده است. بی‌گمان در این کار (که بیان سرگذشت نیکان و بدان پیشین است) برای هر شکیبای (بر مصائب و بلایای آسمانی و) سپاسگزار (بر انعام و عطایای الهی)، دلائل بزرگی (و نشانه‌های سترگی بر وحدانیّت خدا) است.

و ما همانا موسی را به‌راستی با نشانه‌های خود فرستادیم (و به او فرمودیم) که: «قوم خود را از تاریکی‌ها سوی روشنایی بیرون آور و روزهای (ویژه‌ی) خدا را به آنان یادآوری کن. بی‌چون در این (یادآوری) برای هر شکیبایی بسیار سپاسگزار، نشانه‌هایی است.»

و همانا فرستادیم موسی را به آیتهای خود که برون آور قوم خویش را از تاریکیها بسوی روشنائی و یادآوریشان کن به روزهای خدا همانا در این است آیتهایی برای هر شکیبائی سپاسگزار

We sent Moses with Our signs: “Bring your people out of darkness into light, and remind them of the Days of Allah.” In that are signs for every patient and thankful person.”

ترتیل:

ترجمه:

ابراهيم ٤	آیه ٥	ابراهيم ٦
سوره : سوره ابراهيم نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«بِآیَاتِنَا»: همراه با معجزه‌های دالّ بر صدق موسی (نگا: اعراف / و إسراء / . «أَنْ»: این که. حرف ناصبه است و پیش از آن حرف جر (ب) حذف شده و یا مفسّره است و به معنی (أَیْ) می‌باشد. «ذَکِّرْهُمْ»: بدانان گوشزد کن. به یادشان آور. «ایَّامِ اللهِ»: روزهای خدا. ذکر ظرف و مراد مظروف است. یعنی: حوادث خوش و ناخوشی که در آنها رخ داده و مصائب و بلایائی که آنها را گریبانگیر دسته‌ای و نعمتها و لطفهائی که بهره گروهی نموده است (نگا: یونس / جاثیه / ). «صَبَّارٍ»: بسیار شکیبا. «شَکُورٍ»: بسیار سپاسگزار.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِذْ نَجَّيْنَاکُمْ‌ مِنْ‌ آلِ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۵ سوره ابراهيم
• خلاصه و برداشتى از آيات سوره ابراهيم «ع»
• اشاره به عموميت رسالت پيامبر اسلام «ص»
• اشاره به نكته مفرد آوردن «نور»، و جمع آوردن «ظلمات»
• وجود غرض و مصلحت در افعال خداوند، براى رفع نياز يا استكمال نيست
• معناى عزت و داراى عزت بودن خدای تعالى
• وجه آوردن دو صفت «عزيز» و «حميد»، در دنباله آيه شريفه
• حميد و عزيز بودن، لازمۀ مالكيت مطلقه خداوند است
• وجود دو راه پيش روى انسان: انتخاب دنيا بر آخرت، يا انتخاب آخرت بر دنيا
• معناى اين كه كافران راه خدا را كج مى خواهند
• توضيحى در مورد ارسال پیامبران، به زبان قوم خود
• هدايت و ضلالت مربوط به پيامبران نبوده، بلكه مشيّت خداوند است
• داستان رسالت موسى «ع»، روشن ترين مصداق عزت الهى در ميان انبياء
• مراد از «أيّام خدا»، در جملۀ «وَ ذَكِّرهُم بِأيّامِ الله»
• بحث روایتی: روايتى در بيان مراد از «ايام الله»

---

• آيه ۴ - ۷
• آيه و ترجمه
• تفسير :
• نكته ها :
• ۱ - يادآورى ايام الله
• ۲ - راه و رسم جباران
• ۳ - آزادى برترين نعمت
• ۴ - شكر مايه فزونى نعمت و كفر موجب فنا است
• چند نكته مهم در زمينه شكر نعمت

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ «5»

همانا موسى را همراه معجزاتى (به سوى مردم) فرستاديم (و به او گفتيم:) قومت را از تاريكى‌ها به سوى نور خارج ساز و روزهاى (نزول قهر يا لطف) خدا را به آنان يادآورى كن، همانا در اين (يادآورى) براى كسانى كه صبر و مقاومت و سپاس فراوان داشته باشند نشانه‌هايى از قدرت الهى است.

نکته ها

در روايات، روز ظهور حضرت مهدى عليه السلام و روز رجعت و روز قيامت را از مصاديق «ايّام اللَّه» گفته‌اند. «1»

---

«1» نورالثقلين‌

جلد 4 - صفحه 387

پیام ها

1- انبيا بايد معجزه داشته باشند. أَرْسَلْنا ... بِآياتِنا

2- هدف كلّى انبيا، يكى است. خداوند در آيه اوّل اين سوره به پيامبر اسلام، و در اين آيه به حضرت موسى مى‌فرمايد: مردم را از تاريكى‌ها خارج كنيد و به نور هدايت نماييد. «أَخْرِجْ قَوْمَكَ»

3- اوّلين حوزه‌ى مأموريّت انبيا، قوم خودشان است. «قَوْمَكَ»

4- راه نجات مردم از ظلمات، ياد قهر وقدرت خدا نسبت به ستمگران و توجّه به الطاف اونسبت به گذشتگان است. «ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ»

5- توجّه به تاريخ، زمينه‌ى صبر و شكر را در انسان به وجود مى‌آورد. يادآورى مصيبت‌ها و تلخى‌هاى گذشته و برطرف شدن آنها، انسان را به شكر وادار مى‌كند. توجّه به پايدارى امّت‌ها و پيروزى آنان، آدمى را به صبر و مقاومت دعوت مى‌كند. «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ»

6- همه‌ى روزها روز خداست، امّا روز تجلّى قدرت خداوند حساب ديگرى دارد. (تجلّى قدرت او در قهر بر كفّار و تجلّى لطف او بر مؤمنان.) «بِأَيَّامِ اللَّهِ»

7- هرگونه جشن يا سوگوارى و مراسم ويژه‌اى كه بزرگداشت ايام‌اللَّه باشد جايز است. «ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ» (بر خلاف نظر فرقه‌ى منحرف وهّابيّت)

8- مؤمن در سختى، صبر و در رفاه، شكر مى‌كند. «صَبَّارٍ شَكُورٍ»

9- صبر زمينه درك حقيقت است. «لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌4، ص: 388

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ «5»

بعد از آن بيان ارسال حضرت موسى عليه السّلام را فرمايد:

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا: و هرآينه بتحقيق فرستاديم موسى را با دلايل ظاهره و معجزات باهره مانند عصا و يد بيضا و انفلاق بحر. أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ‌:

(بيان ارسال كه در معنى قول است) يعنى اى موسى بيرون آر قوم خود را. مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ: از تاريكيهاى جهالت و شك و شبهه به روشنائى علم و يقين و معرفت. يا بيرون آور قوم فرعون را از تاريكيهاى كفر و نفاق و ضلالت به نور ايمان و اخلاص و هدايت.

وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ‌: 1- و ياد بياور ايشان را به روزهاى الهى كه انتقام كشيد در آن از امم سابقه. حاصل آنكه وقايع الهى را در امّتان پيش از هلاكت و عذاب، امت خود را متذكر نما براى اينكه بيانديشند و بترسند از مخالفت، و دورى جويند از معصيت.

2- ياد بياور ايشان را به نعم الهى در ساير ايام كه در چنگال فرعون و فرعونيان گرفتار بودند و به بركت تو آنها را خلاص فرموديم.

3- مراد به ايام اللّه، سنن و افعال الهى است نسبت به بندگان خود از انعام و انتقام.

4- مجمع‌ «1» و عياشى‌ «2» از حضرت صادق عليه السّلام: مراد نعم الهى و آلاء

---

«1» مجمع البيان، جلد 3، صفحه 304.

«2» جلد 2 صفحه 222.

جلد 7 - صفحه 17

سبحانى است.

5- على بن ابراهيم قمى فرمايد «1»: ايام الهى سه است: يوم قائم، و يوم موت، و يوم قيامت.

6- در خصال‌ «2» از حضرت باقر عليه السّلام: ايّام اللّه يوم القائم و يوم الكرة و يوم القيمة فرمود: ايام الهى: يوم قائم، و يوم رجعت، و يوم قيامت است.

بيان: منافاتى بين اين تفاسير نيست، زيرا نعمت بر مؤمن، نقمت است براى كفار، همچنين ايام مذكوره نعمت است براى گروهى، و نقمت است براى جمعى ديگر. إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ: بتحقيق كه در آنچه تذكر داديم از آيات بينات، هرآينه دلالتى است بر قدرت الهى براى هر صبر كننده‌اى در بلاى الهى و شكرگزارنده نعم سبحانى، يعنى اين دو وصف پسنديده، عادت او باشد.

تبصره: به مفاد آيه شريفه محور تذكر به آيات الهيه، دو صفت عظيم صبر و شكر مى‌باشد. اما صبر، عبارت از بردبارى در ناملايمات طاعات و مصيبات و بليات و محرمات باشد.

در كافى شريف‌ «3» حضرت صادق عليه السّلام فرمايد: الصّبر من الايمان بمنزلة الرّاس من الجسد فاذا ذهب الرّاس ذهب الجسد كذلك اذا ذهب الصّبر ذهب الايمان صبر نسبت به ايمان به منزله سر است نسبت به انسان، يعنى چنانچه بدن بى‌سر فايده‌اى ندارد، همچنين ايمان بدون صبر ثمرى نخواهد داشت.

اما شكر، ثناى منعم است به نعم او، و قيام شكر به سه چيز است: 1- معرفت منعم. 2- شادمانى به وصول آن نعم به او. 3- كوشش در تحصيل‌

---

«1» على بن ابراهيم قمى جلد 1 صفحه 367.

«2» خصال باب الثلاثه جلد 1 صفحه 108.

«3» اصول كافى، جلد 2، صفحه 87،

جلد 7 - صفحه 18

رضاى منعم.

در كافى شريف‌ «1» از حضرت صادق عليه السّلام فرمايد: ما انعم اللّه على عبد من نعمة فعرفها بقلبه و حمد اللّه طاهرا بلسانه فتم كلامه حتّى يؤمر له بالمزيد.

انعام نفرمايد حق تعالى نعمتى را به بنده‌اى پس بشناسد آن را به قلبش و ثنا و حمد الهى نمايد ظاهرا به لسانش، پس تمام شود كلامش مگر آنكه امر شود براى او به زيادتى.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «4» وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ «5» وَ إِذْ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنْجاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ وَ يُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ «6»

ترجمه‌

و نفرستاديم هيچ پيغمبرى را مگر بزبان قومش تا بيان نمايد براى آنها پس گمراه ميكند خدا كسيرا كه ميخواهد و هدايت ميكند كسيرا كه ميخواهد و او است تواناى درست كردار

و بتحقيق فرستاديم موسى را با معجزاتمان كه بيرون آور قومت را از تاريكيها بسوى روشنى و متذكّر نما آنها را بروزهاى امر خدا همانا در آن هر آينه نشانه‌ها است براى هر صبر كننده شكر گذارى‌

و چون گفت موسى مرقومش را كه ياد كنيد نعمت‌هاى خدا را بر شما وقتى كه نجات دادتان از كسان فرعون كه ميچشاندند بشما عذاب سخت را و سر مى‌بريدند پسرانتان را و زنده ميگذاردند زنانتان را و در آن براى شما آزمايشى بود از پروردگارتان بزرگ.

تفسير

خداوند مبعوث نفرمود هيچ پيغمبرى را مگر بلغت قوم خودش كه مرسل بر آنها بود تا بيان كند براى آنها معارف و احكام لازمه را و آنها بسهولت ادراك نمايند و بسرعت بر طبق آن عمل كنند و همچنين مبعوث فرمود پيغمبر خاتم را بلغت قومش كه عرب بودند ولى بر عرب و عجم و ترك و ديلم لذا در خصال از آنحضرت نقل نموده كه خداوند منّت گذارد بر من و فرمود اى محمّد بتحقيق فرستادم هر پيغمبرى را بسوى امّتى بزبانشان و فرستادم ترا بسوى هر سرخ و سياهى از خلق خود پس كسانيكه بديده انصاف در آيات الهى نظر ننمودند و معتقد بصدق آنها نشدند و موفق بعمل نگشتند خداوند هم آنها را بحال خودشان واگذار فرمود و گمراه شدند و كسانيكه‌

---

جلد 3 صفحه 220

بديده انصاف و اعتبار نظر نموده معتقد و موفق بعمل شدند خداوند هم تأييد و هدايت فرمود ايشانرا كه بمقامات عاليه نائل گشتند و او است خداوندى كه غالب است بمشيّت خود بر هر مشيّتى و كسى نميتواند صرف نمايد اراده او را و تمام افعالش بر وفق حكمت و مصلحت است و خداوند مبعوث فرمود حضرت موسى عليه السّلام را با آن معجزات با هرات و امر فرمود او را بآنكه بيرون آور قومت را از تاريكيهاى كفر داخل در هر فرقه‌اى باشند و وارد نما آنها را در نور ايمان و دين حقّ كه يكى است و يادآورى نما ايشان را از وقايع امم سابقه و تاريخ پيشينيانشان كه در صورت مخالفت با انبياء چگونه معذب شدند و در حال اطاعت چگونه در نعمت و عزّت و رفاهيت بودند و بنابراين ايّام اللّه كنايه از ايّام ظهور امر خدا است از نقمت و نعمت و در مجمع و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از ايّام اللّه نعم و آلاء او است و قمّى ره فرموده ايّام اللّه سه روز است روز قيام قائم عليه السّلام و روز مرگ و روز قيامت و در خصال از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه ايّام اللّه روز قيام قائم و روز رجعت و روز قيامت است و ظاهرا منافاتى بين روايات و قول اوّل نيست چون اينها همه ايّام ظهور امر الهى است كه نعمت است براى قومى و نقمت است براى ديگران و اشاره باين نكته است ذيل آيه شريفه كه فرموده است در اين تغييرات دلالات و علاماتى است از قادر قاهر منتقم منعم براى كسانيكه صابرند در بلايا و شاكرند بر نعم بى‌پايان خداوند و در آيه سوّم خطاب به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مقدر است يعنى و ياد آور اهل زمان خود را از وقتى كه موسى بقوم خود فرمود متذكّر نعم الهى شويد بتفصيلى كه در سوره بقره گذشت و نكته زيادتى واو عاطفه در اين آيه آنستكه عذاب فرعونيان بنى اسرائيل را، منحصر بكشتن پسران آنها نبود لذا عطف فرموده جمله يذبّحون را بر يسومونكم و اگر و او عاطفه ذكر نشود چنانچه در آنسوره ذكر نشده بود اين جمله مفسّره و بيان براى عذاب خواهد بود و دلالت بر تعدد نوع عذاب ندارد و چون عذاب آنها علاوه بر ذبح ابناء باعمال شاقه بود عطف بو او مجوّز و مستحسن است و مراد از زنده گذاردن زنها ابقاء آنها است براى استخدام و شرح اين قضايا كه سابقا ذكر شده تكرار نميشود و در اين ابتلاء يا نجات دادن، محنت يا نعمت بزرگى بود براى آنها از جانب خداوند چنانچه گذشت.

---

جلد 3 صفحه 221

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسي‌ بِآياتِنا أَن‌ أَخرِج‌ قَومَك‌َ مِن‌َ الظُّلُمات‌ِ إِلَي‌ النُّورِ وَ ذَكِّرهُم‌ بِأَيّام‌ِ اللّه‌ِ إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ لِكُل‌ِّ صَبّارٍ شَكُورٍ «5»

و ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ ‌ما فرستاديم‌ موسي‌ ‌را‌ بآيات‌ ‌خود‌ و معجزات‌ باهرات‌ و دستور داديم‌ ‌که‌ بيرون‌ آور قوم‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌از‌ ظلمت‌ و تاريكي‌ بنور و روشنايي‌ و بياد بياور ‌آنها‌ ‌را‌ بايام‌ الهي‌ نسبت‌ بامم‌ سابقه‌ و انبياء سلف‌ بدرستي‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ارسال‌ موسي‌ و آيات‌ و معجزات‌ ‌او‌ ‌هر‌ آينه‌ آياتيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌هر‌ صبر كننده‌ شكرگزار.

وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسي‌ بِآياتِنا آيات‌ موسي‌ بسيار بوده‌ مثل‌ عصا ‌که‌ حيّه‌ و ثعبان‌ و جان‌ّ ميشد مار و افعي‌ و اژدها، بدريا ميزد دوازده‌ جاده‌ پيدا ميشد، بسنگ‌ ميزد دوازده‌ چشمه‌ آب‌ بيرون‌ ميآمد و يد و بيضا و ارسال‌ من‌ّ و سلوي‌ و اظلال‌ غمامه‌ و غرق‌ فرعونيان‌ و احياء هفتاد نفر ‌که‌ برجفه‌ هلاك‌ ‌شده‌ بودند و احياء موسي‌ ‌در‌ ذبح‌ بقره‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ميفرمايد‌قال‌‌به‌ فِي‌ تِسع‌ِ آيات‌ٍ إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ قَومِه‌ِ نمل‌ ‌آيه‌ 12.

أَن‌ أَخرِج‌ قَومَك‌َ بني‌ اسرائيل‌ ‌را‌ ‌من‌ الظلمات‌ ظلمت‌ كفر و شرك‌

جلد 11 - صفحه 361

و تسلط فرعونيان‌ ‌که‌ ابناء ‌آنها‌ ‌را‌ ذبح‌ ميكردند و زنهاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بكنيزي‌ ميبردند و ‌آنها‌ ‌را‌ باعمال‌ شاقه‌ وادار ميكردند.

‌الي‌ النور نور ايمان‌ و هدايت‌ و نجات‌ ‌از‌ فرعونيان‌.

وَ ذَكِّرهُم‌ بِأَيّام‌ِ اللّه‌ِ غرق‌ قوم‌ نوح‌، هلاكت‌ عاد بباد و ثمود بصيحه‌ و صاعقه‌ و قوم‌ لوط بامطار حجاره‌ و خسف‌ و قوم‌ شعيب‌ بصيحه‌ و رجفه‌.

إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ ممكن‌ ‌است‌ مشار اليه‌ ارسال‌ موسي‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ ‌در‌ ترجمه‌ گذشت‌ و ممكن‌ ‌است‌ ايام‌ اللّه‌ ‌باشد‌ لايات‌ و ادله‌ و براهين‌ و حجت‌ ‌باشد‌ لِكُل‌ِّ صَبّارٍ شَكُورٍ گفتيم‌ سه‌ قسم‌ صبر داريم‌: صبر ‌بر‌ بلاء و مصائب‌، صبر ‌بر‌ زحمت‌ و مشقت‌ عبادت‌، صبر ‌بر‌ جلوگيري‌ نفس‌ ‌از‌ ارتكاب‌ معاصي‌ و صبّار ثابت‌ الصبر ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ بلاء و مصائب‌ سخت‌ شود و ‌هر‌ چه‌ تحصيل‌ ايمان‌ و علم‌ و عبادات‌ مشقت‌ پيدا كند و ‌هر‌ چه‌ اسباب‌ معاصي‌ و كفر و ضلالت‌ زياد شود دست‌ ‌از‌ صبر برندارد، و شكور ‌هم‌ بسيار شاكر ‌باشد‌ نسبت‌ بجميع‌ نعمتهاي‌ الهي‌ چه‌ تكوينيات‌ ‌باشد‌ نعمت‌ حيات‌، صحت‌ اعضاء و جوارح‌، نعمت‌ عقل‌ و قواي‌ نفسانيه‌ و نعمت‌ ارزاق‌ ‌از‌ نباتات‌ و حيوانات‌ و شمس‌ و قمر و باران‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ‌در‌ همين‌ سوره‌ ‌آيه‌ 36 ميفرمايد وَ إِن‌ تَعُدُّوا نِعمَت‌َ اللّه‌ِ لا تُحصُوها و ‌در‌ سوره‌ نحل‌ ‌آيه‌ 18 ‌هم‌ دارد و چه‌ تشريعيات‌ ‌از‌ ارسال‌ رسل‌ و نصب‌ خليفه‌ و جعل‌ احكام‌ و غيرها

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 5)- در این آیه به یکی از نمونه‌های ارسال پیامبران در مقابل طاغوتهای عصر خود به منظور خارج کردن آنان از ظلمتها به نور اشاره کرده، می‌فرماید: «و ما موسی را با آیات خود (معجزات گوناگون) فرستادیم و به او فرمان دادیم که قوم خودت را از ظلمات به سوی نور بیرون آر»! (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ).

سپس به یکی از مأموریتهای بزرگ موسی اشاره کرده، می‌فرماید: «ایام الهی و روزهای خدا را به یاد قوم خود بیاور» (وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ).

«بِأَیَّامِ اللَّهِ» تمام روزهایی است که دارای عظمتی در تاریخ زندگی بشر است.

هر روز که فصل تازه‌ای در زندگی انسانها گشوده، و درس عبرتی به آنها داده و ظهور و قیام پیامبری در آن بوده، یا طاغوت و فرعون گردنکشی در آن به قعر درّه نیستی فرستاده شده، خلاصه هر روز که حق و عدالتی بر پا شده و ظلم و بدعتی خاموش گشته، همه آنها از ایام اللّه است.

در حدیثی از امام باقر علیه السّلام می‌خوانیم که فرمود: «ایام اللّه، روز قیام مهدی موعود- عج- و روز رجعت و روز قیامت است».

در پایان آیه می‌فرماید: «در این سخن و در همه ایام اللّه، آیات و نشانه‌هایی است برای هر انسان شکیبا و پراستقامت و شکرگزار» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ).

به این ترتیب افراد با ایمان نه در مشکلات و روزهای سخت دست و پای خود را گم می‌کنند، و تسلیم حوادث می‌شوند و نه در روزهای پیروزی و نعمت گرفتار غرور و غفلت می‌گردند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- حضرت موسى(ع)، همراه با آیات و معجزات متعدد از سوى خداوند براى مردم عصر خویش مبعوث شد. (و لقد أرسلنا موسى بأیتنا أن أخرج قومک)

۲- معجزات حضرت موسى(ع)، فعل خدا بود که توسط آن حضرت تحقق یافت. (و لقد أرسلنا موسى بأیتنا) برداشت فوق مبتنى بر این است که: مراد از «آیاتنا» معجزاتى باشد که توسط حضرت موسى(ع) انجام مى گرفت.

۳- موسى(ع)، وظیفه دار هدایت مردم خویش به سوى نور و خارج کردن آنان از ظلمتها، با آیات و معجزات الهى. (و لقد أرسلنا موسى بأیتنا أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور)

۴- قوم موسى در انواع ظلمتها گرفتار بودند. (أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور)

۵- کفر، ظلمت و راه خدا، نور است. (أخرج قومک من الظلمت إلى النور) از آن جایى که هدف پیامبران و از جمله موسى(ع) هدایت مردم بوده است; احتمالاً، مراد از خارج کردن مردم از ظلمت، نجات از کفر و بردن آنان به سوى نور، هدایت آنان باشد.

۶- موسى(ع) از جانب خداوند وظیفه داشت که قوم خود را در هدایت، در اولویت قرار دهد. (و لقد أرسلنا موسى بأیتنا أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور) دستور خداوند به پیامبر(ص) این بود: «لتخرج الناس من الظلمات إلى النور» در حالى که به حضرت موسى(ع) فرموده است: «أخرج قومک من الظلمات». از آن جایى که بى شک رسالت موسى(ع) فراتر از قوم بنى اسرائیل بوده است، مراد از قید «قومک» احتمالاً در اولویت قرار دادن آنهاست.

۷- رسالت حضرت موسى(ع) جهانى نبود.* (أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور) به قرینه مقابله و مقایسه بین رسالت پیامبراسلام(ص) (لتخرج الناس) و رسالت حضرت موسى(ع) (أخرج قومک) ممکن است که قید «قومک» براى انحصار و محدود کردن رسالت حضرت موسى(ع) به قوم خود باشد.

۸- حضرت موسى(ع)، داراى هدفى مشترک با پیامبراسلام(ص) در نجات مردم از ظلمتها و هدایت آنان به سوى نور (کتب أنزلنه إلیک لتخرج الناس من الظلمت ... لقد أرسلنا موسى بأیتنا أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور)

۹- تورات، حاوى تعالیمى براى نجات مردم از ظلمتها و رهنمونى آنان به سوى نور بود. (و لقد أرسلنا موسى بأیتنا أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور) مصداق بارز «آیاتنا»، که در آیه آمده است، همان تورات است که کتاب آسمانى حضرت موسى(ع) بود. از اینکه خداوند رسالت موسى(ع) را در بیرون بردن مردم از ظلمتها با اعطاى تورات به او بیان مى کند برداشت مى شود که تورات حاوى چنین تعالیمى است.

۱۰- تحقّق آموزه هاى دین، نیازمند مجرى اى کاردان و رهبرى شایسته (أن أخرج قومک من الظلمت إلى النور) از اینکه خداوند پس از اعطاى آیات (تورات) به موسى(ع) او را مسؤول خارج ساختن مردم از ظلمتها معرفى مى کند، معلوم مى شود که اجراى تعالیم آسمانى و به کارگیرى آنها نیاز به مجرى و شخصیتى کاردان، چون موسى(ع) دارد.

۱۱- موسى(ع)، وظیفه دار یادآورى «أیام الله» به مردم خویش (و لقد أرسلنا موسى ... و ذکّرهم بأیّ-م الله)

۱۲- ایام الله، ایامى با اهمیت و شایسته به خاطر سپردن (و ذکّرهم بأیّ-م الله)

۱۳- برخى از ایام در مقایسه با برخى دیگر، داراى اهمیت و جایگاه ویژه اى است. (و ذکّرهم بأیّ-م الله)

۱۴- ایام الله و رویدادهاى آن، دربردارنده نشانه ها و آیات الهى براى مردمان صبرپیشه و شکرگزار (إن فى ذلک لأیت لکلّ صبّار شکور) مشارالیه «ذلک»، «ذکر» و متعلق «ذکر»، «أیام الله» است و این حکایت از آن دارد که «أیام الله» حاوى آیات خداوندى است.

۱۵- صبر پیشه کردن در برابر مشکلات و بلایا و شکرگزارى در مقابل نعمتهاى الهى، مایه رشد معرفت آدمى و درک بهتر آیات و نشانه هاى خدا (إن فى ذلک لأیت لکلّ صبّار شکور)

۱۶- صبرپیشگى و شکرگزارى، داراى ارزشى والا و صبرپیشگان و شکرگزاران، مردمانى برجسته و نخبه (إن فى ذلک لأیت لکلّ صبّار شکور)

۱۷- درک آیات و نشانه هاى الهى، مقتضى استعداد و شرایط لازم (إن فى ذلک لأیت لکلّ صبّار شکور) با اینکه آیات الهى براى همه مردم است، اختصاص دادن آنها به صابران شکرگزار، حکایت از آن دارد که درک آیات الهى، استعداد و شرایط ویژه اى مى طلبد.

۱۸- ایام الله، روز بروز و ظهور خداوند در دو عرصهء سختیها و اعطاى نعمت به بندگان (و ذکّرهم بأیّ-م الله إن فى ذلک لأیت لکل صبّار شکور) اینکه خداوند فرموده است: در یادآورى ایام الله آیاتى است بر هر صبر پیشه، شکرگزار، و چون صبر، همواره در برابر سختیها و بلایا مطرح است و شکرگزارى، همواره در برابر اعطاى نعمت، ذکر این دو (صابران و شاکران) مى تواند قرینه باشد که مراد از «ایام الله» آن ایامى است که خداوند در آن ایام با اعطاى نعمت فراوان و ایجاد بلایا و سختیها، تجلى مى کند.

روایات و احادیث

۱۹- «عن مثنّى الحنّاط قال: سمعت أباجعفر(ع) یقول: أیام الله عزّوحلّ ثلاثة: یوم یقوم القائم(ع) و یوم الکرّة و یوم القیامة ; مثنّى حنّاط گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که فرمود: ایام الله سه روز است روز قیام حضرت قائم(ع) و روز رجعت و روز قیامت».

۲۰- «قال رسول الله(ص) [فى قوله تعالى: «و ذکّرهم بأیام الله ...»]: أیام الله نعماؤه و بلاؤه و مثلاته...; رسول خدا(ص) درباره سخن خدا «و ذکّرهم بأیام الله ...» فرمود: مراد از روزهاى خداوند، نعمتها، بلاها و عذابهاى خداوند است...».

موضوعات مرتبط

• آیات خدا: زمینه درک آیات خدا ۱۵; شرایط درک آیات خدا ۱۷; نقش آیات خدا ۳
• استعداد: نقش استعداد ۱۷
• امام مهدى(ع): روز ظهور امام مهدى(ع) ۱۹
• انبیا: هدایتگرى انبیا ۸; هماهنگى انبیا ۸
• ایام اللّه: اهمیت ایام اللّه ۱۲، ۱۳، ۱۴; ایام اللّه و آیات خدا ۱۴; مراد از ایام اللّه ۱۹، ۲۰; نقش ایام اللّه ۱۸
• برگزیدگان خدا ۱۶:
• بنی اسرائیل: اهمیت هدایت بنی اسرائیل ۶; گمراهى بنی اسرائیل ۴; هدایت بنی اسرائیل ۳
• تذکر: تذکر ایام اللّه ۱۱
• تکامل: عوامل تکامل ۱۵
• تورات: تعالیم تورات ۹; هدایتگرى تورات ۹
• خدا: افعال خدا ۲; تجلى خدا ۱۸; عذابهاى خدا ۲۰; نعمتهاى خدا ۲۰
• دین: دین و عینیت ۱۰; زمینه تحقق دین ۱۰
• ذکر: ذکر ایام الله ۱۲
• رجعت: روز رجعت ۱۹
• رهبران دینى: نقش رهبران دینى ۱۰
• زمان: تفاوت زمان ها ۱۳
• سبیل اللّه: نورانیت سبیل اللّه ۵
• شاکران: برگزیدگى شاکران ۱۶; شاکران و ایام اللّه ۱۴; فضایل شاکران ۱۶
• شکر: آثار شکر نعمت ۱۵; ارزش شکر ۱۶
• صابران: برگزیدگى صابران ۱۶; صابران و ایام الله ۱۴; فضایل صابران ۱۶
• صبر: آثار صبر ۱۵; ارزش صبر ۱۶; صبر بر سختى ۱۵
• قیامت: روز قیامت ۱۹
• کفر: ظلمت کفر ۵
• گمراهى: نجات از گمراهى ۳، ۸، ۹
• محمد(ص): اهداف محمد(ص) ۸; هدایتگرى محمد(ص) ۸
• مردم: اهمیت هدایت مردم ۳
• معجزه: حقیقت معجزه ۲; منشأ معجزه ۲; نقش معجزه ۳
• موسى(ع): اهداف موسى(ع) ۸; تعدد معجزه موسى(ع) ۱; قصه موسی ۱; محدوده رسالت موسى(ع) ۷; مسؤولیت موسى(ع) ۳، ۱۱; معجزه موسى(ع) ۲; مقامات موسى(ع) ۱; مهمترین مسؤولیت موسى(ع) ۶; نبوت موسى(ع) ۱; نقش موسى(ع) ۲; هدایتگرى موسى(ع) ۳، ۸
• هدایت: ابزار هدایت ۳